dimanche 4 juin 2023

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°120: « Amé de proujet plen lou cascavèu ! !» Mai 2023

 

1      

 

 

 

                                     Digo-me Papet !

 

Papet, ai ensaja de trouba un mejan simple pèr calcula ço que m’as prepausa : 3x4x5 : (3+4+5). N’ai tout simplamen fa lou calcul, mai crese que voulies que trobe un mejan mai simple. Te demande dounc de veni à moun ajudo.

 

As ensaja e as pas trouba. Es pas grave. Te lou vau esplica.

Prenen lou cas generau  (n-1)n(n+1) : (n-1 + n + n+1) amé n entié superiour à 1 e ensajèn de lou simplifica :

Acò douno tout de suite : (n-1)n(n+1) : 3n

Après simplificacioun pèr n, óutenèn : (n-1)(n+1) : 3

Ansin, sufis de multiplica lou proumié amé lou tresen e de divisa pèr 3.

 

Me n’en dise pas mai Papet ; vau ensaja amé 3x4x5 : (3+4+5). Lou resultat, s’ai bèn coumpres , s’óutèn en calculant 3x5 :3

Ço que douno 5.

 

Meravihous, pichot. As tout coumpres. Me demore à te mountra que lou resultat es pas toujour un noumbre entié ; se prenes pèr eisèmple  2x3x4 : (2+3+4) vas óuteni : 8/3. Se lou noumbre dóu mitan es pas un multiple de 3, l’un di dous autre sara un multiple de tres ; ço que dounara alor un entié.

 

Amé tu, Papet, tout s’esplico meravihousamen. Ansin :

27x28x29 :(28+29+30) es un entié alor que 29x30x31: (29+30+31) es pas un entié e ço sènso n’en faire lou calcul.

 

Pichot, sies en trin de descubri la forço di matematico. Vaqui pèr acaba un poulit resultat que te demande de m’esplica :

1x2x3x4x5 : (1+2+3+4+5) = 8. Pèr t’ajuda, te fau utilisa lou resultat precedènt.

 

Ai trouba. 1x2x3x4x5 : (1+2+3+4+5) se póu escriéure :

4x5x6 : (4+5+6) ; ço que douno 4x6/3 = 8.

 

Osco pichot ! Fai-me un poulit poutoun.

 

                                         Lou Papet Michèu

 

                            En Mai, fai ço que te plais !

 

12 d'Abriéu.

Miracle ! Plòu....

Lou tèms s'es ensourni tout d'uno ; ai just agu lou tèms de rintra. De mi fenèstre me chale de vèire la plueio ; e plòu li petalo di cerieisié, de blanc sus lou verd de la tepo. La naturo dèu èstre d'à geinoun pèr gramacia lou cèu !

7 de Mai :E despièi aquéu jour benesi, plus rèn... aleva de cop que i’a de quàuqui gouto que fan se leva un gros mistralas que sèco mai tout.

Vuei, la meteò nous avié anouncia de chavano, ai bèn cresegu que sarié verai, mai de bado ! entendiéu lou « tambour di limaço », alin, bèn liuen, mai au nostre rèn...

En mai d’acò, a coumença de faire caud...

Marrido pountannado, i’a plus rèn que vai...Forço gènt soun dins l’ànci : la vido de mai en mai carivèndo, la secaresso que nous soucito tóuti en Prouvènço, li garrouio, li muertre, li manifestacioun contro lou gouvèr, e n’en passe...I’avié jamai agu tant de vioulènci dins lis espitau, li malaut e si famiho,

mau-countènt picon sus aquéli que soun aqui pèr li sougna, liogo de li gramacia.


Poulit moumen :


Ai agu un grand moumen d’esmougudo la semano passado : regardave pèr la fenèstro la maire e lou paire pimparrin que vanegavon sènso relàmbi pèr adurre la mangiho à si pimparrinot abrama ; pièi n’en veguère un curious que se boutè à baneja pèr regarda pèr lou proumié cop l’endeforo de la cabaneto ounte èron nascu : sourtiguè d’en proumié la tèsto, regardavo de tóuti li coustat, pièi sourtiguè un pau mai soun pitre, pièi s’envoulè e se pausè gaire liuen sus uno branqueto ; pièi, à cha un, n’en veguère sourti sièis ; lou vanc èro douna, e lou parèu countunié de i’adurre de mangiho aqui ounte s’èron pausa. Quàuqui jour de tèms lis ausiguère bresiha, parèu e pichot se respoundien, pièi an degu s’aliuencha, chascun de soun coustat, faire sa vido d’aucèu.

Chasque matin vese un pivert que vèn pita dins lou prat, pièi se bouto à pica la rusco d’uno piboulo avans de mai s’envoula.



Atualita :

Emé li manifestacioun anti-gouvèr, contro la reformo di retreto, fuguè lou tourna di « casseiroulado », valènt à dire faire de brut en picant sus de casseirolo au moumen que lou presidènt o li menistre fan si dicho, un biais pèr dire que lou pople es pas countènt. La casseiroulado es uno manifestacioun vièio de mant un siècle qu’avié despareigu après 1848 e qu’es revengudo despièi 2011 emé lou mouvamen « lis endigna ».


En Australìo, un pescaire a despareigu, l’an retrouba dins dous croucoudile ; emé si coumpan, èron ana pesca dins un rode ounte n’i’a forço ; si coumpan avien entendu un plang esfraiant, pièi plus rèn... Mai qunto idèio !!!

En Anglo-terro, an enfin pausa la courouno sus la tèsto de soun rèi e de sa rèino ; qùnti fèsto ! Dins la glèiso, dóu tèms de la ceremounié que durè dos ouro de tèms, se vesié lou princihoun Louvis, felen dóu rèi, que s’enuiavo, lou paure ! a tout just cinq an, e me siéu pensado : aquéu pichot saup pas qu’un jour belèu, sara sus sa tèsto à-n-éu que se pausara la courouno. Mai sarai de segur plus aqui pèr lou vèire ! La vèio d’aquelo fèsto avien arresta un « suspèt » arma gaire liuen dóu palais reiau.

A Seoul, ( Courèio dóu Sud), un estudiant que vesitavo un museon a rauba e manja uno banano qu’èro fissado sus uno « obro d’art » !!! Avié fam, e obro d’art o noun, acò ié faguè ligueto...

A Draguignan an decida de faire, aier, un roumavage à sa Santo patrouno, Santo Rousselino, pèr ié demanda de plueio. I’avié un evèsque, de prèire e li mounjo de la Counsoulacioun. Quouro s’entournèron, i’aguè quàuqui gouto de plueio...




I’a sèt cents an que naissiè à Toulouso « l’Acadèmi di Jo Flourau ». Lou proumié prèmi es uno viouleto d’or.

9 de Mai :

Miracle ! A mai plóugu ( un pichot pau....) vuei !

O, èro pas uno grosso plueio, mai acò a dura tres o quatre ouro de tèms e meme se sufis pas pèr regounfla li napo freatico, aura au mèns fa plesi à la naturo.

Descuberto :

I’a d’acò quàuqui jour , ai fa uno descuberto, dins moun jardin : ai trouba uno roubisso ( vo « flour dóu masclun ») Aquelo planto qu’es à mand de desparèisse, se n’en trobo plus gaire, e soulamen dins li champ de blad ( se an pas reçaupu lou deserbant). Quouro ère uno chatouneto, me souvene que n’i’avié forço, l’apelavian « gouto de sang » e n’en fasian de bèu bouquet. Mai emé l’emplé di deserbant chimi, an feni pèr quasimen desparèisse, coume lou blavet e la niello di blad.


Alor, aquelo roubisso dins moun jardin ? Segur que sa grano devié èstre dins lou femié qu’aviéu mes l’an passa au jardin, femié de chivau, emé de paio. Alor l’apare, belèu que samenara si grano...

Poulido istòri :

Aièr ai entendu uno poulido istòri : Es un cirourgian que disié : Vuei avèn óupera uno chatouno de sèt an. Falié un pau de sang e n’avian ges de soun group ; lou fraire bessoun de la chatouno, éu, n’avié.. Alor demandère à- n-aquéu drouloun se poudié n’en douna un pau pèr sauva la vido de sa sorre ; un cop qu’aguèron pres au pichot ço que falié, lou drouloun demandè: « E iéu, quouro vau mouri ? »Lou medecin lou rassegurè e diguè : « Cresié d’aguè douna sa vido à sa sorre. »

Mai en realita, avié bèn rendu la vido à sa sorre.

Poulido istòri !

                               La « dous chivau » !

Parèis qu’es la veituro que li francés amon lou mies !!

Soun istòri :


En 1934, la marco « Citroen » devèn la prouprieta de la firmo « Michelin « ( aquéli di penéu) ; soun patroun, Pèire Boulanger rèsto à Clermount-Ferrand. Un jour que travessavo lou marcat de la vilo, demié li carretoun, lis ase, li carreto, se retrobo blouca dins un encoumbro.

E es aqui que ié vèn l’idèio de fabrica uno veituro eisado à mena pèr carreja li proudu dóu marcat.

Falié uno veituro fisablo e pas carivèndo, que tóuti la pousquèsson croumpa, e que posque ana ounte que

siegue e pèr qunte que siegue : medecin, curat, fatour, veterinàri...emai que posque carreja quatre persouno e 50 kilo de tartifle, tout acò dins de marrit camin.

La « dous chivau » vai èstre presentado pèr lou proumié cop en 1948 au publi dóu saloun de l’auto e fuguè coumercialisado l’an d’après.

Aquelo veituro presentavo un autre atous : lou refrejamen dóu moutur pèr l’èr : ges de radiatour, de durito, de liquide de refrejamen que risco de jala. Es tras que simplo, chascun pòu l’entreteni e meme la repara, es « increbablo » !

. Aro, a mai de setanto an e rèsto la veituro que li francés preferisson, en mai d’acò, plais tambèn i jouine.

En Franço, i’a mant uno assouciacioun dis ami de la dous chivau qu’an pèr toco d’apara aquelo veituro mitico. E sabe que i’aura bèn-lèu un rescontre internaciounau di dous chivau en Souisse.

Sa deviso : » A bord de la « deudeuche », l’on pòu agué que lou sourrire » !

 

                              Michello ( sourso : la telaragno)

 

 

                                   Sarsifi di prat

 

Barbabou, barbo de menoun                      


Famiho : Asteracèio

Partido recoultado : jouino fueio e racino

Pountannado de recordo:debuto de la primo pèr li fueio, pièi de la primo à l'autouno pèr li racino.

Lou sarsifi di prat es uno planto pas proun couneigudo, es pamens drudo en vitamino B1, B5, B6, e C ; es tambèn drud en fibro e minerau : magnesion, poutassion, fousfore, couire, ferre.

Es recoumanda pèr li persouno que soufron de tensioun arterialo e de diabèto (vo pisso-douço). Ié caup tambèn d'inulino, uno sustànci emplegado pèr fin de garanti uno bono floro intestinalo.

Saupre la recounèisse :

Aquelo planto dóu port dreissa e ramu, a de fueio toumbadisso de coulour verd pale à verd jade, soun fourtamen nervurado, longo e estrecho ( podon faire de10 à 50 centimètre de long pèr mens de 1 centimètre de large. Li flour jauno se duerbon que quàuquis ouro de tèms.

 

                                                     Jano-Marìo

 

 

jeudi 1 juin 2023

 

      Lou journalet dóu Pont de Garanço

 

           N°119: « Au printèms, bon-jour lis escapado !»

          Abriéu 2023    





Gramaci à Jano-Marìo e à Andriéu pèr aquesto poulido foto de soun rousié, meravihouso bèuta de la naturo qu’encanto nòsti cor à la sourtido de l’iver :

                « Quouro me pren dins si bras,

                  Me parlo tout bas, vese la vido en roso …»

                                            Edith Piaf

    

 

                                Digo-me Papet !

 

Papet, m’as proumes de me douna l’esplicacioun sus la multiplicacioun di quatre noumbre counsecutiù. Coume vai que pèr trouba lou noumbre 6x7x8x9 + 1 sufis de faire lou calcul 6 x 9 + 1 e ansin afierma qu’es lou carra de 55. N’en siéu encaro esberluga. Siéu segur que toun ajudo me vai permetre d’esclargi aquel mistèri.

 

Moun pichot, vau ensaja de rèndre aquelo demoustracioun

la mai claro  poussiblo.

       n(n+1)(n+2)(n+3) + 1 se póu escriéure :

      n(n+3)[(n+1)(n+2)] + 1 mai tambèn :

     n(n+3)[n(n+3 - 1) + (n+ 2)] + 1, ço que douno en desvouloupant :

    n(n+3)[n(n+3) + 2] + 1 = [n(n+3)]2 + 2n(n+3) + 1

Aqui, se póu recounèisse l’ identita remarcablo seguento :

 

    x2 + 2x + 1 = (x + 1)amé x = n(n+1)

Amé aquesto ajudo, óutenent lou resultat que t’ai douna :

 

    n(n+1)(n+2)(n+3) + 1 = [(n(n+3) + 1]2

e ansin podes anouncia sènso forço calcul lou resultat.

 

Vesen, papet, s’ai bèn coumpres. Pèr calcula pèr eisèmple 30x31x32x33 +1, fai soulamen lou calcul 30x33 + 1 e trobe alor qu’es lou carra de 991.

 

Vese qu’as bèn coumpres. Te benastrugue e te souvete uno bono journado en coumpagnio di matematico. Pèr t’óucupa un pau l’esperit, poudras ensaja de trouba un biais simple pèr calcula la valour di noumbre 4x5x6 :(4+5+6) pièi 6x7x8 : (6+7+8) vo encaro 7x8x9 :(7+8+9). Vèiren alor que lou resultat es un noumbre entié se e soulamen se lou proumié vo lou darrié es un multiple de tres.

À bèn-lèu moun pichounet!

 

                                            Lou papet Michèu

 

                                     Abriéu !

 

  Deman, lou proumié d'abriéu !

Sian bèn au printèms, i'a de flour tant que vos, lou jardin, la naturo, tout es en aio, mau-grat la secaresso que fai que coumença...Tout aro, veniéu just de rintra dóu jardin quouro regardant pèr la fenèsto vese giscla d'aigo conto li vitre ; sus lou cop ai cresegu q'èro l'arrousage que s'èro mes en marcho tout soulet, mai me siéu lèu avisado qu'èro uno raisso, à la subito, e qu'a pas dura, e me siéu di qu'èro toujour lou tèms

de Mars, quouro nivo, quouro clar....

  Dins gaire de tèms, s'acò countunio coume acò, l'aigo defautara ; la fau espargna, e nautre avèn pas espera pèr acò. L'aigo que sèr pèr lava li liéume, l'ensalado, la jite pas , la vueje dins un ferrat, coume l'aigo de la doucho avans qu'arrivèsse caudo se n'en degaio forço ; alor au nostre la fasèn raja dins un ferrat e touto aquelo aigo espargnado ser pèr li coumoudita ( lou privat o cagadou, s'amas miés). Ai vist qu'à Perpignan van faire un roumavage pèr la faire veni, aquelo aigo, van ana prega Sant Gauderique, patroun di païsan.



Aquéu Sant a la renoumado de faire veni la plueio quand li païsan n’an besoun. Se conte que se boutavo d’ageinoun pèr prega chasque cop qu’entendié souna l’angelus, e acò ounte que siegue ; un jour, lou campanié, pèr se trufa d’éu, lou vesènt travessa un riéu, sounè li campano, e lou bon sant se boutè d’ageinoun pèr prega, dins l’aigo ; mai i’aguè un miracle, l’aigo s’enanè en leissant la plaço à de sablo.

Nautre avèn Sant Gens, e de segur lou faudra ana prega pèr que nous mando un pau de plueio. Mèfi ! lou loup es aqui que s’aprocho....I’a gaire de tèms vous aviéu di que de loup èron vengu dins uno prouprieta toucant Ate pèr tua de cabro ; i’a quàuqui jour, se n’es vist à Touloun, dins la vilo, e adematin



ai vist sus la telaragno que n’i’a uno chinaredo dins lou pargue di Calanco, toucant Marsiho ; i’a un garde que vanego pèr esplica i barrulaire coume faire pèr pas li desranja, aprenon tambèn acò is enfant, fau pas agué pòu mai èstre mesfisènt. Es verai que la presènci dóu loup fai pòu, mai dison que despièi un trentenau d’an qu’es revengu au nostre, lou loup s’es jamai ataca is uman. Lou loup es lou predatour naturau dóu gros gibié coume li porc senglié, e acò pòu ajuda pèr que n’i’ague pas tant à faire de degai dins li jardin.

Anan pousqué mai canta coume cantavian quouro èrian pichot : « Espacejan-se, dins li bos, tant que lou loup ié sara pas ; loup ié siés ?... »


A prepaus de bèsti, en Corse, an descurbi un cat-reinart qu’aquéli bèsti avien despareigu. N’an coumta seige ; soun rous e gris raia. An de dènt mai grosso qu’aquéli di cat doumesti. Soun predatour ( lou soulet !) es l’aiglo reialo.

E coume sian à parla de bèsti, vese souvènt dins moun jardin, un gau feisan ; s’ausis avans de se faire vèire, an un crid bèn particulié. L’autre jour es vengu emé la galino feisano : an barrula un bon moumen dins lou jardin pièi an despareigu. Belèu qu’an trouva un rode tranquile pèr nisa.





Ai legi sus la telaragno que dóu coustat de Nanto i’a un ome qu’a recampa au siéu mai de quatre cènt bèsti eisoutico : serp, tartugo, un parèu de croucoudilo ( éli soun dins soun saloun !) lis a bateja « Ali » e « Gator ». A tambèn de gros escourpioun nègre e d’aquélis gròssis aragno pelouso e verinouso, li migalo.


I’a forço gènt que croumpon de bèsti quouro soun pichoto pièi après, quouro vènon grosso, li podon plus garda, alor lis abandounon, éu li recampo. Es lou cas d’aquéli tartugo d’aigo ( de Flourido) que soun jitado dins li ribiero e coume soun manjo-car, fan despareisse un fube de bèsti que vivien aqui i’a


tambèn lis esquirròu gris que li gènt croumpavon dins de magasin pèr li garda au siéu pièi quouro li poudien plus garda, li bandissien dins la naturo, e fau saupre qu’ aquélis esquirròu recaton li langasto que carrejon la malautié de « Lime ». Fau bèn reflechi avans de croumpa de bèsti eisoutico, e es la memo causo pèr li planto.

                                             

                                                Michello

 

                           Li granouio !

 

En aquesto sesoun, li granouio fan si « coua » tout lou sanclame dóu jour, d’àutri la niue, e n’i’a de pertout, estènt que sian en ribo de Sorgo, e que i’a d’aigo. ;avèn uno pichoto mueio qu’avian facho nemé nòsti felen, e chasque printèms vesèn reveni li granouio : griso-verdasso em’uno rego bèn verdo au mitan de l’esquino, passon si journado au soulèu sus lou releisset, e quouro quaucun s’aprocho, cabusson dins l’aigo ; se vèi alor plus que lis iue que t’espinchon de dessouto uno fueio. Leva d’acò, lou jardin es treva pèr de pichòti granouio verdo que sauton de pertout. N’i’a dins li gorgo, souto li vas de flour, e n’ai meme trouva uno dins lou tuièu de l’arrousadou, lou tapavo ! N’avèn agu dins l’oustau, uno s’èro enfusado sabe pas coume dins lou sifoun de la bagnadouiro, e, fasènt si coua, acò restoutissié e te fasié un chafaret d’infèr ! Fin finalo, i’a que de grapaud que vese plus, i’a proun de tèms que n’ai plus vist, pamens amariéu bèn de n’avé dins lou jardin pèr manja li limaço e cacalaus que me degaion li frago e lis ensalado.

Li granouio soun d’anfibian, coume li grapaud, e n’i’a , o pulèu n’i’avié mai de tres milo espèci de par lou mounde, e despièi lou siècle 20 èn, n’i’a forço qu’an despareigu pèr dos resoun : n’i’a que soun manjado, e d’autre que servon ^pèr lis esperiènci.

Li granouio soun pas tóuti manjadisso. Li larvo di granouio soun de tèsto d’ase ; soun fa pèr passa la debuto de sa vido dins l’aigo ; an uno pichoto tèsto redouno que se perloungo pèr uno cò, an pas de dènt mai uno meno de maisso cournenco e podon manja d’augo. Pau à cha pau fan sa mudo : se ié vèi d’en proumié de pichòti pauto de darrié, pièi lis autre, la cò desparèis e la tèsto d’ase se mudo en uno granouio pichouneto que vèn pièi manjo-car.


La fecoundacioun es esterne e se debano dins l’aigo : la granouio fai si capelet d’iòu e lou mascle qu’a escarlimpa sus soun esquino fai toumba sa semenço sus lis iòu pèr li fegounda. Dins d’ùnis espèci de granouio, lou mascle carrejo lis iòu tant qu’espelisson pas. Dins d’àutris espèci, i’a ges de babo : li pichot que naisson soun déjà fourma coume de granouio menudeto, e d’àutri granouio an de pichòti dènt e podon manja de pichot mamifèr. Li granouio an besoun de viéure ounte i’a d’aigo, tant pèr se nourri que pèr se

reproudurre.

E pèr acaba ma dicho sus li granouio, vaqui quàuqui vers dóu grand pouèto Fabre, lou « Felibre di tavan » :

 

                                 Michello

 

De vèspre, quand en plen la luno dono

Dins la palun e si canèu,

Quand li sause fielon de nèu

Sus la tèsto di courbadono,

Dequé barjas, granouio, au mes d’abriéu

Lou pitre au fres sus lis erbo dóu riéu ?

O vèntre fla de figo pecouleto,

O closco esquichado en cruvèu

Que n’a quàsi ges de cervèu

Pèr ameloun ; o verdouleto,

Mourre breca, dequé barjas ansin

Aro que dor lou passeroun sausin ?

Bré-ké-ké-ké, respondon li granouio,

Ço que barjan, dins li fangas,

Demando-lou dounc, bedigas,

A l’espino-bè que fourfouio

Dins li creissoun (...)

 

              Jan-Enri Fabre  ( li granouio)

 

                       L’eiminado

 

           « Quant fai ta vigno ? tres eiminado. »

  Lis ancian païsan, quouro parlavon de la surfàci de si vigno, utilisavon coume unita, l’eiminado qu’es un espàndi de terro que se pòu ablada amé uno eimino de blad, que segound li regioun varaiavo de 670 à 700 mètre carra

 

                                    Andriélou