dimanche 19 août 2012

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°8 Nouvèmbre 2011

Quant auses la grivo canta, S’as un marrit mestié, Te lou fau pas quita.

La soupo

Dins lou tèms, e de segur despièi de long-tèms, la soupo èro l'essenciau dóu repas, o meme « lou » repas. Acò èro un biais pèr adouba un fube de liéume sènso trop de travai, lou mai gros travai estènt de li fatura o , s'agissènt de liéume sóuvage, de lis acampa. I drole, se ié disié : « Se vos crèisse, te fau manja la soupo ! ».

Lou repas que se prèn lou sèr, se dis bèn «  lou soupa », leva di mitan urban o bourgès ounte se dis « dina » (Mai dins lis oustalado bourgèse, se ié fasié pamens un repas mai tardiéu que se disié « soupa », sus lou cop de dès o vounge ouro de vèspre).

Dins lou tèms, quouro rintravias, à vèspre, dins un oustau, aquelo bono óulour de soupo vous engouloupavo tre qu'avias franqui lou lindau ; aro, leva de quàuquis eicecioun , li jouine manjon pus gaire de soupo, o se n'en manjon, la van culi au super-marcat dins de bouito en ferre o en cartoun. Pamens, n'ia que assajon de faire descurbi, tourna-mai, qu'uno soupo se pòu estre un plat bèn amagestra e sabourous, n'en fan de councours.

Chasque regioun a pamens sis especialita de soupo : soupo de pèis, soupo au pistou, garburo, soupo corso, soupo de caulet, soupo d'espèuto, de sebo, de castagno, de coucourdo ; se n'en poudrié nouma ansin jusqu'à deman !

Un ami que vouiajavo de longo en Franço pèr vèndre de vin me diguè un jour qu'en Savoio, avié manja «  la soupo i caiau » ! Coume acò m'espantè, me n'en baiè la recèto :

Fau bouta li liéume un pau chapla dins l'oulo emé d'aigo e de sau, e ié bouta perèu quàuqui caiau bèn neteja. Quouro tout acò boulis à grossis oundo, fai boulega li caiau que finisson pèr escracha li liéume ! Siguès rassegura, vous fan pamens pas manja li caiau ! ( mai se dis que dounon à la soupo, un pichot goust que noun sabe...)

Chascun amagestro la soupo de soun biais, segound sis envejo, e segound l'escasenço ; i'a perèu li tradicioun familialo, lis abitudo ; tenès, iéu, me coungouste emé la soupo de coucourdo, e la fau coume ma maire la fasié, e de segur qu'aquelo receto, la tenié de sa maire.

Pèr ço qu'es de soupo, n'ai vist faire que m'an perèu espantado ! D'eisèmple, lou Fonse, aro que lou counèisses, avié toujour, estiéu coume ivèr, l'oulo sus lou cantoun dóu fournet ; de tèms en tèms ié chaplavo dedins quàuqui liéume emé de sau e d'aigo, e fai tira ! N'en manjavo très cop pèr jour, sènso jamai viéuja e neteja l'oulo ounte restavo toujour un founs que recurbié emé lou resto ; e vous afourtisse qu'èro gaiard, jamai malaut !

N'ai couneigu un autre, d'óuriginau, ié disien Marcèu ; erò un sóuvajas que vivié retira dins sa bastido e anavo faire si prouvesioun que dous cop l'an, à la primo e à l'autouno. Tout l'ivèr, se fasié la soupo à la merlusso. A l'autouno, croumpavo uno grosso merlusso seco que pendoulavo à-n'uno fusto de soun mèmbre ; pèr soun soupa, chaplavo de tros de pan dur que fretavo sus la merlusso, em'acò li boutavo dins sa sieto, pièi, quouro erò bèn cacaluchado de pan, viéujavo dessuto un pau d'aigo caudo e se n'en coungoustavo ! E quouro la primo arribavo, restavo de la merlusso qu'uno pèu fino que semblavo un pergamin, e que pèr trasparènci se ié vesié l'espino !

Anèn, arò se fai tard, me fau ana alesti lou soupa, autramen, moun ome me fara manja la soupo à la grimasso !

Michello

La vigno

Maugrat uno forto esmougudo,

La vigno i souco banarudo,

Que lou paire avié plantado,

Fuguè pamens derrabado.

De bon matin, es vengu

Lou tratour di tant gròssi rodo ;

Lèu auboura, souco e code

Soutiguèron dóu sòu tout nus.

