Lou « zero de Bourdaloue »
Autitudo
de Vedeno : 60 m
Dins tóuti li
vilo de Franço, se ié pòu vèire sus un mounumen
carateristi qu’es bèn souvènt la glèiso, uno pastiho de brounze que i’es indica
dessus l’autitudo dóu liò.
Lou proumié nivalamen d’amplour naciounalo
aurié de segur pas vist lou jour sènso la renoumado aquisto pèr Pau-Adrian
Bourdaloue (1798-1868) au pèd di piramido d’Egito.
Tout coumencè lou 19 dóu mes de mai de 1798 quouro uno espedicioun militàri
coumandado pèr Napoleoun partiguè de Touloun en dirèicioun d’Egito : Cènt
sieissanto sèt sabènt fuguèron dóu viage amé quinge geougrafe fins d’estudia la
poussibleta d’un cavamen d’un canau tras l’isme de Suez pèr n’en facileta lou
coumèrci. Bounaparte faguè eisecuta en 1799 un nivalamen entre la Mar Roujo e
la Mar Mieterrano. D’après si mesuro, l’uno èro mai auto de 10 mètre ; ço que retardè lou proujet.
Quàuqui sabènt meteguèron en doutanço lou
resultat ; un pau mai tard, uno nouvello estudo fuguè counfiado en 1847 à
un engeniour di Pont e Caussado, P-A Bourdaloue. Gramaci un óutis nouvatour que
ié dison « la miro parlanto » vuei encaro utilisado pèr li geougrafe,
aqueste reprenguè lou travai e la differènci de nivèu fuguè estimado à 80 cm.
Ço que permeteguè à Ferdinand de Lesseps d’entreprene lou cavage dóu canau.
La noutourieta de Bourdaloue fuguè alor
assegurado.
Tres an mai tard, de retour
en Franço, assegurè à si fres lou nivalamen dóu despartamen dóu Car. Davans
l’interès coumerciau d’aquel travai, lou nivalamen de la Franço ié fuguè
counfia lou 29 de setèmbre de 1857. Mai falié designa lou poun zero. Pèr
decisioun minestrialo dóu 13 dóu mes de janvié de 1860, lou « zero
Bourdaloue » fuguè fissa coume estènt lou trat 0.40m de l’escalo di marèio
dóu Fort Sant Jan à Marsiho.
Carle Lallemand reprenguè aquest travai en
janvié de 1697 e fissè lou « zero Lallemand » à 71 mm en dessout de lou
de Bourdaloue.
L’IGN acabara lou travai en 1969 en prenènt
lou « zero Lallemand » coume baso.
Michèu
Souveni,
souveni !
Asseta dempièi un certan tèms sus un banc en
esperant ma mouié qu’èro dins la boucharié que i’avié un fum de mounde, veguère
passa davans iéu un vièi ome que s’apiejavo sus sa cano. Retrasié forço à moun
ancian proufessour de matematico, Marcèu Bosqui que fuguè dins lis annado 1963 moun
proufessour au licèu Frederi Mistral d’Avignoun.
Quouro fuguè davans lou banc, s’arrestè e me
diguè : « Bon-jour, car Moussu, bevès lou soulèu ? »
Un tèms sous-pres de l’ausi parla prouvençau,
ié respoundeguère sènso eisitacioun : « Noun, espere ma mio
qu’es à liuen de iéu ». Alor d’un èr malicious, aquest ome me diguè tout
en s’aluenchant : « Cantas !, cantas ! brave Moussu
que s’entournara pu lèu la vosto femo ».
Countuniè soun camin e l’ausiguère alor cantourleja
en picant lou sòu de sa cano : « Se canto, que canto, canto pas
pèr iéu, canto pèr ma mio qu’es à lieun de iéu….)
Fuguè uno courto mai talamen agradivo rescontre
d’un ome fièr de sa lengo e de soun païs.
Michèu
Jun....
Leva d'aquéli darriéris annado, a toujour
plóugu pèr la Pandecousto.
Vuei, se pòu dire qu'es un tèms benesi : sara belèu pas necite d'ana prega Sant Gens, nimai pèr le Gravesounen, d'ana saussa Sant Antime dins lou valat. Avèn agu uno bono plueio, a gaire dura mai aura fa de bèn. Aquésti jour, dins d'ùnis endré a fa de gròssi chavanasso emé de grelo, de greloun tant gros que d'iòu qu'an tout chapla e meme creba téulisso e téulissoun. Après la secaresso, lou delùvi...e li meteouroulougiste nous anouncion un estiéu di caud e di se.
Despièi quàuqui jour, en subre dis aigo dóu canau vese dansa la mauno dóu pèis ; aquélis inseite soun de la famiho dis efemerouptèri ;li babo vivon dins l'aigo douço e podon viéure de quàuqui mes à quàuquis annado ( e segound lis espèci podon viéure 10 an de tèms) . Passa aquéu tèms, li babo mudon dous cop ; lou proumié cop aquelo mudo duro quàuquis ouro pièi fan la segoundo. Lis adulto ( l'imago) fan de tres à quatre centimètre de long ; an sis alo rege e duberto à la verticalo, valènt à dire que se podon pas plega, soun trasparènto, jaunastro vo bruno. Aquéli babo an de pèço
boucalo bregarello,
mai lis inseite fa, es à dire adulte,éli, manjon pas, an pas lis óutis
pèr acò, fan que de se reproudurre pièi moron ; es pèr acò que ié dison
« efemero ».
D’aquéli bestiouleto n’i’a de mens en mens
à l’encauso de la poulucioun dis aigo. Autro-fes èron recampado e vendudo pèr
alesti lou manja de l’auceliho. A l’ouro d’aro d’ùnis espèci an despareigu, d’àutri
soun à mand de s’avali.
La lengo nostro, elo, es pas encaro à mand
de desparèisse, siéu rassegurado despièi qu’ai vist, à-n-Arle, pèr la Santo
Estello, mai de 600 escoulan e escoulano, di pichòti fin qu’i gràndi classo,
sus lou pountin pèr jouga e canta en prouvençau ! Me dise qu’aquélis
enfant qu’an aprés e repeti touto l’annado aquéli cant, qu’an agu tant de plesi
à veni canta dans lou tiàtre anti davans de centeno de persouno, poudran pas
oublida acò. Pèr lou publi ( e pèr iéu d’en proumié !) fuguè un chale
estraourdinàri tout de long de la vesprado, d’ausi aquéli cant prouvençau canta
pèr d’enfant.
Lou tèmo de la
vesprado èro : « Li pouèto prouvençau en cansoun »
Vaqui ço que nous an
canta !
-Lis estello de
Téoudor Aubanel
-La mazurka souto li
pin e la mazurka de Sant Andiòu de Charloun Rieu
-La chato avugle de
Jóusè Roumanille
-Lou maset de
Mèstre Roumiéu de Louvis Roumieux
-La cansoun de Magali
de Frederi Mistral
-Li restanco de
Fernand Mouttet
-La libellule de Jan
Enri Fabre
-La voto d’Auzias Jouveau
-Plòu e soulèio de
Pau Areno
-Lou chivau de Jóusè
d’Arbaud
-Malhano e
Mount-Segur de Jan Bernat Plantevin
-Lou mounde es
destimbourla, uno cansoun qu’an coumpausado éli (tèste e musico)
- e pèr clava, la
cansoun de la coupo de Frederi Mistral, cantado dous cop emé lou publi !
Nòu coulège, sièis licèu e nòuv escolo
primàri de la Vau-Cluso e di Bouco-dóu-Rose, an participa pèr alesti aquest
espetacle, emé li proufessour de prouvençau e de musico, uno annado de travai
achini. Aquéli cantaire èron acoumpagna pèr l’ourquèstro dou licèu Teoudor
Aubanel d’Avignoun diregi pèr Tibaut Plantevin. Tout acò pousquè se realisa
bonodi la fisanço de moussu lou Reitour de l’Acadèmi que
dis : « Canta, es faire viéure uno lengo, trasmetre sa musicalita,
sis infleissioun, soun debit, soun caratère, si mot. Canta li pouèto
prouvençau, es coumprendre si mot e lou fignoulage de soun biais d’escriéure,
es d’intra dins sa sensibleta e soun amo. Es tambèn carreja uno istòri, un
patrimòni, uno culturo. » Osco en éli ! fuguèron gramacia pèr li
picamen de man que restountiguèron long-tèms sus li vièii pèiro.
Li repeticioun
En Arle, toujour, pèr la « taulejado
soulenno de la Coupo », ai remarca forço jouvènt e chatouno emé li vèsti
arlaten, e tout acò m’a douna d’espèr pèr la subre-vivènço de la lengo nostro e
de nòsti tradicioun.
Michello