vendredi 30 août 2019

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°76: « Zou ! ié fau ana ! » Janvié 2019


N° 76  Zóu! ié fau ana!  Janvié 2019


Zóu ! Sian parti pèr uno nouvello annado de soustèn à nosto tant poulido lengo. Quet bonur de l’ausi canta dins la bouco de nòsti sòci ! Lou journalet countunio soun presfa e n’es lou testimòni de la fierta di prouvençau de garda sa lengo.

Mounte es passa Nouvè ?

Nous vaqui mai au bout de l'an ; ai pas vist passa Nouvè ; fau dire qu'aquest an èro mau eisa d'aguè l'esperit tranquile pèr festeja coume se de rèn noun èro. Sian dins uno pountannado de bourroulo e sabe pas ounte tout acò nous vai mena...
I'a d'acò mai d'un mes que d'ùni gènt an coumença si proutestacioun au contro dóu gouvèr e di tausso sus li carburant. Mau-grat lis anóuncio facho pèr lou Presidènt e soun Proumié Menistre, li «  gilet jaune » soun toujour enrabia e n'en volon toujour mai...
Sabe que i'a ai-las proun de gènt que soun malurous, que li dardeno ié defauton forço, e si proutestacioun soun legitime, mai à despart d'acò, crese qu'an descubert uno meno de soulidarita entre-éli ; li vesès dins li viradis, soun toujour aqui ; dins d'ùnis endré, an bàsti de meno de cabano emé de post, e n'i'a meme que i'an passa la vihado de Nouvè emé si famiho.
Dison que van countunia tant que lou gouvèr plegara pas. Belèu que creson que de dardeno n'i'a encaro à bóudre, e que li caisso de l'Estat soun uno cacho-maio inagoutablo ?
Segur qu'un pau mai de dardeno farié de mau en degun, mai pamens se fau rèndre comte que noste païs es proun endéuta, e qu'acò pòu pas dura, qu'anan dre dins la muraio.
E en mai d'acò, emé l'ajudo de quàuqui saquejaire, an fa forço daumage : esclapa, crema, empacha li camioun de carreja si marchandiso, empacha li gènt d'ana faire si croumpo dins li magasin...
Tant pèr l'estat que pèr lou negòci e li meisteirau, li perdo soun counsiderable, senso parla di plaga e di mort. Quau vai paga tout acò ?
E aro, mounte anan ?
Michello


Quouro Anibal e sis elefant travessèron lis Aup....

( fouto de Wikipedia)

I'a gaire d'acò,dins lou journau « la Prouvènço », i'aguè uno pajo counsacrado à-n-aquest evenimen qu'a marca lis esperit, mau-grat que se siegue debana mai de dous siècle avans nosto èro. Lou mai marcant d'aquelo istòri, de segur, es lis elefant : jujas un pau : dins nòstis encountrado, avien jamai vist de bestiasso coume acò, trapeja sus si camin emé sis enòrmi patasso, e balançant sa troumpo en bramassejant !
(imajo de Wikipedia)
Acò se passavo en 218 avans nosto èro... Lou Generau Anibal e soun armado de quaranto milo fantassin, vue milo cavalié e trento-sèt elefant quitèron Cartage, en Tunisìo, pèr ana guerreja en Italìo contro li rouman. Passèron pèr lou destré de Gibraltar, travessèron l'Espagno, li Pirenèu e lou Lengadò pèr arriba en Prouvènço e travessa lou Rose. (Se dis que passèron à Cadarousso ). D'aqui, falié trauca dins lis Aup. Es aqui que sian au nis de la serp !
Mant un istourian se soun cava lou su pèr saupre de mounte avien passa, amor que dins li valado dis Aup, cadun se ramentavo d'avé ausi dire qu'èron passa au siéu ! Es que quaranto milo fantassin, vue milo cavalié e trento-sèt elefant, acò es de remarca! Un d'aquélis istourian qu'avié vougu retrouba li piado d'Anibal e de sa seguido aurié fa éu meme lou camin, setanto an après. Polybe, un Grè, èro nascu dès an après l'esplé d'Anibal, e avié seissanto an quouro se meteguè en camin ; diguè que l'armado d'Anibal, après avé passa lou Rose à quatre jour de marcho de la mar e camina sus la ribo senèstro dóu flume, ajougnè uno isclo ; noun uno isclo sus Rose, mai un terradou triangulàri cencha pèr, d'un coustat, lou Rose, de l'autre, un de sis afluènt (belèu Durènço) e pèr lou tresen coustat, un massis de mountagno. D'aqui, i'aguè pièi uno batesto avans d'assieja uno vilo proun grando pèr se ravitaia ( belèu Ambrun?) Pièi countunièron soun camin dins li mountagno, fuguèron ataca e deguèron liéura uno batesto proun ferouge avans de poudé ajougne lou còu ; mai a-n-aquéu moumen se boutè à neva.. L'istourian dis qu'èro la pountannado dóu tremount de la Poucinièro, valènt à dire la fin d'Óutobre o la debuto de Nouvèmbre, e la davalado fuguè pas eisado ; uno derrunado aurié barra lou camin, ié fauguè quatre jour pèr desgaja lou passage fin que lis ome e li bèsti pousquèsson travessa.
Sèmblo que lou còu ounte passèron, dins lis Àutis Aup, èro lou de la Travesseto, à mai de dous milo nòu cènt mètre d'aut. Sus un roucas, uno lauso es acroucado pèr rapela qu'à-n-aquéu rode passèron li troupo d'Anibal, pièi li legioun de Cesar, pièi lou Chivalié Bayard, e d'àutri encaro à la seguido e au debana di siècle.
Aurièn remounta la Valado de Durènço e se sarien arresta encò dis Alobroge, entre Isero e Savoio.
Mai chascun ié vai de soun ipoutèsi, quau li fai passa pèr lou Còu dóu Pichot Sant Bernat, à 2188m, quau pèr lou Mount Cenis à 2083m, quau encaro pèr lou Pichot Mount Cenis à 2182 m, quau mai au sud, pèr lou Còu de Clapié à 2482 m, o lou Còu de l'Escalo à 1762 m, o encaro lou Mount Genibre à 1854 m, vo encaro lou Còu de Larcho à 2000 m.
Còu dóu grand Sant Bernat; imajo de Wikipedia

Bono-di li prougrès teinique, de saberu american an trouba e analisa, au Còu de la Travesseto, d'escremen d'animau ( poussiblamen d'elefant), e de baterìo que s'atrobon que dins li fenso di chivau. Acò voudrié dire qu'Anibal aurié pres la vìo la mai miéjournalo en passant pèr la Nauto Durènço. Segound lis analiso facho au carbone, acò se pòu data aperaqui vers li 200 avans Jèsu Crist. Mai se saup perèu que lou fraire d'Anibal, Astrubal, aurié éu tambèn fa lou meme viage, dès an après Anibal, mai aurié pas passa dóu meme camin...
Alor, es-ti que saupren un jour vertadieramen de mounte èro passa aquelo ufanouso armado, que mai de dous milo an après se n'en parlo encaro, e fai encaro chifra li saberu ?
E'm'acò me demande queto impourtanço, que siguèsse passa d'eici vo d'eila ?
Lis ome soun ana marcha sus la luno e soun à mand de pousqué estudia la planeto Mars, alor, Còu de la Travesseto vo Còu de Larcho, qu'enchau ?

Michello


La crounico dóu mes de Desèmbre
( la jardiniero se repauso!)


Fai quàuqui jour que li matin blanquejon ( es la vièio que tamiso!) e aquéu tèms es un benfa pèr la naturo ; fau espera que Janvié nous pourgira encaro quàuqui bòni jalado e un pau de mistrau pèr tout escouba.
Fau un pau de tèms clar pèr neteja li ribo, escouba li fueio morto que s'amoulounon dins lou jardin , e se teni lèst pèr faire li plantacioun tre la primo vengudo.

2018 a cabussa, nous vaqui dins l'an nouvèu em'un mistralas qu'es pas de crèire ! I'a'gu vuei quàuqui rounflado à 118km/ouro ; lou cèu es bèn escouba e la fango esbegudo.
Aro fau espera qu'acò vai pas dura tout l'an.. 

Michello


Lou guincho-gau

Lou guincho-gau èro l’armo noblo ; chascun avié la siéuno, fabricado amé siuen, amé uno fourco d’avelanié facho en Y, dous gros elasti bèn carra e un reitangle de cuer, qu’èro l’estrumen pèr manda de pèiro, de preferènci redouno, pèr miéus fèndre l’èr.
L’usage d’aquelo armo nous èro enebido dins lou vilage en causo de quàuqui vitro de fenèstro qu’avien pas resista à n’uno turtado. La campagno èro pas liuen que ié praticavian noste gàubi de cassaire sus li passeroun e li pinsoun.
Pamens èro bèn tentatiéu de secuta de mai gros gibié, canard e poulassoun pèr eisèmple que touto la journado barrulavon dins la carriero long de la rigolo.
Un jour, sajamen asseta sus lou banc davans nost’oustau, pousquère pas resista.
Uno poulaio venié vers iéu e en tèsto, un gau qu’amave pas, talamen fasié lou fièr e la pouliço au mitan de si galino. Justamen se n’en prenié à n’un jouine gau que perseguissié uno galino. Lou gros s’aubourè davans lou pichot e coumencèron de se bourroula en sautant. Lou poulicié devié èstre jalous, de segur.
Ère soulet, èro bèn à quinge mètre. Degun dins la carriero nimai i fenestro ! Guinchave lou gros gau amé ma foundo armado, dos fes, tres fes, lou mancave! Li gau se batien toujour e sautavon de mai en mai aut.
Enfin, au quatren tir, toucave lou gros gau à la tèsto, e la batèsto s’arrestè fauto de prouvoucatour.
Sautavo tout soulet, mai encaro mai aut, virejavo, courrié, voulavo e viravo au mitan di siéu, tafura pèr aquesto sarabando inabitualo dóu rèi de la galinaio.
Atirado pèr lou brut e lou cascarelun di poulaio, ma maire sourtiguè de l’oustau.
Aviéu lèu escoundu armo e municioun dins moun foudau.
« De-que i’a ? De-que i’arribo à n’aquel gau ? » demandè ma maire. « Vai t’en vèire la Louiso, soun gau es malaut. »
Courriguère lèu querre la Louiso e agantè soun gau que boutavo si darrièri forço à vira que mai lèu.
Li vesin arribavon e pausavon de questioun. Èro pas passa de veituro ! I’avié pas o s’èro pas vist de chin barrulaire !
Èro estraourdinàri qu’un gau tant fièr mouriguèsse ansin d’un cop à la cabesso ! À mens ! À mens ! se pensè la Louiso, que i’aguèsse jita un sort, e l’empourtè pèr lou sauna subran.
Lou mai clar de l’istòri, moun remors apasima, fuguè que pousquère dourmi lou matin mai de tèms ; lou gau, au mens aqueste, cantavo plus !
La Louiso avié parla de marrit sort, bord que i’avié encaro de masco.
Avian tambèn d’adoubaire que « remeton en plaço » e lou que « levo lou fiò » quouro se sian brula.
George Lafon « Le village de mon père en Périgord »
Reviraduro en prouvençau pèr li sòci dou Pont de Garanço

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire