dimanche 5 mars 2023

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°117: « Poudès desbrounda vostis óoulivié» Febrié 2023


 

                             

                             Digo-me Papet !

 

*Papet, m’as proumès de m’esplica coume vai qu’à la seguido dis ouperacioun  que m’as demanda de faire dins lou precedènt journalet, trouban de longo lou noumbre 1089 ?

 

*Vese, mon pichot, qu’aquel resultat t’a un pau carcagna, tafura ; te lou vau esplica ; es pas coumplica.

Suspausèn qu’as causi lou noumbre (abc) amé (a-c>1). la proumièro ouperacioun counsisto à ié retrancha soun simetri ; ço que douno :

        a b c = 100a + 10b + c

        c b a = 100c + 10b + a

 

abc-cba = 100(a-c)  - (a-c) = (a-c) 0 0  -  (a-c)

ço que s’escri tambèn en fasènt la soustracioun:

abc –cba = (a-c-1) 9 d      avec (a-c) + d = 10

Veses aqui perqué fau suspausa que (a-c) sigue pas egau à 1, si que noun aurien pas un noumbre de tres chifre.

À n’aquel noumbre ié fau alor apoundre soun simetri :

(a-c-1) 9 d + d 9 (a-c-1)

Ço que douno lou noumbre:  1089

Coume lou podes vèire, i’a ges de mascarié dins aquel resultat.

 

*Lou vese ; ai pas tout coumpres, mai i’aribarai : gramaci papet.

*S’as besoun d’ajudo, siéu aqui pèr t’esplica ; me fai talamen plesi de te vèire ; me remèmbre ma jouinesso  quouro assajave de resoudre li proubleme matematico. Adessias moun pichot.                                 

 

                                        Lou papet Michèu

 

                         Febrié e sa febrielado …..

 

Sian à la fin de Janvié, despièi uno bono deseno de jour es l'ivèr ! Fai fre, rèn d'anourmau à-n-acò. Lou mistrau que nous avié óublida despièi long-tèms s'es reviha e boufo coume un perdu.

A la radiò, nous an di que li napo freatico se soun regounflado coume falié, alor es au mens acò de gagna. Li gènt espargnon lou courrènt eleitri, e dison que n'en mancarèn pas ; es perèu acò de gagna.

Lou couvid ? Se n'en parlo plus pèr lou moumen, d'ùni dison que n'i'a mai un de varaiant que nous vai arriba de Chino dins un parèu de mes, e i'a toujour de gènt que soun dins l'ànci e se carrejon emé la « masqueto ». Uno amigo me diguè i'a gaire : «  ié coumprene rèn : ai agu mi 4 vacin e ai aganta lou couvid, ai pas'gu lou vacin de la gripo e l'ai pas agantado ! De que vos coumprene à-n-acò, ? »

Despièi quàuqui jour lou mistrau s’es dereviha e boufo tant que pòu. A tout seca, tout escouba mai escampo tout, estrasso tout, es uno calamita.

Fin finalo aura boufa tres semano de tèms.

La grosso fre a fini pèr lou moumen, mai sian pa’n’caro i bèus jour. Segound Fabre, li gròssi fre soun finido quouro li lachusclo tènon si pecout dre. Pèr lou moumen son pecout se clino encaro vers lou sòu, alors, mèfi !Mai lou bèu tèms au mes de Febrié, es pas nourmau. Lou prouvèrbi dis : «  L’ivèr es jamai bastard, se vèn pas d’ouro, vèn plus tard »


A la fin dóu mes faudra se mesfisa di « jour de la vièio » !

Fai pamens quàuqui jour qu’ause lis aucèu que coumençon de bresiha e de faire si nis, e acò sènt la vengudo proche dóu printèms. Nous faudrié aro quàuqui degout de plueio pèr faire espeli planto e flour que soumihon souto terro.


La Sant Valentin : chasqu’an se fèsto à Racamaulo, dins lou Gard, la «  fèsto di poutoun » ; acò se fai en souvenènço de l’arribado di relicle de Sant Valentin au vilage ; coume avien ges de relicle de Sant, un riche castelan anè querre aqueli de Sant Valentin à Roumo. Sant Valentin èro evèsque dins uno vilo d’Italìo, es éu que maridavo li crestian, e acò fasié pas l’afaire de l’emperaire Glaude II que lou faguè arresta ; èro garda pèr un óuficié que sa chato èro avugle. Sant Valentin i’aurié rèndu la visto, e en mai d’acò counvertiguè un fube de mounde. Fuguè arresta e decapita, e lis amourous lou chausiguèron coume sant patroun.

L’autre jour ai fa lou rescontre d’uno damo de Sant Roumié que parlo tras que bèn lou prouvençau e me countè acò :

« Quouro ère pichouneto, mi gènt avien un papagai  ( parrouquet), e naturalamen, coume se parlavo prouvençau à l’oustau, lou papagai tambèn lou parlavo. Quouro moun paire s’entournavo dóu travai, de vèspre, e l’ivèr, fasié : «  Brr !...fai pas caud ! » Lou papagai poudié pas dire lou « Brr » mai disié : «  Fai pas caud ! » quouro moun paire voulié ana retrouba si coumpan au cafè, demandavo à sa femo : «  Daniso, douno-me de sòu » e lou parrouquet, tout lou sanclame dóu jour repetavo : «  Daniso, douno-me de sòu ! »

Auriéu bèn ama de l’entèndre parla prouvençau !

 



                                                    Michello

 

 

 

                         Li toro proucessiounàri :

 

Eron à mand de sourti de si nis de sedo quouro a recoumença de faire fre. Pèr li faire sourti fau que fague au mens 10 degrad au sòu. A-n-aquéu moumen sorton di nis e davalon dis aubre pèr ana dins lou sòu ounte van faire la ninfòsi, es à dire de se trasfourma en crisalide d’ounte sourtiran en parpaioun. La femelo parpaioun fai sis iòu sus de rampau de pin ( o àutri counifèr) n’en fai uno sequelo d’à pau près dous cènt, quicha lis un contre lis autre, e acò fai coume uno meno de manchoun clafi de perlo. En neissènt, van coumença de devouri lis aguïo de l’aubre, pièi van s’embarra dins de boursoun de sedo pendoula i branco di pin. Mai de tèms en tèms quouro fai bèu , sorton pèr ana manja et pièi s’entournon lèu dins si nis



Ié dison « toro proucessiounàri » bord que marchon tóuti en renguièro, «  à la cò dóu loup » ; En se desplaçant, escampon sus soun passage de fiéu de sedo pèr pas uscla la pèu de soun vèntre e nimai si pichòti pauto

 Li toro proucessiounàri mudon tres cop ; i’a que sa tresenco pèu qu’es clafido d’aquéli péu ourtigant. An sus l’esquino de meno de bouco que se duerbon e se barron de longo, es belèu aqui dedins que s’amagestro lou verin. Fabre n’en avié fa l’espériènço, lis avié proun toucado e boulegado emé si dèt, e disié que lou prusimen i’avié leva lou dourmi. Emé sa lùpi avié pouscu vèire que li péu, à soun fin bout, an de meno de pouncho coume li fiéu barbenous pèr s’accrouca i péu di bèsti, o di gènt. Se demandavo s’èro li crouchet di pèu que rintrant dins la pèu fasien tant mau, o s’èro un verin empouisouna coume li flecho dis Sious que sarié sus li péu. Alor a fa d’espériènci en toucant li toro emé li man nuso, toucant li nis ; acò fai de prusimen coume l’ourtigo, e l’endeman i’a plus rèn. A tambèn alesti uno poutingo en fasènt trempa li péu dins un pau d’eter, pièi d’en mètre sus un tros de teissut e se l’empega sus lou  dedins dóu bras, bèn estaca pèr que rèsto en plaço mant un jour. E n’aguè uno plago coume uno bruladuro, emé de boufigueto, e acò ié durè proun de tèms à ié faire mau. Lou mai dangerous es pèr lis iue e li póumoun. Li bèsti coume li chin o li cat podon n’en mouri bord que li niflon o li licon, ço que ié fai gounfla la lengo e la gorjo, em’acò podon s’estoufa. Li fau lèu mena encò dóu veterinàri.