Maugrat uno forto esmougudo,

La vigno i souco banarudo,

Que lou paire avié plantado,

Fuguè pamens derrabado.

Pièi, pèr la bèn desfounça,

Fuguè alestido la terro

En boutant fiò tre la sero

I soucas amoulouna.

Maugrat uno forto esmougudo,

La vigno i souco banarudo,

Que lou paire avié plantado,

Fuguè pamens derrabado.

Dins de long sihoun prigound,

Cava pèr uno founsiero neto,

Descendeguèron dusqu’au founs,

Pèr n’estraire li racineto.

La vigno i souco banarudo,

Que lou paire avié plantado,

À l’ouro d’aro es devengudo,

Uno ouliveto remirado.

Michèu

Lou lapin espeia

À l’oustau avian uno escour amé de galino, poulet, canard e lapin. Tóuti li semano, ma Grand e ma maire tuiavon un lapin vo uno galino. Un jour, ma Grand me diguè : « Pichoto, coumences de te faire grando ; te fau aprene à tuia e à espeia un lapin, vo à esbouianta e pluma uno galino ».

Lou bèu jour arribè. « Venes amé iéu au lavadou ; lou lapin t’espèro ; te vau aprene à l’espeia ». Vouliéu pas ; aquel tant poulit lapin qu’aviéu vist espeli e que i’avié tant souvènt pourgi de branco de sause qu’amavo tant. Mai ma Grand se meteguè en coulèro e coumprenguère que servirié en rèn de repoutega. Lou lapin èro sus la plancho dóu lavadou escarteira. Fasié peno. « Anas, à tu ! Prèn li cisèu e coupo la pèu au mitan de cueisso ! Agues pas pòu ! Es mort e boulego plus ». Prenguère moun courage à dous man e coupère crentouso, tremoulanto la pèu dóu lapin. Mai, lou lapin faguè un saut. Lachère li cisèu e partiguère dins la court en plourant, courrènt de pòu. Entendiéu ma Grand richouneja. Despièi aquel jour, ai jamai plus assaja d’espeia un lapin. Urousamen qu’à l’ouro d’aro, se vendon tout espeia : ié fau pamens leva lis iue ! Pense alor à ma Grand que la bourroulavo pas !.

Dins lou galinié, li galino fasien sis iòu dins lou cabanoun mounte s’ajoucavon sus uno barro pèr passa la niue. Tre qu’uno galino cantavo, sabiéu qu’avié fa l’iòu ; alor, amé l’ajudo d’un aran, traucavo l’iòu di dous coustat pèr l’empipa ; lou boutave pièi tourna-mai dins lou nis. Alor, quouro ma Grand venè au galinié pèr n’acampa lis iòu, n’en troubavo toujour un de vueje : « La pichoto es mai passado pèr aqui ! » repoutegavo. Èro ma venjanço pèr la lèiçoun d’espeiage dóu lapin.

Oudeto

Dardar e soun carretoun

Moun paire me countavo que, quouro èro jouvenome, rescountravo lou Dardar au café vo au cercle. Bèn souvènt, se balavo. Li jouine s’acampavon alor pèr barjaca dóu travai e subretout alesti la sourtido de casso dóu dimenche. Doublidavan pas tambèn de participa i festo qu’èron souvènt bèn arrousado. Dardar èro un escais-noum que i’avié douna Marcèu Rose.

Amavo bèn chica lou vin e lou dissate au sèr, èro pèr èu un proubleme pèr retrouba soun oustau. La routo èro longo dusqu’à soun oustau ; urousamen, li causo èron bèn facho vo previsto : un carretoun esperavo dins lou quartié. Falié alor bouta lou Dardar, plèn coume un poulounès, sus lou carretoun e lou carreja ansin encò siéu. Un dissate, èron ana trop lèu ; dins la draio que li menavo à soun oustau, i’avié forço ròu-tòu-tòu e ges de lume ; lou carretoun sautavon de trau en trau e arribè lèu à la granjo « Mikaëli ». Atupimen ! lou carretoun èro vueje ! Lou Dardar èro toumba en routo ! Lou fauguè ana querre que dourmié suau en travès dóu camin ! À nosto revengudo à la granjo, soun paire nous cridè : « Boutas-lou dins la fenièro ! ». L’endeman de matin, èro lèst quouro moun paire lou vengué querre pèr la casso.

Dardar èro un gros travaiaire e lou vesiéu passa tóuti li matin davans moun oustau, amé soun chivau atala à n’un toumbarèu : Èron amé Edouard Beraud lis escoubihaire de Vedeno.

Andreloun

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire