dimanche 6 février 2022

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°103: « Lou liame nostre ! » Òutobre 2021

 

Maugrat la mauparado que nous perseguis e que nous empacho de countunia à nous rescountra, à engimbra de sourtido à la descuberto de noste tant poulit païs, de segui li cous de prouvençau, lou journalet es lou soulet mejan aro pèr countunia à auboura la tèsto e pèr mountra qu’avèn pas perdu tout espèr.

Vendra de segur dins pau de tèms la poussibleta de nous retrouba ; Aguèn fe dins l’aveni !


L’establimen Trouchet Plataret



Quouro erian jouine, anavian encò Trouchet querre d’escareno pèr ana pesca dins la Sorgo. Èro pas uno partido de plasé, talamen pudié. Darrieramen rescountrère moun ami Rouland que me pourgissié sis óulivo au moulin nostre e ié demandère s’acò i’agradarié de me faire un pichot raconte sus lis ativeta de soun paire pèr li bouta dins noste journalet: Me pourgiguè tant-lèu lis entresigne qu’anas descubri aro e lou gramacie de soun ajudo.

L’entrepreso fuguè creado en 1920 avengudo Vidier à Vedeno, darrié la Pelado pèr apara lou vilage di marridis òudour. Fuguè l’uno di proumièris usino de Vedeno amé soun numero de telefouno N° 2.

L’entrepreso fuguè pièi represo Pèr Madamisello Tereso Trouchet, maridado à Segne Plataret Augusto, e pèr segui li dous fraire Jan e Leoun.

Partènt d’aqui, coumencèron la fabricacioun de gapan e d’engrais e tambèn de proudu pèr la pesco amé sis escareno.

Li dous fraire moudernisèron l’usino en istalant d’autouclave e de bregaire pèr fabrica de la poudro de carn, d’os, de bano e de sang. Se ié recuperavo tambèn de cuer e de sèu que mandavon à Marsiho pèr la fabricacioun de saboun e lou tanage di cuer.

La matiero proumiero ( equida, vaco, fedun) èro recuperado encò li particulié, lis adoubadou, li veterinàri de touto la regioun (Gard, Bouco dóu Rose, Ardecho) e de-fes meme auprès di grand cirque amé si lioun, ourse e n’en passe Quant de chivau de noste païsan vedenèn an acaba tambèn si viage aqui !

Aquesto entrepreso fasié travaia une deseno de persouno.

En 1973, fuguèron esproupria pèr crea l’entrepreso SIDOMRA que creè l’usino d’encineracioun dis escoubiho.

À n’aquel moumen, Jan Plataret reprenguè soul l’acampage dis animau e àutri au nivèu regiounau pèr li pourgi dirèitamen à l’escarrissage de l’Estaco à Marsiho.

Soun fiéu Jan-Pèiro countuniè pièi dusqu’en 1998 que veguè alor la fin d’aquesto ativita après 78 an de serviço.


Michèu

Crounico de l'autouno...


E vaqui, fenido la calourasso ! Sian à l'autouno e li niue se soun facho fresco ; la frescour es arribado tout d'un cop, ço qu'empacho pas d'agué de bèlli journado souleiouso.Dimars, au nostre avèn mes lou caufage en routo pèr l'ivèr ; après aquéli gròssi plueio de dilun fasié gaire caud e subre-tout falié seca aquelo umedita dins l'oustau.

Mi tartugo banejon encaro un pau mai manjon plus ; van bèn-lèu s'entarra pèr sièis mes.

Se vèi qu'an plus gaire de voio, marchon plan, alor que quouro fai caud landon ; pèr iéu, es lou countràri : la calour m'alasso lèu e aquéu tèms d'autouno me reviscoulo.


La semano passado i'agu un vòu d'estournèu que s'es arresta au nostre ; s'entendien dins lis aubre tout à l'entour ; e n'i'a un qu'es vengu s'ensuca contro la vitro : ai entendu un brut e ai



descubert aquéu paure aucèu que bagnavo dins soun sang. Leva d'acò, crese que lou couvide es en trin de s'esvali pau à cha pau. Belèu qu'anan bèn-lèu recoubra un pau mai de liberta, e qu'aquéli que soun pas vacina saran plus regarda coume de moustras, de gènt dangeirous, de paure de sèn.

Leva d'acò, dequé i'a de nòu ? Toujour de garrouio, de muertre, e lis ome pouliti soun en campagno pèr lis eleicioun d'Abriéu venènt. Tout acò vai tuba....

Aquesto semano i'agu lis óusséqui de Bernat Tapie, li marsihès l'amavon forço ; es verai qu'a agu uno vido estraourdinàri , a tout fa, meme lou menistre, e ei meme ana en presoun ;

finalamen a defunta just avans soun nouvèu proucès....


Michello


Lou trejit estraourdinàri d'uno chaminèio



Aquelo chaminèio barrularello d'estile « reneissènço » levado d'un castèu de l'Ardecho à la debuto dóu siècle 19èn, un vertadié mounumen de quatre mètre sus quatre pesant vounge touno à travessa dous cop l'oucean Atlanti avans d'arriba à Marsiho. Se disié que venié d'un castèu de Droumo, mai segound lis especialisto dis armarié, fuguè proubablamen desmountado dins un castèu d'Ardecho ( castèu dóu Bousquet à Sant Martin d'Ardecho). Aqui, sarié un anticàri que l'aurié vendudo à-n-un museon de Filadelfìo, is Estat Uni d'Americo, mai fin finalo sourtira jamai de si 33 caisso pèr èstre, coume se devié, espausado dins aquéu museon. E vai soubra eilabas tout de long dóu siècle vintèn, o quàsi...

A la debuto de l'annado 1980, li gènt d'aquéu museon s'avison qu'an pas proun de plaço pèr istala aquéu mounumen ; dequé n'en faire, alor ? An sounja de lou vèndre à l'encant, mai an preferi de n'en faire doun à la Franço, soun païs d'óurigino, mai à la coundicioun que fugue istala dins un castèu que sara poussible de vesita.

En 1998, li 33 caisso arribon au Avre, pièi prenon la direicioun de la regioun « Rose-Aup » ounte devien ajougne lou castèu dóu Bousquet ; mai acò fuguè pas poussible, amor qu'aquéu castèu èro uno prouprieta indiviso . Belèu au castèu de Roussihoun , dins l'Isero ?



 Èro nimai pas poussible ; alor li caisso fuguèron carrejado encò d'un restauraire d'esculturo que lis a jamai duberto, mai que s'ei fa paga pèr lis agué servado au siéu quasimen vint an de tèms.


castèu dóu Bousquet

D'enterin, lou castèu dóu Bousquet fuguè vendu mant un cop, e li nouvèu prouprietàri avien fa lou souvèt de lou restaura pèr lou faire vesita au publi ; acò se capitavo bèn, e fuguèron d'acord pèr i'aculi la chaminèio un cop restaurado. Fau dire que d'aquéu tèms lou museon de Filadelfìo countuniavo de s'interessa à-n-aquelo chaminèio, e meme l'ambassadour dis Estat Uni en Franço escriguè au menistre de la culturo, e lou senatour De Montgolfier, president de la coumessioun naciounalo dóu patrimòni e de l'architeituro seguiguè l'afaire. Fin finale, li caisso fuguèron carrejado à Marsiho ounte la chaminèio sara enfin restaurado pèr pièi rejougne lou castèu dóu Bousquet ounte sara remesso à sa plaço.

E la counservairis dóu museon d'art de Filadelfìo d'apoundre :

« Avèn rapela à la Franço li coundicioun de la dounacioun. Lou sistèmo burèucrati françès ei tras que lènt...mai belèu que tóuti li burèucracìo lou soun ? »


Michello


(segound un article de François Rasteau, publica dins lou journau « La Provence » dóu 16 de Mai 2021)