Pèr se proutegi d’aquéli bestiouno que soun un vertadié flèu pèr la santa, fau destruire si nis l’ivèr, avans que siegon proun desveloupado. Pèr acò faire, i’a dous biais ; moun vesin, éu,  garço un cop de fusiéu dins aquéli boursoun pendoula is aubre ; dóu cop, la pòchi s’estrasso e li babo toumbon au sòu ; pichouteto, sènso prouteicioun, an fre e moron ( dins soun nis la temperaduro es ço que ié fau pèr viéure) L’autre biais, mens segur, es d’istala de nisadou pèr li pimparrin dins lis aubre ounte i’a de nis de toro proucessiounàri ; li pimparrin emé soun bè, van creba li nis e devouri li toro ( li carrejon tambèn à sa ninèio) elo li cregnon pas. I’a tambèn uno espèci de carabé que se n’en coungousto !



Coume lou disié aquéu grand saberu de Fabre : «  La vido es qu’un inmènse bregandaje ; la naturo se devouris elo-meme ; la matèri se mantèn animado en passant d’un estouma à n-un autre. A la taulejado dis esistènci, chascun es à soun tour counvida o meisse ; vuei manjaire, deman manja. Tout  viéu de ço que viéu o qu’a viscu, tout es parasitisme. »

                                                           Michello

 

                   Istòri d’uno chatouno qu’avié pòu de rèn

 

Vau vous counta uno pichoto istòri vertadièro : un souveni d'enfanço.

Quand aviéu sèt o vuech an, mi gènt me mandèron en vacanço à Veisoun-la-Roumano encò de ma tanto e de moun ouncle que soun oustau èro uno bastido. Dins l'establo, i'avié un chivau que ié disien « Poumpoun » emé dous porc, de galino, de lapin, uno cabro.

Amave forço d'ana encò de la Tata e dóu Tonton ( Claro e Doumenique). Dins la court i'avié uno eouliano pèr tira l'aigo pèr li bèsti e pèr lou jardin.

Aquesto eouliano la regardave toujour emé forço envejo de i'escarlimpa, mai èro plus auto que la téulisso de la feniero, e èro forço  empressiounanto.         


        .

La tanto e l'ouncle m'avien di qu'èro enebi de ié mounta ; iéu me disiéu : fau pas lou faire, fau pas lou faire...

Pamens, un après-dina que l'ouncle e la tanto faguèron un penequet, me decidère...

Escarlimpère un escaloun, pièi dous, pièi tres, e countunière.

Ère vertadieramen fieroto quouro arribère en aut. Alucave de pertout, tout à l'entour, un bon moumen. Ère « la reino de la bastido » Mai falié n'en descèndre, e aqui m'avisère que l'escalo èro bèn drecho, e la vesiéu meme plus !

Dequé faire ? Anave pamèns pas ploura o crida la tanto e l'ouncle que de tout segur m'aurien garça uno bono rousto....

Adounc me boutère sus mi quatre pauto, moun pèd troubè lou proumier escaloun, e me rampounère     tant que pousquère  pèr descèndre. Arribado en bas de l'escalo, ère coumpletamen petrificado, e au bout d'uno passado pousquère enfin respira.

Acò restè un secrèt : la tanto e l'ouncle l'an jamai sachu !

 

                                                                  Ramoundo

 

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire