mercredi 24 septembre 2014

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°37 Óutobre 2014

En óutobre, lou porc souto lou roure

 

Ma liberta

JÒrgi Moustaki

Ma liberta

Long-tèms te gardère,

Coume uno perlo raro,

Ma liberta,

Es tu que m’ajudères

À larga lis amarro,

Pèr ana ounte que siegue,

Pèr ana jusqu’au bout

Di camin de fourtuno

Pèr culi en pantaiant

Uno roso de vènt

Sus un rai de luno.

Ma liberta

Davans ti voulounta

Moun amo èro soumeso

Ma liberta

T’aviéu tout douna

Ma darriero camiso

E quant soufriguère

Pèr poudé satisfaire

Ti mèndris eisigènci

Cambière de païs

Perdeguère mis ami

Pèr gagna ta fisanço.

Ma liberta

Sachères desarma

Mi mèndris abitudo

Ma liberta

Tu que me faguères ama

Memo la soulitudo

Tu que me faguères risouleja

Quouro vesiéu acaba

Uno bello aventuro

Tu que m’aparères

Quouro anave m’escoundre

Pèr cura mi blessaduro.

Ma liberta

Pamens te leissère

Uno niue de desèmbre

Desertère

Li camin escarta

Que seguissien ensèn

Quouro sènso me mesfisa

Li pèd e li man liga

Me leissère faire

E te trahiguère pèr

Uno prisoun d’amour

E sa bello joulièro.

E te trahiguère pèr

Uno prisoun d’amour

E sa bello joulièro.

Revirado de Michèu

Lou Dardar descuerb la bèuta dÓu rasounamen matemati

Aquest tantost, lou jardinié biaissu veguè arriba tourna-mai soun coulègo Dardar amé uno grando joio. Lis abitudo reprenien lou dessus. Coume fuguè triste de pas lou vèire pendènt aquest ivèr. Aro, n’en mesuravo que mai quant aquesto amista èro impourtanto.

« Me vaqui ! Es poulido la vido ; coume m’es agradiéu de te pousque veni vèire ! Es quouro sian esta malaut que mesuran veramen que li causo li mai simplo soun impourtanto ; sian de countunio carcagna pèr de proublemo que soun en realita pau impourtant au regard de la santa. Asseten-nous sus lou banc e barjaquen un pau, qu’avèn forço causo à nous counta » diguè lou Dardar que la visto de soun coulego reviscoulavo.

Lou jardinié biaissu avié proumés à soun coulego de i’esplica la soulucioun au proublemo de soun felen. Perèu, se carguè d’aquesto taco que sara pèr lou Dardar uno descuberto.

« Escouto-me, Dardar, e vèiras qu’es pas coumplica ; me siéu demanda en t’esperant coume te poudriéu mountra lou mai simplamen poussible, la soulucioun au proublemo de toun felen. T’a demanda se poudriés veni au jardin partènt de toun oustau en fasènt 1 pas, pièi ½ pas, pièi 1/3 pas, pièi ¼ pas e tout-à_de_rèng. Es impoussible dins la pratico de lou verifica, mai te vau mountra qu’aurié pouscu ana forço mai liuen.

Anan pèr acÒ, parteja ta prougressioun virtualo en diferèntis estapo :

La proumièro estapo courespound i 100 proumié desplaçamen

La segoundo estapo courespound i 100 seguènt desplaçamen

La tresenco estapo courespound i 200 seguènt desplaçamen

La quatrenco estapo courespound i 400 seguènt desplaçamen

La cinquenco estapo courespound i 800 seguènt desplaçamen

La sieissenco estapo courespound i 1600 seguènt desplaçamen e tout-à_de_rèng 3200, 6400, 12800,………

Pèr chasco estapo, lou plus pichot desplaçamen es lou darrié : pas/100, pas/200, pas/400, pas/800, pas/ 1600….

Ansin à chasco estapo, auras fa mai de :

Proumièro estapo : 100xpas/100 = 1 pas

Segoundo estapo : 100xpas/200 = ½ pas

Tresenco estapo : 200xpas/400 = ½ pas

Quatrenco estapo : 400xpas/800 = ½ pas

Cinquenco estapo : 800xpas/1600 = ½ pas

E tout-à_de_rèng ….

Veses ansin, qu’à chasco estapo auras franqui mai d’uno mita de pas e coume i’a uno infineta d’estapo, miege pas après miege pas, poudras ana mounte vos » finiguè pèr dire lou jardinié biaissu.

