dimanche 19 août 2012

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°9 Desèmbre 2011

Lou mes de l’Avènt, De plueio o de vènt

« Fourtunet, souno ! »

« Fourtunet, souno ! »

« Rènd-me mi goubiho ! »

respoundié moun rèire-grand au curat de Lapalud.

E tant que i’avié pas di : «  Vo, te li rendrai », lou Fourtunet sounavo pas la messo e brandavo pas. Venié vèire lou curat dóu vilage, un luenchen parènt dóu cousta de soun paire, amé sa maire qu’èro tambèn de lapalud. Aquest curat se fasié aro bèn vièi. Lou Fourtunet lou fasié bèn souvènt deveni cabro e pèr óuteni un pau de relàmbi, ié counfiscavo si goubiho.

Vaqui ço que m’aprenguè ma Grand de soun bèu-paire qu’èro un ouriginau de proumiero e que mouriguè à Vedeno en 1939. Finiguè sa carriero coume chefe de garo en Avignoun e visquè sa retreto à Vedeno encò soun fiéu, Marcèu Rose.

Lou curat de Lapalud ié disien l’abbat Rose, qu’èro tambèn lou noum dóu paire de Fourtunet. Coume vai que Fourtunet que nasquè à Pertuis se maridè amé l’Adelino de Bedouin, chato d’ Esteve Martin, que fuguè conse de Bedouin de 1885 à 1889 ? La famiho Allemand es tambèn nativo de Bedouin bord que ié trouban segne FXM Allemand , conse de Bedouin pendènt un an, de 1830 à 1831 ; ço que courrespound à la revoulucioun de julié 1830, dicho « Li Tres Glouriouso ». Es belèu l’esplicacioun d’aquel maridage ! Es ansin que sian encaro prouprietàri de terro sus la coumuno de Bedouin bord que lou partage se pousquè pas faire en rasoun de garrouio famihalo. Crese que se fara jamai, ai !Las !.

I’a quàuqui tèms d’aqui, acoumpagna d’ami, siéu ana faire uno escourregudo sus li terro bedounenco. Ço que m’agrado alor es de descubri l’istòri dóu liò vistaia e de la faire parteja.

Acampère mis ami sus la plaço dóu vilage. Es un vilage suau, à la sousto de Ventour que ié fai bon viéure. À Vedeno, lou matin de noste despart, fasié un mistralas à desbana li biòu e eici, erian en pleno calamo. Semblavo lou paradis en pleno Prouvènço.

Mis ami fuguèron alor forço souspres quouro i’aprenguère qu’aquest vilage fuguè l’espetacle de la foulio murtriero dis ome. Tout estoumaga, curious de n’en saupre mai, escoutèron moun raconte emé forço atencioun .

Erian en 1794. Lou Coumtat Venessin èro devengu francès dèmpièi quasimen dous an. Roubespèire avié pres li dèstre de la Franço. Dins chasco regioun franceso avié establi sis afouga. Partisan de l’avenimen dóu « Nouvèu Ome », soun poudé se trasfourmè lèu en un carnage orre. I’avié pas proun de « coupo-testo » pèr faire desparèisse lis óupousant.

À Bedouin, vilage de païsan qu’èron pas de contro-revouluciounàri, mai qu’avien en òdi lis estrambord murtrié dóu nouvèu municipe, uno countestacioun generalo creissié. Falié faire quaucarèn pèr mountra que se leissarien pas faire. Ansin, au mes de mai de 1794, decidèron de marca un grand cop : Uno niue, s’acampèron e muni d’uno destrau coupèron lou simbole de la revoulucioun, l’aubre de la liberta.

La novo d’aquesto acioun faguè lou tour dóu despartamen : « De contro-revouluciounàri èron en trin de mountra soun bout de nas. Après li Vendeen, sara lou tour di Vauclusien. Fau reagi. » se disien li partisan de Roubespèire.

Lou tribunau revouluciounàri d’Avignoun se boutè alor en routo sènso óublida soun outis « coupo-testo ». Tre qu’arribè à Bedouin, acampè la poupulacioun e coume degun se denounciavo, seissanto dos persouno fuguèron causido e coundanado quatecant à mort. Si cadabre fuguèron enterra dins uno fosso coumuno sus la routo de Flassans proche dóu vilage que fuguè alor desbatesa en « Bedouin la rebello » vo « Bedouin la vendeenco ». Si terro fuguèron cuberto de sau pèr li rèndre impropro i culturo, quàuquis oustau fuguèron crema e la repressioun fuguè terriblo.

Mis ami m’escoutavon : Soun estounamen èro di mai grand. Vivien tout pres d’aquest vilage e sabien rèn d’aquel chaple. Se vesié dins sis iue meme un pau de vergougno.

Pèr afourti mi prepaus, faguerian un destour pèr lou relarg dóu vilage qu’un mounumen ié rapello aquelo tragedio.

Me demandèron alor se couneissiéu l’endrè mounte li pàuri coundana fuguèron ensebeli.

Reprenguère alor moun raconte . « Quouro l’epilogo de Roubespèire fuguè óublidado, li gènt de Bedouin óutenguèron reparacioun d’aquelo tragedio. Fuguè meme decida de basti uno capeleto, que ié dison « la Capello de Beccaras », sus l’emplaçamen dóu drame que poudrian ana vèire. »

Nous endraièron dounc e precauciousamen nous sarrerian de la capello. Chascun s’imaginavo la destresso di gènt que fuguèron la predo de la foulio murtriero d’aquèli revouluciounàri. Sus lou davans, uno crous es pausado sus uno pilo e au pèd uno pèiro toumbalo atirè nosto atencioun : Sus la pilo, à l’aploumb de la toumbo, pousquerian legi : « FXM Allemand ».

N’en fuguère tout destimbourla : Aviéu souto lis iue lou noum d’un parènt de ma rèire-grand.

Mis ami veguèron moun treboulèri e me fauguè alor i’esplica li rasoun de moun trouble. Aviéu pausa ma man sus la pèiro e tout en ié dounant d’esplico, me semblavo èstre en coumunioun amé moun àvi.

Me proumeteguère alor de n’en saupre un pau mai sus lou curat Rose e la famiho Allemand de Lapalud e de Bedouin. La seguido vendra quouro aurai mena moun enquèsto.

Michèu

Li vaco dóu Sidòni

Dins noste vilajoun dis Aup de Auto-Prouvenço vivié un óuriginau ; à la verita, devié estre un pau simplas, un pau destimbourla ; aro se dirié qu'es un marginau.

En aquelo epoco, gènt e bèsti vivien ensèn dins li vilage : qu avié de chivau, d'ase, de cabro, de galino, de lapin, e meme de porc ; degun se plagnié, que siègue dis óudour, di peto, o dóu bru que li bèsti podon óucasiouna. A l'ouro d'aro, acò es pu imaginable. Ai ausi dire que d'ùni se plagneguèron bord que i'avié un gau que cantavo dins soun vesinage e qu'acò li revihavo d'ouro ! Aquèli garrouio lis an mena au tribunau, e, au respèt de la tranquileta di plagnènt, lou gau fuguè coundamna à mort pèr soun mèstre. Paure gau !

N'i'a meme que, s'estènt istala toucant la gleiso, siguèron pas countent bord que lou dindamen dóu reloge lis empachavo de durmi ! Em'acò, li meme, an pas pòu de faire quiela si poste de radiò o de televisioun, que tout lou quartié n 'en prouficho.

Em'aquèli counsideracioun, me siéu un pau aluenchado de moun istòri....

Adounc, vous countave que lou Sidòni restavo dins lou vilage, à coustat de la boucharié ; de l'autre coustat de la carriero, i'avié un restaurant : l ' « aubergo de l'aigo-bello » que dounavo sus uno plaço ; e sus aquelo plaço, lou Sidòni avié uno remiso, e dins aquelo remiso avié très vaco. Vendié lou la i gènt dóu vilage, e acò ié sufisié pèr viéure à soun biais. Mai aquèli vaco, avien près la marrido abitudo de se soulaja un cop qu'avien fa quàuqui pas foro de la remiso, valènt-à-dire eisatamen au moumen ounte passavon entre la boucharié e l'aubergo... E li cliènt devien encamba li flascasso de bòuso, e èro pas au goust de tóuti, sènso counta que l'estiéu, acò atiravo uno chourmo de mousco de tóuti raço, e meme de tavan merdassié.

Li cliènt se plagneguèron encò dóu bouchié e de l'aubergo, e noste Sidòni aguè la visito dóu garde que ié venguè significa que devié pus lèissa si bèsti caga dins lou vilage. Mai anès faire coumprene i vaco que devien espera d'aguè passa lou vilage pèr se soulaja ! Nost'ome aguè uno idèio : agantè de saco de telo de juto proun grando, cri, cra...un cop de cisèu de chaque coustat e vaqui de braio pèr li vaco !

Dins lou vilage, acò se diguè lèu, e à l'ouro de sourti li bèsti, li gènt venien pèr l'espetacle ; jujas un pau : n'avès dejà vist, de vaco embraiado ?

Michello

Lou Sidòni e soun chivau

Dins la remiso, à coustat de si vaco, lou Sidòni avié un chivau, un poulit chivau blanc que ié disien «  Parpaioun ». Se n'en servié pèr fatura si quàuqui lambias de terro, o pèr atala soun carretoun e carreja de bos o de paio pèr si bèsti.

Un jour, Parpaioun qu'èro proun vièi, mouriguè. Paure Sidòni ! Plourè soun chivau, mai un cop l'esmougudo passado se demandè coume anavo faire em'aquelo bèsti morto. Ni uno ni dos, lou chapoutè, e à nue, n'en rintrè li tros dins soun oustau.

Vous souvenès que restavo dins un pichot oustau proun deslabra, dins la carriero, à coustat de la boucharié. E pichot tros pèr pichot tros, lou Sidòni manjavo soun chivau, e li cat fasien perèu riboto...

Emé lou tèms, aquelo car coumençavo de senti un pau la viando avariado ; mai acò levavo pas l'apetis de nost'ome, countuniavo de manja soun chivau...

Venguè un moumen que sentié francamen la carogno, e li gènt ausavon pus ana à la boucharié, talamen aquelo óudour de car pourrido pudissié dins touto la carriero. Lou bouchié coumprenié pas ço que se passavo...

D'ùni pensèron que lou Sidòni èro belèu mort au siéu, e, d'efèt, se vesié pus pèr carriero. Emé lou garde, decidèron d'intra dins soun oustau pèr n'èstre tras que segur. Imaginas un pau, em'aquelo pudissuro, n'en falié de courage ! En se tapant lou nas, dintrèron dins la turno dóu Sidòni... Nost'ome n'en fuguè tout susprès ! Èro pas trop flamo d' agué manja tant de car putrido, mai falié vèire coume se boutè en coulero quouro ié diguèron que devié ana aclapa ço que restavo dóu chivau.

Sidòni defuntè quàuqui tèms après ; crèse pas que mouriguè d'aquelo, èro proun vièi e se sougnavo gaire. Dins lou vilage, tóuti se pensèron :  « Sidòni es ana rejougne soun Parpaioun dins lis estello »

Michello

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire