mardi 16 février 2021

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°97: « Pèr óublida l’istant presènt ! » Febrié 2021

 

Lou Ciéucle de Conway


JOHN Horton Conway es na lou 26 de desèmbre de 1937 e mouriguè de la pandemio de coronavirus lou 11 d’abriéu de 2020. Es l’un di matematician li mai óuriginau dóu siecle XX.


Un ciéucle de mai dins un triangle : avès de segur ausi parla dóu ciéucle inscri d’un triangle ansin que de soun ciéucle circonscri couneigu de tóuti lis escoulan.

Ciéucle inscri Ciéucle circonscri

Centre : poun d’interseicioun di bisseitriço dis angle Centre : poun d’interseicioun di mediatriço di cousta






N’en vaqui un autre mens couneigu :



En pleno epoco di matematico mouderno, lou malicious Conway descubriguè uno prouprieta dóu triangle qu’aurié pouscu l’èstre pèr Euclide, tres siècle avans nosto èro, tant èro simplo !


Siegue ABC un triangle, a, b, c li loungour di coustat BC, CA e AB. Perlounguèn li coustat coume es indica sus la figuro seguento. S’òutèn ansin siès poun nouta de pichot round sus la figuro.

Conwey a descubert qu’aquéli siès poun apartènon à-n- un meme ciéucle, apela desempièi « Ciéucle de Conway » dóu triangle ABC en soun ounour.





De-mai, ço qu’es remarcable, es que soun centre I es lou dóu ciéucle inscri dóu triangle ABC. Rapelan que lou ciéucle inscri dóu triangle ABC a soun centre à l’intersecioun di bisseitriço dis angle d’aquel triangle e la demounstracioun n’es simplo.

N’en vaqui la figuro :


Dins lou prouchan journalet, vous parlarai dóu « Ciéucle de Taylor »


Michèu


Bisa, de-que ié-pren… ?

                                                                


                                        


« Mai, Bisa, de-que ié pren au capelan de Vedeno ? M’a demanda de veni am’éu pèr servi la messo à Sorgo. »

Fau dire qu’ère dempièi un an « enfant de cor » à Vedeno souto l’iniciativo de l’abat Reine qu’èro esta de passage dins soun vilage natau.

Ma Grand me respoundeguè qu’aquelo coustumo remountavo à 1722 quouro la pesto vengudo de Marsiho faguè forço vitimo dins la Coumtat. I’avié ges de poutingo eficace ; alor, pèr espera s’apara dóu mau, se virèron vers Diéu ; ansin, li Sourguen e li Vedenen faguèron lou vot, pèr s’apara dóu mau, de se rèndre vesito en proucessioun tóuti lis an, pèr Sant Ro e pèr Santo Ano amé , à l’escasènço, uno messo dins lou vilage vistaia. Aquesto proumesso avié dounc perdura.

Acò m’agradè pas de tout de segui lou capelan à Sorgo. Pèr ié mountra moun desagramen, refusère, maugrat si suplico « Michèu, souno ! » tout au long de la messo, de souna en boulegant la campaneto daurado. Faguère coume s’ausissiéu pas.

« Raço, racejo ! » diguè alor amé soun èr malicious moun Grand en l’aprenènt ; coumprenguère mai tard ço que voulié dire.

En memòri :

  • 1832, lou coulerà que faguè mai de 100 000 vitimo en Franço

  • 1908, la gripo espagnolo vengudo dis USA que nòstis àvi n’an garda lou souveni pougnènt

  • Aro, lou coronavirus que n’avèn pas encaro vist tout lou mau


La Mario a quet age ?


La Mario que sa jouino coulègo ié demando soun age, ié respound ansin :

Ai tres cop l’age qu’avias quouro aviéu l’age qu’as. Quand auras l’age qu’ai, ensèn aurèn 98 an. Aro pos trouba moun age.

Cercas bèn e aurès la respounso dins lou numerò seguènt dóu journalet.


Michèu


De tout e de rèn.....


Janvié, lou mes long, es à mand de s'acaba ; fin finalo, pèr lou tèms, fuguè un bèu mes de Janvié emé quàuqui bòni jalado pèr assani la naturo.

Lou 4 de Janvié, avèn meme agu de nèu, qu'acò èro pas arriba despièi de lònguis annado ; quet chale de la vèire toumba , tranquilamen, plumo lóugiero, sènso brut, coume se d'en aut quaucun espóussavo un plumoun. Lou campèstre n'èro tout risoulet, subran tremuda en païsage de carto poustalo. Coume es daumage qu'acò aguèsse pas dura un pau mai de tèms pèr pousqué lou remira à soulas !





D'aquéu tèms aviéu un pau óublida la pandemìo, aquelo grando daiarello que countunìo soun obro de destrùssi de pèr lou mounde ; quet malur !

Aquéli sabentas que, à-de-rèng vous desgrunon « sa »verita, soun biais de vèire li causo, e que fan que mai vous bouta dins lis ànci ! Vaqui bèn- lèu uno annado que tout acò a coumença, e n'en sabèn belèu pas mai qu'au proumié jour ; chascun ié vai de la siéuno emé soun avejaire sus li vacin, li remèdi, lou counfinamen o lou curbo-fiò ; sabèn plus quau fau escouta e quau fau crèire. E aquelo delegacioun de saberu que soun ana en Chino pèr assaja de coumprene de mounte aquéu Couvide es arriba. Escapa d'un labouratòri? adu pèr li rato-penado que l'an trasmes au pangoulin  que l'a éu meme trasmes à l'ome ? Es-ti que saupren un jour la verita ? Es-ti qu'un jour fenira pèr s'avali ?



Degun lou saup...

E d'aquéu tèms, la rodo viro...

Enfin, is Estat-Uni d'Americo, lou presidènt Trump a feni pèr s'enana, meme se countunìo de dire que li demoucrato i'an voula soun eleicioun... Mai ço que m'estouno e m'esfraio, es tóuti aquéli gènt dessana que dison coume éu e que soun lèst à tout saqueja e meme à tua, sènso s'avisa que tout acò es pas verai, e que podon rèn chanja. Me demande toujour coume li gènt podon èstre tant foui pèr segui avuglamen quacun que, coume lou disié sa neboudo, es incapable de gouverna ? Me lou demande...

Enfin, dins aquelo pountannado i'a pas que de marrìdi causo...

La semano passado, lou 22 de Janvié, lou parlamen a adóuta l'idèio d'apara «  lou patrimòni sensouriau dóu campèstre »



Avian tóuti entendu parla d'un proucès d'un vesin que supourtavo pas lou canta dóu gau : Maurice avié gagna soun proucès, e es en éu que devèn aquelo lèi que bèn lèu aparara li bèsti emé si cant e meme lis óudour. N'i'a que soun geina pèr li redoulènci dóu fumié ? An que de resta dins li vilo ; n'i'a que suporton pas li « coua » de la granouio, n'i'a meme qu'avien demanda au Conse de sa coumuno de póuvereja de poutingo amor que supourtavon pas li cigalo e qu'à soun dire li falié tua.

N'i'a d'àutri que supourtavon pas que lis abiho, sourtènt de si brusc vengon se soulaja davans sis oustau, pamens, de peto d'abiho me sèmblo qu'es pas mai que de parpello d'agasso...

En t́óuti aquéli rebroussié ié dise qu'an que de resta dins si vilo à nifla li bònis óudour de la poulucioun , di gas d'escapamen di veituro, escouta lou brut que decesso pas, de jour coume de niue, s'acò lis agrado mies.

Ai encaro legi que i'a uno autro lèi en preparacioun, pèr apara lis animau, qunte que siegon, e acò me fai tambèn gau : aura faugu proun de tèms pèr n'en arriba aqui.

Leva de l'atualita, aier que plóuvié à brò, n'ai aprouficha pèr ranja tóuti lis adournamen calendau de l'oustau. La crècho ! Es toujour em'un pau de tristun que sarre tout acò dins li bouito, bèn plega dins de papié de sedo. E aro que siéu un pau «  dins l'age » me dise : « belèu que tis eiretié voudran pas garda tout acò e lou jitaran is escoubiho. De sounja en acò me fai veni de lagno.

Pèr parla d'aurre, vuei que sian lou proumié de Febrié, fau pas óublida deman, d'alesti li crespèu, qu'es candelouso, e nimai de bouta sus la touaio, tres candelo verdo...


Michello



Dóu cinchouna à la clourouquino.....



De segur couneissès tóuti lou « Quinquina », mai sabès belèu pas que i'a au mens uno vinteno d'espèci d'aubre que ié dison perèu «  quina » ; soun tóuti de la famiho di Rubiacèio, coume la garanço. Soun óuriginàri d'Americo dóu Sud ounte creissien dins lis àuti moutagno dis Ando, aperaqui entre 1500 e 3000 mètre d'autour. Fuguèron pièi asata dins d'àutri païs o countinent (Africo, Indounesìo...)



La legèndo dis qu'un ome asseda e trampelant de fèbre anè se leva la set en bevènt d'aigo d'un lau ounte groupissien d'aubre qu'un terro-tremo avié aprefoundi ; aquest ome e si coumpan fuguèron lèu garri amor qu'aquélis aubre èron de «  quina ».

Uno autro legèndo dis que de vouiajaire dins aquélis encountrado veguèron de bèsti malauto qu'anavon rousiga li rusco d'aquélis aubre, e que tourna dins si païs faguèron estudia aquéli rusco pèr n'en descurbi li prouprieta medecinalo.

Li « quina » soun d'aubre grandaras que podon faire mai de vint mètre d'aut ; fan de poulit flouquet de flour roso o blanco redoulènto. Es la rusco d'aquélis aubre que chabis de prouprieta febrifuge.

Es lou grand boutanisto Linné que batejè aquélis aubre dóu gènre «  Cinchouna » en oumenage à la Coumtesso de Chinchón, mouié dóu vice-Rèi dóu Perou que fuguè sauvado di fèbre bono-di la rusco dóu quina. I'aguè pièi màntis espedicioun dins lis Americo e fuguè Jussieu que descurbiguè lou rode ounte creissien aquélis « aubre di fèbre ».

Mai pèr leva l'amarun d'aquéli rusco, lou medecin dóu Rèi d'Anglo-Terro, Carle II, aguè l'idèio de li faire trempa dins de vin emé d'espèci, e aquelo poutingo fuguè fisado au medecin de la Cour dóu Rèi de Franço e acò sauvè lou jouine Dóufin dóu Rèi qu'avié aganta li fèbre palunenco dins li jardin dóu castèu basti sus de terro eigassouso.

Fuguè pièi un Pourtuguès que reüssiguè l'estracioun de la «  cinchounino ». Pièi dous chimiste francès descurbiguèron la quinino ; d'àutri chimiste n'en faguèron la sintèsi e es ansin qu'an amagestra la clourouquino ( Nivaquino) en 1949, qu'èro subre-tout emplegado pèr sougna li fèbre palunenco. En 1955 lou labouratòri Sanofi alestis l'eisaclourouquino, anti-enflamatiéu pèr sougna la pouliartito rumatouïdo e lou lupus . Es aquéu remèdi que faguè tant parla li saberu pèr sougna li malaut dóu Couvide 19 qu'èron pas tóuti d'acord emé lou proufessour Raoult.



I'aguè tambèn de bevèndo qu'èron facho emé d'estra de «  quina », d'aperitiéu qu'aro soun plus gaire à la modo coume lou Byrrh e lou Sant Rafèu, i'aguè meme uno bevèndo emé de sucre e de quinino «  Indian Touni » pèr ajuda li soudard de l'armado indiano à pas aganta lou paludisme.





Michello


Sourso : « Le quinquina, l'écorce des écorces, objet de tant de controverses »

Texte de Guillemette Resplendy-Taï. La Garance Voyageuse n° 132.

Foutò de la telaragno


lundi 15 février 2021

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°96: « Lou cabus dins lou nouvel an ! » Janvié 2021

 


La crounico dóu tèms ...que passo...


30 de Desèmbre: Enfin l'ivèr emé quàuqui bòni jalado que soun necite pèr assani l'èr e tua li bestiouleto destrùssi que soubravon encaro meme dins lis oustau coume li mouissau. Jamai coume aquest'an m'ère facho pougne au mes de Desèmbre ; cade niue venien m'enfeta mau-grat li poutingo de repous.

Lou tèms a pas fa menti lou prouvèrbi ; me souvene que pèr Pasco avié fa un tèms de calandro, e pèr Nouvè a fa un tèms dóu diable em'aquéu mistrau jala que boufavo coume un perdu :

Nouvè au jo, Pasco au fìò !

Enfin nous vaqui au bout de l'an, aquel an de malan, aquel an dóu bissèst que nous a rèn espargna, de la debuto à la fin, siéu urouso de lou vèire cabussa, emé l'espèr que l'an nouvèu siegue siau e fague respeli la joio e la drudesso dins lis oustau..

A la debuto de Desèmbre, coume sabian pas qunto sarien li règlo pèr la pountannado calendalo e qu'à cha uno falié anula tóuti li fèsto previsto, me sentiéu ges de voio pèr alesti l'oustau coume lou fau chasqu'an : adourna l'aubre de nouvè, faire la crècho, pastissa de bescue.

Mai quouro emé lis enfant, avèn decida de faire coume d'abitudo, ai subran agu mai d'enavans pèr lèu-lèu tout estigança.





A Marsiho, i'a uno santouniero qu'a agu l'idèio de pasta un santoun nouvèu : Deidié Raoult ; n'a fa uno cinquanteno que se soun vendu dins l'afaire de quàuquis ouro.

E nous vaqui aro en 2021, dins l'espèr qu'un vènt meiour boufara pèr faire desparèisse aquèu virus de malur...Fau pas desespera :

I'a ges de marrit tèms que non passo....


Michello


Li noum de famiho


Autro-fes, mai qu'à l'ouro d'aro, li gènt estacavon d'impourtanço à la subre-vivènço de soun noum patrounimi. Es pèr acò que tenien tant à-n-avé de drole, disien : « pèr garda lou noum ».

E me siéu avisado que dins ma famiho de-vers maire, se n'es manca de gaire que lou noum de moun grand vène à desparèisse. Aquéu parèu, Jóusè e sa mouié Anaïs an agu 10 enfant, sièis drole e quatre chato. Sus li sièis drole, un defuntè à la neissènço. L'einat, Lucian, aguè ges d'enfant ; Marcèu aguè dos chato e un drole qu'a agu, éu, dos chato. Pau a agu dous drole, un a agu dous chato, l'autre s'es jamai marida. Louvis aguè qu'un drole que s'es jamai marida e que defuntè encaro proun jouine. Ama aguè dous drole e dous chato ; demié li drole, n'i'a un qu'a jamai agu d'enfant e l'autre defuntè proun jouine, just avans soun maridage. Demié li feleno de mi grand, tóuti o quàsi, an agu de drole, mai poudien pas trasmetre lou noum. Mai ço qu'à-n-aquelo epoco fuguè un escandale, es qu'uno de mi cousino faguè, coume se disié, Pasco avans li Rampau ! Quouro si gènt s'avisèron qu'èro grosso, avié que dès-e-vuech an, la mandèron dins un establissamen pèr «  fiho-maire » ounte aprenguè un mestié e abariguè soun drole. Quàuquis annado après, se maridè, e soun ome ié prepausè de recounèisse l'enfant. Elo, vouguè pas, èro pas lou paire. E fin finalo, aquèu drole gardè lou noum de sa maire e sauvè lou patrounime de la famiho !

Pèr resta dins lis istòri de noum, en fasènt un pau de genealougìo, se sian avisa qu'en Prouvènço, èro la coustumo de douna i fremo maridado lou noum «  feminisa » de l'espous. Ansin, la mouié de Bertrand se noumavo Bertrando, la de Bertin ié disien Bertino, la fremo de Patin èro la Patino, la de Jourdan èro Jourdano, e aquelo de Berard ié disien Berardo.

E ço que m'agrado, tambèn, es de cerca l'ourigino di noum patrounimi ; D'eisèmple, dins ma famiho, i'avié de Testanière ; es-ti qu'avien la tèsto clafido de nièro ? Segur que li nouma Bontous èron de bràvi gènt, li Fabre èron belèu de manescau, li Fougasso pastejavon, li Jouve èron de gènt jouine, li Poudevigne èron d'óubrié que se lougavon pèr veni pouda . E dequé pensa di Lanternier, Barriot, Nouguier, Lombard, Bouchard, Roure, Blache, Bouscarle, Castagnard, Bouteiller, Bousquet, Bouffier, Escudier, Escoffier, Signoret, Malbosc, Chiron, Graille, Coste, Vergier, Richaud, Taupin, Chivalier, Negre, Estellon, Alazard, Peysson, Flour, etc.... ? Vous laisse chifra.


Michello



Curiouseta arimetico


1 x 8 + 1 = 9

12 x 8 +2 = 98

123 x 8 +3 = 987

1234 x 8 + 4 = 9876

12345 x 8 + 5 = 98765

???????????????????

1234567 x 8 + 7 = 9876543

12345678 x 8 + 8 = 98765432

123456789 x 8 + 9 = 98765421

(Vous demande de devina ço que manco)

Michèu



La toumbo-bello



Pèr la festo di rampau à Carpentras, i’a bèn de tèms d’acò, après la benedicioun de la branqueto cacaluchado de lipetarié tengudo pèr li pichot di riche, à la sourtido de la messo, li pichot paure qu’esperavon sus lou parvis de Sant Siffrèn, se rounsavon sus li rampau bèn prouvesi pèr n’en faire toumba li friandiso en cridant : « Manjo ! » ; acampavon alor tout ço que barrulavo pèr sòu. Acò s’apelavo lou « toumbo-bello ».

Aquéu biais de parteja fuguè lèu enebi pèr la glèiso que i’agradavo pas lou mesclage di branco benesido e di lipetarié.

À l’ouro d’aro, li rampau garni an coumpletamen despareigu e souleto la gleiso pourgis li branco benesido…



Tèste de Ano Laberinto, prepausa pèr Jano-Mario