dimanche 8 décembre 2013

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°29 Desèmbre 2013

 

Lou mes de l’Avènt,

De plueio o de vènt

 

Soun pas tant poulit qu’acÒ nÒsti eros !

L’autre sèr, escoutave l’emissioun sus Clemenceau, noste eros naciounau. Aprenguère alor qu’èro un pistachié de proumièro ; mai pousquè pas supourta de pourta li bano : Remandè sa femo dins soun païs d’Óurigino dins un batèu en found de calo e se n’en parlè plus.

Fuguè uno emissioun à la glÒri dÓu persounage ; la republico a besoun d’eros pèr mountra lou camin au pople ; mai pèr acÒ, fau escafa sis emperfeicioun e li mountra en eisèmple.

Jules Ferry, lou paire de l’escolo laïco e gratuito pèr tÓuti, a douna soun noum à forço escolo de Franço ; mai avié d’idèio forço pau recoumandable sus la coulounisacioun. Dins uno dicho en tèms que presidènt dÓu counsèu afourtissié : « I’a pèr li raço superiouro un dre, pèr-que i’a un devé pèr èli : An lou devé de civilisa li raço inferiouro. La declaracioun di dre de l’ome es pas estado escricho pèr li nègre de l’Africo equatourialo ». A l’ouro de la desparicioun de Mandela, aquéli fraso nous endignon e nous endoulihon.

Pèire de Coubertin, lou foundatour de l’oulimpisme, èro un misougine de proumièro : « Uno oulimpiado femelo sarié impratico, ininteressanto, inestetico e incourrèito. Lou vertadié eros oulimpi es à mis iue l’adulte male individuau. Li jo oulimpi dèvon èstre reserva is ome, lou role di femo devrié èstre avans tout de gueierdouna li vincèire ».

Pèr n’en reveni à Clemenceau, pensave que se parlarié de la revÒuto di païsan de 1907 e de soun menaire Marcelin Albert que Frederi Mistral califiè dÓu « grand boulegaire dÓu brave pople de la terro ». Mai de bado !. La couquinarié qu’empleguè Clemenceau pèr descredita lou menaire di païsan aurié fa taco sus lou persounage d’eros naciounau.

Lis insurgènt dÓu 17en bataioun de Besié fuguèron tambèn Óublida : s’èron insurgi pèr pas devé tira sus li païsan qu’èron pèr lis un si gèns e pèr lis àutri si cousin. Fuguèron manda en Tunisio e fuguèron pas oublida 7 an mai tard : mouriguèron quasimen tÓuti à Verdun.

Despicha, leissèron alor lou marrit fenestroun e prenguère lou libre « Li letro de moun moulin » qu’encaro un cop me meravihè.

Eros ! Mèfi !

Michèu

«H » comme « huile

De l’huile d’olive, de tournesol d’Òli d’Óulivo, de viro-soulèu

Un moulin à huile un moulin d’Òli

Peinture à l’huile pinturo à l’Òli

Faire tache d’huile s’espandi

Une mer d’huile uno mar d’Òli

Mettre de l’huile sur le feu empura lou gavèu

Ça baigne dans l’huile tout acÒ rounflo

C’est une huile es un gros grun

 

Lou Nouvè de Moussu lou Curat

Mai que d'un cop vous ai deja parla de moun vilajoun, Cerèste, eilabas, un cop franqui lou pont sus Calavoun que desseparo lou despartamen de Vau-cluso e lou dis Aup de nauto-Prouvènço.

Se vous n'en parle mai, vuei que sian dins la pountannado calendalo, es pèr vous óufri un « Nouvè » que de segur couneissès pas :

Nouvè ceiresten*

Aquesto nuiè se fai grand festo,

De la vido ren de tant bèu.

Venès entendre lou nouvèu

Avancès-vous, gens de Ceiresto

Es pas questioun d'ana durmi,

Fau sounja qu'à se rejoui.

Aven ausi su la Gardetto

Quauque ren que nous esfraya,

Un angi cantant Gloria.

Just vé l'amount, ' mé sa troumpetto

Nous a dit qu'eici trouverian

L'enfant de Diéu qu'esperavian.

N'arrivo jusque de Barbiero

Bontemps, Pestèu,Frances, Grivet,

Barbelli, San-Marc, Cartaret,

Blaques, Long-Roux, Mount-Blanc, Viguiero,

Lei Prats, Carluec, Boueisse, Còudoun,

N'en ven de tout caire e cantoun.

La bergiero de l'Aiguebello

Li dounè soun plus bel agnèu

Qu'a trouva dedins soun troupèu

Aquello bravo pastourello

De la lano de sei moutoun

Li tricotè un parèu de caùssoun.

Vaqui perèu l'ouncle Catusso

Mé soun gros bounet de coutoun,

Fara bèn rire l'enfantoun,

En li presentèn sa merlusso.

Dèurié coumprendre, l'ignoren

Qu'es un pòu rege per sei dents.

Nàutre, tamben, te voulen faire,

Bel enfant, nosti coumplimen.

Jusqu'à la mort, d'aquest moument,

Aùren gran soin de te coumplaire,

Nostro amour e nostro plési

Sara toujour de te servi.

Quouro ère pichouneto, à Cerèste, se cantavo dins tóuti lis oustau, à la gleiso, à l'escolo, pèr carriero.. En aquelo epoco, sabiéu pas, l'ai après i'a gaire, qu'èro lou curat Jan-Batisto Gra, curat de la parròqui de 1874 à 1903 que n'en escriguè li paraulo e la musico. Ère estabousido d'ausi l'enumeracioun de tóuti li bastido, meme li mai aluenchado dóu vilage. Ah, se li couneissiéu, aquéli bastido ! Enfant, en bando, n'en fasian lou tour, lou proumié de l'an, dins li camin jala pèr souveta la bono annado, e tambèn lou dimars de carnava, enmasca e cantant, pèr acampa ço que falié pèr alesti li crespèu !

Mai, revenèn à la gleiso ! Tóuti nòsti bravi parrouquian venien à la messo de miejo-nue ; crese que devié resta dins lis oustau que li qu'èron trop vièi, li malaut e la ninèio. La gleiso èro coumoulo de moundo ; queto fervour ! Un cop la messo acabado, tout aquéu mounde s'entournavo dins la fre à sis oustau.

Mai ço que m'agradavo, dins aquéu cant de Nouvè, èro lou persounage de « l'ouncle Catusso », lou qu'adus la merlusso à l'enfant Jèsus. Me lou figurave bèn, un pau nèsci, roujas de caro, couifa de soun bounet de coutoun, sourrisènt davans lou brès de l'enfant..

Mai se fau souveni qu'en aquelo epoco èro de coustumo de manja de merlusso pèr lou gros soupa, que siègue roustido o en sauço ; èro forço presado, amor que dins nòsti vilajoun aluencha, dins nòsti colo, se ié vendié gaire de pèis. Pèr lou gros soupa, au nostre, manjavian perèu d'espinarc o de cardo em'uno sauço à l'anchoio, d'ensalado emé de taioun de pan freta d'aïet, aprestado emé l'òli d'óulivo nouvelo, pièi, après lou froumage de Banoun, tant óudourous, venié enfin lou moumen tant espera de se coungousta di trege dessèr : la fougasso à l'òli qu'embaumavo l'aigo-nafro, la pasto de coudoun, li poumo, lou meloun jauno e li rasin, serva dins la feniero, quàuqui mandarino, frucho requisto e carivèndo, la frucho seco, amelo, nose e avelano, de figo, d'ambricot e de dàti que se croumpavon à l'espiçarié ; mai ço qu'esperave lou mai, èro lou nougat negre, lou vertadié nougat d'amelo de nòstis amelié, qu'aviéu cachado à la vihado ; ensèn, mi gènt l'alestissien. Ma maire fasié rousti lis amelo e moun paire fabricavo lou mole : de plancheto fissado sus uno plancho espesso, pièi après agué fa couire lou mèu rous emé lis amelo, lou vuejavon dins lou mole de bos garni de nèulo blanco, pièi lou curbien mai de nèulo e d'uno plancho lourdasso pèr lou bèn quicha, boutavon tout acò dins un chambroun qu'èro un vertadié geladou e lou tastavian en nous entournant de la messo de miejo-nue.

E aro, iéu que siéu la « Memèi », m'afecioune à countunia dins aquelo draio, à respeta nòsti tradicioun poupulàri e famihalo, en countant à mi felen coume se debanavon nòsti fèsto calendalo ; lou fau coum'un depost sacra, en souvetant que pousquèsson encaro, à soun tour, li perpetua.

Urous Nouvè en tóuti, e longo mai !

Michello

*Vous l'ai coupia coume l'ai trouva, sènso rèn chanja, dins un libre estampa en 2004 : «  Cereste en Luberon » ( oubrajo couleitiéu)

mardi 19 novembre 2013

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°28 Nouvèmbre 2013

 

A toussant, li figo soun pèr lis enfant

Lou chivau «  Winter »

De segur que l'avès deja rescountra dins li carriero de Vedeno, o belèu ausi, Moussu Vincèns Berthelot e soun chivau  nouma Winter. Es un tras que bèu chivau negre, lusènt, atala en un carretoun counfourtable que carrejo de mounde pèr carriero. Quouro l'ai sachu, siéu vengudo emé moun ome e nòsti felen qu'èron en vacanço au nostre. L'avèn espera sus lou relarg, à coustat de la grand'plaço e di jo pèr lis enfant. Au bout de quàuqui minuto d'espèro, l'avèn ausi avans que de lou vèire : «  cloc- cloc- cloc », un brut que m'èro autro-fès familié, à l'epoco ounte li chivau e sis atalage vanegavon dins li vilage... E tout à n'un cop, lou vaqui que passo davans la Posto e que s'endraio pèr veni sus la plaço dóu jo de boulo : majestous, sa bello crenièro floutejant au ventoulet, troutant fieramen emé sa carriolo cargado ; aqui, soun mèstre ié coumandè de galoupa pèr un tour d'ounour avans que de descarga si passagié. Alor nàutri avèn pres plaço dins lou carretoun, e nous vaqui parti, balin-balan, pèr lou tour de Vedeno. Moussu Berthelot nous espliquè coume faire pèr lou faire ana mai vite, e acò agradè lis enfant ; ié diguerian, proun fort : « Winter, trotter maintenant ». E en ié disènt soun noum, veguerian lou chivau que chaurihavo, à l'espèro de ço que i'anavian demanda. Aquéu viajoun fuguè pèr nàutri un moment de bounur. D'ausi li bato trepa lou sòu, vous lou disiéu, me ramentavo moun enfanço, quouro passavo d'atalage pèr carriero, souvènti-fès, li gènt nous fasien mounta pèr un bout de camin sus lou carretoun. Moussu Berthelot nous countè que dóu tèms que fasié sa fourmacioun de couchié, en estage à Vendargo, se fasié la rabaiado dis escoubiho à chivau, e tambèn d'àutri fasien l'acampage dis escoulan, e meme que lis enfant èron tras qu'urous de mounta dins lou carretoun, em'aco anavon à l'escolo emé joio !

Mau-grat qu'acò faguèsse un pau pati li veituro, iéu pense que sarié uno bono causo que se faguèsse un pau de pertout coume à Vendargo : mèns d'enfecimen pèr li gaz d'escapamen, mèns de proublemo d'estaciounamen, e espargna lou petròli avans que siegue trop tard ! E sènso counta que prendre lou tèms de pas toujour courre, qu'à l'ouro d'aro, li gènt volon èstre arriba avans que d'èstre parti...

Me semblo qu'es uno idèio que devrié faire soun camin.... 

Michello

L'erbeto di frisoun

Dins noste cous de prouvençau, lou dijòu, travaian despièi mant annado sus l'obro de Mistral, « Mirèio », obro majo pèr l'endeveni de la Lengo Nostro. Mistral avié despièi soun jouin'age lis iue dubert sus tóuti li causo de la naturo, e dins touto soun obro, li canto e lis enlusis.

