mercredi 13 janvier 2016

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°48 : Desèmbre 2015

Desèmbre trop bèu, dins l’aigo l’estiéu.

   

Mercredi

1,2,3,4, 5eme botte de paille et le voilà près de la lucarne. L’air du dehors vient rafraîchir l’odeur de miel chaud, de fleurs sèches qui emplit la grange

Il s’est assis là. Comme quand il était môme. L’agilité en moins…

De là-haut il aperçoit la ferme des Thibaut, celle d’après.Et par delà, le grand champ de maïs

Quelques épis, plus audacieux ont l’air de caresser la cloche du campanile qu’on devine derrière.

Après les moissons les premières maisons du village sortaient de leur résidence d’été

Elles s’imposaient entre les arbres déshabillés par l’automne

A ce moment là , seulement, il pouvait apercevoir le chiffon blanc

Petit morceau de tissu épinglé à la ficelle qu’il devinait. Celle qui barrait la fenêtre de Louise. Quelques fois.

Quelques fois, de loin, le signal.

Jeudi

Dehors tas de bois brun sous tas de nuages gris, floutés par la poussière agrippée au fenestron de l’atelier

Sur l’antique établi des outils languissent. Ceux à l’acier plus brillant, au manche de bois pâle cherchent à racoler la main

Daniel caresse les plus anciens. Là où la main du père s’est cornée, patinant le bois, façonnant son empreinte ; Il cherche à y placer la sienne

4 doigts repliés ,collés serrés, le pouce par dessus, le poignet hésite va et vient sur la pierre. Ranimée, la lame retrouve de l’éclat…

Vendredi

L’atelier. Encore. Il n’a pas fait le tour

La chaise, la paille en goguette , l’accueille en couinant. La vieille ampoule jaune s’égoutte au bout du fil tressé.

Lampe de fortune éclairant de nouveaux souvenirs

Le père est là, dans ce halo tiède, penché sur de petits bouts de bois qu’il façonne. Ronds ou carrés , il découpe cisèle, rabote ou râpe.

Depuis, un pinceau, prisonnier d’un vieux pot où la colle a noirci, côtoie un crayon gris. Celui habillé de rouge, presque plat, la mine grasse, celui qui planait souvent, coincé sur une oreille.

C’est là qu’est né le petit avion d’un St Exupery, au milieu de copeaux. Après l’oiseau, la petite vache, , une chaise en miniature et bien d’autres objets. Comme autant de moments de repos et de rêveries autorisés

Samedi

Déjà... Daniel appuie sur le petit téton bakélite de l’interrupteur de porcelaine, la porte gémit

La visite est terminée.N'oubliez pas...

Chantal

Dimecre

1,2,3,4,5enco balo de paio e lou vaqui proche dóu fenestroun.L’èr dóu deforo vèn refresca l’óudour de mèu caud, de flour sèco qu’empleno la granjo.

S’es asseta aqui. Coume quouro èro nistoun, lou lestige en mèns...

D’en-aut, póu vèire la borio di Thibaut, la d’après, e dela, lou campas de maïs.

Quàuquis espigo , mai asardous, an l’èr de calineja la campano dóu clouchié que se devino darrié.

Après li meissoun, li proumiès oustau dóu vilage sourtien de si residènci d’estiéu.

S’impausavon entre lis aubre desvesti pèr l’autouno. A n’aquel moumen soulamen, poudié apercebre l’estrasso blanco.

Pichot retaioun de teissut espinga à la courdeto que devinavo, la que barravo la fenèstro de Louiso. Quàuqui fès ? Quàuqui fès, de liuen, lou signau.

Dijòu

Deforo, mouloun de bos brun souto mouloun de nive gris, afadouli tras la pousco arrapado au fenestroun de l’ataié.

Sus l’anti taulié, d’óutis se languisson. Li de l’acié mai lusènt,dóu margue de bos pale cercon à racoula la man. Daniè caresso li mai ancian. Aqui ounte la man dóu paire se soun couissinado, patinant lou bos, gaubejant soun emprento ; cerco à ié bouta la siéuno.

Quatre det replega, pega sarra, lou pouce pèr-dessus, lou pougnet patetejo, vai e vèn sus la pèiro. Ravivado, la lamo retrobo sa trelusido…

Divèndre

L’ataié. Encaro. A pas fa lou tour

La cadiero, la paio en poumpeto, l’aculis en quilant. La vièio ampoulo jauno s’esgouto au bout d’un fiéu trena.

Lume de fourtuno ensouleiant de nouvèu souveni

Lou paire es aqui, dins aquel ciéucle caudinèu, clina sus de pichot bout de bos que gaubejo. Round vo carra, descoupo, escaupro, rabouto vo raspo.

Dempièi, un pincèu, prisounié d’un vièi pot que la colo i’a negreja, coustejo un craioun gris, lou abiha de rouge, quasimen plat, la mino grasso, lou que planavo souvènt, quicha sus uno auriho.

Es aqui qu’es na lou pichot avioun d’un Sant Expéry, au mitan de frisoun. Après l’aucèu, la vaqueto, uno cadiero en miniaturo e bèn d’àutris óujèt. Coume autant de moumen de repaus e de pantai autourisa.

Dissate

Deja..Daniè quicho sus lou pichot pessu de bakelito dóu boutoun de pourcelano, la porto gemis

La vesito es acabado. óublidas pas !…

Chantal

 

Autour de la chaminèio

« Vounge ouro ! lou reloge dóu casse-rimbau vèn de pica. Vuei, sara mai un jour de soulèu. Vas passa li fèsto nadalenco en famiho ? » demandè lou jardinié biaissu à soun coulègo Dardar.

« Vo. Ame subretout la vihado de Nouvé. Sian tóuti acampa autour de la chaminèio e li felen espèron amé grando impaciènci que ié counte quàuquis istòri. Es un moumen que me fau pas manca : Sènso lou saupre, s’embugon ansin dóu païs, de soun istòri e de sa culturo. Ié parle de sis àvi, de soun travai e me sèmblo ansin li faire renaisse lou tèms d’uno serado. Fau ço que moun Grand fasié quouro ère jouinet e n’en siéu tout trefouli» respoundeguè lou Dardar.

« As rasoun ! Amé lou « marrit fenestroun », aquéli serado se fan de mai en mai raro ; e de-que dire di « tauleto » e àutris óutis eleitrouni que ié rousigon lou tèms e la cervello ? D’escouta si rèire parla de soun tèms, de si gènt ourmejo li jouine à sa terro ; fau vèire coume soun estoumaga quouro ié dise que moun Grand fasié lou tour dóu vilage amé soun toumbarèu pèr acampa lis escoubiho dis estajan » faguè lou Dardar un téms impourta dins soun enfanço.

« Amé si maquino à calcula, sabon plus faire de multiplicacioun e encaro mèns de divisioun. Bord que si serado soun magico, ié poudras faire descubri la magio di matematico en ié prepausant aquel proublème : Demando ié de causi un noumbre forço grand en l’escrivènt sus un papié ; ié poudras alor demanda se lou noumbre escri es un multiple de 11 ? » prepausè lou jardinié biaissu.

« Lou pode pas faire, bord que counèisse pas la respounso » apoundeguè lou Dardar.

« T’esplicarai la rasoun lou prouchan cop pèr ié garda un tèms soun mistèri, repliquè lou jardinié biaissu. S’an chausi lou noumbre abcefg, sufis de verifica que lou noumbre (a+c+f)-(b+e+g) es un multiple de 11.

Eisèmple : 14729 es un multiple de 11 bord que (1+7+9)-(4+2) = 11

Ié poudras demanda tambèn pèr qualo valour de a lou noumbre 1a375 es un multiple de 11. Tout acò li pòu óucupa pendènt un certan tèms e belèu lis amusa.

Aro vèn de pica douge ouro. Nous fau pas espera de rintra se voulèn pas recebre vounge cop d’escoubo!”

Michèu

A Vedeno, lis encantamen d’uno ciéutadino

Dins lis annado 40….45

En proumié souveni dóu “Chivau Blanc” que i’anavian prene nòsti repas dins la famiho de Marc Ourson. L’ouncle Leounce, lou patriarco, presidavo la taulado, emperiau.

Nous tenien dins la remiso ; dins la pilo, l’aigo coulavo sènso relàmbi, refrescant meloun e boutiho de cartageno.

Ma Grand-tanto presentavo un meloun à soun ome que lou dubrié e lou tastavo dóutamen…S’èro pas perfèt, d’uno bello voulado, toujour asseta, lou mandavo au porc que roudavo dins la court. Ere pertoucado.

Toucant la remeso, se troubavo la croto e dins aquelo croto magico, de bèu rasin «  Dattié » capela d’un cachet de ciro, èron pendoula, esperant lis agapo de Nouvé. Mai subretout, aqui, se troubavo la tino que se ié caucavo lou rasin de vin….enebriant.

Quouro lou tèms èro mai fre, demouravian dins l’oustau, e aqui, ravimen dins la cousino : un vertadié fournau que la Tanto Mario se i’afanavo davans, cousiniero acoumplido mai incapablo de detaia uno receto : èro la cousino suculènto…mai empirico ! E dins aquelo cousino, passave de moumen requist à bada li mousco que s’agroumelavon sus lou papié en espiralo pendoula au voutin ! Autre fenoumène interessant à mis iue d’enfant : A uno epoco que l’esterilisacioun èro pas fourçamen bèn menado, èro uno joio de vèire peta à la duberturo forço boutiho de pichot pese ; fiò d’artifice dins la cousino !

Prenien li repas famihau dins la salo de manja e moun inmenso joio èro, lou dessèr vengu (entre-mès franco-russo), de revira moun assieto segound l’usage loucau…De retour à Lioun, coumpreniéu pas gès perqué ma maire, brutalamen,m’interdisié aquesto pratico.

Autre moumen magi : lou que la serado s’esperloungant, m’endourmiéu sus lou radassié, tout proche de la taulado, bressa pèr li charradisso di grand..de mai en mai inausiblo…

La seguido, lou cop que vèn

Michello Ourson

Quouro manjavo dins mi dès an

Quouro manjave dins mi dès an, lou dijòu, jougavian dins li terro à Santo Ano ; èro aqui que moun paire amavo travaia : De persouno venien acampa de liéume de sasoun, de poumo d’amour, d’ensalado, de pichot pese emai de cougourdeto, faiou e tartifle.

Jougavian en bourduro dóu terren de Carbounèu que ié passavo un grand valat que sis aigo bagnavon li liéume e li prat.

Uno figuiero avié espeli en bourduro juste davans lou pont de l’intrado.

Un jour, aguère la bono idèio de moustra à moun coulègo coume uno grosso cano èro soulido. L’ai boutado pèr acò au mitan dóu valat plen d’aigo ; me gardère bèn de ié quicha dessus e ié demandère de testa sa soulideta en prenènt apiejo dessus ; lou paure s’èisecutè ; la cano roumpeguè e patatra, moun ami cabussè de mourre bourdoun dins l’aigo. Me siéu facho rampela e la maire dóu coulègo l’empourtè à soun oustau au Pous de la Crous à Vedeno, pèr lou chanja e ié bouta de vèsti se.

Jano-Mario

Un fatour bèn-ama,

uno retirado bèn-gagnado en 1984

I’a quàuqui tèms déjà que Segne Lucian Delon fatour dins nosto coumuno prenié sa retirado « sènso tambour nimai troumpeto ». Lucian avié travaia dempièi 39 an ; a calcula ue si virado i’avien fa faire 197524 km, i’avien fa usa 28 pairo de caussaduro, 15 biciéucleto, 3 soulex, 38 pneu e 17 casqueto : Queto precisioun moussu lou fatour !

Pèr ié souveta uno bono retirado, fuguè publica à sa demando aquel pouemo coumpausa tout esprès pèr soun ami, Marco Ourson, bèn counèigu dins noste vilage : 

« Tu arrivas sans trompette,

Tu partis sans trompette ;

Dans ta vie une seule chose compta,

C’est que quoi qu’il arriva, le courrier passa.

Comme dans la fable le coche et et la mouche,

Jamais contre les intempéries tu ne fis la fine bouche.

Tu portas le courrier sur des chemins détrempés,

Où tu laissas ton bonnet et ton vélo et tes souliers.

Tu fus même mordu par des chiens déchaînés

Qui auraient préféré de la pitance à ton courrier.
Puis la retraite arriva et tu t’en allas

Toujours sans tambour ni trompette

Tu partis discrètement sur la pointe des pieds

En sachant toutefois que ton travail était fait.

Et d’autres que toi suivront ton sillage

Mais nous sommes contents que tu restes au village
J’aurais aimé écrire ces quelques lignes en prose

Mais dans le fond c’est la même chose ;

Ami facteur, ami Lucien, j’ai voulu écrire ces quelques mots,

Pour que tu saches qu’à Vedène, il n’y a pas que des sots ! »

                                 Tèste prepausa pèr Andriéu

Li trege dessèr !

N'i'a proun que creson qu'aquelo tradicioun de servi trege dessèr pèr lou gros soupa de Nouvè es uno vièio tradicioun que sa coumençanço se perd dins lou treboulun dis siècle ; alor vous dirai de vo e de noun !

De noun amor qu'es la mai mouderno de nòsti tradicioun calendalo, e de vo pèr-ço-que deja au siècle 16èn se manjavo de fru à la fin dóu gros soupa. Encò di judiéu sefarado e di grè, se poudié trouba uno moulounado de douçour pèr lou soupa de Nouvè. A la fin dóu siècle 19èn e la debuto dóu 20èn, lou noumbre di dessèr calendau es pas quantifica, es chanjadis segound li rode, e dins Prouvènço touto, se pòu denoumbra au mens cinquanto cinq especialita diferènto. Pèr dire lou verai,

aquelo tradicioun s'es amagestrado pau à cha pau dins lou debana dóu siècle 20èn.

Es en 1683 que fuguè estampa ou proumié libre que retrais lis us marsihès ; es escri pèr Francès Marchetti, capelan de la glèiso de Marsiho ; Se ié parlo que de quàuqui fru se. Mai au contro, dis qu'es de coustumo de dispausa sus la taulo calendalo trege pan : douge pichot pèr lis Aposto, e un mai gros, lou pan dóu Segnour.

A la fin dóu siècle 19èn, lou Comte de Villanovo de Bergemont fuguè carga de faire lou repertòri di coustumo regnanto dins nosto regioun. Es ansin que fuguè descricho pèr lou proumié cop, la coumpousicioun dóu gros soupa emé si « calenos » vo « calendo », dessèr mai o mens ufanous segound l'eisanço di famiho.

Emé l'avenimen dóu Felibrige, un fube d'escri sus li tradicioun prouvençalo van countribuï à sacralisa tóutis aquéli pratico.

Lou proumié cop que se vèi menciouna l'usage di trege dessèr, es en 1926, dins lou libre de Marìo Gasquet « Uno enfanço prouvençalo » :

- « Lou dessèr! se ié travaio despièi de mes, i dessèr ! N'en fau trege ; trege sieto de lipetarié ! Douge que countenon li proudu de l'oustalado, e la tregenco, forço mai poulido, emplido de dàti, pausado en poumpo davans lou mèstre, en souveni dóu datié que penjè si grapo i labro de la Vierge, un sèr de lassige, sus lou camin d'Egito. Se marco i dous tresor d'Óurient, uno amistadouso deferènci. »

Bono-di quàuquis escrivan etnougrafe, sabèn qu'aquelo moulounado de douçour ounte segnourejon lou mèu e la frucho seco, se retrobo dins manto tradicioun à l'entour de la mar Nostro, dins lou debana d'aquelo pountanado, e tambèn encò dis armenian de Marsiho que fèston Nouvè lou 6 de Janvié.

Aquelo aboudànci de dessèr marco la prousperita de l'annado à veni. Demié tóuti li douçour requisto de Nouvè, vènon d'en proumié li pachichoi, valènt à dire li quatre mendicant : figo, nose, amelo e rasin se, proudu de la culturo terradourenco. Sa coulour retrais la di vèsti di quatre ordre mounasti : li figo pèr li franciscan, li rasin se pèr li doumenican, avelano e nose pèr lis augustin, e lis amelo pèr li carmelito. Dins d'ùni rode, es de coustumo de fourra de figo emé de nose o d'amelo ; acò se dis « nougat dóu paure, o nougat de capouchin ». Lou quatren mendicant es lou rasin se que se dis tambèn panso vo passariho ; s'agis d'un rasin blanc di gros gran que se fasié seca sus de cledo. D'àutri fru se soun apoundu i dessèr calendau : es lis avelano e lis ambricot se ; mai aperaqui au siècle 18èn, à Brignolo, avien uno especialita de prunèu, li « pistolo », avans qu'arribèsson sus nòsti taulo, li prunèu dóu sud-ouest. Noumaren encaro li dàti que fuguèron lou proumié fru eisouti qu'arribè au nostre. Aquéli fru vengu d'Africo se podon regarda coume uno

evoucacioun di Rei Mage.