Lou Dardar n’èro estabousi ; la tèsto ié viravo. Venié de descubri la bèuta d’un rasounamen matemati. Pèr éu, li matematico èron lou calcul amé si taulo de multiplicacioun que falié recita de cor ; mai, noun ! Au countràri, rèn à counèisse de cor, soulamen faire marcha soun esperit pèr un rasounamen simple e eficace.

« Baio-me un cop de toun vin, qu’es tambèn uno meraviho ! » faguè lou Dardar que reprenié gous à la vido.

Michèu

Crid di bèsti

Ai retrouba, encò d'un bouquinisto, un libre tout simple, un d'aquéli libre dis regiounalisto ( d'ùni diran passatisto) que, dins uno lengo foro dóu coumun talamen es preciso, imajado, justo, en un mot pouëtico, counto, descricho pèr un passiouna, de « Sceno de la vido en Lemousin e en Perigord verd ». Aquéu passiouna, ancian istitutour pièi deputa dóu Vau de Marno, es Fernand Dupuy, enfant dóu païs.

Escoutes-lou, aquéu vièi istitutour dounant à si felen uno leissoun de voucabulàri sus li crid di bèsti :

Lou gau canto, quiquiriqui ! ( vo caracaca) (1), la galino cacalejo (2), lou chin japo (3), lou chivau endiho (4), lou biòu bramo (5), la vaco bradalo ( vo mugis) (6), la dindouleto bresiho ( vo cascaïo) (7), la couloumbo roucoulo (8), lou quinsoun ramajo ( vo gasaio, bresiho) (9), li passeroun piéutounon ( vo repiéuton) (10), lou feisan e l'auco cridasson (11) quouro lou dindard clussis (12). La gramujo gréulo ( vo fai si coua) (13), mai lou courpatas crouaco (14) e l'agasso barjaco (15). E lou cat, coume lou tigre, miaulo (16), l'elefant barris (17), l'ase bramo (18) mai lou cèrvi rais (19)*, lou moutoun belo (20), evidentamen e vounvounejo l'abiho (21). La bicho bramo (22) quouro lou loup ourlo. (23)

Sabes, bèn de segur, tóuti aquéli crid, mai sabes-ti, sabes-ti que lou canard narrejo, li canard nasihon (24), que lou bòchi o la cabro cabreto (25), que la machoto-banarudo chouco ( ouloulo) (26), mai que la machoto, èlo, fai si chou (27), que lou pavoun bradalo (28), que l'aigle glatis (29).

Sabes-ti que se la tourtouro roucoulejo (30), lou favard ( o ramié) caracoulo (31) e que la becasso croulo* (32), que lou perdigau cacalejo (33), la cigougno claqueto (34), e que se lou courpatas crouaco (35), la graio courbino* (36) e que lou couniéu quilo (37) quouro la lebro plourinejo (38).

Sabes tout acò ?

Bèn, mai sabes-ti ? sabes-ti que l'alauseto piéulo (39), lou sabes pas.

E belèu sabes pas mai que lou picatas picasso* (40) o que lou senglié broundino (41), lou camèu barjo (42), e qu'es à l'encauso dóu camèu que se desbarjo.

Belèu sabes pas nimai que la poupudo (vo petugo) pupulo* (43), e sabes pas nimai se en Lemousin se dis «  la pepue » amor que pupulo o amor que fai soun nis emé de causo que pudisson ; basto ! Mai es poulit, la poupudo pupulo.

E encaro, sabes-ti ? Sabes-ti que la rato, la pichoto rato griso couïno ? (44) As d'avoua que sarié daumage de descounèisse que la rato couïno e encaro de noun saupre que lou gai cachoulo ! (45)

Tèste que vanego sus la telaragno , revira en prouvençau pèr Michello e si felen, Liso e Batisto.

Li mot marca d'uno estello* soun de mot qu'eisiston pas en prouvençau, lis a faugu crea.

1: le coq chante, 2 : la poule caquète, 3 : le chien aboie, 4 : le cheval hennit, 5:le b?uf beugle

6: la vache meugle, 7 : l'hirondelle gazouille, 8 : la colombe roucoule, 9:le pinson ramage

10 : les moineaux piaillent, 11 : le faisan et l'oie criaillent, 12 : le dindon glousse, 13 : la grenouille coasse, 14:le corbeau croasse, 15 : la pie jacasse, 16 : le chat et le tigre miaulent, 17:l'éléphant barrit, 18 : l'âne braie, 19 : le cerf rait, 20 : le mouton bêle, 21 : l'abeille bourdonne, 22:la biche brame, 23 : le loup hurle, 24:le canard nasille mais les canards nasillardent, 25 : le bouc ou la chèvre chevrote, 26 : le hibou hulule, 27 : la chouette chuinte, 28:le paon braille, 29 : l'aigle trompète,

30 : la tourterelle roucoule, 31 : le ramier caracoule, 32 : la bécasse croule, 33:la perdrix cacabe, 34 : la cigogne craquète, 35:le corbeau croasse, 36 : la corneille corbine, 37 : le lapin glapit,

38 : le lièvre vagit, 39 : l'alouette grisole, 40 : le pivert picasse, 41 : le sanglier grommelle,

42 : le chameau blatère, 43 : la huppe pupule, 44 : la souris chicote, 45 : le geai cajole.

 

 

Crounico jardiniero.

Quet estiéu !

Avèn pas manca d'aigo e avèn pas pati de la calour ; es toujour au mens acò de gagna, e es pas iéu que m'en plagneirai. Mai emé touto aquelo aigo, mi rousié soun gaire poulit, rouviha e taca de negre. Li poumo d'amour e li merinjano an gaire douna, crese qu'an manca de calour, amor que i'a agu quàuqui nue fresqueto...( vounge degrat au mes d'Avoust!)

Mai acò a pas coupa l'apetis di limaço e di cacalaus qu'an fa un malur dins mi taulo d'ensalado ; aro, pèr me n'apara, ai trouva un biais : anue, curbe mi plantun e mi taulo emé de velo d'ivernage, em'acò, ié venon pas !

De segur qu'avès remarca, coume iéu, qu'èrian envahi pèr de tòro raiado de verd e de gris que desfuion tÓuti li bouis ; es la piralo di bouis, que soun parpaioun se dis «  parpaioun dóu lume » ;

Ié fau pouvereja uno soulucioun em'un proudu que se dis «  baciloun de turinge » ( un proudu pèr li culturo bioulougico )Em'acò li caniho s'arreston de mastega e moron ; acò fai rèn is iòu, alor n'en fau passa tóuti li dès jour pèr n'en veni au bout. Mai semblo que la piralo agarisse pas li bouis sóuvage, s'ataco qu'en aquéli que soun planta dins li jardin, que soun pas dins soun envirouno d'óurigino. Segur que i'a uno esplicacioun en acò, à cerca dóu coustat di planto coumplementàri, o belèu di predatour de la piralo que s'atrobon qu'alentour di bouisseire sóuvajo, amor qu'en generau, la naturo prevéi tout.

Aro, se vèi que l'autouno es en camin, li fueio dis aubre coumençon de toumba ; mai aquest'an, de que n'en vau faire, di fueio di platano, amor qu'avèn plus lou dre de li crema ? Se n'en fau emplena de saco e de banasto pèr lis adurre à la rafatarié, ai pas feni de vanega e de gausi de gazòli... Aquelo dispousicioun de la lei m'agrado pas ; amave bèn de senti, à l'autouno, aquelo óudour di fueio que cremon ; acò me ramentave moun enfanço, à Cereste ! À la recreacioun,escoubavian la court de l'escolo e fasian de mouloun de fueio de marrounié que lou cantounié fasié crema lou dijòu ; i'avié toujour quauque galapian qu'escoundié de marroun dins lou mouloun de fueio, e petavon coume de cop de fusiéu . E l'óudour dóu fum s'espandissié dins tout lou vilage. Ai-las, acò es feni !

Pèr n'en reveni au jardin, l'umidita de tout l'estiéu a gasta quasimen tóuti mi rasin blanc, leva d'un pèd de l'autin que me fuguè baia pèr un moussu, un especialisto de la culturo en «  bioudinamìo », que me diguè : «  Avisas-vous de lou jamai trata, n'a ges de besoun ».

La bioudinamìo es un biais de faire en tenènt conte de l'aviado di planeto e en emplegant que de proudu naturau pèr planta e entre-teni lou jardin. Se voulès, vous n'en parlarai un autre cop.

Mai, fin finalo, acÒ fai chifra mai que mai. Li planto, soun coume nàutri, au mai ié baias de salouparié chimico, au mai soun sujèto à aganta li malautié. Lou dise de longo, fau lèissa faire la naturo...

Michello

 

 

 

 

 

 

 

La balado irlandeso

Cansoun de Renaud

Vouguère planta un arangié

Aqui mounte la cansoun n’en vèira jamai

Aqui mounte lis aubre n’an jamai douna

Que de granado desgoupihado.

Jusqu’à Derry, ma bèn amado,

Sus moun batèu, naviguère.

Diguère is ome que se batien,

Vène planta un arangié.

Beguèn un vèire, anèn pesca ;

Gès de guerro poudra perdura

Quouro la bièro e l’amista

E la musico nous faran canta.

Tuas vÒsti Diéu à tout jamai ;

Souto deguno crous l’amour se plais ;

Soun lis ome, noun li capelan,

Que fan verdeja lis arangié.

Vouliéu planta un arangié,

Aqui mounte la cansoun n’en vèira jamai :

Flouriguè e baiè

Li fru melicous de la liberta.

Reviraduro de Michèu e prepausa pèr Jano-Mario

La Sorgo

Cansoun de Marcèu Esteloun

Regoulo, regoulo en s’enanant

De sa bello sourso claro.

Es bluio, es verdo,

Seguis lou soulèu

Dins la mirado de sis iue,

Es verdo, es bluio.

Regoulo, regoulo en s’enanant

De sa bello sourso claro ;

Es bluio, es verdo.

Seguis lou soulèu,

Dins la mirado de sis iue,

Es verdo, es bluio,

Seguis lou soulèu,

Dins la mirado de sis iue,

Es verdo, es bluio,

Verdo, bluio.

Prepausa pèr Jano-Mario

Prouvènço Piemount

En legissènt li Nouvello de Prouvènço, aprenguère la despartido de Sergi Arneodo, « Mèstre de Counsciènci » prouvençale e italiano, ço que me faguè reviéure de souveni un pau luenchen.

Couneiguère aquel Mèstre lor di rescontre « Piemount-Prouvènço » que fasien amé lou group « Reneissènço » beileja pèr dono Mitan.

Aquéli rescontre se debanavon tÓuti lis an, lou proumié dimenche de setèmbre, ço que nous permetié d’i’ assista bord qu’à n’aquelo espoco, lis enfant dintravon en classo soulamen en Óutobre. Erian dins lis annado setanto.

Erian louja à Santo Lucio en Coumboscuro ; li repas èron pres ensèn amé lis àutri roudelet. Dourmian dins un mèmbre de soun oustau toucant l’ataié d’ebenistarié. Après lou pichot dejuna, pèr ana faire un brisoun de teleto, falié sourti e ana à la font que soun aigo èro jalado. Ero alor l’oucasioun de bÒni partido de rire. Falié pièi se carga dÓu vèsti countadin pèr ana à la messo à Santo Lucio ; sourtian pièi de la gleiso en un long defila pèr plaça uno placo dedicado à Frederi Mistral ; danso e cant seguissien la ceremounio. Me remembre qu’aquel jour, après li danso, un àvi nous acoustè : avié aremarca lou fanioun Reneissènço sus li tambourin ; nous faguè alor que couneissié Vedeno ; avié travaia enco li lachié Dao à Santo Ano ; moun ome se n’en souvenguè .

Dins lou tantost, li danso reprenguèron amé li group de la regioun, Demonte, Ronco Canavese e n’en passe.

Lou vèspre, se boutè lou fiÒ à un grand mast para de bos e danserian autour acoumpagna de l’acourdeoun. Quouro lou bos fuguè counsumi, beguerian lou vin caud , caufa pèr lou fiÒ; fuguè aprecia pèr tÓuti.

Uno annado, sian ana à Elia, pichot masage ajouca dins la mountagno ; jamai un car i’èro mounta ; pèr intra dins lou vilage, lis estajan avien espandi lou passage toucant lou vabre ; tÓuti lis ome nous ajudèron à desplaça lou car pèr lou bouta en direicioun dou despart. Lendeman, à Ronco Canavesse, messo, defila e danso fuguèron au prougramo ; sian esta counvida pèr un ome que demouravo tout près dÓu massiu de la Vanoiso ; èro lou direitour dÓu Lido de Paris ; nous Óufriguè lou champagno ; avié coumpra tout lou maset e baiè à chasque estajan uno vaco e ié faguè tambèn veni l’aigo.

En s’entournant d’aquéli sourtido, prenian lou tèms de vesita li quàuqui vilage rescountra : Cuneo amé sis especialeta de tourtoun e lipetarié, Suso e sis aperitiéu vo vin.

Dins tÓuti li vilage que ié figuerian recegu, uno placo coumemourativo au noum de Frederi Mistral fuguè pausado e souvènt uno carriero dÓu vilage porto soun noum.

Avèn garda un bon souveni d’aquélis escampado ; parlavian prouvençau amé li gènt dÓu rode que nous aculissien amé forço plasé e amista.

Oudeto

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire