samedi 4 septembre 2021

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°101: « Sian en pleno reviscoulado! » Jun 2021



Au fiéu de l’aigo



Las d’èstre counfina, tre lis autourisacioun assegurado, avèn pres, ma femo e iéu, noste tandem coucha pèr parti sus li vio verdo à la descuberto de noste tant poulit païs.

Li sacocho e la remorco cargado e acroucado à noste velò, sian parti long dóu Rose sus la « Via Rhona ». la toco finalo èro d’ajougne lou la dóu Bourget e fin-finalo lou d’Annecy.

La proumiero estapo nous menè à Pont Sant Esperit amé soun pont que n’en finis pas d’encamba lou Rose. Pèr acò, avèn travessa lou celebre vignarès de Castèu Nòu dóu Papo, amé si colo de femo e d’ome que desmaiencavon li vigno : travai alassant mai indispensable. Sian arriba à la fin dóu tantost ; lou sèr, i’aguè un pau d’animacioun dins la vilo pèr festeja la duberturo di restaurant.

Long dóu Rose, à la sousto de la circulacioun, avèn lou lendeman, pouscu ajougne Lou Pouzin. A miejour, avèn rescountra un ome e sa femo de l’Islo de la Reunioun. Èron parti en avioun dusqu’à Gibraltar, pèr travessa à velò touto l’Espagno. Countuniavon sou viage dusqu’à Lille pèr ié retrouba si drole.




Après lou Rose, vaqui l’Isèro que la vio verdo seguis dusqu’à Grenoble. Avèn dourmi dins uno couchado en pleno campagno dóu coustat de Castèu Nòu sus Isèro. En plen repaus à la sousto d’un tihóu, veguerian alor arriba uno veituro amé un couple e uno persouno ajado. N’an sourti de causo : fuguerian forço tafura. I’avié un pargue gounflable, de couissin, de cuberto coulourado, de titèio e n’en passe. Fin finalo, chascun prenguè dins la veituro un pichot chin, pas mai gros qu’un cat e lou despausè amé forço precaucioun e afeicioun dins lou pargue.

L’estapo seguento nous menè dusqu’à Grenoble pèr un camin de verduro dintre de camp de nouguié. Apara de touto circulacioun, l’estapo fuguè facilo ; tournèron trouba Grenoble e sa plaço Grenette, coumoulo de jouine.

Lendeman, avèn segui lou mountagnage de la Chartrouso pèr fin-finalo trouba noste couchage au pèd de la dènt de Crolle. Pousquerian alor aluca li noumbrous parapentiste que viroulejon de longo en proufichant di courrènt mountant.

L’estapo seguènto nous menè au la dóu Bourget en passant pèr Chambery. Z’Ais li Ban nous aculiguè lou sèr. L’oustalarié qu’avien causi èron dins soun centre : Pèr l’ajougne, falié prene une carriereto estrecho amé d’escalié. Lou gentun de soun oste nous rassegurè ; Nous douné tambèn l’adreisso d’un restaurant pèr lou sèr.

Pèr ajougne lou la d’Annecy, nous indiquè uno routo que countournavo la mountagnado. Fuguerian tenta, mai lou regreterian : i’aguè sus aquelo routo forço veituro e camioun. Uno errour de dirèicioun nous faguè meme prene tout près d’Annecy uno pourcioun de routo forabandido i velò; fuguerian pas fièr e forço bourroula. Descubriguerian alor Annecy , poulido vilo au bord de soun la.

La recoumpènso de nostis esfors èro au bout de 500km de pedalage, davans nòstis iue .

La darriero estapo nous permeteguè d’ajougne Sant Jan de Maurieno ounte nosto veituro nous esperavo.

Me remembre aro la rescontre à Chambery d’un ome forço intriga pèr noste atalage : nous aprenguè que fasié èu-tambèn de biciéucleto e qu’avié fa plusiour fes lou Mont Ventour e que s’aprestavo à parti pèr uno autro escourregudo.

De retour à Vedeno pensan adeja à l’escourregudo seguento !


                                                                    Michèu




                 La crounico dóu descounfinamen


Nous vaqui tourna mai desencacalausa, desentoupina, descounfina.... Osco !


La vido reprèn pau à cha pau. I terrasso di cafè li gènt an l'èr urous ; li magasin soun dubert, e de fes que i'a se vèi uno renguièro de gènt qu'espèron pèr pousqué rintra. Fau respeta la jaujo, valènt à dire : pas tóuti en meme tèms....qu'aquéu gusas de couvid es encaro aqui que varaio....

E d'aquéu tèms, is Estat Uni, i'a de gènt vacina qu'aganton lou couvide, e n'i'a meme que n'en moron... Alor, dequé se passo ? Perdequé tout acò ?

Sian pa'ncaro sourti dóu fangas...

Pèr parla d'aurre, tout aro ai vist uno de mi tartugo faire sis iòu ; acò duro proun de tèms : coumenço pèr chausi un rode, ounte de segur la terro es pas trop duro, e la cavo emé si pauto de darrié qu'an tres arpo ; se la terro ei trop seco, i'escampo sis ourino pèr fin de la pousqué cava. E cavo que cavaras, fai uno meno de pichot pous de cinq à dès centimètre de founs, pièi se ié bouto dessus e quicho tant que pòu pèr faire sourti sis iòu ; pèr mies quicha, rintro la tèsto dins la carabesso ; l'iòu ei bèn blanc, un pau mai gros qu'uno óulivo. N'a fa cinq, à de rèng, pièi quouro saup qu'a fini, se bouto mai à l'obro pèr tapa lou trau :toujour emé si pauto de darrié rasclo lou sòu tout à l'entour dóu pous e mando la terro dins lou trau en la quichant bèn emé si pauto ; acò duro encaro un brave moumen, e quouro a feni, se vèi quasimen plus rèn, alor s'en vai à sis afaire.



Pèr vuei, avien anouncia de pluieio, mai lou cèu ei tout blu, me demande se l'an pas pantaiado...Faudra arrousa, que coumenço de faire un pau caud, ei pas lou moumen de tout leissa seca.

Sabe pas ço que se passo, mi roso , li que soun margaiado de rouge founsa et de blanc, soun rousigado avans meme d'èstre coumpletamen espandido. Un tavan ?

Un ami m'a manda un tros de journau qu'esplico qu'es à coumta de 1956 que fuguè decida de plus faire bèure d'alcol is enfant à l'escolo ! Aquéu mouvamen igieniste arribè dis Estat-Uni d'Americo e la Franço se n'ispirè ( decisioun de l'Acadèmi de Medecino dóu 7 Febrié de 1956); se ramentan tóuti l'episòdi dóu got de la que chasqu'enfant se vesié óufri à l'escolo, bono-di Moussu Mendès-France qu'èro proumié Menistre. Avien ramplaça lou vin pèr de la..


.


Dins lou journau, la semano passado : lou voulur s'èro endourmi au pèd dóu lié d'uno jouino femo, e ço que destressounè aquelo persouno, es que lou voulur rounflavo fort ; alor sourtiguè de soun apartamen, e dins lou courredou descurbiguè de saco emé d'afaire siéuno que lou voulur avié prepara pèr lis empourta, soulamen, coume avié proun begu, la som l'agantè...E fuguè li gendarmo que lou derevihèron pèr lou mena à la gendarmarié s'esplica sus tout acò !

Mouralita : bèure o rauba, fau chausi !

Encaro is Estat Uni : un pescaire qu'acampavo de lingoumbau à trege mètre de founs fuguè engouli pèr uno baleno !

Pèr chanço pèr éu, la baleno l'escupiguè gaire après, escap d'aquéu viage !

Acò vous ramento quaucarèn ?

Tout d'uno me soun vengudo en memòri li venturo de Pinouquiò....



Dimenche, èrian lou 13 de Jun, ai ausi uno cigalo pèr lou proumié cop de la sesoun, em'uno semano d'avanço sus lou calendié. Es verai que fai bèn caud, e qu'aquelo calourasso es arribado d'un cop.

Aièr, dins moun jardin, ai vist un fasme ; acò n'es uno d'estranjo bestiouleto ! Aquéu d'aqui semblavo tout bèu just uno busco seco e en mai d'acò boulegavo gaire.


A coumta de dimenche van leva lou «  curbo-fiò » e vuei èro plus oublija de s'empega lou masque sus la caro quouro sian deforo, Quet plasé de vèire sourrire li gènt pèr carriero ! Osco !

Belèu qu'es la debuto de la fin ?

Michello


Li planto que vouiajon.....


Li planto an toujour vouiaja ; autro-fes, de boutanisto saberu anavon dins de païs fourestié pèr esploura e adurre de nouvèlli planto qu'assajavon d'apaïsa au nostre. A l'ouro d'aro, emé lou desveloupamen dis escàmbi dóu negòci e tambèn li vouiage touristi, li planto vouiajon coume de passagié clandestin. Ei souvènt de grano que soun mesclado à de semènço o que se desplaçon acroucado i vèsti o encaro i penèu di veituro, dis avioun, di camioun, e que toumbon à l'asard. Mai tóuto reüssisson pas à greia, o se i'arribon, à s'apaïsa...

Demié tóuti li planto que crèisson au nostre ( dins tout noste païs) i'aurié à quaucarèn proche milo cinq cènt planto qu'aurien estado introuducho, que siegue voulountarimen o noun, e n'i'a soulamen un pèr cènt, d'aquélis espèci qu'an pouscu s'apaïsa. Mai lou proublèmo ei que souvènt aquélis espèci an lèu fa de se revela envahissènto e de veni destourba lis ecousistèmo en plaço.

Vaqui quàuquis eisèmple :


L'ambrousìo ! N'avés tóuti entendu parla bord que s'estènt revelado dangeirouso pèr la santa, lou gouvèr an estigança un prougramo d'enfourmacioun e de derrabage. Èro arribado un proumié cop au siècle 19èn, de grano mesclado à d'àutri grano de semenço, pièi au siècle 20èn, dóu tèms di dos guerro, mesclado au manja di chivau de la cavalarié Americano. Aqui, aguè lèu fa de s'espandi , e coume afeciouno li rode fres, s'es instalado subre-tout long de la Valèio dóu Rose, mai perèu pau à cha pau dins tout lou païs, dins lis ermas, l'orle di champ, li culturo. (li viro-soulèu).

Chasco planto proudus un fube de pichòti grano que soun espandido pèr lou vènt, li bèsti, la terro que se carrejo d'un coustat à l'autre, e tambèn pèr d'àutri biais. Acò costo uno fourtuno à la soucieta.

Mai leva de l'ambrousìo que se n'en parlo forço, i'a un fube d'àutri planto que se soun istalado e que soun vengudo envahissènto, coume de planto eigassièro que li gènt croumpon pèr l'adournamen de si bacin o de sis aquarion, pièi que li jiton dins la naturo ounte van envahi lis estang, li rode ounte i'a d'aigo dourmènto.

la jacinto d'aigo

la jussìo

N'i'a uno, tambèn, uno planto escalarello que fai de poulidi flour roso, qu'ei vendudo pèr l'adournamen dis autin e pèr oumbreja di terrasso e que de sgur s'es escapado di jardin pèr s'espandi subre tout en ribo dis aigo ounte escalo is aubre e lis estoufo. Es pèr acò qu'es estado subre-noumado : lou bourrèu dis aubre .



Basto ! Poudriéu vous n'en counta coume acò jusquo à deman...

S'acò vous agrado, poudrés veni vèire l'espousicioun d'aquéli planto le dimenche 3 d'Óutobre au castèu de la Capello, dins lou pargue de l'Arbousièro à Castèu Nòu de Gadagno.

Michello


..