samedi 18 août 2012

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°3. Abriéu 2011

Au mès d’Abriéu, tout aubre a soun grèu

La dindouliero

Siéu seguro que tóuti counèisson aquelo bello planto, mai n’i a gaire que n’en sabon soun noum prouvençau.

En aquest moument, es bèn desvouloupado ; n’i a de mato de pertout : dins li jardin, ermas, ribo, orle di champ. Pòu faire enjusqu’à cinquanto centimètre d’aut ; aubouro fieramen si belli fueio descoupado, d’un bèu verd, un pau blanco en souto, sus de tijo pelouso. Si flour jauno, à quatre petalo un pau froustihado(coume li di gau-galin, bord que soun de la memo famiho di « papaveraceae ») se veson de luen. Se n’en roumpès uno tijo, se n’en escoulo un la espès, d’uno poulido coulour aranjado ; se dis qu’aquéu la a lou poudé de sougna li berrugo.

L’avès-ti rescouneissudo ? Es la dindouliero, que se dis perèu « erbo à la dindouleto ». Soun noum scientifi « chelidonium » vau dire en gre dindouleto. Perqué la dindouleto, bord qu’en francès se dis « erbo di berrugo » ?

I’a dous esplicacioun en acò :

-proumieramen, es uno planto qu’anouncio lou printèms, coume li dindouleto.

-Segoundamen, se dis que li dindouleto n’en chapouton de tros pèr bouta un pau d’aquel la sus lis iue de si pichot pèr lis apara de l’avuglige.

E acò capito bèn, bord qu’en francès, se dis perèu « grande éclaire » (grando eslùci).

E ço que m’estouno toujour, es de descurbi que li planto que se podon pas desplaça, an desvouloupa d’estrategio pèr faire esparpaia si grano de pertout e coulounisa li terren ounte se pleison. La dindouliero n’a uno bono : chascuno de si grano blanco es ournado d’uno lùpi ouliouso que li fourmigo se n’en coungouston. Ansin, atraiado pèr aquéu bèure, carrejon li grano de pertout ounte se van samena.

Noutas qu’aquelo planto es tóussico mai medicinalo, bord que soun la a vertadieramen lou poudé de faire gari li berrugo.

E vaqui encaro uno que poudrés plus derraba !

Michello

Li proumièri veituro à Vedeno

Dins lis annado trento cinq e trento sièis, dins lou quartié dóu reloge, carriero di dindouleto e sus lou relarg dóu castèu, i’avié uno chourmo de quinge à vint nistoun de tout age : Li de tres an vo quatre an seguissien dins si jo, li mai grand de vounge o douge an. Lis àutri devien ajuda si gènt à l’oustau vo i champ.

Dóu tèms di vacanço, courrien pèr carriero à jouga i gendarme e i voulur.

Èron libre, mai vaqui, si gènt ié demandavon pamens de s’entourna à l’oustau avans cinq ouro e miejo bord qu’un evenimen di mai grand s’anavo debana sus lou cop de sièis ouro :

Dins lou vilage, i’avié sucamen dos persouno qu’avien chascuno uno veituro e èro l’ouro ounte dins aquèli boulide, passavon emé forço petarado dins la Grand-Carriero pèr s’entourna encò siéu. Se falié dounc engarda de se faire escracha.

Vaqui ço que m’a toujour counta ma grand-tanto que manjo aro dins si quatre vint cinq an.

Jóusselino

Istòri de la Sant Marc

Aquesto istòri de la Sant Marc m’es estado countado pèr dono Perrot. Un jour ié demandère perqué l’ouratòri de la Sant Marc qu’es sus lou camin de la niue, es toujour vueje de soun Sant. Se faguè pas prega pèr me n’en douna la rasoun e n’en vaqui sa dicho :

Lou jour dóu 25 dóu mes de mars, chasco annado, li gènt fasien la proucessioun emé l’estatuo dóu Sant carrejado sus de soulidis espalo pèr apara li vigno di jalado e di malautié .

Mai, aquesto annado, quouro arribèron davans l’ouratòri, s’avisèron que li vigno èron estado jalado pèr la fre dóu matin. De coulèro, mandèron pica de nas lou Sant dins un bartas en contre-bas. Dempièi aquest evenimen, sa nicho es vuejo.

Jano-Mario

Moun Grand

Quand èro pichouneto, amave espincha moun Grand quouro s’alestissié pèr se barbeja.

Se boutavo davans lou mirau qu’èro penja à la muraio au ras de la fenestro. Lou regno nus, prenié uno cencho de cuer, l’estacavo à la pougnado de la porto e fasié resquiha dessus soun rasour-coutèu.

Dins un silènci religious, fasié ana e veni la lamo perqué siguèsse bèn amoulado.

Li gauto cuberto de saboun bèn escumant, pressugant si brego, tiravo alor d’uno man sa pèu d’en-aut e de l’autro, passavo la lamo sus si gauto e sus sa gargamello.

Au mai lou regardave , au mai avié lou tremoulun de pòu que moun Grand se coupèsse.

Se fretavo pièi la caro emé l’aigo d’uno bacino ; ma Grand ié presentavo alor uno servieto, pièi sa flanello e enfin sa camiso.

Èro bèu e sentié bon.

Alor me regardavo, aloungavo si bras , m’aubouravo e un gros poutoun venié s’escracha sus mi gauto.

Martino

Lou casse-rimbaud                                     Le beffroi

(la Tourre dóu Reloge)

Dins un poulit cantoun                    Il est dans notre ville,

De noste bèu vilajoun,                     Un quartier bien tranquille

S’aubouro un campanau,                Flanqué d’un campanile

Bèn aut, coume un fanau.              Aux allures de vigile.

Sa campano dindo plus.                 Le temps a fait son œuvre :

Las ! Lou tèms l’a macado.            La cloche ne sonne plus,

Soun cadrant es foutu ;                  Les aiguilles sont inertes.

Sis aguïo semblon clavado.            Sur le cadran déchu.

Souto soun porche, pamens,         Pourtant lorsqu’on s’approche,

Entre dos boufado de vènt,            Quand le mistral se tait,

S’ausis pica souvènt                     On entend battre sous le porche,

Lou cor di Vedenen.                       Le cœur des Vedenais.

    Traducioun de Michèu .      Pouemo de J.Doriguzzi

Dóu tèms dóu cinema Rex

Avès dins lis istòri vedenenco, quàuqui persounage qu’an marca la vido de tóuti li jour pèr soun parla, soun mestié vo si galejado. Li rescountravian dins li coumèrci, au cercle, vo au bar di courso. S’acampavon tambèn au « Cantoun Flouri » de Sant-Ano e i « Quatre Camin », sènso óublida lou bar de Favro.

N’i a un que se vesié chasco annado à la memo espoco : Èro Segne Lorient que leissavo jamai soun alambi ; tóuti sabien qu’escoundiè soun demai de marc dins lou vestiàri de l’estàdi vo dins lis erbasso que l’envirounavon.

Lou cinema Rex èro tambèn un liò de rescontre ; pèr la nouvé, se ié debanavo la « Pastouralo » emé li fedo de Garcin e un vertadié ase.

Pendènt lis entre-ate, la « Maire Benavant » fasié sa distribucioun de bounbouniho e de pistacho ; sourtié toujour en disènt : « Tout lou monde esta servi, bonbon, cacaouèto ? ».

I’avié bèn segur, lou Mimile, que fasié lou plen di glaciero, li courso e qu’escoubavo sènso repoutega la terrasso.

Li jour di rescontre de baloun entre la Franço e l’Espagno, falié pas óublida de tendre uno cordo tout au long dóu bar pèr separa lis afouga francès dis afouga espagnòu ; n’èron mai d’un cop vengu i man !

I’ avié toujour un galejaire pèr demanda à n’un innoucènt : « Quau èi qu’a peta lou vas de Soisson ? ». Sa respounso « Vous asseguro, dono Damotte, qu’es pas lou Jan- Pèire » descadenavo li rire de l’assemblado.

Mounte soun passa aquèli moumen requist que dounavo uno amo à noste vilage ? Carmen

N.B : S’avès uno istòri à nous counta, esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire