« Bono
annado, bèn granado ! »
De
fìò e d'aigo...
Nous
vaqui à la debuto de l'an. Pèr iéu, se falié resumi tout ço que
s'es passa de long d'aquéli douge mes de 2019, lis image que me
venon d'en proumié, es d'image de fìò. Un estiéu de fìò emé la
ràbi dóu soulèu e li record de calour au nostre emé 46 degrad. E
tambèn de fìò que s'atubavon pertout, dins nosto encountrado, dins
noste païs, mai tambèn dins d'autri païs coume l'Amazounìo,
e aro
en Australìo, de fìò de fes que i'a atuba voulountarimen, e de fiò
qu'an devouri fourèst, oustau, e meme tua de gènt. I'aguè lou
pilot d'un boumbardié d'aigo que se tuè en anant assaja d'amoussa
lou fiò dins lou Gard. E pièi i'aguè d'àutri malastre emé de
plueio diluviano, de subroundamen, de muraio e d'oustau que
s'afoundron en tuant de gènt. 13 persouno qu'an peri à l'autouno
dins lis inoundacioun, e tres ome que se tuèron tambèn dins soun
elicoutèr en anant de Pertus, ounte avien sauva de gènt, e anavon
dins lou Var pèr n'en sauva d'autre.
I'aguè
meme, i Mèo ( Aup de Auto Prouvenço) , un pan de la mountagno,
un d'aquéli Penitènt
que soun aqui despièi de tèms inmemouriau,
que se derrabè pèr s'afoundra sus lis oustau.
E
fau pas óublida lou terro-tremo dóu Tièi, dins l'Ardecho au mes de
Nouvèmbre
Uno
annado emé forço malastre, vous disiéu, sènso parla dis àutri
proublemo coume li grèvo pèr proutesta contre lou gouvèr que vòu
refourma li lèi sus li retrèto, e qu'acò agrado pas en tóuti...
E
zóu mai de garouio, de manifestacioun, e tout acò au moumen que li
gènt anavon faire si croumpo de Nouvè o s'enanavon en vacanço.
Queto
epoco ! Sabe pas coume tout acò vai vira, e vòu mies pas
escouta lou prouvèrbi que dis :
N'agues
pas pòu de l'an dóu bissèst
Mai
d'aquelo d'avans e d'aquelo d'après
bord
qu'aquest an es l'an dóu bissèst........
Michello
L'Epifanìo
. Li Rèi
En 274
avans Jèsu Criste, à Roumo, l'Emperaire Aurelian counsacrè un
tèmple au Diéu Mitra. Èro pèr marca, aquéu jour qu'èro lou
soulstice d'ivèr, lou triounfle dóu soulèu invincu. En 336 se
chausis lou meme jour pèr celebra la Nativita dóu Criste. Mai li
crestian d'Óuriènt desplacèron lou soulstice d'ivèr au 6 de
Janvié, e celebrèron aquéu jour la fèsto di lume, la neissènço
dóu Criste e la debuto de l'an. Pièi li glèiso d'Ôuriènt e
d'Ôucidènt s'acourdèron pèr dire que lou Criste èro nascu lou 25
de Desèmbre, e que fuguè bateja lou 6 de Janvié.
Aquéu
jour es lou jour di Rèi, li tres mage que seguiguèron la bello
estello, e qu'arribèron après li pastre, à Betelèn.
( d'après Charles Galtier)
Dins
mant un endré, la viho de l'Epifanìo, soulstice d'ivèr, fèsto de
Sant Jan l'Evangelisto. se fasié un fìò
coume se fai pèr lou soulstice d'estiéu, la Sant Jan Batisto. La
fèsto de l'Epifanìo èro subre-tout la fèsto di lume, simboulisant
li rai de la bello estello que guido li Rèi mage vers l'establo de
Betelèn.. Dins d'ùnis endré, coume à Pertus, fasien passa lou
càrri carga de fais empegousi dins li carriero de la vilo, pièi lou
fasien crema.
Dins
la liturgìo primitivo se festejavo la presentacioun de Jèsu i Rèi
mage que i'aduson de presènt de si tres countinènt : Asìo,
Éuropo e Africo. A sa seguido, i'avié un fube de mounde, èro « La
marcho di Rèi »cant de Nouvè sus uno musico coumpausado pèr
Lully, cant que Bizet apoundeguè dins « l'Arlesiano ».
Mai
quau son en realita aquéli Rèi o Mage ? Leva de si
representacioun dins la crecho, li santoun ( pichot sant), se n'en
pòu faire uno leituro esperitalo. Ilustron la representacioun di
tres mounde. Lou cors respond au rèi, gestiounàri de la matèri,
l'amo respond au prèire, gardaire de la paraulo divino, li tèste
sacra, l'esperit que respond au proufèto, es au toco-toco emé la
divinita.
Se
desplaçon souto lou signe de l'estello pèr temounia e trasmetre.
Soun vesti dis ournamen di mistèri de Mitra.
Melquior,
vièi ome barbassu dóu tipe éuroupean que saup lis evenimen de
l'endevenidou pourgis l'or e saludo l'enfant coume « Rèi ».
Gaspard,
ome jouine, imbarbu dóu tipe asiati, que beilejo lis encauso
d'aquélis evenimen, pourgis l'encèns e saludo l'enfant coume «
Prèire »
Bautesar,
ome dins soun bon, de tipe african que pòu parla à Diéu
fàci-à-fàci ( o aqui à la fàci de soun representant dirèit )
pourgis la mierro e saludo l'enfant coume Proufèto.
Fau
dire que la mierro èro regardado coume un baume d'incourruptibleta
coume l'ambrousìo di Grè.Es un bèure e un manja d'inmourtalita.
Fau apoundre que la presènci di pastre marco li dos biais de
counèisse l'aveni : li mage pèr l'esperit de lumiero e li
pastre pèr lis ange.
L'Epifanìo
represènto la crestianisacioun di Saturnalo di Rouman.( Dins li
taulejado di saturnalo, mèstre e esclau èron de parié à parié, e
manjavon à la meme taulo). Pèr la taulejado, un enfant,
simboulisant l'innoucènci e representant Febé ( de Febus, lou
soulèu) destribuïssié i counvida uno part de la galeto di Rèi.
I'avié qu'uno di part que countenié la favo ( lou faiòu) e lou que
la trouvavo cargavo la courouno e devenié lou Rèi de la
taulejado.Aquelo galeto de meinage fuguè pièi ramplaçado pèr de
pan, pièi, au nostre pèr lou « Reiaume »,
La
pasto fuietado eisisto despièi de long-tèms ( encò di Grè, e dins
l'Óuriènt-Proche) la recèto fuguè aducho en Éuropo, en Franço e
en Austrìo pèr li Crousa. La franchipano fuguè amagestrado au
siècle 17èn segound li recèto de Ano d'Austrìo.
Dins
aquelo fèsto de l'Epifanìo, d'ùni vesien de simbole alchimi emé
la trasfourmacioun dis elemen e la trasmudacioun en or ( la coulour
de la galeto e la courouno dóu Rèi de la favo)
E
aro, que siegue emé la galeto de franchipano, o emé lou reiaume,
coungoustas vous, e mèfi de pas avala la favo !
Michello
Li
catounet
Dins
ma tristo soulitudo,
Ai
tres coumpagnoun :
Uno
pichoto catouneto
E
dous bèu catoun.
Soun
nascu l’annado passado,
Soun
deja bèn poulidet.
La
jouino cato es blanco,
Ié
dise Blanqueto.
Un
catoun es gris, es Grisoun,
L’autre
es negre, ié dise Negroun.
Lis
ai jamai margassa,
Perèu
noun soun sóuvage coume
d’àutri cat.
S’asseton
sus uno cadiero
Davans
lou fiò,
Agachon
bouli lou plat à tarto.
Quouro
li sone, soun lèu arriba,
D’èstre
bèn brave, soun recoumpensa.
Lèisson
pas l’oustau,
Parton
pas enliò,
Mounton
sus lou granié pèr faire soun obro :
Tafuron
pertout e bèn coume fau ;
Pièi
tornon davala.
Pèr
me distraire,
Venon
s’amusa.
Pèr
forço, me fan estrassa de rire
Talamen
soun lèste pèr se presenta,
Lis
acroubate dóu cièri
Soun
pas à coumpara !
Que
Diéu prevengue que ges de mau arribo
À
mi catoun.
German
Barthe
(reviraduro
en prouvençau pèr li sòci
dóu Pont de Garanço)
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire