jeudi 8 février 2024

 

      Lou journalet dóu Pont de Garanço

 

           N°122: « Acabado li vacanço; zou ! ié fau ana!»

          Setèmbre 2023

 

 

                        Siegues seren !

 

Siegues seren au mitan dóu bru e de l’agitacioun

E sounjo à la calamo pasiblo que s’espandis dóu silènci.

Vive en bono entendudo amé tout lou mounde

Sènso pèr acò te renega,

Espauso bèn siau e claramen tis idèio ,

E escouto lis àutri,

Meme lou que counsidères mens inteligènt que tu,

Car èli tambèn an quaucarèn à t’aprene.

 

Evito li persouno brusènto e mourdènto

Soun un suplice pèr l’esperit.

Se te coumpares is àutri,

Te sentiras de fès vanitous e eneigri,

Car n’i en aura toujour de mai grand e de mai pichot que tu ;

Esgaiejo-te de ti reüssido coume de ti plan ;

 

Tant moudeste que siegue ta carriero, òucupo-t’en,

Car es vertadieramen uno richesso dins un mounde istable,

Siegues prudènt is afaire

Car lou mounde es plen d’engano,

Mai gardo lis iue grand dubert davans si bèu coustat,

Forço recercon un ideau eleva

E fan probo de grand courage.

 

Demoro tu !

Simulo pas la tendresso !

Mai parlo pas ni-mai de l’amour cinicamen ;

Car en presènço de l’indiferènci e dóu desencantamen

Es mai vivace que l’erbo.

 

Aceto sènso amarun la sagesso dis annado

En escambi de ta jouinesso.

Rènd mai fort toun esperit, te soustendra en cas de malur subran.

Mai te leisso pas entrina pèr toun imaginacioun,

Impauso-te uno sano disciplino,

Mai demoro pamens indulgènt envers tu.

 

Sies un enfant de l’univers

Tout coume lis aubre e lis estello ;

As lou dre d’eisista.

E meme s’acò escapo à la coumprenènço,

L’univers perseguis soun evoulucioun.

 

Dounc, vive en pas amé Diéu,

Qualo que siegue la maniero que lou councèbes ;

E quali que siegon tis ate e tis aspiracioun,

Vive en pas amé ta counsciènci dins aquel mounde brusènt.

 

Mau-grat tóuti sis ipoucrisio, si trebau e si raive envoula,

La vido es quand meme poulido.

Demoro vigilènt.

Tènd sènso relàmbi vers lou bonur !

 

                                     Max Ehrmann (1872-1945)

                                              (Reviraduro en prouvnçau pèr Michèu)

 

                

                          Estiéu.....

 

Lis estiéu se seguisson e se sèmblon proun....

La calourasso ! La secaresso ! Lou fiò !....li muertre !....

Fai caud, nourmau l'estiéu. Pèr chanço, i'a'gu quàuqui jour de calamo emé un bon mistrau qu'a tout refreja, e aro, li niue soun pas tant caudo, e coume soun mai longo, acò fai de bèn à la vegetacioun.

Mai coume chasqu'estiéu, i'a lou fìò qu'engoulis d'eitaro de bos e de séuvo : Aïti ounte lou fiò a engouli uno vilo, au Canada, en Espagno, de pertout i'a lou fiò. Eici pèr lou moumen sian pas trop touca ; belèu que li gènt soun un pau mai avisa.



23 d’Avoust : La calourasso, la caniculo es mai aqui ! E zóu de « vigilanço roujo », de recounandacioun : fau pas sourti, fau tout barra, fau béure...coume fan aquéli que dèvon travaia ?

Lou fiò countunìo de tout rousiga : despièi quàuqui jour vèse passa lis avioun boumbardié d’aigo, van dins lis Autis-Aup ; i’avié lou fiò à Chanousso, acò me fasié pensa au paire Savié de Fourviero que n’en depintavo poulidamen li païsage dins soun libre « En mountagno »


A Nime, un pichot de dès an tua au fusiéu dins uno veituro, l’endeman, un jouine de 18 an ; e coume lou disié l’ami Michèu, lou quartié de « Pisso-vin » es devengu lou quartié « Pisso-sang » Que malur tout acò !

E lou pichot Emilo qu’a despareigu à la debuto de Juliet, degun saup ounte es passa. Sèmblo pas poussible, tout acò !

E après lou fiò, i’a l’aigo, e coume chasqu’estiéu, i’a de pichot que se negon, un autre malur.

Aquèsti jour, dous avioun se soun escracha, acò fai tambèn de mort.

E encaro d’ome jalous que tuon sa femo..

E toujour la guerro en Ukrèno, lou chèfe de Vagnèr misteriousamen ei mort emé soun estat-major dins

soun avioun qu’a esplousa avans de s’escracha en fiò...

Li gènt soun fòu, an tourna sóuvage.




I’a de jour qu’ai plus envejo de regarda lis enfourmacioun. Vau mies regarda la naturo qu’en aquelo fin d’estiéu coumenço doucetamen de daureja.

Li niue soun vengudo fresco e li journado mai douço.

Au jardin, li poumo d’amour s’amaduron. Après aquéu gros mistralas, a faugu counsoulida li palissoun.

N’ai quàuqui pèd que cargon de fru tras que gros, quasimen coume de meloun, e bèn goustous, n’en fau de lesco que sèmblon de bistèque ; pamens es de plantun qu’èron sourti soulet dins lou jardin ; aquéli qu’ai croumpa soun pas tant poulit.



Avés de segur arremarca que sian envahi d’aquelo meno de gasteroupodo alounga e tourtiha, coupa à soun fin bout. Se dis » bullime tronqué » Aquéu bestàri manjo lis àutri cacalaus, es pèr acò que se n’en vèi plus gaire, mai éli soun tras qu’envahissènt, n’i a de centeno, e de pertout ; nourmau, es uno espèci que fuguè aducho au nostre pèr estermina lis autre gasteroupodo. E an reüssi, mai lou proublemo es qu’eici, an ges de predatour, alor quand auran devouri tóuti nòsti cacalaus, dequé se passara ? n’en faudra belèu adurre

un autre pèr lis estermina à soun tour ? E la cadeno alimentàri, dins tout acò ? dequé van manja lis eirissoun, lis arguei*, li grapaud ?





Fau que l’ome s’arresto de faire de counarié, fau leissa faire la naturo !!!

Après aquéli quàuqui jour de mistrau e de refrejamen, li cigalo an cala, se n’entènd plus ges.

Aquest’an ai gaire vist de guèspo e nimai de cabrian, n’i’a pas tant qu’avans. Fau-ti se n’en soucita ? Au contro d’acò , de mouissau, n’i’a de mai en mai.


Avèn mai vist passa uno grosso toro jauno pounchejado de blu : aquelo dóu grand pavoun de niue que cercavo de segur un rode pèr teissa en segureta soun gros coucoun brun. E i’a quàuqui jour d’acò veguère lou cat qu’èro apetaga en quaucarèn, alor me siéu aprouchado e ai descubert qu’èro em’un limbert que s’èro escoundu darrié de planto. Vese proun souvènt de « gekò », e soubro encaro de lagremuso, mai se n’en vèi de mens en mens.

Sus l’aigo, davans l’oustau, i’a un rode clafi de courdounié ; sabe pas se li peissoun li manjon, mai n’i’a de centeno que soun aqui à tira soun lignòu e fan de round sus la napo de l’aigo que sèmblo que plòu.


Li rasin de l’autin s’amaduron e tambèn li darriéri figo negro ; li coudoun coumençon de vira jaune, e tout acò fai pensa que l’autouno s’encamino mau-grat aquelo calourasso d’estiéu. Lou tèms es realamen desvaria !

Es la sesoun di malastre :i'a'gu un espaventable terro-tremo au Marrò qu'a fa de milié de mort e de plaga, li rescapa dormon deforo, an tout perdu. E coume s'acò sufisié pas, en Libìo l'endoulible a fa tambèn de milié de mort e de despareigu que belèu li trouvaran jamai dins touto aquelo aigo. Dous gros malur emé forço perdo umano. Dequé se passo ? La boulo es desvariado ?

Pèr parla d'aurre, ai vist sus la telaragno qu’en Chino abarisson de porc ounte an plaça dins si ren de celulo umano pèr pousqué faire d’ensert a-n-aqueli que n’an besoun ; lou proublemo es qe li celulo podon muda e n’an trouva dins lou cervèu. Alor, s’aqueli porc devenien de mié-ome, dequé se passarié ?Se dis que dins chasqu’ome i’a un porc que soumiho, aro belèu que dins chasque porc i’a un ome que soumiho ?

 

                                                  Michello

 

arguei*= orvet                                               

 

 

                                 Li vacanço

 

Sian vuei lou 10 d'Avoust, valènt à dire soulamen lou mitan de l'estiéu , alor que me sèmblavo qu'èro bèn-lèu acaba...

Vous l'ai deja di, abourrisse l'estiéu....Aquelo calourasso que vous aclapo, li mouissau que vous agarrisson ounte que siègue, tout acò m'enfèto de mai en mai. E pièi, li gènt que te demandon : « alor, ounte vas, pèr li vacanço ? »

Iéu, pèr li vacanço, m'envau......au miéu !

Ma fisto, ounte ana pèr èstre miés qu'aqui ? Ai lou siau qu'es necite pèr me pausa e oubra tranquilamen ; ai l'oumbro e la frescour dis aubre, l'espetacle de l'aigo qu'esquiho souto mis iue, di peissoun que sauton pèr pita li mouissau, e un fube de bèsti e bestiouno que van à si pichòtis afaire..

Acò sufis à moun bonur.

Leissa mi cat, mi galino, moun jardin, mi libre pèr ana me faire grasiha au soulèu, o ana me quicha dins la foulo brusènto ? Gramaci, Noun !

Ai la chanço, crèse, de pousqué èstre urouso de ço qu’ ai, e rèn pantaia d'autre.

Lou matin, me lève d'ouro, ame de vèire lou leva dóu soulèu, quouro l'ourizoun coumenço de blanqueja, pièi li vapour rousènco que s'aubouron, eilabas, dóu coustat di Mount de Vaucluse ; pièi l'astre rouginas mounto, un moumenet escafa darrié li gràndi piboulo. Es à-n-aquéu moumen que la vido coumenço de s'anima de tóuti li coustat. Li merle pieton dins l'erbo en bousco de pitanço, lis agasso cridon d'en aut dis aubre. Sus l'aigo, li galinastre cridon si pichot.




 Subran, uno grando cabussado vèn treboula la napo siavo de l'aigo e ié traça de ciéucle de mai en mai grand qu'an lèu fa de s'escafa : es un gàrri-vibre tout bèu just sourti de soun trau, dins la ribo, e lou vaqui que nado, lou nas en l'èr, vai e vèn, inchaiènt di treboulèri dóu mounde.


Just à-n-aquéu moumen, un uiau blu passo à quàuqui mètre de iéu : lou bluiet ! Vèse dins soun bè se tourtiha un pichot peissoun argentau que vèn de pesca ; se quiho sus uno branco pèr l'empassa.



Fau lou tour dóu jardin ; En passant à coustat de la mueio, ause quàuqui granouio cabussa. La telaragno que l'epeiro a teissado sus la lavando es touto emperlado d'eigagno, uno vertadiero meraviho, uno obro d'orfèbre, rèste aqui un moumenet à la remira. L'aragno de segur a degu s'enfusa dins soun trau pèr digeri quàuque malurous grihet, vo uno sautarello, empassa dins la niue.



Li rasin de l'autin coumençon de negreja, e li figo ventrarudo se gounflon de sucre ; d'ùni coumençon de se durbi e li cabrian ié venon s'apastura.


La vido, simplo, naturalo coume l'ame.

Dequé demanda de mai ?

 

                                             Michello

 

mardi 2 janvier 2024

       Lou journalet dóu Pont de Garanço

 

           N°121: « uno pensado esmougudo pèr nòsti bugadièro!»

          Jun 2023


                     Li lavadou en Prouvènço

          

Li lavadou, óujèt dóu patrimòni, óujèt de souveni ;Lou lavadou, simbole d'uno epoco à jamai enfugido ounte tout èro plus urous, plus simple, sèmblo nous dire la languisoun que ressentèn de fes que i'a.

Es uno lèi imperialo de milo vue cènt cinquanto un qu'encitè li coumuno à la coustrucioun de lavadou publi.

Lou lavadou es lou liò de l'esfors, et, lava lou linge èro « un travai de femo ». Mai èro tambèn lou liò, ounte pèr quàuquis ouro la femo poudié parla libramen e gagna soun ndependènço ; ( fau dire que sian encaro au siècle XVIIIèn)

Li coumuno de Z'Ais en Prouvènço, e Marsiho coumencèron, pièi forço àutri vilo seguiguèron. Dins noste bèu despartamen, tóuti li vilage avien soun lavadou, e aro, uno permenado nous permetrié de li visita carsoun forço poulit.

 

                Lou Lavadou de Vedeno

 


En 1782 se parlo pèr lou proumié cop d'un proujèt de lavadou publi à Vedeno. Es soulamen en 1818 que la decisioun de n'en bàsti un es acetado. Finalamen sara bàsti de 1866 à 1868. Pamens deja en 1832 eisistavo de lavadou noun cubert alimenta pèr lou canau de Vau-cluso, au camin d'Entre-Aigo, emé de rigolo d'arrousage au liò-di « du petit pont » , que fai alusioun au pichot pont de pèiro qu'encambo la derivacioun dóu camin d'Entre-Aigo à Vedeno. Ges de certitudo pèr l'emplaçamen èst dóu pichot pont se troubant à proussimita de l'intrado dóu lavadou ( d'ùni parlavon « di pichot pont » e d'aqui lou noum de la placo d' aro)

Pièi, de 1866 à 1868 lou lavadou sara bàsti cubert pèr abriga li bugadièro dóu mistrau e di tempèri.

Es un impourtant bastimen de pèiro de 260 mètre carra, emé intrado vóutado plen-cintre sus la plaço.

Soun architeituro es forço recercado amé un enfustage de bos forço bèn estudìa e cubert de téule.

Lou bacin es alimenta pèr un canau de derivacioun. Es au ras dóu sòu, e li bugadiero èron d'à geinoun pèr lava.

Èro un endré bèn anima la journado amé li charradisso di bugadiero que fasien la bugado de la semano e n'aproufichavon un pau pèr parla de la plueio e dóu bèu tèms, mai, perqué pas, parlavon un pau de la vesino e dóu vesin, e de ço que se passavo dins lou vilage. Acò fasié un pau óublida lou mau d'esquino e li man jalado l'ivèr. Mai lou sèr un fube d'ome venien pèr se retrouba e faire coume li femo, mai ...

sènso lou linge !!!

Fau saupre que d'ùni lavadou en Prouvènço soun classa « mounumen istouri » e soun tras que bèu.

En 1989, lou lavadou aguènt perdu soun utileta, sara manificamen reabilita en salo d'espousicioun.

L'ancian lavadou rèsto vesible emé un sòu vitra que n'en fai touto l'óuriginaleta. Es alimenta en aigo pèr un camin d' aigo claus.

En 2013, « l'espàci dóu Lavadou » es reamenaja pèr reçaupre un « Poun d'enfourmacioun » E en 2017 es un lìò d'espousicioun e d'enfourmacioun.

Remarco :  Partènt de 1890, lou Lavadou assoustè un mecanisme idrouli qu’alimentavo lou bacin d’aigo  qu’èro sus lis autour dóu vilage. 

                                                                


                                  Dequé i'a de nòu au mes de Jun ? 

 


I'a enfin de plueio ! Cresiéu que nous avié oublida e que plóurié plus jamai ! Alors fuguè emé grand gau que l'ai reçaupudo.

Lou dilun de Pandecousto anère à la « taulejado soulenno de la Coupo » que se debanavo aquest'an à Gréus-li-Ban. Eilabas avié fa uno grosso chavano la veio qu'avié gibla l'anteno de la telefounìo, e res poudié plus telefouna. Dóu tèms dóu dina, vesiéu, pèr la fenèstro lou cèu que negrejavo e la chavano

arribè mai. Me disiéu : an de chanço, éli ! Mai fin finalo la plueio m 'a seguido tout de long dóu camin de retour, e èro meme arrivado au nostre avans iéu. Eici aura belèu pas proun plóugu pèr regounfla li napo freatico, mai fai quauque tèms que tóuti li jour plóu sus lou planestèu de Saut, e acò fai d'aigo pèr la Sorgo !

Dijòu, lou proumié de Jun, siéu anado à Bourboun pèr la « benedicioun di fiolo ». quet estrambord !




A sèt ouro picant au reloge, lou courtege se formo sus la plaço de la coumuno, lis ome tènon tóuti sa boutiho de vin à la man. Lou clergié marcho en tèste, dous curat e l'archevèsque vesti de blanc e de rouge, segui di clerjoun que tènon bèn aut la bandièro de Sant Marcelin, pièi quatre jouvènt carrejon la caisso di relicle dóu sant. E tout lou mounde canto lou « cantico à Sant Marcelin », religiousamen, tout de long                  

dóu passo carriero.. Un cop arriva davans la pichoto capello, li femo reston foro, lis ome rintron e la ceremounié coumenço. Lis dous curat e l'archevèsque fan sa dicho ; l'archevèsque s'es un pau mes au prouvençau pèr la ceremounié, amor que tout se dis en lengo nostro. Pièi, lou curat mando : « mi fraire,

destapas vòsti fiolo, vau faire la benedicioun » e lou vaqui que mando d'aigo signado de tóuti li coustat ; pièi bèvon uno goulado, tuerton si boutiho e la ceremounié s'acabo emé lou cant de la Coupo. Mai d'aquéu tèms, émé d'àutri femo, érian rintrado dins lou cementèri que toco la capello, e dóu fenestroun avèn tout regarda e tout ausi !

Aleva d'acò, li gènt soun toujour de mai en mai destimbourla, e aro vaqui que d'ùni van tabassa lis enfant pèr se revenja : a coumença emé lou rèire nebout de la femo dóu presidènt de la Republico, de gènt mau-countènt de la reformo di retreto, pièi aièr, en Corso, anèron tabassa un pichot qu'avié sourti de sa saco lou maiot dóu clube de baloun de Marsiho (l'OM). Mai an pas vergougno, aquéli gènt ? D'efèt, sèmblo que n'i'a que tournon bèsti fèro. Acò fai pòu.

Pas mai tard qu'aier, i'a mai agu un drame, dins un pargue toucant lou lau d'Aneci, un ome s'es rounsa sus li gènt em'un coutèu : a blessa quatre enfant bèn pichoutet e dous ome ; se quàuqui courajous l'avien pas empacha, segur que n'aurié ataca d'autre. Tóuti li jour i'a de muertre, e souvènti-fes, de femo e d'enfant.

Dequé se passo ? Es esfraiant. Meme la planeto sèmblo enrabiado : chavanasso, terro-tremo, secaresso e inoundacioun....

Dimars avèn agu nosto grosso chavano, a toumba d'aigo à bro, e a fa de bèn à la naturo.

I'a dous jour d'acò, ai entendu pèr lou proumié cop de l'an canta uno cigalo ; aro que coumenço de faire caud van coumença de sourti de souto terro.

Aièr, ai legi sus la telaragno l'istòri d'aquelo pauro cigougno qu'avié agu la curiouseta de planta soun bè dins uno bouiteto de « Coca-Cola » e que lou poudié plus sourti d'aqui. Un ome la veguè, mai ailas, poudè pas l'aganta pèr la desgaja d'aqui. E uno deseno de jour après, d'escoulan que fasien uno escorregudo emé si mèstre, la veguèron mai emé sa bouito au bout dóu bè. Quaucun aguè l'idèio de manda uno telefounado                        


à la LPO* que s'óucupo dis aucèu, e éli an reüssi à l'aganta pèr la deliéura. Disien qu'èro un pau anequelido, pensas, uno deseno de jour sènso manja ni béure! Acò's la resulto de l'enchaienço dis ome que jiton si salouparié ounte que siegue e que counchon la naturo e degaion tout ; dins li prefoundour de la  mar, i'a coume acò de moulounado de salouparié de matiero plastico qu'an tout councha, e li peissoun e àutris animau marin moron estoufa. Coume faire pèr faire reviha li counsciènci ?

 

                                             Michello

 

LPO : ligue de protection des oiseaux.

 

 

                           Istòri dóu ciment

 

    Lou mot ciment nous vèn dóu latin « caementum » que vòu dire mourtié, liame di massounarié. Aquel noum d’óurigino fuguè counserva en s’aplicant i soul liame idrouli, es à dire capable de dursi à la toco de l’aigo.

   Li grè fuguèron li proumié bastissèire à emplega la cau óutengudo en couisènt lou cauquié. Li rouman ameiouèron aquel liame en ié apoundènt de cendre voulcanico e de brico trissado; óutenguèron ansin un liame idrouli qu’èro pas encaro lou vertadié ciment. Ié permeteguè pamens de basti sis areno, termo, anfitiatre vo porto-aigo coume lou famous Pont dóu Gard.



Es au siècle 18 que fuguèron óutengudo li proumièri cau idroulico procho dóu ciment mouderne.

Es lou francès Louis Vicat que descubriguè li principe chimi dóu ciment . Es counsidera coume l’inventaire dóu ciment mouderne.


 

                                          Michèu