Es ansin qu'au cant cinquen nous retrais lis amour d'uno planto ennegado, la « valisneria spiralis », en latin, «  vallisnerie en spirale » en francès, e en provençau, l' « erbeto di frisoun ». Aqui, lou Mèstre nous depinto lou miracle de la naturo pèr toujour perpetua lis espèci. Figuras vous qu'aquelo planto es enracinado au founs dis aigo, e que s'agis d'uno planto diouïco, valènt à dire que li flour femelo e li flour malo soun cargado pèr de pèd diferènt. Lis enflourescènci malo cargado pèr un pecoulet proun court, soun embarrado dins uno meno de tube estanc pèr apara lou poulèn de l'aigo.

Arribado à madureta seissualo, l'enflourejado malo roump soun pecoulet, li pèço dóu tubo que lou proutejavon s'escarton, e li floureto menudeto mounton à la surfàci de l'aigo, bono-di uno boufigueto d'èr que countenon. Arribado sus l'aigo, li floureto s'espandisson e derivon, butado pèr lou vènt.

D'aquéu tèms, dóu coustat di pèd femelo, soun long pecoulet enroula en espiralo se destiblo coum'un ressort e adus lou boutoun flourau à la surfàci de l'aigo ounte s'espandis en fasèn uno lóugiero baisso, e ço que dèu arriba, arribo : la floureto malo à la derivo toumbo dins la baisso e cabusso en escampant soun poulèn sus l'estigmato de la flour femelo.

Un cop la fegoundacioun coumplido, la flour barro si tepalo e lou long pecoulet se replego mai pèr ana madura lou fru tranquilamen au founs dis aigo.

Aquelo « erbeto di frisoun », emé mi cambarado de la Soucieta Boutanico de Vau-Cluso, l'erian anado vèire dins lou Rose, quasimen à l'autour dóu Pont Sant Benezet.

Dins l'obro de Mistral, «  Mirèio », es Vincèns que counto aquelo istòri à Mirèio, un biais galant pèr ié parla d'amour, e ié dire que, coume la floureto malo, ei lest à mouri pèr un poutoun de sa bello :

«  un poutoun pièi ma mort, Mirèio ! E sian soulet ! »

E coume toujour, siéu espantado pèr l'engèni pouèti de Mistral, mai perèu de remarca que dins la naturo, tout ei bèn estigança pèr que lis espèci se pousquèsson perpetua, que s'agisse de bestiouno o de planto, coume se la man dóu creatour èro aqui toujour lèsto pèr ajuda l'acoumplimen de soun obro.

« Mirèio, escouto, dins lou Rose

Disié lou fiéu de Meste Ambrose,

I'a'no erbo que nouman l'erbeto di frisoun ;

A dos floureto separado

Bèn sus dos planto, e retirado

Au founs dis aigo enfreisquierado,

Mai quand vèn de l'amour pèr èli la sesoun

Uno di flour, touto souleto,

Mounto sus l'aigo risouleto,

E laisso, au bon soulèu, espandi soun boutoun ;

Mai de la vèire tant poulido,

I'a l'autro flour qu'es trefoulido,

E la vesès, d'amour emplido

Que nado tant que pòu pèr ié faire un poutoun.

E tant que pòu se desfrisouno

De l'embuscun que l'empresouno,

D'aqui, paureto ! Que roumpo soun pecoulet ;

E libro enfin, mai mourtinello,

De si bouqueto palinello

Frusto sa sorre blanquinello..

Un poutoun, pièi ma mort, Mirèio !.. e sian soulet !

Frédéric Mistral. Mireille. Chant V

Michello

Lou voulame

Vincèns : « Bon-jour, papounet ! »

Lou papet : « Bon-jour vincèns ! Fai-me uno poutouno bello ! As acaba ti devé ? »

Vincèns : « O. Deman, ai un countourrole d’anglés. M’a faugu revisa tres longo léiçoun. Es pèr acÒ que siéu un pau tardié, vuei. »

Lou papet : «  siés un brave drole. Asseto-te aqui, contro iéu ! »

Vincèns : « Papounet, i’a de tèms que m’espères aqui ? »

Lou papet : « Crese que i’a un bon quart d’ouro. Èro en trin de bèure lou soulèu, coume li lagramuso, en jougant dÓu fifre. Sabiéu que vendriés. Avèn pres l’abitudo de nous rescountra, lou dimècre, dins lou tantost, pèr un pau barjaca. »

Vincèns : « La voudriéu pas manca aquest’ouro, sabes papounet ! Me fai plasé de t’ausi parla prouvençau. »

Lou papet : « Es verai qu’aquesto lengo, l’ausisses pas gaire à l’escolo. Es pamens la lengo de toun pople e, pèr acÒ, la fau pas Óublida. »

Vincèns : « De-que tènes aqui, papounet, à coustat de tu ? »

Lou papet : «gacho ! Es un voulame. Sabes que dimenche, lis gènt dÓu Pont de Garanço fan uno acampado. Nous an demanda de pourgi chascun un vièi Óutis, pèr lou mountra i jouine que nous vendran vèire. Alor, ai pensa à n’aqueste voulame qu’es penja dempièi de tèms, à la fusto de l’envans. Crese que toun paire se n’es jamai servi. »

Vincèns : « Es à tu, papounet ? »

Lou papet : « O. Lou tene de moun paire que lou tenié de soun paire. »

Vincèns : « Papounet, digo-me ! En de-que servié aquest’ Óutis ? »

Lou papet : « Hoi ! Vincenet, me demandes aqui de reviscoula un mounde qu’a coumpletamen desparèigu, un tèms que i’avié ges de mecanico, ges de tratour. »

Vincèns : « Mai, coume fasien alor dins lou campestre pèr rustica ? »

    Lou papet : « D’aquel tèms, chasco sasoun vesié arriba dins noste païs, tout

    un fum d’ome e de femo que se venien louga ; davalavon di mountagno e

    pendènt tout lou tèms que duravo lou travai, demouravon dins li mas que

    i’èron emplega. Ansin, pèr li meissoun, quouro lou blad avié fini de faire

    l’ambricot, èro lou tour di meissounaire amé si ligarello. Èro facile de li

    recounèisse amé si voulame embadouca, darrié l’esquino en bandouliero.

    S’acampavon en sÓuco, dous meissounaire pèr uno ligarello e se fasien

    emplega dins li mas de Prouvènço : Li dous meissounaire coupavon lou

    blad amé si voulame dinterin que la ligarello que li seguissié, fasié li garbo. Dins

    li grand tenamen, se poudié vèire de chourmo de mai de vint sÓuco.

    Vincèns : « Mai, avien pas pÒu de se coupa li det ?

    Lou papet : « Vaqui uno bono questioun. Subretout que si voulame coupavon

    miéus qu’aqueste. Avien si lamo mai prusènto ; fau dire que ié mandavon

    souvènt un cop de safre. D’uno man, veses, acampavon lis espigo, dinterin que

    de l’autro man, li coupavon d’un cop se amé si voulame. Perèu, pèr s’apara la

    man que tenié lis espigo, se boutavon à chasque det, un dedau de cano. N’ai

    trouba un dins un tiradou , que l’ai pres. Lou vaqui….Bouto-te lou ! Saras ansin

    un vertadié meissoumaire. »

    La maire de Vincèns que sort de l’oustau : «  Vincent ! Vincent ! où es-tu ? »

    Lou Papet : « Té, vaqui ta maire que te souno. La fagues pas espera ! »

    La maire : « Vincent, dépêche-toi ! nous allons être en retard pour ta leçon de

    musique. »

    Lou papet : «  Vai-ié lèu ! À dimècre que vèn. »

    Vincèns : « Vendras, hé, papounet ! »

    Lou papet : « Bèn segur ! Óublidarai pas ! Fai-me un poutounet ! Tèn-te

    gaiard ! »

    Papet, gigo-me ! papet, digo-me ! Es vengu lou tèms di semenço. Alor,

    coume s’èro sus uno terrado bèn laurado, i mouto bèn trissado, semèno,

    semèno lou papet. Ié vai plan-planet. Aro, lou tèms es clar ; mai es tant lèu

    arribado uno chavano ! Alor, di dos man, semèno lou papet e ié bouto tout

    soun cor, car l’obro es bello. Un jour, d’acÒ n’es segur, vendran li meissoun : La

    respelido de sa lengo, l’amour de soun païs saran sa recoumpenso. Dins lou

    campèstre, tourna-mai, beluguejaran « li cant dÓu terraire » e sus un èr de

    fifre, mountaran dins lou cèu de Prouvènço, aquéli vers alègre :

    « Desbadouquen nÒsti voulame,

    GalÒi jouvènt, sian i meissoun !

    Chatouno, en fasènt de liame,

    Acoumenças vÒsti cansoun ! »

    E lou papet se bouto tourna-mai à jouga dÓu galoubet….

    Michèu

jeudi 17 octobre 2013

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°27 : Óutobre 2013

  Avoust couvo, setèmbre espelis, óutobre ensevelis


  Li serp !
 Uno jouino femo que fasié teta soun drole e que s'èro endourmido emé l'enfantoun au sen aguè la marrido souspresso, un cop que se revihè, de vèire qu'èro pus soun fiéu que tetavo, mai uno coulobro. Fau dire que travaiavo pèr champ e que s'èro arrestado pèr nourri l'enfant, e lou lassige la faguè s'endourmi à l'oumbro d'uno figuièro. Se disié perèu que la bèsti, pas tant nesci qu'acò, avié bouta lou bout de sa co dins la bouco dóu pichot pèr l'empacha de brama ! Que siegue verai o noun, segur que l'istòri feniguè bèn, mai sabèn pas ço qu'ei devengudo la serp !

 Soun pas tant couioun qu'acò, li lapin ! Despièi la duberturo de la casso, li couniéu reston discret, mai Andreloun n'a rescountra quàuquis un en anant travaia dins si vigno ; aqui an pèr manja, soun tranquile e fan lingueto i cassaire ! ( tant que li vendùmi soun pas facho, la casso es enebido dins li vigno)

La feruno. Marineto disié qu'avié vist, i'a gaire de tèms, quouro fasié tant caud, uno bèsti que semblavo un pichot croucoudilo ; aquelo bèsti èro acroucado au plafoun de soun oustau. Un cop la souspresso passado, s'es avisado qu'èro uno grosso lagremuso : un Geiko. Aquéli bèsti, incouneigudo au nostre, venon d'àutri païs o countrado ounte i'a ges d'ivèr. Aquéli bèsti, nous diguè Jano-Marìo, au siéu, vivon dins la sablo, es pèr acò que s'atrobon miès sus li muraio claro pèr se souleia.
Lis escoulano

Li serpatas.... Sabe pas coum'acò es arriba, mai emé mi cambarado dÓu cous de prouvençau, se sian messo à parla di bèsti que susciton encaro l'esfrai, coume aquéli lagremuso que ié dison : « gecko », e de tòuti meno de serp ; e chascuno de i'ana emé la siéuno ! Ei verai qu'ei mau-eisa de destria se s'agis d'uno serp verinouso o noun ; la crento fai que vesès rèn e que sias lest à li descassa. Pamens, fau sounja que chasco bèsti, coume chasco planto, a soun utilita e sa plaço dins la cadeno alimentàri, coume nautre ! E li que vesès dins vòsti jardin, coume lis arguei, o serp de vèire, soun tras qu'utilo au jardin pèr manja touto meno de bestiouno destrùssi coume li limaço e limaçoun que vous desfruchon vòsti jardin. Tenès, vous vau counta ço que m'arribè, i'a d'acò à pau près dès an, quouro venian de s'istala à Sant Savournin, en ribo dóu canau de Vau-cluso. Un sèr, sus lou cop de vounj'ouro, m'alestissiéu pèr m'ana jaire, mai fuguère tafurado pèr la cato que jougavo dins lou courredou, emé quicon darrié la porto. Aqui m'avisère que ço que cresiéu èstre la coua d'uno lagremuso, èro en realita la d'uno serp que s'èro enfusado souto la porto  dóu placard; quet esfrai ! Sounère moun ome, mai èro pas mai tranquile que iéu à l'idèio d'agué uno serp à coustat de la chambro, en mai d'acò, riscavo de s'enfusa souto nosto porto, e qu saup, de nous veni pougne dins la nue. Avèn pamens assaja de l'aganta emé li moucheto, mai de bado, nous esperavo pas ! Alor, de que faire ? Avèn souna li poumpié que fuguèron lèu au nostre, emé de gant que mountavon mai aut que lou couide, e uno grosso gàbi ; segur que cresien de trouva un serpatas estranglaire... mai en veguènt la bèsti, se garcèron pas de nautre ; l'an agantado, boutado dins un boucau, e tóuti quatre l'avèn bèn regardado, e au bout d'un tèms nous diguèron que semblavo bèn d'èstre uno coulobro que sarié dintrado pèr se bouta au caud, amor que li nue coumençavon de s'afrescouli. Alor soun ana ié douna la largo au bout dóu camin, e nous restè pus qu'à li gramacia ! En alestissènt mis espousicioun sus li planto magico, apararello, sacrado, me siéu avisado que la crènto di serp ei quaucarèn que vèn de luen, e antan, pèr li descassa, soun soulet recours èro li planto magico, coume l'absint, la benido o la rudo . Li serp, pèr nòsti reire, èron tant dangeirouso que lou fóudre o li demòni. Segur qu'aquelo crènto aveno dóu pecat óuriginau emé la serp que faguè desóubei Evo e Adan en lis encitan à manja lou fru defèndu. Fau se ramenta ço que ié diguè Diéu : « Pèr ço qu'as fa, maudi siègues entre tóuti li bestiàri e animau de la terro ! Te rebalaras sus toun piés e manjaras la terro tóuti li jour de ta vido. Metrai d'enemista entre tu e la femo, entre ta raço e la siéuno, elo t'escrachara la tèsto e cercaras tu meme de la pougne au taloun »(1).
 Michello
1-F. Mistral. La Genèsi. Chap 3

D’aquéu tèms…. D’aquéu tèms, dins chasque vilage i’avié de marchand, de barrulaire que fasien de porto à porto ; vendien diferènto besougno : de linge, de terraio, d’àutri que fasien d’obro coume : chanja de vitro, recoubra de pèu de lapin, e tambèn de remoulaire, d’estamaire e n’en passe. Vaqui uno istÒri que m’a coumtado un vedenen , uno istÒri vertadiero. Dins lou mitan d’uno bello journado, un ome èro asseta sus un banc sus lou planet dÓu reloge. Un chin èro coucha à si pèd. Passant pèr aqui, mountant de la carriero de l’oustau dCu conse, un toundaire de chin s’arrestè e vesènt l’animau, demandè à l’ome : « Es bèu lou chin, mai pecaire, a bèn besoun d’èstre rascla ! me lou poudrias-ti leissa toundre ? Lou vièu regardo tout alentour e faguè o de la tèsto. Lou toundaire se bouto en plaço, sort sis Óutis, crido lou chin, l’aganto delicadamen e vèn coum’acÓ : « Fau lou cors ? » « O », remouguè lou vièi. Ço que faguè. « Fau la coua ? » « O » Ço que faguè tambèn. « Fau li pato ? » « Segur » Lou toundaire tout countènt, regardo lou chin amé fierta ; lou chin èro tambèn countènt ; s’espÓussavo, fasié de tour e de tour, japavo e se fretavo i cambo dÓu vièi. « Es acaba ! Pèr vous, sara …cinq sÓu » « Osco ! » Diguè lou papet en fasènt de caranchouno au chin ; « Es bèn bèu , mai me vous fau dire, brav’ome, que lou chin es pas miéu ! Noun, noun, es pas moun chin ! » Enrabia contro éu, lou toundaire escupiguè à si pèd e s’entournè pèr la carriero. De liuen en lieun, toujour dins uno coulerasso, se vesié manda de cop de pèd i caiau de la routo avans que de desparèisse e jamai degun lou reveguè.
 Martino

 Lou Roucas dÓu Cire Aquesto semano, faguère uno escourregudo en jusqu’à Sault en passant pèr li gorjo de la Nesco . S’arresterian au poun sublime pèr remira lou païsage. A ma grando suspreso, veguère un pieloun que i’ère escrincela aquéli vers de Frederi Mistral :
 NB : « Calendau, cant seten » obro en vers de Frederi Mistral
 Marineto

 Moun vesin, Carle, l’estamaire Vaqui uno proufessioun qu’a desparèigu dempièi de tèms ; Carle, qu’avié soun ataié au-dessus de moun oustau, èro touto la journado au mitan de si casseirolo, marmito, bugadié : Ié falié bouca li trau e quàuquis eisino n’avien de besoun : Forço trau èron esta adeja bouca amé de petas ; fasié soun obro à la forjo. Amé moun coulègo Manuau i’érian souvènt : anavian querre de ploumb que lou Carle fasié amé uno traucarello : Lis utilisiavan pèr tira amé nÒsti tiro-elastico. Moun paire avié agu l’idèio d’un porto-platèu pèr li rasin de taulo : Es éu que lou fabriquè e soun Óutis fuguè coupia, tant èro utile. Carle èro un fort pescaire. Dins mi quatorge an, aguère moun proumié permés de pesco ; érian en 1951. Ansin, lou dimenche, me menavo pesca dins la Sorgo à Vedeno e de cop que i’a, à Trevouso ; avié uno moubileto ; mi gènt voulien pas que partiguèsse amé éu. Radurrien à chasque cop de sartanado de veiroun e àutri pichot pèis que fasien lou chale de l’oustau. Ero toujour lest pèr rendre service i gènt : uno sÓuduro d’un coustat, un trau à bouca sus uno casseirolo. Ai uno istÒri de pesco que me fau coumta : Un dimenche, amé moun cousin Jan, pescavian à Trevouso. Sus la ribo de la Sorgo, i’avié un camin ; moun cousin embouiè sa ligno e pausè sa cano contro un aubre. Mai vaqui qu’arribè sus lou camin, uno femo sus sa biciéucleto ; acrouquè la ligno e countuniè sa routo ; moun cousin ié courreguè darrié pèr assaja de recupera soun materiau. Pendènt de tèms, n’avèn bèn cacalassa. Andrieloun





















































dimanche 8 septembre 2013

Lou sièis dou mes d’óutobre à Castèu-Nòu-de-Gadagno…

L'Assouciacioun «  Li Pimpinello » ( que n'en siéu un di pivèu) ourganiso uno chanudo journado au Castèu de la Capello de Castèu-Nòu-de-Gadagno. Chasqu'an, fasèn la chausido d'un tèmo diferènt pèr abourda la bioudiversita loucalo. Aquest' an, vous enmenaren descurbi li planto aurioulado de santeta e li planto magico, que s'agisse de magìo blanco e de magìo bourreto.Pèr apara la bioudiversita, fau perèu parla di bestiouno, e n'aprendrés sus la catarineto, o  bèsti dóu bon-Diéu , e encaro sus touto uno chourmo d'inseite que se dison :   Aussiliàri dóu jardinié .

Vous esperèn noumbrous en aquelo journado!

Dépliant web

 

 

Dépliant web2

vendredi 6 septembre 2013

Dins un mes!

               Affiche-5-10-2013-web

 

Tiatre  prouvençau!

Lou 5 d'Óutobre ( Dissate) à dos ouro dóu tantost, l'Assouciacioun « Lou Pont de Garanço » de Vedeno a counvida La chourmo dóu « Pountin Pantaious » de Parlaren Mountèu pèr veni jouga dins la salo d'espetacle de l'Oustau Assouciatiéu ( Carriero de Verdun, à Vedeno) La chourmo, bailejado pèr l'ami Rougié, nous jougara dos pèço , e d'avanço, sabèn qu'anèn passa un bon moumen. Intrado à gratis, libro participacioun i frès.

I- Li malur de Fifino : D'après Carle Galtier

L'acioun se debano dins la court d'un mas, gaire luen dóu vilage. Sian aperaqui en 1950. Fifino, vèuse despièi tres an arribo pas à tout faire, entre l'obro de la terro, l'abalimen di porc e lou travai de l'oustau. Vuèi, es encaro mai despoutentado que de coustumo : a fa souna lou mege pèr eisamina sa chatouno de dès an. Mai terrourisado à l'idèio de se faire regarda, la pichoto s'es enfugido... E quouro arribo la grand, la « memei », se dison que n'i aura belèu pas proun de soun plan e soun óuptimisme pèr tout aplana.

2- Pauro Fonso : Sus uno idèio óuriginalo de Louvis Mathieu, autour gardès.

Sian ènco d'un parèu de païsan, is enviroun de 1955, quauco part dins lou campestre de la Coumtat.

Au leva dóu ridèu, se demandan pèr quete resoun Fonso es tant despoutenta, se toursènt li man e parlant soulet dins la salo coumuno. Aurié besoun de crida ajudo, se véi proun, mai segur, i'a ges de telefouno, e quicon que saben pas l'empacho de sourti. Es-ti que quaucun vai veni e pica à la porto ? O alor es-ti que sa mouié, Nourino que se devino aqui tras que bèn procho darrié la paradouiro arribara à desembouia la situacioun ?

Vous n'en dise pas mai pèr pas desvela l'entrigo...

jeudi 5 septembre 2013

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°26: Setèmbre 2013

 

Setèmbre emporto li pont

O bèn agoto li font

 

Li planto e si mistèri.... ( la seguido!)

Dins lou journalet dóu mès de Jun, aviéu coumença de vous parla de tóutis aquèli planto que un cop soun magico, un cop diaboulico, planto qu'an lou poudé d'apara d'un fube de malastre coume lou tron, li malesperit, la malo-uiado, lou demounige, li mascarié....

Pèr countunia, vous vouliéu parla di planto que soun noumado dins la biblo o aurioulado de santeta. Vous parlarai de segur pas de tóuti, amor que n'ia cènt trento ! Pèr coumença, s'anan interessa au simboulisme de l'amelié, qu'emé si flour d'un blanc inmacula evouco la Santo Vierge, e bono-di si fru escoundu e apara dins sa coco simbouliso tambèn la maternita. Un jouvenome nouma Valentin avié miraculousamen rendu la visto en uno chato que s'èro amourousido d'éu ; malurousamen, Valentin mouriguè, e la chato, pèr lou gramacia, plantè un amelié sus soun cros. Es pèr acò que Sant Valentin fuguè nouma lou sant dis amourous e celebra au mès de Febrié, quouro flouris l'amelié. Li dragèio que se manjon pèr li batisme e li maridage n'en soun encaro d'óufrando simboulico. Dins la biblo, se dis que Jacob baiavo de rampau d'amelié à si fedo pèr n'en favourisa l'acoublamen. I'a tambèn l'istòri dóu bastoun d'Aaroun, que Mouïse descurbiguè qu'avié greia, flouri e carga d'amelo.

La biblo parlo tambèn de l'óulivié que simbouliso la pas. Es lou proumié vegetau cita dins l'istòri dóu mounde, quouro Nouè vèi la couloumbo s'entourna de soun secound viage foro de l'arco em'un rampau d'óulivié dins lou bè. Dins la tradicioun catoulico, li rampau d'óulivié soun benesi avans Pasco e counserva dins lis oustau coume talisman countro lou fóudre. Me ramente qu'au nostre, n'i' en avié toujour de penja à la paret, e ma maire n'en roumpié un brout que fasié crema tre que lou tron coumençavo de s'ausi ; em'acò erian tranquile. Me souvene tambèn qu'à la festo di rampau, s'óufrié is enfant de brout d'óulivié garni de fru counfi e de lipetarié ; en aquéu moumen lou simboulisme dóu presènt nous interessavo pas, es à l'ouro d'aro que me revèn en memòri...En mai d'acò, l'óulivié ei bèn l'aubre emblemati de la Prouvènço, bono-di sa frucho e soun òli. Dins la Biblo, coume dins lou Couran, l'óulivié tèn sa plaço. Es l'aubre benesi dóu proufèto e soun òli lou sourgènt de la lus divino ; se dis que l'óulivié s'atrobo au paradis à coustat de la figuiero e dóu mióugranié.

Mai pèr reveni sus terro, vous parlarai mai di « marridis erbo », li que derrabès dins vÒsti jardin, n'i a pamens que se dison planto magico. Tenès, d'eisèmple, lou lacheiroun, iéu me n'en coungouste, mai sias noumbrous à lou derraba, ei tambèn uno planto « magico » e se disié que de n'en carga un brout à sa boutouniero permet de courre sènso s'alassa. E l'amaranto ( blet bastard), dison qu'es uno planto amado de Diéu ; belèu qu'es pèr acò que crèis de pertout ! Es uno planto tras que bono à manja, countèn de vitamino, d'ouligou-elemen, e ei drudo en prouteino vegetalo, qu'aquèli vous faran pas mounta lou taus de coulesteròu !

E l'isop, la couneissès ? Es uno planto tras qu'aroumatico, autro-fès forço presado, aro a cabussa dins l'oublit. Planto sacrado dis Ebréu, ei noumado douge cop dins la biblo, èro emplegado dins de rituau de purificacioun.

Encaro uno, avans que de pausa la plumo ( o pulèu la rato de l'ourdinatour!)uno que devès counèisse : lou rasin de serp, o rasinet ( en latin : sempervivum tectorum), es uno planto di sucouso que si fueio fan coume de pichot cachofle ( quouro erian pichot jougavian à faire semblant de li faire couire dins nÒsti tarraieto) A l'age- mejan èro presado pèr si vertu medecinalo, sougna li blessaduro ; se n'en trouvavo dins tóuti li jardin. Adeja au siècle VIIIèn figuravo dins lou Capitulàri de Villis demié li setanto planto que falié faire veni dins li doumaine reiau. Avié reputacioun de crèisse sus li téulisso pèr apara lis oustau dóu fóudre e àutri malastre.

Per acaba moun prepaus, vous parlarai mai de l'artemiso ( absinte de Sant-Jan, aussènt-fòu) Es encaro uno di planto de la Sant Jan e la fau culi au moumen dóu soulstice d'estiéu pèr prouficha au miès de tóuti si vertu. Antan èro regardado coume magico, passavo pèr èstre un talisman contro lou lassige. Pline counseiavo de n'en pourta toujour un brout, que siègue coume jarretiero o dins li soulié. Lou prouvèrbi disié :

« Se sabiés li vertu de l'artemiso

N'en garniriés l'orle de ta camiso »

o encaro :

« Se l'ome sabié ço qu'ei l'artemiso

N'aurié toujour entre car e camiso »

Pèr n'en parla encaro, sariéu urouso de vous aculi lou 6 dóu mes d'Óutobre ( es un dimènche) au castèu de la Capello à Castèu-Nòu-de Gadagno. Lou prougramo coumplèt sara pièi difusa sus lou blog:http://blogdemagrand.blogspot.fr e à dispousicioun à l'oustau assouciatiéu de Vedeno. A bèn-lèu !

Michello

Quatre planto “magico”: de gaucho à drecho:

1- Isop

2-Lacheiroun

3- Amaranto

4- Artemiso

 

    Image

 

Erbourisacioun dins lou « Segala »

Erian sièis, tóuti afouga de boutanico, e partiguerian, à la fin dóu mès de Mai, pèr erbourisa dins aquéu rode de l'Aveiroun. En passènt à Sant Leons, se sian arresta pèr saluda la memòri de Jan-Enri Fabre davans soun pichot oustau ; queto esmougudo de vèire li rode ounte, enfantounet adeja ,courrié darrié li bestiouleto ! Arriverian à Naucelle sus lou cop de cinq ouro de vèspre ; es un païs que vous pren au cor e que vous lacho pus ; un païs de courbo douço mau-grat si cubert pendoulous, un païs d'autis erbo, de camin founsu, de riéu boumbissant sus li roco negro. Un tèms de plueio e de fre, mai de gènt au cor grand dubert, de sourrire e de joio.

Noste jouine guide pintouresc, Vincèns, emé soun poulit acènt dóu païs, nous faguè vesita la Bastido Reialo de Sauvo-terro de Rouërgue ; vesito estranjo, au calabrun, dins li carriero deserto, acoumpagna pèr un cat que lampavo sus li parabando di dougo, cat negre, apareigu e despareigu dins la nue...

L'endeman de matin, Vincèns nous acoumpagnè dins un camin, ounte lou « respounchous »* es aboundous ; aqui me vous fau dire qu'eilabas, se n'en coungouston, e noste guide èro tras que fièr de nous faire descurbi aquéu rode. Nous encaminarian emé quatre dono dóu vilage que voulien descurbi li planto sóuvajo que crèisson au siéu. S'avisarian lèu que lou cantounié èro passa pèr nous desgaja lou camin , mai avié culi tóuti li respounchous ! Mau-grat la plueio que decessavo pas, avèn countunia noste camin e nosti culido. En un moumen, veguerian uno planto que se dis : « avelano de terro » ; un cop derrabado, Ioulando la recouneiguè e s'escridè : «  l'arnichol ! » e se ramentè ço que ié disié sa grand : «  as ta ren, vai manja d'arnichol » ço que voulié dire : «  se as fam, as que d'ana culi d'avelano de terro » Alor, ensèn, faguerian uno pèu de rire : me parlavo dins soun patoues rouergas e iéu, ié respoundiéu en prouvençau, e la plueio nous rajavo sus la caro coumo de lagremo de joio. Trempa e jala jusqu'i mesoulo, avian previst de manja noste croustet à la sousto de quauco granjo, mai uno di dono, Mariliso, nous counvidè à veni manja au caud dins soun oustau : avié tout previst e faguerian un repas de rèi, emé d'especialita loucalo coumo li tripous, à se n'en lipa li det.

E avèn coum'acò countunia d'erbourisa mau-grat la plueio ; un jour avèn fa l'inventàri boutanico tout à l'entour de la grand plaço dóu vilage, eisèmple de la bioudiversita dins si darrié retranchamen : la que resisto au betum, au quitran e i penèu di veituro : cicourèio, gau-galin, lacheiroun, coucoureleto, erbo de cinq costo, etc...Pièi, dins lou jardin de Marité avèn culi pèr faire uno ensalado sóuvajo , touto meno de fueio qu'avien pas esta derrabado pèr lou jardinié, un vertadié mesclun prouvençau, e l'avèn manja tóutis ensèn dins nosto estudio, acoumpagna de fege gras e àutris especialita que nostis amigo avien aducho.

Un jour, en ribo d'un camin, veguerian de blavet dins un champ de segue ! N'aviéu pus vist despièi de long-tèms, es touto moun enfanço que repareissè, emé si champ de blad ounte se mesclavon li margarido, li blavet, li gau-galin, li niello, que culissiéu à brassado...

Au debana di vesprado, d'ùni o d'àutri nous venien rejougne e regardavian mai li fotò di planto culido, n'en parlavian, e poudès pas saché coumo aquèli gènt èron urous d'agué descurbi touto aquelo richesso boutanico que counèissien pas, au siéu. Fuguèron de moumen tras que calourènt e amistadous. Es acò, vertadieramen, la magio di planto... Aro, avèn vira la pajo, mai sabèn que quaucarèn de nàutri es resta eilabas ; aquéu païs, aquéli gènt, acò s'óublido pas..

Michello

* Lou respounchous : Es li jouino grèu d'uno planto forço espandido eilabas, dins de rode frès e subre-tout en terren acido ; se dis «  tamisié , sage-màri, selet de Nosto-Damo » ( Soun noum scientifico es :Tamus communis ) tóuto la planto es tóussico, leva d'aquéli grèu, à la primo, que se manjon coumo d'aspergo.

     DSCF1668 Web

Li cardo de Simoun

Tre l'age de sege an, erian uno quingeno que deciderian de festeja pèr lou revihoun de l'an nouvèu. Nous falié trouba lou rode; se capitavo que li gènt de Charloun avien un lougamen de libre dins lou vilage. La coumpousicioun dóu rebalun fuguè entrepachouso. Pèr la cardo, demanderian à Simoun, mai nous li faguè paga ! L'annado venènto, au moumen que Simoun sousterravo si cardo, un di nàutri, mai counneissènt de la poulitico nous espliquè que Simoun èro tras qu'à drecho ; avié l'abourrimen dóu rouge e touleravo à peno li fiò de pousicioun de sa camiouneto ! A nue falido, un coumando desterrè li cardo, enlevè lou journau que Simoun n'en enviróutavo li costo pèr que la terro li pourriguèsse pas. Bèn de segur, èro lou «  Meridional », journau de drecho, que fuguè remplaça pèr «  La Marseillaise », journau coumunisto, la terro replaçado à la cauto-cauto. Ni vist ni pres !

La vèio de Nouvè, Simoun arribè dins lou champ pèr recourda si cardo. Quouro veguè «  la Marseillaise », passè à la cardo seguènto, e à de rèng... S'entournè au siéu.

  • E li cardo ? ié mandè sa mouié ,

  • tÓuti pourrido !

  • Pourrido pèr èu, mai pas pèr tóuti ! La coulour d'un journau a ges d'incidènci sus la qualita di cardo, nimai sus la qualita dis ome, bèn de segur.

Leva dóu libre de Robert Coste : «  Ecoutez, les petits »

Revira pèr lis escoulan dóu «  Pont de Garanço »

 

Sus Rose....

Divèndre, lou sèt dóu mes de Jun, se sian embarca sus lou «  Mirèio », en Avignoun, i lèio de l'Oulo. Lou tèms èro emé nàutri ! Tant lèu que lou batèu s'aluenchè dóu quèi, anè vira darrié lou pont Sant Benezet, pièi nous vaqui navigant devers Arlo. D'aquéu tèms, avèn begu e manja ; vaqui lou rebalun : vin muscat de Baumo de Venisso em'uno veirino de crèmo de bledo-rabo roujo, e quàuqui bescue sala. Pèr countunia, un tian de liéume , pièi un tros de pèis en sausso em'un escrachun de tartifle, em'acò un tros de froumage emé quàuqui fueio dóu « regale di cacalaus ». E pèr acaba, uno pastissarié e lou cafè. Erian arriba en visto de la resclauso de Bèu-Caire. Lou bastimen dintrè dins la passo, e un cop li porto barrado, l'aigo faguè descèndre lou batèu de quinge mètre de

      IMG_3883

founs. La manobro fenido, li porto se durbiguèron, e nous vaqui vougant en direicioun d'Arlo , passant davans lou castèu dóu Rei Reinié à Tarascoun, e de l'autro man dóu Rose, li bàrri de Bèu-Caire. Pièi, nous vaqui arriva en Arlo ! D'ùni mountèron dins lou pichot trin pèr vesita la vilo, d'àutri faguèron la vesito de la vilo d'à pèd. D'àutri, encaro, mai las, faguèron pauseto dins un pargue. A quatro ouro dóu tantost, nous vaqui mai embarca pèr la remountado dóu flume.

                  IMG_3880

 

La remountado fuguè mai longo que la davalado ( uno ouro de mai) que la davalado, amor que fau naviga contro-aigo. Erian tóuti istala sus lou pont pèr miès aprouficha dóu païsage : repassa la resclauso, e aquest cop avèn vist lou bastimen remounta de quinge mètre d'aut. A man drecho, avèn entre-vist lou moulin de Mèstre Daudet, pièi, après, l'abadié de Sant Michèu de Férigoulet ; un pau mai liuen, passerian davans l'ajustado entre Rose e Durènço, e, plan-planet, arriverian en visto dóu Palais di Papo.

D'enterin que fasian la remountado, sounjavian au tèms que Rose èro un flume indountable, coumo lou countavo Fréderi Mistral dins soun « Pouèmo dóu Rose », emé tóuti li dangié de la navigacioun, e lis inoundacioun di vilo e vilage que lou bordon tout de long.

Lis escoulano dóu Pont de Garanço

Lou Rose, emé sis oundo lasso,

E dourmihouso, e tranquilasso,

Passavo ; e regretous dóu Palais d'Avignoun,

Di farandoulo e di sinfòni,

Coume un grand vièi qu'es à l'angòni,

Éu pareissié tout malancòni

D'ana perdre à la mar e sis aigo, e soun noum.

Frédéric Mistral. Mireille. Chant X.

     IMG_3876

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

mercredi 3 juillet 2013

Association “Lou Pont de Garanço”

Manifestations prévues pour finir l’année 2013 et commencer 2014

 

 

 

Samedi 5 Septembre 2013 : reprise du cours de provençal à 17h30

Samedi 7 Septembre 2013: 10 à 17h : Place du Petit Pont : Journée des Associations

Samedi 5 Octobre 2013 à 14h : salle de spectacle de la Maison des Associations : Théatre avec «  Lou Pountin Pantaious » de Parlaren Mountèu. «  Li malur de Fifino » suivi de «  Pauro Fonso »

libre participation

Samedi 9 Novembre 2013 : Sortie en car à Nyons. Départ de Vedène à 9h. Visite de la fabrique de scourtins, à Nyons. Repas à Plaisians ( proche Nyons) Retour à Vedène vers 18h. ( tarif non fixé à ce jour)

Samedi 7 Décembre 2013 à 12h : salle Capeau : repas provençal et animation musicale. ( tarif non fixé à ce jour)

Fin Janvier ou début Février 2014 date à fixer), Assemblée Générale de l'Association à la Maison des Associations, avec la traditionnelle galette des rois.

Vendredi 7 Février 2014 à 20h30, espace du Lavoir : Soirée Poético-provençale : Mistral, lou Maianen. Par Pierre Verdet. ( en français) Libre participation

Samedi 26 Avril 2014 ( à confirmer) à l'occasion du Printemps de la Maison des Associations, conférence de Michel Mazan : « Histoire de la Révolution d'Avignon » Entrée libre.

Pour toute info, joindre la secrétaire de l'association : 04 90 22 00 83

samedi 22 juin 2013

Se voulès passa un moumen tras qu'agradiéu….

 

Lou dijòu 27 de Jun, à 21 ouro , à la salo Bardi de Vedèno, se debanara uno chanudo vesprado, à l' óucasioun dóu Festenau di Dindouleto , dóu 25 au 29 de Jun.

Pèr coumença la serado, escoutaren un pau de musico emé lou group «  Cortesia » ( musico tradiciounalo prouvençalo, e d'àutri, ispirado di musico di troubadou).

Pièi, à 22 ouro, la chourmo dóu «  Pountin pantaious » de Parlaren Mountèu, beilejado pèr l'ami Rougié, nous jougara uno chanudo pèço de tiatre prouvençau : «  Lou Lotò »

E vous pode afourti que regretarés pas voste vesprado !

Pèr d'entre-signe, souna au 04 90 31 07 75

Intrado d'à gratis, li bihet se prendran sus plaço.

 

Photo 022

samedi 8 juin 2013

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°25: Jun 2013

 

Soulèu de Jun

rouino degun

Li planto e si mistèri....

Au debana di siècle, coume li gènt avien que li planto pèr se sougna , li couneissien tras que bèn, e aro , tout acò l'avèn óublida....

A l'age-mejan, praticavon la teourio di signaturo, valènt à dire di similitudo ; d'eisèmple : la dindouliero, que vous n'en ai dejà parla, countèn un la espès e jaune que semblo un pau la bilo ; alor disien que se semblo la bilo, dèu èstre bon pèr sougna lou fege. Mau-grat que siegue tÒussi, lis analiso chimico an revela que countèn de sustànci que podon èstre bono pèr lou fege. Es la memo causo pèr lou trescalan, que se dis tambèn « erbo de milo-trau, erbo de l'òli rouge, erbo de Sant-Jan,  erbo dóu muertre» Se regardas aquelo planto à contro-jour, vous semblara que si fueio soun traucado ; en realita, es de glando menudeto que countènon d'òli ; alor an sounja que devié èstre bono pèr sougna li trau, li blessaduro ( erbo dóu muertre!) Es coum'acò qu'an agu l'idèio d'alesti la famouso «  òli rouge » que dins lou tèms, tóuti avien au siéu pèr sougna li blessaduro, lis escarto, lis entre-tai, li tigno, e que sabe encaro ! Pèr alesti aquel'òli rouge, se dis que fau culi lou trescalan en flour, lou matin de la Sant-Jan, e lou faire macera tres semano de tèms au soulèu.

Mai es aqui que tout se coumplico : aquelo planto es une planto soulàri, estènt que si petalo soun jauno d'or e sis estamino semblon li rai dóu soulèu e qu'en mai d'acò la fau culi au moumen dóu soulstice d'estiéu quouro lou soulèu es à soun apougèu, aquelo planto soulàri pòu favourisa de bruladuro de la pèu ! Se dis qu'es foutousensibilisatriço. Es un paradosse, amor que sougno ço que fai veni ! Aquelo planto, que ié dison tambèn «  casso-diable » se disié que n'en falié pendoula un bouquetoun dins lis oustau o lis estable pèr s'apara di mascarié, e dins d'ùni rode, dins lou rite de la Sant-Jan, fau sauta lou fiò em'uno tijo de trescalan dins la man.

Autri-fès, li gènt èron tras que creserèu, amor que pèr un fube d'evenimen, o d'auvàri, avien gès d'esplicacioun, alor cresien à l'intervencioun di sant o di masco e s'ajudavon di planto pèr s'apara dóu demounige. I'avié l'aussènt qu'avié reputacioun de gari li pougneduro di serp verinouso, l'aïet qu'aparo di masco, di tiro-sang e meme dóu diable , l'angelico qu'escounjuro dis enmascacioun, l'artemiso qu'aparo de la malo-uiado e di marrit esperit, lou calamendrié, lou lausié e l'óulivié que vous aparon dóu fóudre ( lou tron!)

Mai anas pas sounja que i'a que li mascarié que m'agradon ! Lou mès venènt, vous parlarai di planto que soun aurioulado de santeta, li que se n'en parlo tambèn dins la Bible. E vous dirai que se n'en voulès saupre un pau mai sus la reputacioun di planto, vous counvido à veni vèire l'espousicioun boutanico que siéu en trin d'alesti pèr lou 6 dóu mes d' Óutobre à Castèu-Nòu de Gadagno.

N'en parlaren mai

Michello

 

                   image

Lou trescalan, o casso-diable, erbo de milo-trau…..

          image

Artemiso ( à gaucho) e aussènt

 

Li magnan

Ah, li magnan ! De l'abalimen de mi grand, me n'en resto qu'un souveni brusènt: lou tarabast de centeno e de milié de meisselo mordènt d'uno soulo vouès dins li fueio d'amourié.

Queto cadènci infernalo, quete galavardige pèr transfourma en tant pau de tèms aquéli belli fueio vernissado , tant grando qu'uno man, en esqueleto de nervuro!

En anant cerca bèn liuen dins ma memòri, li souveni, li sensacioun óublidado revenon à la surfàci, coume d'erso redoulant dins li prefoundour de la mar e rejitant sus lou ribeirés, augo e couquiho.

Li magnan ! Tenien tout lou secound estànci de « la curo » qu'èro l'estremita d'uno bastisso inmènso s'aubourant coum'un bàrri sus lou pendis de la colo, après agué serpateja long-tèms demié li champ de cerealo maigro e li lavandin. D'en bas, erias pivela pèr l'austerita de la bastisso que durbié au nord-ouèst pèr uno fenestro à mountant, subre mountado d'uno autro fenestro simplo, di paramen de pèiro. Se i 'entravo pèr un pountin de pèiro moussudo e desjountado ounte li coucoureleto e erbo daurado avien trouba uno terro acuiènto, acoumpagnado d'eici, d'eila de quàuqui mato d'espargoulo.

Arriva sus lou pountin, passa l'encastre de pèiro de taio, à man drecho, uno porto en bos, enormo, que sa clau tenié pas dins uno pocho. Dins aquéu grand membre bèn alena secavon cambajoun e saussissot pendoula souto un plafoun à la franceso, e à l'autre bout, li reservo de gran, entre de separacioun de gip e de bos gausi pèr de deseno e de deseno d'annado de carga e descarga de sa lourdas . En fàci d'aquelo intrado, un escalié proun delabra; d'un trau, dins la cantounado amave d'espincha lou chivau dins soun estable, just en souto.

Arriva davans la porto de la magnanarié, falié faire silènci e intra de garapachoun: li magnan que semblon gaiard soun au verai d'èstre cherescle qu'un courrènt d'èr o uno fueio umido poudien faire mouri.

Insoucitouso de ço que precedavo l'espelido di grano, troubave miraculous de li vèire, un jour, vermenoun menudet foro de si coco, au moumen meme que li jouini fueio d'amourié souto la caresso dóu soulèu fendien elo tambèn soun courset estré pèr desplega au grand jour soun verd delicat. Me figurave que l'alen printanié arriba fin qu'éli, èro vengu ié dire plan: «  Anen, es lou moumen de veni pèr coumpli voste cicle ».

E aqui coumençavo l'obro di magnanarello; li proumié jour, la culido se fasié dins lou foudau de la grand; chausissian li pu poulidi fueio, tant delicado que nòsti magnan; pièi lis un e lis àutri creissien.

Un bèu jour, hoi souspresso ! Li magnan èron tóuti paufica dóu meme biais, e un cop acabado sa preguiero, se boutavon mai à manja em'uno voio recoupado. Aqui, lis afama leissavon rèn; èro à pleno banasto de vege que falié culi la fueio, quihado sus d'escaleto, e sènso relàmbi. Pièi, de segur après un nouvèu signau, s'arrestavon mai de se nourri..

La grand m'avié menado em'elo coupa de branco de ginesto qu'alougavo sus lis estagiero en me disènt: « es lou moumen , van de segur coumença de mounta » ; coume uno proucessioun, li magnan s'encaminavon devers li branco, ounte, entre li ramo, s'anavon embarra dins si pichot nis de sedo.

Ço que me ramente perèu, es de la moulounado de pichÒti peto negro, seco coume de grano, qu'aquèli bestiouno poudien proudure; la grand li fasié toumba dis estagiero em'uno escoubeto de ginesto, e petejavon sus li mavoun coum'uno raisso.

Eici, li magnan s'abarissien pas pèr la sedo, mai pulèu pèr la « grano », valènt-à-dire sis iòu, qu'anavon prouvesi d'autris abalimen. Ansin, ai agu la chanço de vèire quàuquis un d'aquèlis estrangi parpaioun que noun podon voula pèr ana , souto li rai carenchous dóu soulèu, descurbi lou mounde acoulouri di flour e s'enebria de sa melico.

De deseno d'annado mai tard, aquelo bastisso siguènt à vendre, l'ai croumpado pèr n'en faire moun oustau; e à chasque cop que n'en franquissiéu lou lindau, chaurihave, e me semblavo d'ausi, encaro, eilamoundaut, lou tarabastous crussimen d'aquèli meisselo abramado.

Michello

 

   image

  Coucoureleto o escudet  dins uno muraio

« G » coume « garder »

Garder un enfant garda un pichoun

Garder l’entrée d’un château garda l’intrado d’un castèu

Se garder de la chaleur se garda de la caud

Et garde-toi de parler ! e taiso-te, que !

Garder des souvenirs garda de souveni

J’ai gardé la maison au village ai garda l’oustau au vilage

Garde ton manteau, il fait frais ! gardo toun mantèu que fai fre !

Lou médecin m’a gardé une heure en observation lou dóutour m’a tengu uno

ouro pèr m’óusserva

je n’arrive pas à conserver des oranges, elles moisissent d’arange n’en pode

pas teni, que mousisson.

Garder son sérieux resta serious

Garder la chambre resta au lié

Garder ses distances se teni à despart

 

Lou Momond e lou porc de Marsault

Pèr cop d’asard, lou « Popo » s’entournavo d’encÒ lou Marsault que se i’ èro tuia lou porc ; en routo, rescountrè lou Momond e se boutèron à barjaca dóu porc, de soun pès qu’es pas de crèire, de si cambajoun redoun ; bèn talamen, lou Momond enfourquè sa bicièucleto e s’endraiè vers l’oustau dóu Marsault.

Quouro arribè, èron en trin de lou rascla ; se sarrè d’èli en ié diguènt que i’anavo dire soun pès : sa metodo es unico e infaliblo.

Sourtiguè alor de soun pouchoun uno feissello ; mesurè lou vèntre de la bèsti, avalourè la distànci de sa coua à sis auriho e après un moumen de refleissioun,

anounciè soun pès eisat ; lou couquin, d’acÒ n’èro segur, bord que lou « Popo » i’avié di.

Après un moumen de souspresso, lou Marsault e si coumpan coumprenguèron que lou Momond s’èro trufa d’èli.

Lou Momond èro un ome qu’avié que d’ami : se vesié de longo en trin de barjaca dins lou vilage vo dins la mountagno amé li gènt que rescountavo.

Uno fès, moun paire me diguè d’èu : «  Touto la journado, dira de messorgo, mai jamai de mau de quaucun, ço que fai li grands ome ».

Amé « Marco », travaiavon li vigno ; prenien soun tèms ; mai èron bèn aliscado.

Bon pescaire e fin cassaire, la presenço de forço gibié e de pèis dins li Sorgo óucupavo uno grando partido de soun tèms : èro un fin cassaire de tourdre à l’espèro dins li poste de Piecaud.

Pèr faire crèire i gènt qu’avié fa casso, avié estaca uno pato de lapin à soun carnié e ansin traversavo lou vilage countènt encaro un cop de n’engarça mai d’un.

Mouriguè encÒ sa fiho foro lou vilage e tout lou vilage ié rendeguè un oumenage calourous.

Andrielou

BÒni vacanço amé de soulèu plen la biaisso!

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

dimanche 26 mai 2013

Lis escoulan

Pèr la darrièro lèissoun de prouvençau dins lis escolo de Vedeno, aquesto carto touto simplo mai tras que toucanto me fuguè remeso, n’en fuguère tout destimbourla.

Fau countunia, e belèu qu’un jour respelira nosto lengo!

                                                MichèuImage

Niello barbudo e ancoues

niello barbudo e ancoues

vendredi 17 mai 2013

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°24: Mai 2013

  Quau se marido au mes de Mai
 Noun duro gai

 Istòri vertadiero de Gascougno

Vihado mourtuàri:

 Anue, dous ome vihavon un de sis ami que venié de defunta., e charravon de sa vido, se ramentavon ço qu'avien fa, estènt jouine, tóutis ensèn. E n'i’a un que diguè : « hilh de puto ! e dire que nost'ami a soulamen jamai begu un degout d'alcol de sa vido ! S'acò es pas daumage !... lou poudèn pas leissa ensepeli coumo acò ! » Anèron querre un flascoulet d'aigo-ardènt, e l'un ié durbè la bouco, e l'autre n'i’en faguè raja un pau sus la lengo... E vaqui que noste cadabre se boutè à faire de brut emé sa lengo, coume pèr miès aprecia aquèu bèure, e, ma fisto, durbè lis iue. ! Si cambarado l'avien sauva, e se dis que visquè encaro quàuquis annado e fuguè lou pu grand ibrougno de l'encountrado ; avié de retard à reganta !

Lou garissèire:

 Au vilage, i'avié un garissèire qu'avié reputacioun d'èstre tras que fort pèr devina li malautié di gènt que lou venien vèire. Quouro li gènt arribavon, la servicialo li fasié dintra pèr espera lou mèstre, e coumo èro pas sóuvajo, li fasié parla : « Alor, ma bello, de-que vous arribo que venès vèire lou mèstre ? » E coume se couneissien proun, l'autre ié countavo tout, li malautié e lou rèsto... Eu, èro escoundu darrié uno paradouiro, qu'escoutavo. Pièi li fasié dintra dins soun gabinet, fasié lou saberu, questiounavo : « Pauro femo, me semblo que sias bèn malauto, de segur qu'avès mau d'eici o d'eilà ; fasié coume se chifravo, pièi venié : « A moun avis, se voulès gari, vous faudra esquicha ; un cop que vous sarès entournado au vostre, vous faudra sauna vÒstis auco grasso, e, anue, lis anarès aclapa souto l'aubre, à man drecho de la crous dóu camin dóu moulin, pièi vous anarès jaire à la lèsto ; deman, anarès miès. » E pensès bèn que nost'arpian esperavo pas pèr ana desenterra lis auco !

L'Arsène:

 Aquéu n'èro un, de bregand ! Un jour, èro dins lou trin pèr ana à la fièro d'Eauze, e remarquè un ome carga de panié emé de canard gras, que de segur lis anavo vèndre. Aquel'ome semblavo un pau simplas, e l'Arsène l'entreprenguè coum'acò : « HÒu, l'ome ! Es lou proumié cop que mountas dins lou trin ? », e coume l'autre ié respondeguè que o, countuniè ansin : « Alor, moun ami, la Coumpagnié vous dèu un cigalo ! » e ié moustrant la souneto d'alarmo : « tè, avès que de tira aqui e vous l'adurran » E l'ome tirè la souneto d'alarmo... la seguido se faguè gaire espera... lou trin s'arrestè, e lou countourroulaire arribè ; l'autre ié mandè coum'acò : « Me devès un cigalo !, vole moun cigalo ! » D'aquèu tèms, l'Arsène qu'èro darrié l'ome, fasié signe au countourroulaire qu'èro un destimbourla, e l'autre countuniavo : « Vous dise que vole moun cigalo » E coume fuguè mena à la Gendarmarié, l'Arsène anè à la fièro e vendeguè li canard ! Mai se dis que coume èro mai galejaire que voulur, aduguè l'argènt de la vèndo à l'ome, quouro li gendarmo lou leissèron s'enana. Michello :

 Sinfòni printaniero....

 Cade matin, quouro lou jour clarejo, en durbènt mi fenèstro, siéu esmeravihado de vèire la trasfourmacioun de la naturo. Cade aubre o aubret, que semblavo mort a desplega si fueio e aficho sa coulour, d'un verd diferènt e chanjadis. Contro la ligno d'auciprès negras que me barro la visto, à drecho, li sambuquié estiron si longui branco adournado d'oumbello que blanquejon, lis aubespin ié respondon, dins li ribo, en aloungant mai que mai si rampau de dentello bléujo. L'aureto matinalo trigousso la nèu lóugiero di grafiounié que s'esvalis dins l'erbo, ounte li darrièri vióuleto ausson si pichoun mourre blu. E li plumachié ! Dins la sebisso que bourdo lou jardin, aubouron fieramen si grapo de flour, dóu blanc au lilas encre, e, à l'unissoun, escampon sa redoulènci enebrianto. Li pèd trempa de l'eigagno de la niue, fau lou tour dóu jardin ; tout aquèu mounde vegetau s'afeciouno à soun obro printaniero : teissa de nouvèlli tijo, desplega si fueio, espandi si flour...eici lou jaune lusènt di flour de l'erbo di granouio, eila lou coutihoun rose dis ancoues ; lou gau-galin entre-duerb soun boutoun avans que de leissa fusa si petalo roujo. Dins li bartas, li courrejolo se despachon de s'enviróuta au pege dis aubret fin que de desplega si pavaioun de nacre. Aquest'an, semblo que li niello barbudo an chanja de rode : eici poudran miès faire dansa si coulareto frounsado, blanco o bluio, dins li rai dóu soulèu. Mai, de que vese ? Quaucun aubouro uno mouto de terro pèr alarga soun grèu ; qu saras, tu que banejes ? me souvene pas de t'agué visto eici...Mai tu, floureto, pichoun germe dourmihous dins ta grano, as senti lou signau, e sabes que te fau coumpli toun cicle : greia, desplega ta tijo, ti fueio, espandi ti flour, li mai poulido, alesti toun neitar ; sabes, emai que grano, as garda la memento de ti rèire planto que t'an precedado sus aquelo terro, sabes qu'as besoun di bestiouleto que van veni teta ti flour pèr mescla toun poulèn is àutri, e bono-di grano que vas madura dins toun calice replega, perpetua l'espèci.. Chascuno à sa plaço e chascuno à soun obro ; tout aquèu mounde menudet saup ço que déu fabrica dins si veno de sabo, e saup perèu ço que déu recata pèr, ensèn, coumpli l'obro de Dono Naturo. E cade matin, es la meme causo : siéu apensamentido davans aquelo vido que recoumenço, e me semblo que i'a gès d'asard, que tout es bèn estigança pèr participa de l'armounio universalo. Acò forço lou respèt.
 Michello

 Lis anglés e lou vin:

 Ai counèigu uno chatouno que participavo au group « Reneissènço » de Vedeno. Dins lis annado que lou roudelet fasié de tras que poulit viage à l’estrangié, si sÒci fuguèron counvida pèr ana dansa en Anglo-terro o en Escosso, me n’en souvene pu-gaire. Fuguèron aculi dins li famiho. La coustumo èro d’Óufri alor un presènt pèr li gramacia de soun acuiènço. Nosto chatouno avié agu la bono idèio d’adurre dos boutiho de noste bon Coustiero de Rose que se ié poudié legi « Bèu-n’en que cantaras ! ». Quouro lis oste veguèron li boutiho, fuguèron tras qu’urous. Lis boutèron en visto sus lou piano ; li vesin li venguèron remira ; mai, demourèron tapado ; lis an pas tastado !
Jano-Mario

 Clin d’œil:

 Cette dernière fin de semaine d’avril 2013 a eu lieu la fête du printemps durant trois jours à Vedène, à la Maison des Associations. En visitant l’exposition des diverses associations de loisirs, j’ai beaucoup apprécié les divers travaux des ateliers de « Vedène loisirs ». J’ai eu la surprise de voir que les créateurs de ces différents travaux manuels et autres, assuraient une continuité dans la conduite qui avait vu le jour à la création de « Vedène Accueil » devenue ensuite « Vedène Loisirs ». Les responsables actuels ont eu la délicatesse de se souvenir des anciens : Des photographies des anciennes présidentes et président étaient exposées ; J’ai été une de leurs présidentes dans les années 90, ayant succédé à Madame Andrée Granier.
 Jano-Michello

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.
































mercredi 1 mai 2013

Dissate, lou 4 de Mai à Castèu-Nòu-de-Gadagno…….

Printemps-2013 (mail)

Uno chanudo miejo alestido pèr l’Assouciacioun” li Pimpinello” ( que n’en siéu un di pivèu!) Tro de planto, animacioun, musico, tastadisso de planto sauvajo.

jeudi 11 avril 2013

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°23: Abriéu 2013

Au mes d’Abriéu,

Te deléuges pas d’un fiéu

 

L'apètis vèn ( e s'en vai ) en manjant....

Quouro nòstis enfant èron pichot, anavian quauquifès passa li vacanço d'estiéu en Gascougno. Eilabas, li gènt èron tras que brave e acuiènt.

Lougavian un pichot oustau, au mitan di vergié de pesseguié, à man de l'oustau di mestre. L'oustau d'aquéli gènt èro grandas e i'avié quatre generacioun que ié restavon ensèn ; leva di dous jouvènt qu'anavon encaro à l'escolo, chascun avié soun obro : la grand, tras que vièio, plumavo li galino, canard, auco, dindo qu'abarissien pèr li vèndre, e tambèn survihavo lou fricot que mitounavo dins lou cantoun de la chaminèio, l'estiéu coumo l'ivèr. Soun fiéu, Fèlis, e sa mouié, Lùci, s'óucupavon de l'escour e tambèn dóu jardin ounte fasien veni touto meno de liéume e de frucho pèr li besoun de l'oustalado. Li jouine, Jan-Glaude e sa mouié Liseto, s'óucupavon de tout ço qu'èro pèr vèndre : elo, lou fege gras, lou counfit, èu menavo li vigno e fasien d'armagna. Fasien tambèn veni de pruno , de taba e de blad de barbarié.

Un jour, aquéli bràvi gènt nous counvidèron à manja, e vous pode afourti qu'ai jamai pu fa un repas coum'aquéu, jujas un pau :

D'en proumié, nous serviguèron lou fege gras, pièi lou bouioun de la galino emé de tapiouca, e la galino boulido emé si liéume ; pensavian d'agué fini...mai la coustumo èro de servi très meno de viando : la boulido, la roustido e la en sauço... Nous fauguè alor nous quicha un pau la panso quouro veguerian arriba sus la taulo lou canard rousti à l'àsti emé de faiòu verd. Nous semblavo qu'emé'cò lou repas devié èstre fini...mai de bado ! Fauguè encaro faire ana li maisso ! Aduguèron sus la taulo un plat redoulènt de paloumbo en sàlmi, que lou Fèlis avié tua à la casso, dins sa paloumbièro ; e lou plat arribè pas soulet ! Èro acoumpagna de tartiflaio rousso e redouno, roustido emé de graisso de canard. Pièi venguèron l'ensalado e tamben lou platèu de froumage dóu païs, e pèr fini, enfin , uno coupo de pessègue à l'armagna e tambèn de pastissarié. E aquéli bràvi gènt que nous voulien regala, nous servien de poulidi racioun, e tout èro tras que bon, mai coume se dis, lou «  trop » es l'enemi dóu « bèn », e ço qu'aurié pouscu èstre un moumen di mai agradiéu, èro vengu pèr iéu, quasimen un suplice ! Lou tèms a passa, e sabe pu coume avèn fa pèr manja tout acò, érian jouine, mai ço que me ramente es qu'à la fin, poudian pu «  bada » !

Tout de long dóu repas, un vesin, Jaume, nous countavo d'istòri que s'èron passado eilabas, e èro un chalo vertadié de l'ausi. Acoumpagnavo cado fraso d'un : «  hilh de puto ! » restountissènt. Ère vengudo, vuéi, pèr vous counta aquélis istòri, mai ai trop fa d'alongui em'aquéu repas, alor vous li countarai lou mès venènt.

Vous dise à bèn-lèu, e se sias à man de vous entaula, vous souvete un bon apetis...

Michello

Lou Dardar es veraman un curious

Fuguè lèu au rescontre dóu jardin, lou Dardar. Soun ami jardinié i’avié proumès de i’esplica coume faire pèr escriéure en baso dous, li noumbre amé de virgulo.

S’assetè sus lou banc e soun coulègo se faguè pas prega pèr coumença sis esplico :

« Quouro escrivèn 0.1 en baso dès, aco vou dire 1/10 ; 0.01 es l’escrituro de 1/100. Dounc en baso 2, 0.1 vai èstre l’escrituro de 1/2, 0.01 la de 1/4, 0.001 de 1/8 e ansin de suito.

Lou noumbre 1,101 en baso dous es dounc 1 + 0.5 + 0x0.25+ 1x0.125 = 1.625

Coume en baso dès, forço noumbre an uno infineta de chifro après la virgulo :

1/3 = 0.333333……

En baso dous, 0,1010101…..es l’escrituro dou noumbre 2/3.Pèr aco, te… »

« Aro, n’ai proun ; devèn trop coumplica pèr iéu ; siéu pamèns countènt de tis esplico ; de-qu’anan faire de nosto journado ; fau belèu pensa à semena nòsti rais-fort ? » diguè lou Dardar.

« As rasoun, li matematico fan pas poussa li lièume » ié respoundeguè lou jardinié biaissu que s’aubourè e prenié dejà soun eissado.

Michèu

« F » coume « facile»

Une leçon facile uno leiçoun facilo

C’est facile es eisa(es la casso i limaçoun)

(es coucagno)

Il a la parole facile parlo facile (eisa)

Cet âne a un caractère facile aquel ase a un biais facile

Une plaisanterie facile uno talounado simplasso

Une femme facile uno panturlo (uno bado-cuou)

Mi souveni d’enfanço

I’a bèn de causo que me revènon en memòri. Dins la carriero dis Iero que ié demourère de-longo, ié disien, dóu tèms de la garanço, « lou Chivau blanc » ; ié passavo forço gènt pèr vèndre un pau de tout.

Pèr coumença, tóuti li matin, èro la lachiero de gorlier. Tiravo soun carretoun carga de dous bidoun de la. Sourtian alor amé de casseirolo ; nous servié amé un quart que semblavo à uno cosso e ansin avian de la bèn fres.

Ero pièi lou tour d’uno pichoto memèi touto vestido de nègro ; soun carretoun èro tapissa de jounc bèn verd pèr presenta si froumajoun de cabro o de vaco, sa brousso.

Lou quartié èro tambèn vistaia pèr uno bóumiano ; quouro la vesian arriba, avian la petocho ; s’èro la femo de Patachon ! Avié un panieroun au bras plen d’aguio, eisséu, dedau, tout pèr courdura.

Uno fès pèr mes, Moussu Baconnier passavo pèr vèndre de linçòu, servieto de taulo, de teleto, e de moucadou.

L’estiéu, Moussu Vaz passavo amé soun carretoun refrigera pèr counserva la glaço que fasié èu-meme ; erian countento, car nosto maire nous en prenié un pichot cournet.

I’avié tambèn lou patiaire que nous prenié li pèu de lèbre, de lapin e quàuqui fès de vièis estrasso.

Roufino nous anounciavo li mort dóu vilage e l’ouro dis enterramen.

Pèr la fèsto voutivo, passavo la courso de biciéucleto ; tóuti li vesin se venien metre à l’oumbro d’un amelié qu’avian dins nosto iero ; à chasque passage, se fasian pas prega pèr lis encouraja en picant di man.

Tóuti lis an, li troupèu de moutoun fasien soun amountagnage en passant davans noste oustau : li fedo, lis agnèu carga dins la carreto, li cabreto, lis ase amé si lourds ensàrri, lis aret amé si campaneto, li chin que fasien l’ordre en rapelant li bèsti que se desvaraiavon. Tout acò anavon davans l’oustau « Garcin » pèr ié fourma un escabot lest pèr l’amountagnage en Savoio.

Lis escoubiho èron acampado pèr l’ emplega municipau « Dardar » amé soun toumbarèu.

Un ome que ié disien « lou Grand Justin » carrejavo dins un toumbarèu li chivau mort à l’escarrissage : vesian alor li quatre pato de la bèsti que despassavo di ridello e acò nous fasié proun de peno.

I’avié tambèn, tóuti lis estiéu, un ome que passavo amé soun ourse : lou fasié teni dre e dansa en picant sus un tambourin ; erian esberlugado e au mai picavian di man, au mai nous semblavo que l’ourse èro countènt.

Tóuti aquèli gènt animavon nosto carriero que vèi à l’ouro d’aro passa sèns relàmbi, de veituro brussènto que si gaz enfecisson l’èr.

Oudeto

Dou tèms de la guerro

Au moumen de la declaracioun de la guerro, manjavo dins mi nouv’ an e vau ensaja de faire reviéure ço qu’ai viscu.

Moun paire èro esta moubilisa à Lioun. I’avié dintre lis ome moubilisa un que ié disien Fernand Contantin qu’èro mai couneigu souto soun noum d’artiste « Fernandel » : èro dejà un grand coumique que lis a bèn amusa. A la fin de la guerro, s’es entourna à Vedeno e la periodo de l’oucupacioun coumencè e n’en vaqui quàuqui souveni amé li noum di gènt que li pertoucon.

I’avié uno femo que ié disien « Angelo » que venié travaia à la bastido pèr faire lis agroufioun, li rasin e bèn d’àutri causo. Ero jusiolo e avié pòu d’èstre arrestado ; acò arribè e n’en revenguè pas…Soun ome, endeca, èro esta refourma ; èro italian e nous avié demanda de ié garda uno malo que n’avèn jamai sachu ço que countenié ; l’avien escoundudo dins la feniero souto lou fen e à la fin de la guerro, l’ome es vengu la recoubra ; vivié carriero de la Gardeto à Vedeno ; finiguè pèr s’entourna en Italio.

Dins aquelo periodo forço riscouso, moun ouncle nous avié demanda de recebre soun nebous, pensant que sarié mai en segureta à Vedeno qu’encò siéu en Alsaço. Ero un bèu drole fourmidable que nous ajudavo dins lou rusticage ; s’èro agrega à la vido dóu vilage e avié meme crea uno equipo feminino de panié-trauca que n’en èro l’entrinaire. Aquesto equipo countuniè d’eisista après l’óucupacioun. Vivié encò mi rèire-grand e s’es entourna encò siéu après la guerro.

Pendènt l’óucupacioun, moun paire fuguè requisiciouna pèr ana garda li camin de ferre. Ero encarga amé Moussu Sylvestre dóu ravitaiamen de la resistènci. Sus acò-toucant, i’avié sus la coumuno, dous jouvènt que vivien dins uno baumo estigançado à la lèu-lèu e situado au bout di vigno de moussu Balestri devers Piecaud. Mi gènt ié fasien la bugado, estendudo pèr la faire seca dins noste feniero ; uno vo dos fès pèr semano, anavian amé lou chivau e la carreto, ié pourgi soun linge e un pau de mangisclo qu’escoundien dins un trau de lapin à la Mikaëli à dous cènt mètre de soun escoundudo ; lou linge pèr acò, èro escoundu dins li queissoun de la carreto. Mai lis ai jamai plus revist. Sachère, bèn mai tard, qu’aquèli jouvènt sourtien que de niue pèr ana se ravitaia encò « Moussu Abatte » à Chalencoun. Aquest’ome èro un ome de grando valour. Falié èstre forço prudènt car l’Estat Majour aleman avié planta caviho à dous cènt mètre à « Cheneriho » encò Moussu Arbonna ; i’avié un code secret que devien dire « linge ou autre ». Fuguèron jamai tafura pèr lis aleman.

Vaqui, arreste aqui moun conte pèr aquesto fès en esperant vous agué un pau assabenta sus ço que fuguè l’óucupacioun à Vedeno.

Marcèu

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

lundi 18 mars 2013

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°22 Mars 2013

Mars aurous

Abriéu pluious

Fan ana lou bouié jouious

Lou Dardar es urous

Lou Dardar, tre que fuguè dins lou jardin de soun coulègo jardinié biaissu, ié moustrè un papié qu’avié tira de soun pounchoun.

« Vaqui l’adicioun que m’as demanda de faire. Fuguè facile bord que i’a que de 0 e de 1 » diguè lou Dardar que s’assetè sus lou banc à coustat de soun coulègo.

Countuniè ansin : «  Ai de mai verifica la resulto en baso 10 coume lou podes vèire ; sufis de saupre que 1+1 =10 e 1+1+1=11 e alor es un jo d’enfant ; es moun felen que sara estoumaga quouro ié moustrarai aquel travai ».

Lou jardinié biaissu pousquè alor legi :

11111

+ 1101

= 101100

Verificacioun :

11111 = 1+1x2+1x2x2 x2x2x2 +1x2x2x2x2

=1 +2 + 4 + 8 + 16 = 31

1101 = 1 +0x2 + 1x2x2 +1x2x2x2

= 1 + 4 + 8 = 13

101100 = 0x1 + 0x2 + 1x2x2 + 1x2x2x2 + 0x2x2x2x2 +1x2x2x2x2x2

= 4 + 8 + 32 = 44

Ço que douno bèn : 44 = 31 + 13

« Siés estabousi, me semblo » diguè lou Dardar urous qu’apoundeguè : « En venènt, me siéu demanda coume faire pèr escriéure li chifro amé de virgulo ».

Lou jardinié biaissu prenguè alor soun craioun e coumencè sis esplicacioun .

Se sias autant curious que noste ami Dardar, siéu segur que sarés impaciènt de legi lou numero seguènt.

Michèu

Febrié es un couquin !

Quant arribo lou mes de Febrié, de vèire li jour que s'aloungon, semblo que l'ivèr toco à sa fin, subre-tout que i'a souvènti-fès de bèlli journado, que se ié pòu vèire de lagramuso sourti de si trau de muraio pèr bèure un pau de soulèu, e tamben d'abiho en recerco de quàuqui flour à teta. Mai se fau mesfisa, se dis que sian encaro qu'à la mita de l'ivèr... « A la Candeliero, sian au mitan de la feniero »

Autri-fès se disié que lou tèms que fai lou jour de la Candelouso fai quaranteno souto coundicioun dóu tèms que fara lou 5 de febrié, jour de la Santo Agueto. Aquelo Santo Agueto es à la Candelouso ço que San Barnabé es à San Medard : ié pòu coupa l'erbo souto li pèd !

Autri-fès, pèr counjura'co, lou cinq de febrié, li gènt cantavon : » Agueto, emporto la fre dins ta saqueto ! » E se d'asard, i'avié mai de marrit tèms, disien : «  la vièio reguigno » !

Carle Galtier nous conto l'istòri de la vièio* : Lou 26 de febrié, uno vièio femo, vesènt s'acaba lou mès que fuguè, aquesto annado, forço clemènt, diguè à febrié, en se trufant d'èu : «  Febrié, emé ti febrierado, m'as fa ni pèu ni pelado », valènt à dire, as ges fa de mau à moun avé. Ausènt acò, Febrié ané veire Mars e ié diguè : «  presto-me tres jour, e tres que n'ai, de pèu e pelado ié farai » E faguè alor sièis jour d'uno fre que pelavo e que faguè peri l'avé de la vièio femo.

E d'efèt, acò se remarco souvent pèr li darrié jour de Febrié e li proumié de Mars, lis «  emprunta », la fre se reviho ; se dis que la vièio vòu jamai mouri....

Es coum'acò que l'ivèr de cinquanto sièis, fuguè tant marrit ; Febrié èro esta clemènt, la Primo semblavo d'èstre en avanço, mai vaqui que la vièio se boutè à reguigna...D'ùni gènt me countèron qu'à la fin de Febrié, subran, arribé uno fre qu'es pas de dire : lis óulivié qu'èron gounfla de sabo crebèron tóuti, de dedins sis oustau lis ausissien peta dóu gèu, e acò ié fendesclavo lou cor. E pas pu liuen qu'en 2001, i'aguè tamben uno poulido reguignado ! Me souvene que pèr lou 27 de Febrié, la meteò anounciavo de nèu ; me despachère de quita moun travai, en Ate pèr faire à la lesto quàuqui prouvisioun e prenguère la routo pèr lèu m'entourna au miéu. Quouro i'arribère, n'i’avié deja uno bono espessour, e la nèu countuniavo de toumba... En fin de journado, lou lume coumencè de trantaia e s'amoussè ; me diguère, aquest cop, ié sian !

E acò durè uno semano de tèms. Setanto centimètre d'uno nèu lourdasso faguèron peta uno bigo de bos, e la bassacado qu'acò faguè i fiéu eleitri aguè pèr counsequènci de n'en faire peta d'autri qu'èron pamens en betum. D'ùni siguènt alounga en travès de la routo, lis ome qu'èron en cargo de neteja pousquèron pas passa, e li que devien chanja li bigo poudien pas mounta, amor que la routo èro pas desgajado....E nàutri, uno semano de tèms fuguerian presounié de la nèu, sènso lume...

La vièio nous avié pas espargna !

Autri-fès, lou calendrié revouluciounàri fasié coumença Febrié, que ié disien «  Ventôse », lou mès dóu vènt, lou dès e nòu ; es en aquèu moumen que i'a quàuqui reguignado de fre, pièi après li fébrierado de febrié lou jala, i'a la luno de Mars qu'a marrido reputacioun, es toujour uno pountannado fresco !

Alor, mesfisen-se, la vièio a pa'n'ca di soun darnié mot !

Michello

* Charles Galtier :Météorologie populaire dans la France Ancienne.

« E » coume « échapper»

Le prisonnier s’est échappé lou presounié s’es escapa

Il a laissé échapper un cri un crid i’a escapa

La bouteille lui a échappé des mains la boutiho i’a escapa di man

Laisser échapper une occasion manca lou cop

Il a échappé de peu à l’accident gaire se manquè qu’aguèsse un aucidènt

Rien ne lui échappe ! a l’uei, lou pèis !

Son nom m’échappe soun noum m’escapo (m’a passa de la

tèsto)

l’échapper belle l’escapa bello

Istòri d’uno vido

Ço que vous vau escrièure es vertadié e s’es debana dins lou vilage de moun enfanço.

Èro la vido de la majouro partido di gènt de la campagno que pau d’entr’èli ié poudié faire de grandis estudi pèr manco d’argènt, après la guerro. Quant à iéu, leissère l’escolo coumunalo quouro manjavo dins mi douge an e aguère la chanço d’agué un ouncle institutour à Boulbon dins li Bouco dÓu Rose que, maugrat mi douge an, me pousquè presenta amé sis escoulan au Certificat d’Estudi, car dins la Vaucluso, falié agué trege an au mens. Me vaqui dounc parti pèr Boulbon sus ma biciéucleto pèr me presenta lou lendeman à Tarascoun à l’eisamen qu’Óutenguère.

Entre-tèms, de dispenso èron acourdado dins lou despartamen e l’institutour, Moussu Garcin, m’a vougu presenta e es ansin que me retroubère amé dous certificat.

D’aquèu tèms, erian mes au travai forço jouine. Moun paire fasié la culturo de la vigno, di gran e lou jardin : Èro dur de travaia dins li vigno vo dins li champ amé de chivau que fasien dins li set cènt vo vue cènt kilo alor que n’en fasiéu que seissanto cinq. En mai de la vigno, fasien tambèn lou jardin pèr suveni i besoun de l’oustau e nourissien un vo dous porc pèr meioura l’ourdinàri.

D’aquèu tèms, avien pas de refregidou : dispausavian alor dins un douire, après agué fa foundre la graisso, li cousteleto dÓu porc que li prenien à flour e mesuro de nÒsti besoun.

Lis annado soun passado e n’en garde un souveni inoublidable amé forço travai dins li vigno, lou jardin, li meissoun que li garbo se ligavon à la man pèr li pourta pièi sus l’iero e lis amoulouna en garbeiroun de fes de cinq mètre d’aut. Falié pièi laboura e se disié : « Fau troussa lis estoublo pèr apourta d’azote e faire poussa l’erbo ».

Forço jouine, ai fa d’esport, d’atletisme e de rugby jusqu’à quaranto an. Me siéu marida en 1953 amé uno femo fourmidablo que m’a douna dous magnifique enfant e vuei avèn quatre felen.

Pode pas èstre regretous d’aquesto epoco que fuguè richo…Avans, amé tres vo quatre eitaro de terro, se poudié vièure ; aro, amé la mecanisacioun, n’en fau tres vo quatre fès de mai.

Voudriéu parla tambèn di privilege qu’avèn perdu. TÓuti lis annado, l’aigo dÓu canau èro levado ; èro la festo e èro toulera. Uno carriero de Vedeno es apelado « carriero rabastout » : aquest sèr, erian au Pont di Counfino pèr espera la baisso dis aigo dins la Sorgo pèr ana pesca à la « rabasto » ; jitavian un fielat de quatre mètre de large tengu pèr de bambou e agantavian ansin touto meno de pèis :Trucho, anguielo e pichot pèis. TÓuti n’en manjavon. Aro es defendu ; preferissèn leissa mouri li pèis…

La casso i pichots aucèu es estado tambèn interdito : Que de souveni de broucheto davans la chaminèio cuecho amé un fais de bos de platano. Pèr la casso, èro pas besoun de prene uno carto ; se poudié cassa de pertout : Lou gibié mancavo pas e éro pas besoun de n’en pourgi.

Me fau m’arresta aqui, mai que de causo encaro à dire. Apoundrai que participère à la vido de la coumuno pendènt trento an. Moun analiso es simplo ; voudriéu que m’esplicon « lou prougrès » ; siéu na en 1931 e coumprene toujour pas.

Marcèu

La sÓuprarello

Siéu un enfant de la guerro. Na en 1931, aviéu apres, tre 12 vo 13 an, à cala li leco à lapin. D’aquèu tèms, n’i en avié un mouloun e èro tout un art pèr lis aganta car aquèli lapin avien un bon Óudourat e falié dounc se ié prene amé forço precaucioun : Se falié freta li man amé de ginesto. Ero facile de vèire li petoulié : li peto longo èron li di male e li roundo li di femelo. Amé un pau d’entrinamen, falié cinq à des minuto pèr cala uno leco à paleto, mai falié counèisse la coumbino : Quouro lou petoulié èro lou d’un male, ié boutavian li peto d’uno femelo e vice-versa. Avian à la fermo de lapin en gàbi e seleiciounavian li peto dins uno bouito.

Lou matin, moun paire e iéu anavian vèire li leco. I’avié bèn souvènt, un vo dous lapin d’aganta. I’anavo tambèn lou jour sus la biciéucleto de ma Grand, mounte aviéu bouta un mussi pèr li lapin qu’Óublidave pas de recoubra d’erbo pèr lis escoundre.

N’en arribe à la sÓuprarello : Aviéu remarca mai d’un cop un ome d’un age certan que s’entournavo di vigno amé uno sÓuprarello sus l’esquino.

Un jour, decidère de l’espera e ié demandère se i’avié uno ataco de cèndre dins li vigno. M’a espincha e me respoundeguè : « Pichot, te vau faire vèire lou sÓupre qu’emplègo ».

Duerb alor la souprarello e veguère que i’avié dous lapin dedins.

Dirai pas soun noum ; ié disien Marcèu coume iéu. Fau dire que la casso èro tancado e d’aquèu tèms, un pau de car èro la benvengudo. Erian pas de bracounié ; èro lou besoun e tre que la casso èro duberto, boutavian plus de leco.

Marcèu

Lou briquet

I’avié un cop èro, dins la Grand carriero, uno pichoto couÓuperativo que se ié vendié de blad, de bren, d’engrais, de poutasso, de seniho e encaro de grano pèr li pijoun qu’èro l’afaire de l’ome . Quant à sa femo, s’Óucupavo de vendre quàuqui banasto de poumo d’amour que prenié enco li païsan dÓu cantoun ; vendié tambèn de tartifle e de faiÒu que pesavo amé soun briquet, balanço forço utilisado amé soun platèu d’un coustat e de l’autre, soun bras que ié falié desplaça un pès jusqu’à equilibra l’Óutis. Aquesto persouno èro couquino : Avans que la balanço s’equilibrèsse, ié mandavo un cop de pouço e vous disié : « Tè, avès bon pes ! ». À vosto revengudo à l’oustau, vous mancavo toujour quaucaren dins lou pes qu’avias paga.

Jano-Mario

Moussu l’institutour Fléchaire

À la debuto de la guerro de 1914-1918, lis institutour fuguèron moubilisa pèr èstre manda sus lou front. La coumuno faguè alor apèu à Moussu Fléchaire pèr assabenta lis escoulan de l’escolo coumunalo.

Aquèli quàuqui souveni qu’escrive, li tene de moun paire qu’èro escoulan à n’aquelo epoco. Me n’en parlavo amé un grand respet : Aquest ome amavo soun travai e èro un pau un paire pèr lis enfant de la classo.

Èro forço uman : escrivié i soudard sus lou front ; ié mandavo de cÒlis, de taba e de nouvello dÓu vilage.

Pèr lou vounge de nouvèmbre, i’a dous an, uno elegido de la coumuno a fa l’eloge de Moussu Flechaire : N’en fuguère forço pretouca ; me semblavo vèire moun paire.

Moun paire quitè l’escolo à vounge an après agué passa soun certificat d’estudi ; moun Grand èro au front e deguè ansin ajuda ma Grand dins li champ.

Moussu Fléchaire mancavo pas de dire à sis escoulan : « Vous aprendrai ço que sabe, mai sarès toujour d’ase » ! »

Pèr acaba d’escriéure sus aquesto tristo periodo, moun paire s’èro bleissa au geinoui dins un cabus ; i’avié gès de medecin à Vedeno ; ma Grand lou menè amé la jardiniero, à SAFOR que i’avié un major alemand que patetejè pèr sougna moun Grand ; s’Óucupavo tambèn d’àutri persouno que lou venien trouba ; queto bello leissoun d’umanita pendènt aquesto guerro segarello.

Andriéu

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.