vendredi 14 décembre 2012

Ah, quet0 poulido journado !

 

Lou vue de Desèmbre  à la salo Capeau de Vedèno fuguè de l'avis de tóuti, uno chanudo journado !

Se sian coungousta d'uno bono anchouiado emé li lièume de sesoun, pièi de la gardiano de tau, alestido pèr lou bouchié de Vedèno. Li sieto emplenado di trege dessèr fuguèron tambèn apreciado : uno alo de rasin, uno mandarino, de nose, de dato, de figo e d'ambrico se, de pasto de coudoun, de bescue i castagno, de nougat negre e de blanc, de papihoto, d'arangeto ( rusco d'aranjo counfido e cuberte de choucoulat) de cacho-dènt is amelo e avelano,e de naveto ( acò fai quatorge, mai li fai ren). Tout acò fuguè arousa de bon vin blanc e rouge pièi de clareto..

Mai ço que nous agradè bèn, quouro aguerian acaba nòsti dessèr, siguè d'aculi li dos couralo !

Es lou «  Roudelet voucau de Bedarrido » que faguè soun espetacle d'en proumié, em'un fube de cansoun, e mai que pèr d'ùni, avien vertadieramen fa uno messo en sceno, e vous afourtisse qu'acò èro tras qu'amusatiéu ! Es coum'acò qu'avèn vist arriba «  Fredi » e soun veloumoutour pèr carreja Fino au balèti ; i'aguè perèu lou maridage, pièi la sceno dóu pichot que voulié pas manja sa soupo...

A la seguido, fuguè la couralo de Castèu-Nòu de Gadagno que nous baiè un grand moumen de cant poupulàri de Nouvè, acoumpagnado au piano. Moumen tras qu'agradiéu que nous a endraia dins l'estrambord Calendau. E pèr acaba, li dous couralo se soun rejounto sus la sceno pèr faire clanti la Coupo Santo … Quet bounur !

Pèr la Chourmo dóu Pont de Garanço qu'avié un pau bagna camiso pèr alesti tout acò, lou countentamen de tóuti, que siegue li sòci o li cantaire, e l'oundado calourento que nous agouloupè tout de long d'aquelo journado fuguèron noste recoumpenso.

A l’an que vènt !                                                       Michello

Calèndo ! Les Bédarridais dansent

Lou maridage !

Calèndo! chanson comique

Lou pichot que voulié pas manja sa soupo, e soun paire, maucoura !

Calèndo ! lou roudelet voucau de Bédarrido

Lou Roudelet Voucau de Bedarrido

Calèndo! La chorale de Gadagne

La couralo de Castèu-Noù-de-Gadagno

mardi 4 décembre 2012

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°19 : desèmbre 2012

Desèmbre pren e noun rènd

Calèndo !

Tre lou mes de Nouvèmbre, coumence à sounja à la pountannado calendalo que s'anouncio.

Acò es toujour esta pèr iéu un bounur inmense ; li resoun n'en soun d'en proumié la sesoun, iéu que siéu jamai tant urouso que quouro fai fre, pièi, i'a la magio de Nouvè qu'a lou poudé de rassembla li famiho à l'entour di fougau e d'espandi la joio dins lis oustau. N'en siéu toujour pertoucado e fau de moun proun, au miéu, pèr que chascun visquèsse aquèli moumen de tout soun èsse...

Aro que mi pèu blanquejon, ai la souvenènço d'un fube de Nouvè meravihous...

Pamens, au nostre, erian pas riche e avian gaire de jouguet, mai acò fai pas tout ! Crese qu'èro lou soul jour de l'annado que moun paire nous sounavo pèr lou leva, encaro mai impaciènt que nàutri ; davalavian l'escalié à cha quatre, e me revese encaro, iéu, la pichouneto, entrepachado dins ma longo camiso de nue roso, sauta dins li bras de moun paire pèr descurbi, souto lou sapin esbrihaudant tout adourna de candeleto acoulourido que beluguejavon, quàuqui lipetarié e quàuqui presènt ! Quet bounur !

Aro que mi gènt dormon despièi de long-tèms à l'oumbrino dis auciprès, ai garda l'image d'èli, lis ue embuga d'aquelo joio. Istant fugidis...

Crese qu'aviéu nòuv' an quouro quaucun me diguè que lou Paire Nouvè eisistavo pas. Revese encaro la sceno coume s'acò se venié just de passa : me foundeguère en plour que rès lou poudié arresta ; me semblavo qu'èro la fin dóu mounde... E pamens, me disiéu d'esperiéu que lou Paire Nouvè èro pas toujour juste, amor que iéu, que me disien tant bravo e atravalido, m'adusié pas grand causo en coumparesoun d'ùni de mi cambarado.

Acò fuguè pamens uno grando lèissoun dins ma vido.

Me ramente d'un autre Nouvè passa à Vièns, i'a d'acò mai de mié-siècle, dins l'amèu di grand, quiha sus li colo e visajant lou Leberoun majestous. La tanto Léa, sorre de ma grand, que restavo à un bon kiloumètre d'aqui, m'èro vengudo dire : «  Michello, se vos, anaren à la messo de miejo-nue à Canovo, lou Lucian nous menara. » Fau que vous dise que la tanto Lea, que manjavo adejà dins si quatre-vint-très an, èro quaucun de toujour decida ; passavo encaro si journado à courre darrié soun troupèu de fedo dins li colo, à apastura l'escour e li porc e à fatura lou liéumié.

E ansin, nous vaqui embarcado emé lou Lucian, soun fiéu, dins la « 201 Peugeot » qu'èro pas flame novo...Mai pèr s'entourna, acò fuguè pas la memo ! A la davalado, tout anavo bèn, mai après aguè passa lou pont sus la Buye, atacarian la mountado, e l'autò coumencè de tussi e voulié pus mounta... Lucian aguè l'idèio de ié douna un pau d'envanc, alor repartiguerian de reculoun, pièi assajarian mai de faire la mountado qu'èro vertadieramen soudo, mai, de bado ! Alor la tanto me diguè : «  Belèu que nous faudra feni à pèd ! » E, d'efèt ! Sian descendudo de la veituro qu'avèn butado pèr l'ajuda à rintra à l'oustau. Mai maugrat la fre pougnènto, quet bounur de camina, la nue de Nouvè, souto la capello estelado, e de retrouba nòsti fougau ounte la famiho nous esperavo em'un bon vin caud e de bescue óudourous.

E ansin, d'annado en annado, nòsti Nouvè an chanja ; l'un après l'autre, nòsti gènt soun parti, franc de ma bello-maire qu'es toujour aqui, mai Nouvè countunio de nous rassembla ; li pichot an grandi, an founda si famiho, e tout aquèu mounde, urous e brusènt vèn festeja Calendo au nostre. Vihado à l'entour de la chaminèio, taulejado que n'en finisson pus, Joio !

Mai, à chasque cop, lou lendeman dóu jour benesi de Nouvè, i'a toujour un moumenet que me sente un pau entristesido en sounjant à ma maire, qu' aquèu jour, disié, lis ue un pau perdu, alin :

: «  Aro, Nouvè es tant luen que ço qu'es proche »

Nouvè nous adus toujour de souspresso agradivo ; n'i’en aguè un, que noste fiéu, Rouman, nous aduguè sa fiançado pèr nous la presenta, tras que bèu presènt , à la vesprado de Nouvè. E Flourènço, descurbènt l'oustau tout para, emé la crecho, la Santo Barbo dins li sietoun que trounavon au mitan de la taulo vestido de si tres napo, lou bufet carga di trege dessèr, s'escridè : «  Mai sian dins un bastioun de la culturo Prouvènçalo ! » E Rouman de ié dire : «  Noun, n'es pas un bastioun, n' es uno fourtaresso ! »

I'aguè perèu un autre Nouvè que m'es resta en memòri.. En Aquelo pountannado, vivian à Vieno, à coustat de Lioun, e touto la famiho èro encaro à tauleja dins la joio quouro veguère, iéu que visajave la grando fenestro, que nevavo à gros floucoun. Urouso que noun sai, diguère rèn, bord que n'i’a qu'avien prévis de s'entourna au siéu, en fin de journado, e li vouliéu pas esfraia.... Quouro s'en avisèron, avian dejà de nèu à mié-boutèu ! Mai, basto, avèn improuvisa de lié e an espera lou lendeman que li routo siegon desgajado pèr s'entourna au siéu. Em'acò, avèn passa uno serrado memourablo, gramaciant la nèu d'aguè perlounga aquelo tant poulido fèsto.

Fau perèu que vous counte la souspresso de moun cousin, qu'ès nascu un 25 de Desèmbre, e que cresié que tout ço que se festejavo de pertout èro en soun ounour... e, ma fisto, n'èro tras que countènt, se cresié d'èstre l'embourigo dóu mounde ; pièi, un jour, descurbiguè que n'i’avié un autre qu'èro nascu lou meme jour qu'èu, e ié fauguè bèn se faire uno resoun ! Èro pas lou Bon Diéu !

Anen, maugrat lou plasè qu'ai à vous counta tout acò, vole pas mai vous alassa emé mi souveni, e me fau lèissa un pau de plaço pèr mi cambarado !

Vous souvete de passa de tras qu'urouso festo Calendalo !

A l'an que vèn, e se noun sian pas mai, que noun fuguen pas mèns...

( e coume lou disié moun ami Sergi : «  e se n'ia un de mort, que siègue lou porc ! »)

Michello

« C » coume « cacher »

Cacher une clé escoundre uno clau

Elle s’est cachée sous le lit s’es escoundudo souto lou lié

Jouer cache-cache jouga is escoundudo

Il cache bien ses idées escound proun sis idèio

Je le cache sous mon manteau lou tape souto lou mantèu

Tu me caches le soleil me tapes lou soulèu

Pourquoi m’as-tu caché çà ? perqué m’as pas di’cÒ ?

NUMA

 

Ère un teckel rous. Fai sege an que venguère teni coumpagno à mi mèstre e visquère à Vedeno que ié siéu devengu lou « cadèu bravet » d’aquest oustau. I’avié dejà « Flaubert », un chin retrasènt un « beagle » bastard coume disié lou veterinàri, quàuqui galino, un cat e quàuquis aucèu.

Quouro venguère dins li liÒ, manjave dins mi dous mes e mié. E despièi, visquère de coutrio amé ma nouvello mestresso. Assajave alor d’èstre forço brave, acuiènt e tras qu’urous, quouro me venien vèire lis enfant e lis ami.

Aquesto longo vido, un matin, m’endraiè vers moun destin : mi pato forço alassado, me pousquèron plus pourta. Siéu parti rejougne mis àvi. Auriéu tant vougu pas faire de peno à Mestresso, mai es la vido. Sarai urous quouro un cadèu « brave » vendra assaja d’assoula « Mestresso ». Èro lou sèt de setèmbre de 2012.

Moun pepèi

Dison que se fai vièi,

Lou pepèi,

Que de tèms en tèms repepio

Qu’acÒ es de famiho

Quand parlo, se repeto

Pèr legi pren de luneto

Se fai sourd, entènd plus rèn

Mai …quand iéu parle, me coumpren

Es pas vièi moun pepèi

Soun li gènt que lou fan vièi

E pièi : vièi o pas vièi

L’ame coume èi.

Curious !!!

Multiplico ta pounturo de caussaduro pèr 5

I’apound 71

Multiplico lou tout pèr 20

Apound alor 592 (593 quouro saren en 2013)

Te ié fau soustraire pièi la dato de ta neissènço

As ansin outengu un noumbre que countèn 4 chiffro

Li dous proumié es ta pounturo e li dous darrié es toun age

Martino

La soulucioun au proubleme dÓu gouto-à-gouto

Coumo de coustumo, li dous coumpan se tournèron trouba sus lou banc dÓu jardinié biaissu.

« L’as trouba la soulucioun ? » demandè lou jardinié biaissu à soun coulègo Dardar.

« M’a fa chifra, sabes. Se ié sian mes tÓuti dous amé la Justino e crese qu’avèn trouva la soulucioun ; mai fuguè long e dur. Te fau 10 mètre de tuièu pèr realisa toun gouto-à-gouto. Mai, digo-me, tu que siés biaissu, as pas un mejan, un biais simple pèr trouba rapidamen la soulucioun ? » demandè lou dardar.

« As rasoun. Es bèn 10 mètre que fau trouba. Te vau faire vèire coume se ié prendre pèr arriba à uno soulucioun », respoundeguè lou jardinié biaissu que coumençavo amé soun craioun de faire sa demounstracioun sus uno fuèio de papié.

 

image.

En proumié te fau cerca lou poun lou mai proche de S

Es F ;Se i’a mai d’uno soulucioun, te n’en fau causi uno.

Religo alor S à F coume l’indico lou dessin.

Pièi, cerco lou poun lou mai proche de S vo F. Es D vo A. Causissen D .Religo alor D au poun S vo F lou mai proche. Es F coume l’indico lou dessin.

La memo recerco vai te faire religa lou poun C au pounD.

Fin-finalo, vas trouva la soulucioun seguento que fai eisatamen 10 mètre coume as trouba ; ié pÒu agué d’àutri soulucioun, mai saran tÓuti de 10 mètre.

L’ivèr 1956

Lou dous de febrié1956 faguè tras que fre. Demouravian à Santo Ano devers li gènt de moun ome. Moun ome anavo travaia à biciéucleto à la poudraié e coumençavo soun obro à très ouro dÓu matin. Avans de parti, m’avié recoumanda de bèn me cubri que deforo fasié uno fre dÓu tron de diéu. L’escoutère e partiguère pèr ana en Avignoun à moutouciéucleto ; dinterin, mi gènt gardavo lou pichot. Ansin tÓuti li matin, preniéu lou la à la lacharié « Tonnaire » e l’adusié ansin à mi gènt que demouravon à Vedeno. Aqueste matin, faguère mi recopumandacioun à ma maire de se bèn cubri, tant la fre èro pougnanto.

Ansin, en arribant au Pountet devers la gleiso, me siéu arrestado encÒ ma coulègo que travaiavo amé iéu. Poudiéu plus parla ; mi man èron jalado. M’aprenguèron que fasié mens dés e vue ! La calour de soun oustau me reviscoulè ; soun ome nous prepausè de nous mena au burèu. Lou sèr, prenguerian lou car pèr s’entourna au Pountet e reprene ma moutouciéucleto dusqu’à Vedeno.

Es alor que se boutè à neva coume s’èro jamai vist à Vedeno. Prenguère alor lou car. Un matin, lou car pousquè pas veni ; avèn alor souna lou burèu pèr lis averti que poudrian pas veni. Lou capoulié nous venguè alor querre amé sa veituro. Falié pas manca uno journado de travai.

Un jour, siéu estado en pano amé ma moutouciéucleto e, li man pleno de camboi, me presentère au burèu en retard. Lou patroun m’esperavo dins soun burèu e maugrat mis esplico, n’en vouguè rèn saupre . Me n’en siéu rapela touto ma vido.

Oudeto

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

mercredi 21 novembre 2012

Pèr festeja avans Calendo !

  Lou vue de Desèmbre, à miejour, la chourmo dóu Pont de Garanço, vous counvido à veni festeja Nouvè à la « Salo Capeau » de Vedeno. Pèr coumença, turtaren nosti got de « Kir » en croustejant quàuqui bachiquelli. Pièi, pèr countunia, vous serviren de crudita emé d'anchouiado e uno bono gardiano de tau ( de biòu, s'amès miès), e tout acò arrousa, coume se dèu, de bon vin. Pèr acaba, vous coungoustarès di trege dessèr ! E óublidaren pas de vous servi lou café o lou tè. Pèr feni aquelo bello festo, auren lou plasè d'aculi de cantaire e cantarello* pèr un moumen tras qu'agradiéu. E coume sian pas de curo-bourso, acò costara que 25 euro pèr li sòci, e 30 pèr lis autri. S'acò vous agrado, vous fau faire marca avans lou proumié de Desèmbre en sounant la secretàri, Michello, au 04 90 22 00 83.
  • *Li cantaire e cantarello venon, d'ùni de l'Escolo de Font Segugno de Castèu-Nòu de Gadagno, lis autri dóu roudelet voucau de Bedarrido.
Michello







vendredi 9 novembre 2012

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°18 . Nouvèmbre 2012

 

Toussant l'intro, sant Andriéu lou sort.

Jan-Enri-Fabre à Vedeno

A prepaus de Jan-Enri Fabre, lou «  Felibre di Tavan »: vous ai un pau parla de sa vido e de soun obro espetaclouso, mai me siéu avisado que i'avié encaro d'àutri causo à counta sus aquel ome qu'èro un vertadié saberu.

Au mitan dóu siècle 19en, l'artisanarié de la sedo èro flourissènto dins noste païs. Mai acò coumencè de se gasta quouro dous malautié (la pebrino e la flaquarié) toucant li magnan venguèron escoufi lis abalimen. Lou Menistre de l'Agriculturo mandè Louvis Pasteur pèr cerca l'encauso dóu malastre e ié pougi un remèdi. Mai Pasteur, qu'èro un chimiste de trio, counèissié rèn i magnan ; lou Menistre ié counseiè de rescountra Fabre que coumençavo d'éstre couneigu bono-di si recerco sus lis us di bestiouno.

Es coum'acò que se faguè lou rescontre di dous saberu ; ço que permeteguè à Pasteur de descurbi l'encauso di malautié di magnan e de n'en prevèire la soulucioun.

Estènt à l'oustau de Fabre, Pasteur, qu'estudiavo perèu li malautié dóu vin e la coumpousicioun de l'acide tartri, ié demandè de ié faire vèire sa croto. E Fabre, ié moustrant emé lou dèt uno damo-jano pausado sus uno cadiero despaiado, ié respoundeguè : «  Ma croto, la vaqui ! »

Ço que se saup nimai gaire, es que Fabre descurbiguè perèu un nouvèu proucidimen d'apuramen de la garanço pèr óuteni l'alisarino. Mai malurousamen, coume venié de depausa si brevet, dous saberu alemand descurbiguèron coume óuteni d'alisarino sintetico, e lis espèr de Fabre cabussèron, un cop de mai.

Aquest cop, vous n'en dise pas mai ! Se n'en voulès saupre encaro, vous fau veni à l'oustau dis Assouciacioun de Vedeno, lou dissate dès e sèt de Nouvèmbre à quinge ouro pèr escouta la counferènci espetacle dicho e cantado pèr la chourmo de Jan-Bernat Plantevin.

Pèr mai d'entresigne, me poudès souna au 04 90 22 00 83.

Michello

Lou proubleme dÓu gouto-à-gouto

« Me vénes teni coumpagno ; t'ai pas trop vist aquest estiéu ! » diguè lou jardinié biaissu à soun coulègo Dardar que venié de s'asseta à coustat d'éu sus lou banquet.

« O, as rasoun. Am'aquelo calourasso, sourtiéu plus de l'oustau. Èro de fiÒ que toumbavo dÓu cèu ; Erian bèn au fres amé la Justino dins noste vièi oustau i tourno-vènt barra ; se sian sadoula de televisioun amé lou Tour de Franço e pièi li Jo Oulimpi. Aro, fai meiour. Es pèr acÒ que te vene vèire » ié respoundeguè lou Dardar que semblavo autant gaiard que li cacaulauso que banejon tre li proumièri gouto de plueio.

« Bord que me sies vengu vèire, anan pausa lou gouto-à-gouto is aubrihoun qu'an veramen soufert de la secaresso. Dóu gros tuièu que vèn de la Sorgo amé sa clarineto e si roubinet, anan faire parti mai d'un tuièu negre que vène de coumpra e mena ansin l'aigo i pèd dis aubrihoun. Mai voudriéu pèr acÒ utilisa lou mens poussible de tuièu.

Anan faire lou dessin amé li distànci e ensaja de trouva lou mai court camin pèr realisa noste travai.

image

Quet virouioun causi ?

Se prene S-A-B-C e S-F-E-D, trobe 16 mètre e ai pas proun de tuièu.

Se prene S-F-A-B-C-D-E, trobe 15 mètre ; es meiour mai ai pas proun de loungour de tuièu. »

Li dous coumpan se boutèron au travai. Van-ti trouba la soulucioun ? Li fau ajuda.

La respounso, la troubarès dins lou numero seguènt. En esperant, assajas de la trouba.

Michèu

« B » coume « beau »

un beau pays : un bèu, galant païs

un bel arbre : un bèl arbre

une belle femme : uno bello, poulido femo

il fait beau : fai bèu

une belle somme : uno bravo soumo

un brave idiot : un brave tÒti

beau comme un dieu : bèu coume un soulèu

il crie de plus belle : crido que mai

l'échapper belle : l'escapa bello

passer une belle vie : la passa bello

Michèu

 

_ Pèr se souveni quant i’a de jour dins li mès:

Nouvèmbre, Abriéu, Jun e Setèmbre, trente jour,

De vint e vue n’i'a qu’un

E tout lou reste es de trent’un ! 

_ Pèr se souveni de quant de tèms porton li cat:

Nòu semano manco très jour, Chin, cat, loup...

Michello

Pleidejat pèr li bestiouno

Quouro èro pichouneto e qu'anave emé ma maire au jardin culi li liéume, aviéu pòu dis aragno. que trevavon dins li planto.. Amave pamens bèn de li regarda, mai pas de li touca, e en culissènt li faiòu verd, desranjavian un fube d'aquèlis aragno cambarudo e à chasque cop que n'iavié uno que me venié sus la man, acò me fasié quiela de l'esfrai. Mai ço que redoutave lou mai, èron aquèli grossis aragno

negro que tèisson de sedo l'intrado de sis oustau, au ras dóu sòu, entre de mouto de terro ; espèron si predo, bèn amatado, e s'un cop passès à coustat e toucas soun fiéu, boumbisson foro de soun trau. I'a perèu lis epeiro, aquelo que soun raiado de jauno e de negre que se dison perèu aragno-cabrian bord que soun verinouso ; reston au bèu mitan de sa telo tiblado entre de branco, lesto à fusa ; i'a encaro aquelis aragno

bourrudo, e aquèli que semblon de pichoto favouio, sènso óublida li licoso ( licoso de Narbouno) proun grosso e que semblon cuberto de terro : se li regardès de proun proche, en verita, es sa ninèio que cargon sus soun esquino, tant que li pichot soun pas vengu proun grand pèr tèissa un fiéu e se lèissa empourta pèr lou vènt.

Leva dis escourpioun, aviéu pas pòu dis àutri bestiouno ; regardave li grihoun negre courre dintre mouto, li cri-cri, aquèli que rintron dins l'oustau à l'autouno, li pregadiéu inmoubile, à l'espèro, e subre tout ço que m'amusavo, èro de courre dins lis estoublo pèr vèire li centeno de pichÒti sautarello griso, qu'en boumbissènt duerbon sis alo acoulourido, e fasien à moun entour coum'uno garbo de belugo. Siéu

toujour estado espantado de vèire chasqu'an li tiero de fournigo s'endraia dóu meme biais. Enfant, à vèspre, amavian de resta deforo, à la bello sesoun, pèr aluca li bestiouno que trevon qu'anue : li bèu parpaioun que venon teta lou neitar di flour qu'espèron la nue pèr desplega si pavaioun e espandi sa redoulènci, li bambarot que

voulastrejon en zounzounejant, li luseto escoundudo dins li trau de muraio o li bartas e que se veson que quouro atubon si fanau... De jour coume de nue, que de meraviho !

I'aguè pièi de pountannado que lou desveloupamen de la chimio endustrialo pourgissié tout ço que falié pèr se desbarrassa di bestiouno, tant dins lis oustau que dins li jardin ; aquèli bestiouno qualificado de parasite, leva dis abiho, fuguèron esterminado sènso chifra, sènso escouta li voues que coumençavon de tira la campaneto d'alarmo.

Emé l'ajudo de tout l'arsena chimi emplega pèr meioura, à ço que cresian, li recordo e facilita lou travai dis ome, avèn tout councha e ourganisa un chaple vertadié.

N'i'a faugu de tèms, pèr reviéuda li counsciènci e chanja lis esperit ! Avèn realisa, à tèms, qu'erian en trin de ressa la branco ounte erian asseta, e que tóutis aqueli meno de bestiouno, de la mai grando à la mai pichouno, avien uno resoun d'eisista, e que chascuno a sa plaço dins la grando cadeno de la vido, que n'en sian, nàutris uman,tambèn qu'un di maioun.

Chasco bestiouno es utilo, e aro, li nouman « aussiliàri dóu jardinié ». N'ia un fube que soun de poulinisatour de trio, coume lis abiho, mousco, guespo, cabrian, mousquihoun, etc...N'ia que manjon li destrussi coume li nieroun o pesou, n'ia que manjon li verme, li caniho, d'àutri li limaço, coume li babo di jardiniero, n'ia que

manjon li bèsti morto, d'àutri lou pourridié, n'ia de menudet que travaion pèr meioura lou sòu en manjant li matèri en descoumpausicioun e lou trasfourmant en uno sustànci assimilablo pèr li planto. Vesès que chascuno a sa plaço e se nourrisson

lis uno dis àutro, ço que permet de regula soun noumbre. E partènt d'acò, fau nimai pas derraba tóuti li planto sóuvajo bord que n'an besoun pèr se nourri e se recata.

Es aquelo idèio de respèt de la bioudiversita que fau espandi. Adejà, dins li boutigo, i'a de mai en mai de proudu naturau, que siegue pèr manja, neteja, o pèr entreteni lou jardin. Mai li champ soun encaro councha de pesticido, e ço que nous dèu faire chifra, es qu'à l'ouro d'aro, lis abiho vivon miés en vilo que dins lou campestre !

Fau aprendre i jouine à viéure emé li bestiouno, à li respeta, e respeta tambèn li« marridis erbo » !

Aquest estiéu, n'ai fa l'esperiènci : à soun arribado, mi felen èron terrourisa pèr li guespo que voulastrejavon à l'entour de l'oustau, e subre tout, à l'ouro di repas au jardin. N'avèn parla, e pau à cha pau, se soun abitua, e nÒsti repas soun vengu mai pausadis. Fau dire que passan de tèms à óusserva li bestiouno, e meme se passon luen di telaragno, n'en soun mèns esfraia.

I'avié uno d'aquèli grÒssis epeiro qu'avié teissa sa telo dins un recantoun à man de la porto d'intrado de nost'oustau ; cade jour l'anavian regarda pèr vèire ço qu'avié aganta pèr pitanço. E queto suspresso ! Un jour, à la fin de l'estiéu, a coumença soun nis : a teissa un saquetoun de sedo ounte a despausa sis iòu, pièi l'a agouloupa

encaro de sedo, e à l'entour, a basti uno coco que semblo uno pichoto moungóufiero en pergamin, uno obro d'art ! Quàuqui jour après, n'a fa uno autro, pièi a disparèigu, avié feni soun tèms. A pres suen d'istala sa ninèio bèn à la sousto dóu vènt dins lou recantoun de la muraio e de la plueio souto la gorgo. I'a plus qu'à espera la primo venento pèr li vèire sourti de si pedas e ana descurbi lou mounde pèr recoumença lou cicle.

Me siéu di, d'esperiéu, que tant de suen pèr perpetua soun espèci, acò dèu fourça lou respèt.

De que n'en pensas ?

Michello

 

Dono Chambon

I'a de gènt qu'an marca soun passage dins la vido proufessiounalo, subre-tout dins lou mounde agricolo que l'obro i'es souvènt forço penouso. Dono Chambon e soun ome, Roumié, menavon un tenamen dins lou quartié di « Clausoun » ( toucant lou Plan d'Entr'aigo) : cerealo, jardin e pradarié èron sa prouducioun.

Èron tras que fort pèr faire veni de meloun verdau que vendien sus la plaço de Vedeno.

Desseparado de soun ome, pièi vèuso, countuniavo de mena li terro ; deja proun vièio, èro uno femo d'eficàci qu'avié la forço d'un ome.

Me souvene de l'agué visto coutreja emé soun chivau e faire un poulit travai. Erian vesin de terro i Counfino, qu'èron de jardin, e li darrié tèms s'óucupavo de soun liéumié. Soun fiéu, Ramoun, venié de cop que i'a l'ajuda. Tóuti dous èron tihous, e dins lou mena de l'obre, quàuqui-fès, li vouès s'enflavon... S'esbramassavon un bon cop, pièi èro feni.

A la fin de sa journado, nous venien saluda e charra un moument, pièi nous disien, en parlant dóu travai : «  Vé, m'en vau, se lou vou, lou Bon Diéu fara lou reste ! »

Jano Mario

La chourmo dÓu cous de prouvençau

image

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

vendredi 5 octobre 2012

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°17 Óutobre 2012

En Óutobre, lou vin se fai bon

La partido de pesco amé lou Titèn

« Vènes amé iéu, Marcèu, aquéu dimenche ? Counèisse un cantoun pèr pesca que de-segur t'agradara forço » diguè lou Titèn à moun Grand, forço souspres d'aquelo counvidacioun.

Fau dire que moun Grand èro pas un pescaire ; preferissié lou bracounage. Ié venié en Òdi d'espera d'ouro de tèms sus la ribo pèr sourti un malurous pèis; pamens, lou Titèn avié talamen insista que diguè pas noun e que decidèron de se retrouba lou dimenche venènt en famiho, sus li ribo dÓu Rose proche de Comps.

Ma maire èro forço estounado ; couneissié soun paire ; l'avié jamai vist pesca à la ligno. Preferissié « faire lou trau » à Eguïo dins la Sorgo amé lou « Dardar » e reveni chasque cop amé un plen ferrat d'anguielo qu'Óufrissié pèr la majo part à sis ami. Èro toujour amé un pau de crento que participave à-n'aquéu bracounage : l'arribado dÓu gardo de pesco èro toujour poussiblo.

Falié coupa l'arribado de l'aigo de la Sorgo que se jitavo dins un canau que ribejavo nosto terro e que servié à nega li prat e li jardin. Alor, amé de ferrat, falié lest vueja lou trau que l'aigo i'avié fa à la sourtido de la marteliero e après un esfors plen d'enavans, reculi lis anguielo preso à la lèco que virouiavon dins la fango dÓu founs dÓu trau: Èron de bestiàri mai gros que lou bras que falié lèu bouta dins uno caisso bèn barrado. Lou sèr penjado à-n'uno branco pèr uno courdello serrado au ras de la testo, li falié alor espeia ; ço que m'estounavo alor, es que countuniavon de s'envertouia, meme après i'agué coupa la tèsto.

Dounc, aquéu dimenche se retroubèron sus li ribo dÓu Rose tout proche de Comps, à coustat d'Aramoun, mounte lou Gardoun se jito dins lou flume. Moun Grand se faguè apresta e esca la ligno que lou Titèn i'avié pourgido. E vague de manda lou siéure ; rèn pitavo ; pamens, lou Titèn sourtié adeja si proumièri preso .

Pau à cha pau, moun Grand s'aluenchavo long de la ribo en cerco d'un bon cantoun ; mai, de bado. Un moumen, fuguè talamen luen, que lou veguèron plus.

Mai, un quart d'ouro mai tard, lou veguèron s'entourna tout triounflant ; uno anguielo gingoulavo au bout de sa ligno e la presentè au Titèn : « Ai jamai vist acÒ ! Coume as fa pèr la prene ? Lis anguielo se prenon pas au musclau ! » ié diguè lou Titèn, estabousi de vèire l'anguielo que s'envertouiavo que mai. Moun Grand i'espliquè alor qu'un vedèu èro toumba dins l'aigo e que s'èro enega. Lis anguielo èron en trin de festeja à soun entour. « Ié vau encaro ; lou cantoun es bon » ié faguè alor moun Grand en s'aluenchant dejà.

Ansin, mai d'un cop s'entourné amé uno nouvello anguielo que lou Titèn n'èro de mai en mai estabousi.

Lou sèr pamens, aprenguèron lou fin mot d'aquelo pesco miraclouso : Moun Grand anavo chasque cop encÒ lou peissounié dÓu vilage e se ié fasié pendoula uno anguielo.

Moun grand èro un farcejaire de proumièro e mai d'un Vedenèn lou podon afourti.

Michèu

« A » coume « arriver »

arriver à Marseille : arriba à Marsiho

la tempête arrive : la tempèsto, la chavano

arribo

mon fils m'arrive à l'épaule : moun enfant m'arribo à

l'espalo

qu'est-il arrivé ? de qu'es arriba ?

arriver comme un chien dans un jeu de quilles : arriba coume uno mousco

dins la soupo

je suis arrivé à le réparer : ai capita de l'adouba

il est arrivé(socialement) : aro fai lou grand moussu

il en est arrivé à tout abandonner : finiguè qu'abandounè tout

quoi qu'il arrive : coume que vire

il m'est arrivé d'en manger : n'ai agu manja

il y arrive juste : pecaire, ié fau tout

cela peut arriver : tant pÒu arriba

Michèu

Autouno pico à la porto....

Chasqu'an es la memo causo: un cop qu'arribo lou mes de Setèmbre, n'ai moun proun d'aquelo calourasso e pantaie de plueio o de neblo, pantaie en tout ço que pourrié announcia que l'estiéu es feni e bèn feni. Avèn agu nosto plueio de la fin d'Avoust e encaro à la debuto de Setèmbre, pièi aquéu gros mistralas qu'a fa clina li flour dóu jardin, qu'a matrassa li fueio dis aubre. E un cop que lou Magistrau a cala, vaqui, tourna-mai, la calourasso que fenis de tout seca!

Pamens, en regardant alin de d'eila dóu valat, vese que lou fuiage dis aubre es pas tant verd e coumenço de carga sa liéurèio d'autouno. Sente que i'a dins l'èr quaucarèn de nouvèu que floutejo, d'uno michour e d'uno douçour indefinissablo. Quàuqui matin ai trouba dins lou prat uno coulounio de champignoun encaro lusènt de l'eigagno de la nue. Aièr, en barrulant dins li colo souto Ventour, rescountrère, à coustat d'un pichoun riéu, uno chourmo de semenciero que lou ventoulet fasié tremoula sus si cambo fréulo. Me siéu di: « acò marco que l'autouno es en camin» e maugrat la calourasso de la journado, à vespre, un pichoun frejoulun m'a fa carga la vesto.

Li nue soun vengudo fresco, e la journado, i'a pus besoun de barra li contro-vènt pèr s'apara di raias de soulèu, bèn au countràri. L'oustau, coume uno grosso lagremuso aloungado dins lou prat, s'acagnardo dóu leva au coucha dóu soulèu. E quet plasé de descurbi, tourna-mai, l'oustau clar, ennega de lus!

Mai un jour, à vespre, faudra atuba lou fiÒ... Coume l'ame, aquéu proumié fiÒ de la sesoun! Li broundiho seco, qu'an espera tout l'estiéu, petejon coum'un fiÒ d'artifice e an lèu fa d'óuloureja tout l'oustau; perfum d'autouno que lèisso entre-vèire de meravihouso vesprado, de retour sus se-meme, e de pantai davans lou fougau.

Chasqu'estiéu, la calourasso m'esclapo, me levo touto voulounta, mai tre l'autouno, me sente touto reviscoulado. Siéu nascudo à l'autouno, e belèu qu'aquelo sesoun es pèr iéu, chasqu'an, uno respelido.

Michello

Quouro demourave à Santo Ano

Aco èro dins lis annado1952 : demourave amé mi gènt à la granjo de Garcin lou paire, au bord de la routo naciounalo que vai d'Avignoun à Carpentras ; toucant noste tenamen, i'avié lou « bar di Dora » e à dous cènt mètre, i quatre camin, lou dÓu « Cantoun Flouri ». D'aquel tèms, la routo èro mai tranquilo qu'à l'ouro d'aro que li veituro ié fan la co pèr mena si gènt au travai lou matin : vesian passa de tèms en tèms uno moto vo uno biciéucleto, uno camiouneto e subretout de carreto e jardiniero.

Menavian li terro qu'anavon jusqu'au « Camp di Badafier » que lis autourita franceso i'avié parga li vietnamen requisiciouna pèr travaia en Franço pèr remplaça li sÓudard francès enroula dins la guerro d'Indouchino. Aquèli terro èron la prouprieta de Moussu Carbonel e ié disien « li terro Carbounèu ». Ié faturavian de poumo-d'amour, cebo, blad, pese, faiÒu verd, tartifle ; avian tambèn dous prat pèr lou fen di chivau.

Quouro anavian dins li terro, lou tantost, agantavian uno trenteno de nÒsti canetoun pèr li bouta dins uno banasto bèn cuberto ; partian ansin amé la carreto e lou chivau, amé èli pèr li lacha pièi dins li prat : se jitavon alor sus li mourgueto à se faire peta soun gavai ; lou sèr, bèn gava, se couchavo près de la banasto que ié disien la mano ; èro alor facile de lis acampa pèr li ramena à l'oustau.

Qu'aquèu tèms semblo liuen tant lou biais de vièure à chanja ! E pamens, èro aièr.

Jano-Mario

 

Jan-Enri Fabre, lou Félibre di Tavan

Tout lou mounde counèis Jan-Enri Fabre, lou saberu, lou qu’a passa la majo part de sa vido à óusserva li bestiouno, soun biais e sis us, mai n’ia gaire de segur, que lou couneisson vertadieramen.

En mai dóu saberu, titulàri de très licènci e dous dóutourat de sciènci, Jan-Enri Fabre ero un pouèto de trio e un musicaire autoudidate.

Coumencè de coutiga la muso qu’avié vint an, rimejavo en francès e escriguè de meravihouso pajo. mai es pu tard que vai rimeja en prouvençau. Adeja, quouro fuguè nouma proufessour en Corso, se liguè d’amista emé lou moutpelieren Moquin-Tandon, e es èu, que rimejavo en languedoucian, que ié counseiè de s’espremi dins sa lengo meirenalo. En aquelo epoco, Fabre n’èro encaro à parla dins soun patoues auvergnas, mai quouro venguè pièi en Avignoun, trevavo la librarié Roumanille, e coumencè de s’embuga dóu parla prouvençau.

Mai es vertadieramen quouro s’istalè à l’Harmas qu’aprenguè lou prouvençau, bono-di soun ami Louvis Charasse, istitutour à Sérignan e tambèn Félibre, e soun jardinié Marius Guigue.

Coumencè alor à escriéure sis “Oubreto Prouvençalo” que titravo d’esperèu: “ umbli bachiquelli” !

En 1909, Fabre fuguè elegi Majourau dóu Felibrige. Defuntè en 1915, avié nonante e dous an.

Maugrat que fuguesse un travaiaire acarnassi, Fabre visquè quasimen touto sa vido moudestamen: li libre se vendien pas toujour bèn, e lou salàri de proufessour èro mingre… e ié falié abali sa famiho.

Dins sa vido, leva de sa decouracioun de Chivalié de la Legioun d’Ounour, óutenguè gaire de recouneissènço; en un moumen, l’argent ié defautavo talamen, qu’aguè l’idèio de vendre sa couleicioun d’eigarello de champignoun, e n’en parlè à Frederi Mistral. Lou maianen, esmougu pèr tant d’umilita escriguè au Menistre, ço qu’aguè pèr counsequènci de ié faire manda uno pensioun pèr feni sa vido un pau mai dignamen.

I’aguè perèu lou Dóutour Legros, deputa e amiratour afouga dis escrit de Fabre que s’esmouguè tambèn qu’un ome de sa qualita fuguesse quasimèn óublida de tóuti. Es èu qu’en 1910 decidè d’ourganisa lou Jubilèu de Fabre. Counvidè à Serignan un fube de mounde: saberu, ome de letre, ome pouliti, ami. Faguèron uno grando taulejado, e li mai espanta fuguèron lis abitant dóu vilage que lou counèissien gaire, de veire arriba tout aquèu poulit mounde.  D’aquèu jour, reçaupè de vesite, de presènt e d’ounour. En 1913, aguè meme la vesito dóu President de la Republico, Ramoun Poincarré.

La vido de Jan-Enri Fabre fuguè talamen longo e talamen emplenado que se póu pas counta en quauqui mot….

Es pèr acÒ que la chourmo assouciativo dóu Pont de Garanço vous counvido à veni à l’oustau dis assouciacioun de Vedeno, lou dissate 17 de Nouvèmbre à 15 ouro, pèr assista à la counferènci-espetacle dicho e cantado pèr la troupo de Jan-Bernat Plantevin. En mai d’acÒ,touto la semano precedènto, toujour à l’oustau dis assouciacioun, pourrès vèire uno espousicioun counsacrado à la vido e à l’obro de Jan-Enri Fabre," lou Félibre di Tavan”.

Pèr d’entresigne, me poudès souna au: 04 90 22 00 83.            

                                                                                      Michello

Bibliougrafio:

-La vie de Jean-Henri Fabre, Naturaliste. Docteur G.V Legros. Ed Sciences nat.

-Jean-Henri Fabre: à la rencontre de l’homme et du poète dans l’oeuvre du savant. Marie Mauron. Ed. A. Barthelemy. Avignon

-Biougrafio de Jan-Enri Fabre. JP Tennevin. Coll.Lou Prouvençau à l’escolo.

-Album de famille et lieux privilégiés de Jean-Henri Fabre. Yves Delange. Ed. A. Barthelemy et Actes Sud.

-Jean-Henri Fabre, Poésies françaises et provençales. P. Jullian. Ed CREDDO.Graveson.

-Les Carnets du Ventoux, numéro spécial JH Fabre.

-

jeudi 6 septembre 2012

Lou Journalet dóu Pont de Garanço N°16

Setèmbre 2012

Au mès de Setèmbre

Li rasin soun bon à pèndre

 

Remèmbre d'enfanço ...

Jóusselino nous countavo i'a gaire, que quouro coumencè de travaia à la vilo, i'a d'acò un pau mai de mié-siècle, i'avié coume routo que la « Naciounalo sèt » e au tèms di vacanço, li vèituro avançavon pus, e Jóusselino, emé soun velo-motour li doublavo tóuti, de la sourtido d'Avignoun enjusqu'au Pountet, ounte prenié à drecho, la fourcado pèr Vedeno.

Marineto, li chatouno, li jouvènt, lou jardinié e li biciéucleto !

Aquéu jour, i'aguè un fube de souveni qu'espeliguèron, chascuno countavo pièi la siéuno, èro toujour à prepaus de l'inchaiènço di jouine pèr lou dangié.

Countavian qu'au tèms de nosto jouinesso, souvènti-fès, li jouvènt e tambèn li chatouno, qu'avien pèr se desplaça qu'uno biciéucleto, e bèn urouso de l'aguè, s'acroucavon i ridello di parabendoun di camioun pèr se faire tirassa. Se dis meme que d'ùni soun ana enjusqu'à la mar en se fasènt tirassa coum'acò ! Marineto se souvèn que n'iavié un que que quouro s'entournavo de soun jardin emé soun ase e soun carretoun, li pichot se i'acroucavon, e éu mandavo de cop de fouit pèr li faire lacha, e degun s'anavo plagne de pòu de se faire bacela en mai d'acò pèr si gènt.

Pèr ana de Vedeno à Pont de Sorgo...

Carmen e Jóusselino nous countavon qu'èron tres chato de Vedeno qu'anavon dins uno escolo coumercialo à Pont de Sorgo. Carmen avié la chanço d'aguè un velo-motour, mai si cambarado, elo, avien que de biciéucleto ; alor, pèr ana tant vite qu'elo, avien trouba un biais ! S'acroucavon chascuno à-n'un bras de Carmen e se fasien tirassa. A l'intrado de la vilo, èron espinchado cade jour pèr uno vièio femo, qu'en brassejant ié disié qu'acò èro dangeirous. E vaqui qu'un jour, ço que devié arriba, arribè... Just davans l'oustau de la vièio, nÒsti tres chatouno piquèron de mourre-bourdoun, e la memèi ravido de li vèire au sòu, s'escridè : «  Vous l'aviéu dis, acò es bèn fa ! » Mai acò lis empachè pas de recoumença !

Meme li jour que lou mistrau boufavo à tout derraba, un cop li butavo, lou cop d'après li reteniè, meme li jour que fasié uno fre de chin e qu'avien li dèt gòbi.

Avien pas la chausido !

La chatouno que parlavo à l'auriho di chivau

Jano-Mario se souvèn qu'un jour qu'èro pèr champ emé si gènt à culi de liéume, soun paire venié just de destala de la segarello li dous chivau, « Favori » e « Cocotte »,un negre, l'autro blanco. Sabien pas queto mousco li pougnè, mai tout-en-un-cop se soun embalado, e vague de courre dins li blad ! Soun paire ié cridavo : «  arresto-li ! » e sa maire ié mandavo : «  lèvo-te de davans, que te van espóussa ! »

Mai Jano-Mario counèissié bèn si chivau e avié fisanço en soun paire ; escoutè que soun idèio de lis arresta ; prenguè uno pougnado de blad, e lou groumandige li faguè veni à soun endavans e s'arresta pèr manja lou blad, en frenant di quatre ferre. Soun paire aguè pus qu'à lis aganta pèr lis atala à la carreto fin que de s'entourna à l'oustau.

E Jano-Mario de se souveni : «  l'amave bèn aquelo Cocotte » Nous countè pièi que s'èro abalido em'elo, e que fuguè pèr elo un gros malur, quouro Cocotte siguè vengudo trop vièio pèr travaia i champ, e que malencountrousamen, en revenènt de l'escolo, la veguè parti em'un ome que la tenié pèr la brido...

Lou cor gounfle, dintrè à la lesto dins l'estable viéujo pèr ploura, e aqui veguè soun paire que plouravo. Nous diguè qu'èro lou proumié cop que lou vesié ploura.

Queto idèio !

Marineto, que demouravo toucant lou castèu emé si gènt, nous counto que pèr jouga emé Malou, sa cambarado, assajèron de s'estaca li cambo ensèn. E faguèron coum'acò, em'uno cordo, la cambo drecho de l'uno à la cambo gaucho de l'autro, pèr ansin davala l'escalié di barri... mai maugrat mant un assai, chasque cop s'acabavo pèr uno cabussado de mourre-bourdoun !

Mai jujas un pau ! Se falié avisa, subre-tout, de pas ploura, de pòu de se faire rouviha.

Mai de mié-siècle mai tard, Marineto chifro emé qualo de si cambarado pourrié bèn recoumença...

Chascuno la siéuno !

Aro vèn lou tour d'Óudeto de nous counta la siéuno. Èro emé sa coulègo Ramoundo, que jougavon dins un ermas. Mai vaqui que Ramoundo, en courrènt, se garcè au sòu, boutant si man davans elo pèr se reteni, e malencountrousamen, li pausè sus un tros de boutiho ; s'aubourè, la man ensaunousido... Pèr que se faguèsse pas charpa, e perèu pèr l'assoula, Óudeto, ni uno ni dos, prenguè lou meme tessoun e se groufignè la man au meme endré, em'acò s'entournèron à l'oustau d'Óudeto pèr se faire sougna si man.

************************

Em'acò, en evoucant aquèli souveni d'autre-tèms, avèn passa de moumen bèn agradiéu, e sian bèn seguro qu'acò n'a perèu reviéuda dins vÒsti memòri.. e aro, nous li poudès manda, coume que siegon, lis escriren dins noste journalet pèr li partaja emé tóuti nÒsti legèire.

Lis escoulano dÓu Pont de Garanço

Vau pas mai bassaquin que bassacan.

Pèr ana à la vilo un'ome e soun felen

Marchavon tÒuti dous, cost'à costo caminant,

Segui de Cadet, l'ase dóu rèire grand

Que marchavo darié en foulastrejant,

Lou tenien em'uno cordo estacado au bridèu

Fasien de routo, urous souto lou soulèu.

Rescountrèron un'ome que li saludè

Pièi, moustrant l'ase dÓu det, ié diguè :

« Es pèr l'espargna que marchas à cousta ?

O avès pòu que siegue trop carga. »

De que ié pÒu faire à-n'aquéu banastoun !

Diguè lou pichounet mountant d'escambarloun.

Quiha sus soun ase, fièr coum'Artaban

Anavon caminant tout'en cantounejant

Crousèron un carretié emé soun toumbarèu

Qu'avant de lou vèire ausissien soun cascavèu

Lou verbe aut, tre qu'à nous pareiguè :

« As pas crento de leissa marcha lou papet »

Diguè nost'ome, faguènt peta soun fouit

Que repenjé mai à l'entour de soun coui.

TÓuti dous se regardèron seguissènt lou camin

L'ase sènso s'esmÒure fasié soun trin-trin,

Mai lou jouvènt s'èro arresta de canta,

Pensavo que venié au papet de mounta ;

« Grand-père ? Devès èstre las ! Prenès ma plaço »

Diguè lou jouvent, escoutant sa counsciènci,

Que li paraulo dÓu carretié avien escaragna.

« Escouto ! Diguè lou rèire-grand, vau mounta

Mai, pos resta, l'ase a la forço de nous carreja »

Es ço que faguèron. Lou felen avié garda li reno.

L'ase countènt d'éu, tèms en tèms troutinavo

Sènso se soucita de ço que se poudié dire.

Èro urous de camina, urous de vièure.

Darrié èli, entendeguèron arriva au trot

Un atalage coundu pèr un moussirot.

Aquéu, li despassant, ralentiguè l'alure,

« Vost'ase es malaut, lou faguès pas courre !. »

Diguè lou moussu, sènso vira la testo.

« Perdéqué disès aco?cour coum'uno perlo »

Respoundeguè lou grand père, estouna d'acÒ.

« AcÒ se vèi de liun ! Noun besoun de besicles,

Pèr vèire lis emplastre qu'a sus l'esquino ! »

Nost'ome diguè rèn, mai acusè lou cop,

Countunièron la routo sènso muta mot,

Pièi tout d' un cop, lou pichounet diguè :

« Encuei se soun tÓuti leva dÓu marrit pèd

En plaço de dire bonjour se garçon de nàutri,

An autant de rèspet coume l'ase a d'esperit,

Fasen nostro routo sènso rèn demanda

Èli que passon se garçon de noste retra »

« Te carcagno pas ! diguè lou grand père

Lis ome soun ansin, vau miès leissa faire

An mai de fièrta que ço que an de bon séns

Soun embouni d'èli coume de boufo ?

Vers lis àutri vèson de pichouni broutiho

Noun vèson encÒ siéu li défaut vo li manco,

Sas proun que tÓuti pourtan uno bassaco,

Pèr metre aqui dedins tÓuti quèli manco

Dins la pocho dÓu founs escounden li nÒsti

E a bèu siuen vesènt tÓuti quèli dis àutri

TÓuti an bono lengo, rèn souto lou bounet

E lachon si rasoun coume nost'ase si pet,

Fau faire soun camin sènso se soucita

Se li que rescountran soun bèn embraia.

Comto que sus tu e noun sus lis àutri

Penso qu'acÒ es un coumun prouvèrbi.

Fai lou camin de ta vido sènso te revira

Se un cop siés proun liuen lis entendras pu rechineja

Sas bèn que lou sinje, urous de soun retra

Trobo que l'ourso es estado mau escrincelado

L'ourso, éu, se trobo bèn de sa formo

e di que l'elefant a d'auriho trop grando.

Regardo nost'ase coume s'en vai countènt

Se garço pas mau de ço que dison li gènt

Fai sa routo tout drech sènso vira la testo.

Escouto ! Pichot ! Te vau dire uno causo :

dins la vido fau sèmpre bèn faire

E subretout leissa lis ase braire.

Mirèio Berbezier

Istòri de bèsti....

Dins la pountannado de nosto jouinesso, avian istala nosto pichoto famiho dins un ancian mas que croumparian, en plèn dins la plano de la Coumtat, à Mountèu. Anciano bastido en pèiro, adournado au miéjour pèr dous platano majestouso qu'oumbrejavon la court, e pèr uno pichoto font en pèiro que sansougnejavo dins sa barbo de moufo. Aqui anave enfin poudé coumpli moun pantai d'agué moun escour !

Croumpère lèu quàuqui galino, un gau e de canard-mut. Pièi croumpère un jouine auquet e lou batejère « Gedeoun ». Mai aquèli bèsti venon lèu famihiero, e Gedeoun me seguissié de pertout en couaquejant ; segur que me prenié pèr sa maire. Pièi crèissié ; avié carga un bèu plumage cendrinèu, si pato e soun bè èron d'uno poulido coulour aranjo, sis iue blu, èro superbe !

Avian decida de l'abali pèr lou manja à la Nouvè, e acò coumençavo de me fustibula, e crese qu'éu l'avié perèu coumprès, d'aquèu jour coumencé de se faire un pau mai remarca : rintravo emé iéu dins l'oustau, o s'ère deforo, picavo à la fenestro emé soun bè coume pèr me saluda ; se lèissavo flateja coume li cat e semblavo meme qu'en couaquejant me respoundié.

Alor un jour decidère de ié lèissa la vido sauvo, e pèr Calendo croumpère uno poulido dindo, touto plumado pèr pas me lèissa encaro atendri !

E Gedeoun visquè urous mai d'uno quinjeno d'annado ; croumpère uno auqueto que batejère Marina, pèr ié teni coumpagnié ; em'acò vous afourtisse qu'aviéu li meiour gardo que siegon à l'oustau.

Darrié aquelo bastido, lou terren èro tout enermassi, èro qu'un roumias entravacous que sabian pas coume faire pèr lou neteja. Quaucun nous baiè uno cabreto en nous disènt que i'avié qu'acò pèr manja li roumi ; d'efèt, nosto «  Banarudo » n'en venguè au bout, en li rousigant e en ié dansourlejant dessuto, ajudado pèr li galino que i'anavon perèu trapeja.

Banarudo èro uno poulido cabreto de la raço dis « aupino », marroun tacado de blanc. Lis enfant jougavon em'élo, venguè lèu perèu proun famihiero e aguerian mai pas lou cor de se n'en separa ! Ié bastiguerian uno cabaneto dins soun claus...Mai anès saché perqué aquelo cabro venguè meichanto emé iéu ?

Quouro anave querre lou bos pèr la chaminèio, me falié travessa soun claus, e, amoulant si bano e sis esclop, esperavo que siguèsse à la pourteto, lou tèms de durbi lou farrou, me fusavo dessuto, li bano en avans, e zòu, un cop dins li gauto dóu quiéu !

Mai Gedeoun avié remarca aquelo maniganço, e quouro vesié la cabro que s'alestissié pèr me veni ataca, éu, fusavo sus la cabro en couaquejant que noun sai e la pessugavo ounte la poudié aganta. Fin finalo, avans que de m'ataca, la cabro roudihavo un pau pèr vèire se Gedeoun èro aperaqui, lest à m'apara de si bano...Ansin poudiéu ana querre moun bos sènso cregne de me faire embana !

Un jour venguè un ome vesti de blu que devié ana faire uno reparacioun sus la ligno eleitrico, en aut d'un poustèu qu'èro dins lou claus de la cabro. Coumencè de mounta , sènso se mesfisa, e d'un cop de bano s'atroubè sènso saché coume, dous mètre mai aut !

Vous dise qu'èro tarriblo, aquelo Banarudo, e la cregniéu coumo la pesto ; mai fin finalo, finiguerian pèr veni coulego, vous vau couta coume acò se capitè...

Avian d'ami que nous counfisèron soun chin pèr quàuqui jour. Èro un brave chinas, « Lek », un di mai grand que siegue, un «  Dogo Alemand », e vàqui que rintrè emé iéu dins lou claus, e que de segur, la cabro lou regardè de travès e lou prouvouquè emé si bano ; éu coumencè à ié courre darrié, elo, sentié qu'èro pas quau que siegue e que riscavo de se faire escabassa ; la pòu se vesié dins sis iue, e au mai courrié, au mai lou chin s'enrabiavo...Assajave de crida lou chin, mai de bado.... Pamens, lou poudiéu pas lèissa tua la cabro, alor, courravian à l'entour de la cabaneto ; la cabro davans, seguido pèr lou chin, segui pèr iéu, Michello, que me fasiéu un brave marrit sang ! Pamens, après aguè fa sabe pas quand de tour, finiguère pèr aganta lou chin à soun coulas, e recampant tóuti mi forço, l'arresta e lou mena foro dóu claus ; pièi, tournère vers la cabro, que, encaro souto lou cop de la pòu e courto d'alen, se leissè flateja un moumenet. D'aquèu jour fuguerian coulego e crese qu'avié bèn senti que i'aviéu sauva la vido, me faguère pus jamai embana !

Tóuti aquèli bèsti vivien urouso e proun libre, n'ia que mouriguèron dóu vieiounge. Pamens nous fauguè tua un jouine gau qu'un jour vouguè ataca noste pichot Rouman que devié aguè très o quatre an, ié voulè dessuto, lis esperoun en avans, à l'autour dis iue ; urousamen que moun ome lou vesènt arriva fuguè lest e l'aculiguè d'un cop de pèd que lou desvirè de sa buto, e lou saunè quatecant.

Nosti jouine canard voulavon à l'entour de la bastido, e li vesiéu quàuqui-fès marcha coume de dansaire de cordo sus li fiéu eleitri, entrepacha pèr si pato telado.

Tout acò feniguè quouro lou PDG baiè à moun ome uno plaço requisto dins la régioun de Lioun ; avèn baia li bèsti e louga l'oustau. Avian pamens un grand pargue à l'entour de l'oustau, mai erian dins la vilo e vouliéu pas geina li vesin emé l'escour, e ço que me faguè lou mai de peno, èro de lèissa mis auco.

Revenguerian en Vau-Cluso dès an après, e quouro rescountrère li gènt en qu lis aviéu baiado, èron encaro atristesi, e me countèron qu'à pau près un mes avans, quàuqui raubo-galino èron vengu anue e avien aganta Gedeoun... e sa mouié, « Marina », s'èro leissado mouri dóu chagrin.

Acò me faguè proun peno, mai ço que m'assoulè, es de me dire qu'aquèli méchant, s'avien idèio de lou manja, de segur qu'an esta susprès, jujas un pau, Gedeoun devié aguè à pau près dès e sèt an! devié pas èstre tendre...

Ai pensa à ço que disié moun paire, pèr galeja : » Quouro voulès faire couire uno bèsti un pau vièio, i'a que de ié bouta, à coustat, dins l'oulo, un parèu d'estanaio... s'un cop lis estanaio soun cuecho, la bèsti perèu. »

Michello

 

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

lundi 3 septembre 2012

Setenco journado de la Sorgo

  Aquelo journado, à l'iniciativo de la Coumunauta de Coumuno di Païs di Sorgo e di Mount de Vau-Cluso, a pèr toco de sensibilisa lis abitant dóu terraire sus li richesso mai tambèn la fragileta de noste patrimòni naturau, e en particulié la Sorgo. Sara l'escasenço de promòure lis acioun d'aparamen e de valourisacioun di mitan eigassié. Aquest evenimen se debanara à Castèu-Nòu de Gadagno, plaço dóu marcat i rasin, lou dimènche 30 Setèmbre 2012, de 9 à 18 ouro ; es ourganisa pèr la Coumunauta de Coumuno e l'Assouciatioun «  Li Pimpinello ». Dous temo saran trata pèr lou biais de counferènci, espousicioun, animacioun :
    • Lou jardin naturau : li bono pratico, lou jardin bioulougico, la naturo dóu sòu, lou meiouramen dóu sòu, lou gapan, li tratamen naturau, taio e ensertage, lis insèite aussiliàri dóu jardinié.
    - La bioudiversita de la Sorgo, eme tambèn d'espousicioun, animacioun, escouregudo boutanico pèr presenta la bioudiversita eigassiero  : li planto di ribo e li bèsti. Em'acò, i'aura perèu un tro de planto, d'espousicioun de tablèu dins lis aubre, d'espaventau, d'espetacle, de musico.   Intrado à gràtis


                     
Poudès legi lou prougramo coumplèt( e en francés) en cliquant sus lou liame çai souto : www.les-pimprenelles.com






lundi 27 août 2012

Lou pont de garanço, mai qu'es acò ?

 

Aquelo assouciacioun fugué creado en 1985, à l'iniciativo de quàuqui vedeneso * desirouso de perpetua e promòure la culturo prouvençalo, si tradicioun e sa lengo, la «lengo-nostro ».

Vint e sèt an après, aquelo associacioun countunio d’oubra dins lou percas de la toco que s'èro fissado à la debuto.

La toco proumiero de l 'assouciacioun es d'acampa de persouno que perseguisson lou meme ideau e afourtisson nost'identita prouvençalo, valourison nosto culturo, tout acò dins un esperit amistous e couviviau.

Tout de long de l'annado, un cous de lengo prouvençalo es douna chasque semano pèr li sòci que lou souvèton ; aquest cous es anima pèr lou president de l'assouciacioun, e perèu dins mant uno escolo primàri.

L'assouciacioun ourganiso, dous o très cop l'an, de sourtido-vesito de rode diferènt, chausi pèr soun interès istouri, touristi e culturau.

De repas e matinado recreativo dins l'esperit de la culturo prouvençalo soun perèu ourganisa, emé de tiatro, de cantadis, espousicioun, charadisso, etc..

Despièi aquest'an, avèn crea lou Journalet, pichot recuei de tèste redegi en lengo prouvençalo pèr li que participon au cous, evoucant de pajo de l'istòri de Vedeno, o encaro tratant d'àutri sujèt, à la chausido de chascun. La toco d'aquèu journalet, en mai de l'eisercice linguisti, es de crea de liame demié li sòci e lis abitant dóu vilage.

Aro, poudès legi aqueli journalet çai souto.

Se n'en voulès assaupre un pau mai sus nost’ assouciacioun, nous poudès escriéure e douna vost'adrèisso eleitrounico o voste numerò de telefouno sus lou « blog »  la secretàri, Michello,  vous respoundra. Poudès perèu la souna au 04 90 22 00 83.

* vèire lou numero 1 dóu Journalet

jeudi 23 août 2012

En condensé, le programme du dernier trimestre 2012 pour l’association « Lou Pont de Garanço »

 

( Nous y reviendrons en détail ultérieurement)

Samedi 8 Septembre à l'Espace Bardi : Journée des Associations ; vous pourrez y rencontrer les membres du bureau .

Samedi 13 Octobre : Sortie de la journée à Sault :(en car) visite de la nougaterie Boyer ainsi que du musée de la découverte et de la nature. Repas de champignons au « Bistrot » à saint Trinit. Prix : 40€ pour les adhérents et 45 pour les non adhérents.

Samedi 17 Novembre : à 15 heures, à la Maison des Associations, Conférence-spectacle sur Jean-Henri Fabre par Jean-Bernard Plantevin. Libre participation aux frais. Exposition sur Jean-Henri Fabre «  Lou Félibre di tavan ».( Visible toute la semaine précédente à la Maison des Associations)

Samedi 8 Décembre, à Cappeau : à midi, repas provençal :

apéritif, anchoïade, gardiane de taureau et tian de macaronis suivis des treize desserts. 

25 € par personne, vin et café compris. Après-midi, en musique et en chansons .

                          ************************

Tous les jeudis, de 17h30 à 18h30, cours de Provençal à la maison des Associations.

               ********************************************************

Adhésion à l'Association : personne seule : 11€. Couple : 15 €

lundi 20 août 2012

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°15 Jun 2012

Soulèu de Jun, Rouino degun.

Lou jardinié biaissu fai de multiplicacioun

« De-que fas aqui agroumeli amé tóutis aquèli brouqueto sus lou sòu? Lis as toumbado ? Li vos plantado ? Dounaran rèn, sabés, meme se lis arroses bèn. Siés devengu calu !» demandè lou Dardar en arribant dins lou jardin dóu jardinié biaissu.

« Siéu en trin de faire tout simplamen, uno multiplicacioun », respoundeguè lou jardinié biaissu que dispausavo si brouqueto verticalamen e ourizountalamen.

« Amé de brouqueto ? Ié vas bouta fiò e vas legi alor dins la tubèio lou resultat?» galejè lou Dardar.

« Es simple; i’a gès de mascarié; tè, sarro-te de iéu ! Vas vèire ; anan, se

vos, multiplia 32 pèr 12 » : S’agroumelèron ansin ensèn.

image

Lou Dardar n’èro estabousi e un tèms demourè mut ; diguè enfin, amiratiéu :

« M’aurié agrada aquesto metodo ; es pas besoun de saupre li taulo de multiplicacioun ; sufis de saupre coumta e d’agué de brouqueto ; se pòu-ti faire amé un bate-fiò? Aquèli taulo, me n’an fa vèire ; quant de cop siéu esta puni de pas saupre 7x7, vo 8x7 ; n’ai recegu de cop de règlo sus li dèt ; me vene li tressusour, rèn que de ié pensa ».

« Mai, es parié se li noumbre soun mai grand ? » apoundeguè pamens.

« Vas vèire, es pas mai coumplica ; anan calcula 432 x 142. Nous fau plaça li brouqueto dóu meme biais e coumta li poun d’interseicioun ».

image

« Ço que fau saupre tambèn es quouro i’a un zèro, te ié fau bouta uno verticalo vo uno ourizountalo en pountiha ; mai, i’a gès de poun d’interseicioun sus aquelo ligno » ajoutè lou jardinié biaissu que voulié que soun esplicacioun siguèsse coumpleto.

E se boutè sènso mai d’esitacioun à calcula 502 x 14 :

image

Lou Dardar n’èro espanta, subretout que lou jardinié biaissu apoundeguè :

« Aquesto metodo es la metodo musulmano qu’es anteriouro à nosto metodo que s’en es ispirado».

« Es ma Justino que vai èstre esbarlugado e dubrira d’iue coume de poumo, aqueste sèr, quouro ié moustrarai la metodo ! Poudra plus dire que passe mi journado à barjaca e à bèure» diguè lou Dardar que sourtié adeja de l’aigo fresco de la Sorgo, la boutiho de vin.

Michèu

Cerèsto, moun vilage !

Vous ai souvènti-fès parla, dins li ligno d'aquéu journalet, de moun vilajoun dis Aup de Auto Prouvènço qu'es resta liga à mi souveni d'enfanço.

E belèu qu'avès ausi dire qu'à Cerèsto, «li femo se destapon lou quiéu pèr se tapa la tèsto ». Sabès-ti perqué ? Aquelo reputacioun vèn de ço qu'un jour de chavanasso, un estrangié que passavo pèr aqui, veguè li femo quita li champ à la precipitado e escussa si jupo sus sa testo pèr s'apara de la plueio !

Situa à mié-camin entre Ate e Manosco, Cerèsto es lou proumié vilage dóu despartamen dis Aup de Auto Prouvenço, sus la routo naciounalo cènt, àutri-fès vio roumano. Es aquelo vio que desseparo li dous coustat dóu vilage ; à man gaucho, en anant en direicioun dis Aup, lou vièi vilage, valènt à dire la partido la mai anciano, emé soun castèu, si bàrri, si presoun, pièi lou bastimen de la Carita, ancian espitau qu'aculissié li malaut, lis acidènta e subre- tout lis indigènt ; i'a perèu uno vièio font e d'oustau adourna de rambai que soun lou testimòni de ço que fugué la vido dóu vilage au tèms passa. À man drecho, sus lou pendis de la colo « la Gardeto », la partido la mai recènto qu'a resulta de l'enançamen dóu vilage.

Quouro ère pichouneto, anavian jouga dins li rouino dóu vièi vilage ; i'avié gaire d'oustau abita, e aro, mai de mié-siècle après, es lou countràri ; pau à cha pau, li vièis oustau soun esta restaura, alor que de l'autre coustat , n'i’a un fube que soun encaro barra. Tout ço que fasié viéure li gènt, àutri-fès, a fini de founciouna. À l'ouro d'aro, coume dins tóuti li vilajoun, à la bello sesoun, se ié rescontro mai d'estrangié que de gènt dóu païs : i'a que de lis escouta parla, pèr carriero o à la terrasso di café ; ausirés pus nimai clanti quàuqui bèlli fraso en lengo nostro ! Nòsti rèire soun mort e li jouine soun parti gagna sa vido à la vilo e an leissa plaço is estivadié qu'atrobon lou vilage forço agradiéu.

Tout amoulouna dins la planuro dóu Calavoun e di dous ribiero « l'Aigo-bello » e « l'Encrèmo », agouloupa pèr li colo e lou « Grand Leberoun », es ansin apara di reguignado dóu mistrau, mai ié fai mai fre l'ivèr qu’à Vedeno : Aquest ivèr, lou termoumètre es toumba à mèns vint! Em'acò, de païsage magnifi, de rode interessant que siegue sus lou plan geoulougi, boutani e istouri, n’i’a pèr tóuti. D'eisèmple, se pòu vèire encaro de rambai rouman, un oustau data de l'age-mejan, e subre-tout, lou « Priéurat de Carlu » que ié fuguèron bastido tres glèiso, e qu'èro plaça, au siècle XIIen, souto la dependènci de l'abadié de Moun-Majour. N'en resto, vuei, qu'un tros d'uno glèiso e de toumbo cavado dins lou roucas.

N'i’aurié talamen à vous counta, sus lou vilage e soun entour, que se n'en poudrié faire un libre ! ( d'efèt, n'ia un!) Mai pèr coumença, crese que lou miés sarié de vous ié mena faire un pichoun viage... Mai avisas-vous, amor que, coume lou dis l'adàgi : « À Cerèsto, quau ié vai, ié resto ! »

Michello

Lou papet e la mameto partejon tout

Lou papet e la mameto que manjon tóuti dous dins si quatre vint an, van pèr lou proumié cop, encò lou « Mac-Do » souto li counsèu de si felen pèr uno serado d’ivèr. N’an talamen ausi parla ; poudran ansin se n’en faire uno idèio. Fau viéure amé soun tèms ; après l’ourdinatour e sa telaragno, ié poudran plus dire que soun d’un autre tèms.

Fan si coumando e passon pièi à la caisso pèr paga soun platèu avans de s’ana asseta à uno taulo au mitan di jouine que lis arregardon forço souspres de li vèire aqui. Sus soun platèu, i’a un « hamburger », un paquet de foundo e un vèire de « coca ».

Lou papet sort alor soun « hamburger » de soun embalage e lou coupo en dous ; fai parié amé li foundo en n’en fasènt dos part. Plaço alor uno mita dóu repas davans sa femo e l’autro davans èu. Pren pièi uno goulado de « coca » avans de tèndre lou vèire à sa femo que n’en fai tout autant.

Lou papet se bouto alor à manja mentre que sa femo l’arregardo sènso touca à la nourrituro.

Un jouvenome que lis agachavo dempièi un moumenet, pensè alor qu’aquèli dous èstre avien pas li mejan de se paga un vertadié repas ; alor, sènso esita, se sarro d’èli e ié prepauso de i’óufri, un pau entrepacha, un autre repas. « Sias veramen bèn brave, diguè lou papet, vous gramacian, mai avèn pres l’abitudo de tout parteja amé ma femo e sian forço touca pèr vosto generouseta. »

Li gènt vesien pamens que la mameto manjavo pas alor que lou papet èro adeja à mand de fini sa part.

Lou jouvenome ié pousquè plus teni e s’aubourè tournamai pèr li suplica d’aceta soun ofro. Aqueste cop, es la mameto que ié respoundeguè : «  Avèn veramen pres l’abitudo de tout parteja ; sias souspres de pas me vèire manja ; es pamens simple, espère si dènt pèr coumença. »

Michèu

La Font de Vaucluso

Vaucluso es un pichot vilajoun que soun gourg, de cop que i’a à descubert e d’àutri cop tout degoulant d’aigo, n’a fa sa renoumado. Ère touto jouineto que lou couneissiéu dejà e que countunie encaro de vistaia amé plasé : fau dire que mi Grand dóu coustat de ma maire ié demouravon bord que moun Grand èro direitour de l’usino eleitrico « Chancel » . Aquesto usino fournissié l’eleitricita à la papetarié de « Groumello ».

Pèr lis ana vèire, partian de Vedeno à biciéucleto, ma sorre e moun pichot fraire tóuti dous dins un panié fissa sus li velo de mi gènt. I’a bèn dins li 25 kilometre e nous falié uno bono ouro miejo pèr i’arriba. Iéu, qu’èro plus grando, aviéu un velò pèr iéu souleto. Bèn souvènt, Memèi me gardavo pèr passa quàuqui jour e un pau mai quouro èro li vacanço. Èro un reau plasé de demoura amé èli. Ajudave Memèi pèr pourta la banasto de linge qu’anavian rinça dins l’aigo lindo de la Sorgo : I’avié un endré qu’èro bèn arrenja amé uno pichoto caisso garnido de paio. Regardave alor la Memèi que mandavo li linçòu dins lou riéu ; quouro toucavon l’aigo, aurien di un gros baloun tout blanc que despareissié lèu dins l’aigo ; falié alor faire lèu pèr li retira de pòu que s’acrouquèsson dins lou founs. Li vese encaro coume s’èro aièr. De retour, fasian uno pauseto à l’usino que li machino ié fasien un brut dóu tron de diéu.

Un jour, Memèi demandè au tountoun Jòrgi de i’aganta uno troucho di mai bello pèr noste dina ; lou tountoun prenguè alor uno fourco e lou seguiguère sus la pichoto passarello ; vesian ansin passa li troucho ; fasian gès de brut ; pamens, d’un cop se e subran, plantè la fourco dins l’aigo e la retirè amé uno troucho embrouchado dins uno bano de l’óutis e que boulegavo que noun sai, pèr ensaja de s’escapa. Èrian countènt de faire plasé à la Memèi.

I’avié forço causo à faire ; anave amé moun arrousadou, cerca d’aigo à la poumpo. Poudiéu alor ana touto souleto au bord de Sorgo pèr acampa de crèissoun pèr lou dina ; ço que fasié plasé à la Memèi. Lou Pepèi nous countavo d’istòri ; nous parlavo dóu «  Paire Francès » que nous vendrié querre s’erian pas sajo. Dins soun ataié, i’avié dins lou founs un roucas en formo d’uno croto qu’èro soun oustau ; nous parlavo tambèn de « Sant Veran » qu’avié tuia la « Coulobro » que s’escoundié dins uno baumo sus lou camin de la font. N’èro proun pèr nous faire pantaia e teni bèn sajo. Nous parlavo perèu d’uno barco en travès dóu gourg que s’èro afoundra e à jamai perdudo.

Sabèn aro que soun gourg es lou mai prefound de tóuti lis aven d’aigo counèigu : En 1985, lou « Modexa » atenguè lou founs dóu pous à -308metre.

Uno annado, uno cousino èro vengudo en vacanço amé iéu ; lou pous èro bèn bas ; avian prouficha que sis aigo siguèsson basso, pèr marcha en sautant de caiau en caiau jusqu’au gourg mounte ma tanto nous esperavo. Dintrerian alor dins ço que ié dison li chambro : Pèr i’ana, nous fauguè ribeja l’aigo prefoundo ; touto pòurouso, arriberian davans un roucas escrincela en formo de banc que ié faguerian uno pauseto avans de tourna prene lou camin de la revengudo.

À l’ouro d’aro, lou vilage es counèigu dins lou mounde entié ; pèr iéu, es un chale de ié tourna pèr ié retrouba li souveni d’uno enfanço urouso.

Oudeto

Pèr marrit tèms

Ma maire avié pòu dis uiau e di tron. Perèu, quouro la chavano s’anounciavo e que s’ausissié li proumié rampèu dòu tambour di cacalauso, nous acampavo amé ma cousino dins un membre de l’oustau qu’avié bèn barra e nous demandavo de dire amé elo la preguièro seguento :

« Santo Barbo, Santo flour à la courouno de moun segnour, se lou tron toumbo, Santo Barbo lou vai reteni »

E acò, tant que l’aurige s’èro pas enana.

Èro soun paro-tron que l’aparavo dóu dangié.

Jano-Mario

Moussu Longerot, que ié disien « Zizi »

Garde un bon souveni d’aquest ome qu’èro un ami de mi gènt e subretout un ami de tóuti li vedenen.

Èro un ome qu’a jamai fa de fum ; èro nimai un grand barjacaire ; rendié service à forço gènt : Fau dire que i’avié pas soun parié pèr repara li reloge e li reviho-matin : chasque cop que noste reloge batié de l’alo, mi gènt lou rampelavo e tournavo douna vido à noste pico-son.

Demouravo quartié dis iero à coustat de Moussu Serra. Pèr arriba à soun apartamen, falié segui un long courredou un pau sourne ; dintravian alor dins la cousino que tóuti si moble emai la taulo èron plen de reviho-matin e mecanisme de reloge qu’esperavon d’èstre repara ; de tèms en tèms, l’un d’èli sounavo e metié ansin d’envirouno.

Se desplaçavo à biciéucleto ; lou vese encaro amé si gròssi luneto e sa roupo griso sus l’esquino que gardavo touto l’annado.

Rendié de pichot service à Marcèu Rose : Lou Marcèu, Dardar e Zizi fasien un trio infernau que couneissié pas l’enuei.

Moun paire me countavo qu’uno annado qu’avien requisiciouna tóuti li chivau pèr la guerro, lou Marcèu e soun Zizi avien atala la daiarello à la camiouneto e Zizi semblavo « Benhur » sus soun càrri.

Fasien partido d’uno epoco que semblo bèn luencho, mai soun encaro presènt dins la memòri dis ancian de Vedeno que n’en gardon un souveni amistous.

Andrielou

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

Li gènt dóu journalet se bouton en vacanço e prenon dato pèr lou mes de setèmbre pèr lou numero 16. En esperant, bono leituro de noste journalet ! Vous poudès de mai, proucura lou recuèi di dès proumié numero de noste journalet au pres de 3.50€ que vous fara ansin de bòni leituro pèr li mes d’estiéu à l’oumbro souto la figuiero (auprès de Michello Craponne : 04 90 22 00 83)

….E belèu à la dintrado pèr lou cous de prouvençau dóu dijòu à l’oustau dis assouciacioun ?

Michèu

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°14 : Au mes de mai, Vai coume te plais ! Mai 2012

 Au mes de mai, Vai coume te plais !

Chut ! Lou jardinié biaissu chifro

(vèire lou numero 13 dóu journalet)

Lou jardinié biaissu e Dardar, asseta tóuti dous sus lou banc, van ensaja de determina l’autour dóu tihòu que lis assousto amé tant de bonur.

« Counèisses Thalès ? » demandè lou jardinié biaissu à soun coulègo.

« Siéu jamai sourti de Vedeno e l’ai jamai rescountra dins li carriero dóu vilage; dèu èstre un estrangié» ié respoundeguè lou Dardar tout naturalamen.

« Fai rèn », diguè alor lou jardinié biaissu sènso souspreso nimai de trufarié,

« Faren sènso soun ajudo ; vas vèire, es pas coumplica ; en proumié, me fau faire un dessin de la situacioun».

image

« Anan moustra aro qu’aquèli dos surfàci sounegalo », e lou jardinié biaissu escriguè :

Verai, S + surfàci(CAB) e S’ + surfàci(EAB) soun egalo bord que dounon tóuti li dos la surfàci(ABD).

Mai, surfàci(CAB) = (1/2)12 x h bord que sa autour es CB

surfàci(EAB) = (1/2) h x 12 bord que sa autour es egalo tambèn à CB

Aquèli dos surfàci soun dounc egalo ; ço que douno alor l’egalita souvetado.

Mai alor :

(1/2) 0.8 h = (1/2) 12.8

e dounc : h = 12.8 :0.8 = 16

« Lou tihòu a dounc 16 mètre d’aut e es iéu qu’aviéu rasoun » ajoutè lou jardinié biaissu.

Lou Dardar escumejavo tant avié degu fourça pèr segui lis esplicacioun simplo de soun coulègo ; L’escolo èro pas estado soun fort e preferissié li recreacioun e subretout acoumpagna soun paire à la casso; amavo forço la casso à l’espèro escoundu dins un di poste de Piécaud ; Falié espera pèr un pichot fenestroun, la vengudo d’un cha-cha atira pèr lis apèu dins si gàbi coumprado à Mazan que mancavon pas de canta tre que passavo un vòu de tourdre. Fuguèron pèr Dardar de moumen requist. Se rapelavo en particulié, lou matin que fasié talamen fres dins lou poste, que soun paire avié degu escampa d’aigo dins lou canoun de soun fusiéu, talamen èro jala.

Se falié resigna ; li matematico avien parla ; i’avié plus gès de counstestacioun poussiblo.

« Se bevian un cop de vin fres ? Tout acò m’a seca la gargamello ! » pousquè pamens dire lou Dardar.

Michèu

Dóu tèms de mi gènt

Mi gènt èron masié au Pountet dins uno granjo que ié disien « La Tàpi ».

Dóu tèms de la guerro, moun paire fuguè moubilisa e demourère ansin soulet amé ma maire pèr l’ajuda à rustica. Me souvène que me falié alesti bèn souvènt noste chivau ; coume ère bèn pichot e lou chivau grandas, falié que mountèsse sus un escabèu pèr ié bouta soun coulas ; poudien ansin l’atala à la carreto pèr ana querre de bos. Me falié pas tambèn manca l’escolo qu’èro à Vedeno dins l’oustau qu’es devengu dempièi la coumuno. Me remembre en particulié de l’ivèr 40 que fuguè rigourous amé de nèu que lou mistrau avié acampado en coungèro mai auto que li sebisso. Amé mi vesin e vesino, fasien alor la routo de l’escolo ensèn e nous falié franqui li mouloun de nèu ; pèr acò, avien de caussaduro mountanto di semello clavalado. Arribavian li proumié e pèr se recaufa, falié bouta fiò au pèile en anant querre lou carboun e lou bos dins la croto souto l’escalié qu’es devengudo aro l’acuiènço de la coumuno.

Es amé uno grando esmougudo à l’ouro d’aro que monte en prenènt moun tèms, aquèlis escalié que n’en couneissiéu lou noumbre eisat di marcho e qu’escalave quatre à quatre.

Roubert

La casso au « drapèu » vo à « la filocho »

Vous vau parla de la casso is aucèu amé un « drapèu » que d’ùni ié dison tambèn « la filocho » ; aquelo casso se praticavo i’a forço tèms e es à l’ouro d’aro óublidado. Se fasié amé un grand fielat di pichoto maio que fasié tres mètre de larjo sus quatre mètre d’aut ; èro fissa de chasque cousta sus dous grand bambou. Aquesto casso èro interdito mai li gènt de Vedeno se n’en garçavon.

À l’epoco, manjavo dins mi dès an ; amé moun paire, partian pèr uno niue de nouvello luno es à dire negro niue e subretout pèr un grand mistral, tenènt lou drapèu plega autour di bambou jusqu’au liò de casso. Vesitavian principalamen li gràndi sebisso de ciprès de nòsti terro; nous boutavian alor dóu cousta dóu miejour, qu’es aro en ribo dóu loutejamen di lavandiero. Alor, desvertouiavian noste fielat e chascun de soun cousta en l’estirant, aubouravian lou bambou en lou placant fòrt contro lis aubre ; au bru, lis aucèu ajouca pèr la niue dins li branco, s’envoulavon dins lou sèns dóu vènt e se prenien ansin dins lou fielat ; falié alor faire lèu pèr lou tanca en rejougnant li dous bambou e lou toumba sus lou sòu pèr que lis aucèu s’en escapèsson pas. De-tastoun, nous falié alor cerca lis aucèu pèr li bouta dins un saquet especiau que ié disien « lou tambour ». Après agué recoumença l’ouperacioun un pau mai liuen, rintravian à l’oustau lou tambour coumoul de pichots aucèu.

À l’oustau, après uno bono enfusioun begudo amé un pau de riquiqui, falié tria lis aucèu : gardavian li gros bè, es à dire li gaiet, li tourdre, li merle e li passeroun que boutavian dins de gàbi ; quant is àutri, li bè fin amé li rigau, li petouso, cardelino, pimparrin..li boutavian dins uno autro gàbi pèr ié poudé rèndre sa liberta tre l’endeman.

Vous ai signala qu’aquelo casso èro interdito ; nous falié faire atencioun pèr pas toumba sus li gardo ; perèu, nous es arriva quàuqui pichòtis aventuro.

M’ensouvène en particulié, la niue que marchavian long de la routo e que veguerian dos lanterno de biciéucleto que se sarravon de nous. Manderian lestamen noste fielat dins lou valat ; avian bèn fa, èron li gendarmo ; uno fès parti, me fauguè davala dins lou valat plen d’aigo pèr recoubra noste fielat ; n’en fuguè quite pèr un bon ban di pèd. Uno autro fès, en pleno casso procho d’un masié, fuguerian destourba pèr li chin que japavon que noun sai ; veguerian alor arriba lou prouprietàri que nous menacè de soun fusiéu ; finalamen, tout finiguè bèn car èro uno couneissènço de moun paire.

À l’ouro d’aro, li sèr de grand vènt, m’arribo de pensa à n’aquelo casso ; mai , mounte soun passa lis aucèu ? lou mounde mouderne lis a-ti tua ?

Roubert

Receto dóu basilicot

Dins un mourtié, trissas en proumié tres veno d’aiet amé vint-dos fueio de basilicot e dos poumo d’amour pelucado que sara facile se lis avès trempado dins d’aigo-bouiènto. Apoundès pièi cènt gramo de parmesan, vint-dos amelo de pin escrachado ; pastrouias bèn en ié boutant de rajado d’òli d’óulivo vai sèns dire.

Servès acò sus de pasto o dins uno soupo de liéume que ié disèn justamen « soupo au pistou ». E vous parle pas de soun perfum !

Jano-Mario

Li meissoun

En 1951, quouro coumencère moun ativeta agricolo après lou passage de moun certifica d’estùdi, soun li meissoun que m’an lou mai impressiounado.

À n’aquelo epoco, lou travai se fasié à la man ; moun Grand coundusié li dous chivau que tiravon la segarello de long timoun d’enterin que moun paire sus un sèti à coustat tenié uno fourco de bos ; la segarello avié un viret que moun paire aciounavo pèr n’en faire li garbo.

Tout au long de l’andan, cinq vo siés ome travaiavon pèr liga de garbo ; fasié forço caud e pamens falié carga uno vèsto sus l’esquino vo uno camiso de longui mancho : Li champ de blad èron pas deserba e li caussido mancavon pas de nous pougneja.

Après la coupo di blad, se fasié de pichot garbeiroun de quatre garbo, sus lou champ : dos fàci-à-fàci, lou gran en l’èr.

Quouro lou gran èro bèn se, falié carga li garbo sus la carreto pèr li mena à l’iero ; moun Grand èro mai que mai fort pèr mounta lou grand garbeiroun : Ié falié passa li garbo uno à cha-uno qu’amoulounavo alor d’à geinoui en round vo en óuvale.

L’arribado de la baterello èro un evenimen : Tóuti lis enfant dóu quartié venien. Èro un travai de rouman e falié agué de merite pèr rustica dins la póusso e la calour. Lou gran recaupu dins de sa, èro mounta dins lou granié en esperant de lou mena au moulin.

Lou sèr, après uno journado forço alassanto, la taulo èro messo souto li platano e ansin, oubrié e la famiho qu’avien rustica dur tout lou jour, èron entaula pèr festeja ; mancavo rèn ; lou bèure,li poulet e lapin qu’èron esta reserva à l’evenimen èron engouli amé grand apetis.

Aquèli moumen s’óublidon pas, patroun e oubrié acampa après uno journado de fort rusticage.

À n’aquelo epoco, lou blad èro de bono qualita, bèn madur e noun trata ; aro, lou deserbage, lou tratamen chimi dóu carboun, l’engrais an ameioura li rendemen mai au detrimen de la sabour de la farino.

Certo, lou prougrès a demeni lou penible dóu travai mai li païsan soun-ti mai urous qu’antan ? D’àutri pensamen li rendon mai soucitous.

Andreloun

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

Impourtant : Es poussible de coumanda lou recuei religa di dès proumié numero de noste journalet au pres coustage de 3.50€

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°13 Abriéu 2012

: Au mes d’abriéu, Touto bèsti mudo de péu.

Quant a d’aut lou tihòu dóu jardinié biaissu?

Lou jardinié biaissu e soun coulègo « Dardar » amavon de se retrouba li jour de calourasso, sus lou banquet souto lou tihòu qu’èro dins un cantoun dóu jardin.

Barjacavon alor dóu tèms passat ; óublidavon pas de metre au fre la boutiho de vin acroucado à uno courdello, dins l’aigo fresco de la Sorgo touto procho ; èro alor un chale aquel vin que lou Dardar fasié chasco annado amé li carignan e lis uiado de sa vigno de Piecaud. Apieja au banc, un vièi fusiéu qu’èro tout juste un tiroun, esperavo la vengudo ipoutetico de quàuqui cha-cha suicidàri que se pausarié sus l’espaventau que lou jardinié biaissu mancavo pas de dreissa au mitan de soun jardin : Aquèu li fasié rire, car semblavo en rèn esfraia lis aucèu que s’en servié au contro d’ajoucadou.

Ansin, li journado passavon e se falié pamèns separa ; lou jardinié biaissu avié alor tout juste lou tèms de manda quàuqui cop d’eissado avans d’arrousa si rang de pebroun, d’ensalado vo de faiòu.

Un jour, Dardar, en s’aubourant, diguè : « Toun tihòu, as bèn fa de lou planta aqui ; dèu de-segur, agué, aro, dins li dès mètre d’aut ». « Siés de Courtesoun; a bèn quinge mètre d’aut ; deman, se vènes, lou mesuraren e sènso mounta dins l’aubre, agués pas pòu !» respoundeguè lou jardinié biaissu au Dardar que s’aluenchavo tafura pèr la dicho de soun coulègo : Coume se ié vai-ti prene pèr lou mesura ?

L’endeman, lou Dardar, fidèu au rendès-vous, se demandavo encaro ço que i’anavo prepausa soun ami jardinié biaissu. Lou troubè en trin de desfuia uno cano que n’en coupè amé l’ajudo d’un mètre, un bout d’un mètre cinq de long.

« Es lou moumen, diguè lou jardinié biaissu, lou soulèu es en trin de leca la cimo dóu tihòu que soun oumbro es en plen dins lou jardin. »

Prenguè lou moucèu de cano e lou plantè verticau sus l’oumbro dóu tihòu de maniero à ço que la pouncho de l’oumbro de la cano e la dóu tihòu couëncideguèsson. Faguè amé lou pèd, un tra pèr marca la pouncho de l’oumbro.

« À tu, aro, Dardar, de travaia ; vas coumta lou noumbre de pas de la cano au trounc dóu tihòu e de la cano au tra ».

Lou Dardar s’eisecutè dubitatiéu. De la cano au tra, anouncè un pas e de la cano au pege dóu tihòu, 15 pas .

« Coume siés un pau courto-pato, diguè lou jardinié biaissu, toun pas fai quatre vint centimètre de long e dounc fau coumta 12 mètre de la cano au trounc. Amé tóutis aquèlis entresigne, anan poudé anouncia l’autour dóu tihòu ».

« Aro, asseten-nous sus lou banquet ; ai pourgi de papié e un craioun e anan faire coume sus li banc de l’escolo coumunalo. »

Èron bèu à vèire tant èron councentra sus soun travai. Au bout d’uno ouro que lis avié fa susa, pousquèron dire : « A sege mètre d’aut, lou tihòu!».

Coume an-ti fa ? Se lou sabès pas, n’en troubarés la respounso dins lou numero seguènt e poudrés ansin mesura, li jour de soulèu, ço que manco pas à Vedeno, quant an d’aut vòstis aubre de voste jardin.

La taulo de multiplicacioun pèr 9

Au mai se sarravo dóu jardin de soun coulègo jardinié biaissu, au mai lou Dardar èro sousprés pèr soun atitudo : Asseta sus lou banc, li dos man pausado sus la taulo, semblavo pivela pèr quaucarèn.

« De-que t’arribo, ié cridè lou Dardar ; siés en pleno sesiho de levitacioun ? »

« Mai noun, innoucentas, siéu en trin de revisa ma taulo de multiplicacioun pèr 9 » ié respoundeguè lou jardinié biaissu sènso leva lou nas de si man.

« Siés devengu ascla ! N’as pas agu proun à l’escolo ? » diguè lou Dardar en s’assetant à coustat de soun ami.

« Mai, noun ! Vas vèire ! Plus gès de mistèri ! Es facilo ! E pamèns, fuguè pas simplo à aprene aquelo taulo ! N’en fuguè l’encauso de tressusour, de remoustranço, de coulèro de l’istitutour, de ligno d’escrituro « j’apprendrai correctement ma table de multiplication par 9 » ié diguè lou jardinié biaissu.

« S’aviéu sachu aquesto metodo, m’aurié belèu espargna de punicioun, subretout que mant d’un cop deguère recoumença car fasiéu de mai, de fauto d’ourtougrafo» apoundeguè lou Dardar.

« Escouto-me ! La vaqui :

Te fau bouta ti dos man à plat sus la taulo e coumta li dèt, partènt de la man gaucho.

Pèr eisèmple, pèr faire 9 x 4, sufis de coumta li dèt de part e d’autro dóu dèt 4 qu’ai plega : 3 dèt soun avans lou dèt 4 e 6 dèt soun après lou dèt 4, ço que douno 36 ».

Lou Dardar sousprés de sa simpliceta, diguè alor :« À iéu, fasen 9 x 7 : Plègue lou dèt 7, 6 dèt soun avans lou dèt 7 e 3 dèt soun après lou dèt 7, ço que douno 63. Lou mai dur dins tout acò es de plega mi dèt de rusticaire ».

image

« Atencioun ! acò marcho pas amé lis àutri taulo de multiplicacioun », apoundeguè lou jardinié biaissu. « La poudras aprene à ta Justino tout aro, se vos ».

« Siéu pas segur que tout acò l’interèsse ; me vai de segur dire que vaudrié miés qu’escoubèsse li fueio que soun à mand de rintra dins l’oustau, tant soun davalado de la platano dempièi dous jour » ié repliquè lou Dardar.

« Pèr un cop aura rasoun, noun ?» diguè lou jardinié biaissu.

« Noun, car espère que lou mistrau lis escoubo vers lou vesin qu’es un estrangié qu’ame pas amé soun parla pounchu e sa bouco de « quiéu de galino », ié respoundeguè lou Dardar que se boutè à imita soun vesin.

Lou jardinié biaissu s’estrassè dóu rire e au mai risié, au mai lou Dardar retipavo soun vesin.

« Mai counèisse quaucun que ié poudrai pas aprene aquesto metodo », diguè ansin lou Dardar en se cavant li gauto.

« Coume vai ? » pousquè dire lou jardinié biaissu qu’èro à mand de s’estoufa, tant risié.

« Ié manco dous dèt à la man gaucho » diguè sus un biais pounchu lou Dardar.

N’en èro trop. Partiguèron alor tóuti dous dins un estrassado dóu rire à se faire peta l’embourigo que reprenguè mai d’un cop tout au long d’aquéu tantost.

Un « quatre de chiffre », qu’es acò ?

I’a forço mot en francès, emai que siegue nosto lengo,  que ié poudèn pas douna de significacioun vo que n’en avèn óublida lou vertadié sèns. Un mejan pèr lou retrouba es de cerca sa traducioun en prouvençau e alor, bèn souvènt, devènon familié. N’en vaqui dous eisèmple :

Lou proumié es lou mot « grégaire » ; es pas un mot misterious pèr tóuti, mai n’i’a de segur quàuquis un qu’esiton sus soun sèns. Lou mot prouvençau pèr « grégaire » es « móutounié ». Alor, coume couneissèn tóuti lou biais de faire di móutoun, soun sèns devèn subran autant linde que l’aigo de la Sorgo d’un cop èro.

Lou segound es mai sousprenènt e siéu segur que lou titre d’aquèu tèste a degu n’en tafura mai d’un. Lou mot prouvençau pèr dire « quatre de chiffre » es « aclapadou ». M’anas alor esplica tout de suito, qu’es un mejan pèr aganta lis aucèu quouro, l’ivèr, lou sòu es cubert de nèu e qu’enfant, l’avès mai d’un cop emplega : Sufisié de neteja lou sòu de sa nèu, de ié bouta un pau de gran e de ié faire teni au-dessus, de caire amé uno bagueto, un cadre de bos abiha de grasihage. Ansin, quouro li passeroun se presentavon pèr bequeja la graniho, falié lèu tira d’escoundoun sus uno courdello ligado à la bagueto e aclapa ansin souto lou cadre lis aucèu. I’avié alor plus qu’à ana li querre, presounié souto lou grasihage.

Un « quatre de chiffre »,vaqui un noum qu’a de segur n’en faire chifra mai de quatre !

Michèu

Nosto coulino

Me souvene pas se dins lou tèms avian cerca à saupre en quau apartenié aquelo coulino. Èro la nostro, poun finau!

Se ié retroubavian de bèlli fes, chato e drole dóu quartier dóu « Chivau Blanc » :

Après lou tour de la capello e uno virado dins li trau de la D-C-A, anavian à la « davalado di grand pin » , coume ié disien.

« L’autorouto » aviè pas encaro leva l’auceliho i pin, lis óuliviè ribejavon pas lou pargue de desmoulicioun di veituro, ni-mai reniflavon l’óudour de l’usino di degaiadis.

S’ausien soulamen nòsti crid, nòsti cacalas e quàuqui disputo.

Pau nous enchaulié lou perfum sutiéu dóu capusage «  TROUCHET ». Oh ! Moun Diéu !

Me souvene pas ounte avian trouba uno viéio bouto de ferre qu’avian desviroula per n’en faire uno tirasso. Sus la tolo bèn plato, mountavian alor dous ou meme tres e amé aquest carrejadou, dins lou pendis rede de la colo, nous endraiavian dintre li pin e en prenènt de la vitesso, lis aiguïo fasien lusi lou ferre e li caiau dóu draiòu fasien tressauta l’equipage e mau-mena li gauto dóu quiéu. L’arribado èro gaio meme se uno cabussado nous fasiè perdre un coulego en routo ; lis àutri picavon di man en cridant : Osco ! Osco ! Fin-finalo falié remounta per davala mai e mai fin qu’à la niue.

Falié alor escoundre lou càrri dins un roumias, de pòu que lis àutri …. sabès ?, li de Vedeno, lou raubèsson. Oh ! Malur !

Martino

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

dimanche 19 août 2012

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°12 Mars 2012

Lou tèms dóu mès de mars, tantost nivo, tantost clar !

Lou jardinié biaissu nous douno la soulucioun

(vèire lou numero 11 dóu journalet)

image

Michèu

Lou parla prouvençau

A l'epoco de ma neissènço, acò coumenço à faire proun de tèms, la lengo nostro se parlavo encaro courrentamen, subre-tout dins li vilage e dins lou campèstre. Es en'acò que lis « estrangié » se remarcavon, bord que parlavon franchimand. Dins noste vilage, i'avié un fube de gènt que venien passa si vacanço. Disian : «  I'a lis estivadié qu'arrivon !». N' i en avié de dous meno que se destriavon eisadamen, bono-di soun acènt : li marsihès e li parisen ; tóuti li que parlavon un pau pounchu èron catalouga parisen, coum'acò, èro pas coumplica !

A moun entour, ai toujour ausi parla prouvençau ; aquelo lengo m'a bressado de sis acènt cantant, s'es iscricho dintre iéu, l'ai jamai óublidado nimai renegado, meme se uno grando partido de ma vido, l'aguèsse un pau leissado de caire.

La lengo prouvençalo, es un biais de parla, imaja, pouëti, metafouri. Un mot fai sourgi uno idèio, un mot soulet resumis touto uno fraso. Nòsti mot prouvençau soun poulit, evoucaire, e lou biais de lou dire sufis pèr espremi li sentimen.

A l'escolo de noste vilage, aprenian en proumié à parla courreitamen lou françès, mai nòstis ensignaire nous fasien jouga de pèço de tiatre tirado dóu patrimòni prouvençau, e tambèn dansa nosti bèlli danso poupulàri. Ai de souveni esmougu d'aquèli farandoulo que s'estiravon dins la grando court de l'escolo, entre-mitan di grand marrounié, à l'entour de la font e di bousquetoun de serengat. Me souvene coume se s'èro passa aièr, d'uno fèsto de fin d'annado qu'avian fa la danso di «  courdelo » Souto lou grand téulissoun, tóuti vèsti en coustume prouvençau, dous pèr dous, un drole e uno chato, cantavian, dansavian en virant à l'entour d'un aut poustèu de ferre ounte èron pendoula uno moulounado de riban de tóuti li coulour ; e en dansant, trenavian e destrenavian aquèli riban.

Pièi, siéu anado au licèu, en Ate, ounte ère pensiounàri ; aqui, lou dijòu matin, i'avié un cous de prouvençau pèr li que voulien, e aquèu cous, sènso devé e sènso noto, èro bèn agradiéu.

Nosto lengo, ai assaja de l'aprèndre à mis enfant ; ié legissiéu d'istòri, ié cantavo tout ço que sabiéu ; ai fa la meme causo eme mi pichot- enfant, mai acò es mai dificile bord que vivon pas en Prouvènço. Quouro ai coumença d'aprendre à Benezet, lou tresèn, à canta «  Sus lou Pont d'Avignoun » me diguè qu'à soun escolo, en Bretagno, la mestresso ié aprenié, sus lou meme èr : «  Sur le Pont de Cheviré, on y roule, on y roule... » ( Es un grand pont de Nanto qu'encambo Lèiro pèr ana à Sant-Nazàri) Aviéu de councurrènço ! Pèr li sensibilisa à la lengo nostro, e perèu à counèisse li planto, dins lou jardin, ai etiqueta un fube de planto, aubre, aubret, emé soun noum francès, latin e prouvençau. Tout acò finis pèr li marca un pau, e ço que me faguè plasé, es que, Benezet, aguènt dins si devé à respondre à n’ aquelo questioun : «  Noumès très lengo estrangièro » respoundeguè : « Anglès ( sa maire es proufessour d'anglès) Japounès (soun autro grand èro japounèso) e Prouvençau !

Acò a pas toujour esta coum'acò ; ai couneigu de gènt qu'avien vergougno de soun acènt e que mespresavon la lengo de si rèire. Me souvene d'uno vesino de ma Grand que parlavo un jour de sa fiho que s'èro istalado dins la capitalo e que prenié de cous de dicioun ; disié fieramen : «  Apren à parla parisen » !

Se n'en coumtavo perèu uno que resumis bèn tout acò : Es l'istòri d' uno chato qu'èro anado gagna sa vido à la vilo, bord que voulié pas resta à travaia li terro emé si gènt, n'avié vergougno, d'aquelo vido... Un jour, li venguè vèire, bèn vestido e poumpounado ; èron pèr ort, à travaia. Alor, s'avançant devers èli, s'avisè pas que metié lou pèd sus li dènt dóu rastèu, que, d’un cop ié venguè matrassa la caro. Suspreso, verinouso, s'escridè : « Aquel enfant de puto de rastèu, m'a pica sus lou nas ! »

La suspreso e la coulèro i'avien rendu la memento !

Acò pèr dire que dins la vido, fau rèn renega, e que s'avès la chanço de counèisse, meme siegue qu'un pau, la lengo nostro, sachés qu'acò es un tresor vertadié.

Michello

Lou travai d’uno femo souleto

Èro bèn souleto la pauro femo pèr abali si vuech enfant. Partié de bon matin sus sa biciéucleto, noun pas pèr faire d’escourregudo, mai pèr trouba de nourrituro e se faire quàuqui sòu.

Parcourié ansin li prat, la coulino de Vedeno emai la d’Entre-aigo : Èro en bousco de touto meno d’erbo e de planto : Li planto medicinalo, li counèissié tóuti, car falié sougna si drole, que n’i’avié toujour un de malaut ; li planto pèr adouba li tian avien plus gès de mistèri ; counfeciounavo alor de bouquet de ferigoulo, de lausié, de lavando, melisso, fenoui, mento sóuvajo, estournigo e n’en passe.

Li jour de prim, anavo culi li flour: Fasié alor de bouquet de margarido, de vióuleto, de jounquiho, de blad ; acampavo tambèn li cacalauso e mourre-pourcin. Se fasié ansin quàuqui sòu en anant vèndre soun acampado à la porto dis Alo en Avignoun.

Aquesto femo avié gès d’ajudo ; menavo uno vido rufo e pamèns tras que respetablo. Sa recoumpènso èro li sourire de sa ninèio.

Jano-Mario

Pantai de vigneroun

Pan !pan ! dins sa vigno, ardit, lou vigneroun pico,

Sus un banastoun, ajuda d’uno grosso trico.

« Un pau de silènci ! badas plus la luno !

Vaqui vòsti secatour, n’i’a un pèr chascuno !

Souco e souqueto, es vengudo l’ouro de la leiçoun.

De longo, m’avès vist pouda, amé passioun,

E coupa vòsti gavèu, sènso eisitacioun.

Mai aro, es bèn vous qu’anas passa à l’acioun.

Souco Muscat, arrestas un pau de barjaca !

Souco Sirah, zou, lou travai, lou fau faire !

Souqueto Carignan, fasès bèn trop de boucan !

Souqueto Uniblanc, un pau mens de cancan !

Gardas qu’un soul maióu, au bout di banihoun,

E coupas-lou après lou segound bourihoun.

Quant is àutri, taias-li coume fau ras de la roupo !

E vèirés, de bèu rasin, n’aurès plen la coupo.

Souco Grenache, avès adeja acaba ?

Miras aquèu bèu travai, vous, souco d’eilabas !

Souco Cinsault, fasès encaro quàuquis esclargido,

Vesès pas que sias un pau trop espeloufido !

Eisitas pas ! Zou ! coupas tóutis aquèli bano !

Miras coume ansin la formo es tras que mai sano !

Aquèst gavèu, de segur lou poudès garda ;

Uno fé bèn abraca, fruchara sèns tarda ».

Asseta e à la sousto de soun cabanoun,

Sus lou banc, urous, pantaiavo lou vigneiroun.

Lou fau escusa : Tout lou matin a pouda,

E uno pauseto, douceto, s’èro alor acourda.

Michèu

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.