Vènon pièi li fru fres, eissi de la culturo terradourenco : poumo de paradis, pero bon crestian, meloun verdau, rasin clareto vo muscat. Es un pau mai tard que lis arange e li mandarino faguèron soun aparicioun dins li rode mai escarta, mai se manjavon deja à Marsiho, vilo duberto sus li païs mieterran. Antan se manjavo perèu li sorbo, qu'à Nouvè èron bèn maduro. Aro an despareigu de nòsti taulo calendalo..

Toucant aquesto sequèlo de frucho seco vo fresco, segnourejavon de mèisse mai amagestra, coume lou gibassié vo lou nougat. Que siegue la fougasso vo lou gibassié, se devon d'èstre roumpu, coume lou Crist avié roumpu lou pan. Li coupa pourtarié malur.

Lou nougat nouma pèr Mistral coume un di mèisse sacramentau ; es lou proumié di dessèr servi pèr lou gros soupa. Lou nougat negre èro alesti dins lis oustau, emé lis amelo de l'annado e lou mèu dóu brusc.

Toucant aquélis inmancable, se pòu trouba mànti pratico terradourenco talo que li meraviho vo ganso, li cacho-dènt, li naveto perfumado à l'aigo-nafro, simboulisant la barco qu'aduguè li Santo sus la coustièro prouvençalo, e encaro, dins d'àutri rode, lou tourtoun garni de counfituro de citro ( la gigerino). Dins la Dromo prouvençalo s'alestis tambèn un tourtoun emé d'espinarc vo de fueio de bledo sucrado e garni de rasin se. Emé acò, noun fau óublida la pasto de coudoun chaplado en moussèu recurbi de sucre.

I'a pas gaire, se soun counvida sus nòsti taulo calendalo, li trufo de choucoulat, li rusco d'arange counfido, li calissoun dóu coustat de z'Ais, li fru counfit dins lou relarg d'Ate, e encaro li marroun candi. Emé tóutis aquéli lipetarié se bèu de vin cue, lou que se n'es servi pèr arrousa cacho-fiò.

Dins Prouvènço touto se pòu recensa uno bono cinquanteno d'especialita diferènto, ço que marco la varieta di pratico terradourenco.

Se, à l'ouro d'aro, li pratico se soun unifourmisado, autro-fès, calendo se festejavo pas en Prouvènço roudanenco, coume sus lou ribeirés mieterran. Nouvè èro subre-tout la fèsto de la generouseta e de l'aboudànci, li dessèr rituau, proudu terradouren serva au moumen di recordo demié li pu bèu, alestimen de meinage segound li recèto trasmesso de generacioun en generacioun, vertadièris óufrendo à la glòri de la Nativeta, an countribuï à baia en aquelo fèsto lou caratere sacra qu'a toujour à l'ouro d'aro.

                                                                               Michello

Bibliougrfìo : Brigitte Poli : Les 13 desserts Provençaux, Ed. contemporaines

Jean-Paul Clébert : Les fêtes provençales, ed. Aubanel

Frédéric Mistral : Memòri e raconte. Ed. CPM ;

Frédéric Mistral :Lou tresor dóu Felibrige.

Louis Poulain D'Andecy : Raconte à bóudre. Ed. Tourisme et

vignerons.

Jean-Henri Fabre : histoire de la bûche

                DSC00752

La taulado di trege dessèr à Sant Savournin, lou 14 de Desèmbre !

 

Devinaio :

Qualo es la diferènci entre la Tourre Effel e un cigaro ?

La Tourre Effel fai mounta alor que lou cigaro fai de cendre.

Hi !Hi !Hi !Ouah !Ouah !Ouah !

Que la nouvello annado nous douno l’oucasioun de rire! N’avèn tant besoun.

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire