lundi 18 mars 2013

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°22 Mars 2013

Mars aurous

Abriéu pluious

Fan ana lou bouié jouious

Lou Dardar es urous

Lou Dardar, tre que fuguè dins lou jardin de soun coulègo jardinié biaissu, ié moustrè un papié qu’avié tira de soun pounchoun.

« Vaqui l’adicioun que m’as demanda de faire. Fuguè facile bord que i’a que de 0 e de 1 » diguè lou Dardar que s’assetè sus lou banc à coustat de soun coulègo.

Countuniè ansin : «  Ai de mai verifica la resulto en baso 10 coume lou podes vèire ; sufis de saupre que 1+1 =10 e 1+1+1=11 e alor es un jo d’enfant ; es moun felen que sara estoumaga quouro ié moustrarai aquel travai ».

Lou jardinié biaissu pousquè alor legi :

11111

+ 1101

= 101100

Verificacioun :

11111 = 1+1x2+1x2x2 x2x2x2 +1x2x2x2x2

=1 +2 + 4 + 8 + 16 = 31

1101 = 1 +0x2 + 1x2x2 +1x2x2x2

= 1 + 4 + 8 = 13

101100 = 0x1 + 0x2 + 1x2x2 + 1x2x2x2 + 0x2x2x2x2 +1x2x2x2x2x2

= 4 + 8 + 32 = 44

Ço que douno bèn : 44 = 31 + 13

« Siés estabousi, me semblo » diguè lou Dardar urous qu’apoundeguè : « En venènt, me siéu demanda coume faire pèr escriéure li chifro amé de virgulo ».

Lou jardinié biaissu prenguè alor soun craioun e coumencè sis esplicacioun .

Se sias autant curious que noste ami Dardar, siéu segur que sarés impaciènt de legi lou numero seguènt.

Michèu

Febrié es un couquin !

Quant arribo lou mes de Febrié, de vèire li jour que s'aloungon, semblo que l'ivèr toco à sa fin, subre-tout que i'a souvènti-fès de bèlli journado, que se ié pòu vèire de lagramuso sourti de si trau de muraio pèr bèure un pau de soulèu, e tamben d'abiho en recerco de quàuqui flour à teta. Mai se fau mesfisa, se dis que sian encaro qu'à la mita de l'ivèr... « A la Candeliero, sian au mitan de la feniero »

Autri-fès se disié que lou tèms que fai lou jour de la Candelouso fai quaranteno souto coundicioun dóu tèms que fara lou 5 de febrié, jour de la Santo Agueto. Aquelo Santo Agueto es à la Candelouso ço que San Barnabé es à San Medard : ié pòu coupa l'erbo souto li pèd !

Autri-fès, pèr counjura'co, lou cinq de febrié, li gènt cantavon : » Agueto, emporto la fre dins ta saqueto ! » E se d'asard, i'avié mai de marrit tèms, disien : «  la vièio reguigno » !

Carle Galtier nous conto l'istòri de la vièio* : Lou 26 de febrié, uno vièio femo, vesènt s'acaba lou mès que fuguè, aquesto annado, forço clemènt, diguè à febrié, en se trufant d'èu : «  Febrié, emé ti febrierado, m'as fa ni pèu ni pelado », valènt à dire, as ges fa de mau à moun avé. Ausènt acò, Febrié ané veire Mars e ié diguè : «  presto-me tres jour, e tres que n'ai, de pèu e pelado ié farai » E faguè alor sièis jour d'uno fre que pelavo e que faguè peri l'avé de la vièio femo.

E d'efèt, acò se remarco souvent pèr li darrié jour de Febrié e li proumié de Mars, lis «  emprunta », la fre se reviho ; se dis que la vièio vòu jamai mouri....

Es coum'acò que l'ivèr de cinquanto sièis, fuguè tant marrit ; Febrié èro esta clemènt, la Primo semblavo d'èstre en avanço, mai vaqui que la vièio se boutè à reguigna...D'ùni gènt me countèron qu'à la fin de Febrié, subran, arribé uno fre qu'es pas de dire : lis óulivié qu'èron gounfla de sabo crebèron tóuti, de dedins sis oustau lis ausissien peta dóu gèu, e acò ié fendesclavo lou cor. E pas pu liuen qu'en 2001, i'aguè tamben uno poulido reguignado ! Me souvene que pèr lou 27 de Febrié, la meteò anounciavo de nèu ; me despachère de quita moun travai, en Ate pèr faire à la lesto quàuqui prouvisioun e prenguère la routo pèr lèu m'entourna au miéu. Quouro i'arribère, n'i’avié deja uno bono espessour, e la nèu countuniavo de toumba... En fin de journado, lou lume coumencè de trantaia e s'amoussè ; me diguère, aquest cop, ié sian !

E acò durè uno semano de tèms. Setanto centimètre d'uno nèu lourdasso faguèron peta uno bigo de bos, e la bassacado qu'acò faguè i fiéu eleitri aguè pèr counsequènci de n'en faire peta d'autri qu'èron pamens en betum. D'ùni siguènt alounga en travès de la routo, lis ome qu'èron en cargo de neteja pousquèron pas passa, e li que devien chanja li bigo poudien pas mounta, amor que la routo èro pas desgajado....E nàutri, uno semano de tèms fuguerian presounié de la nèu, sènso lume...

La vièio nous avié pas espargna !

Autri-fès, lou calendrié revouluciounàri fasié coumença Febrié, que ié disien «  Ventôse », lou mès dóu vènt, lou dès e nòu ; es en aquèu moumen que i'a quàuqui reguignado de fre, pièi après li fébrierado de febrié lou jala, i'a la luno de Mars qu'a marrido reputacioun, es toujour uno pountannado fresco !

Alor, mesfisen-se, la vièio a pa'n'ca di soun darnié mot !

Michello

* Charles Galtier :Météorologie populaire dans la France Ancienne.

« E » coume « échapper»

Le prisonnier s’est échappé lou presounié s’es escapa

Il a laissé échapper un cri un crid i’a escapa

La bouteille lui a échappé des mains la boutiho i’a escapa di man

Laisser échapper une occasion manca lou cop

Il a échappé de peu à l’accident gaire se manquè qu’aguèsse un aucidènt

Rien ne lui échappe ! a l’uei, lou pèis !

Son nom m’échappe soun noum m’escapo (m’a passa de la

tèsto)

l’échapper belle l’escapa bello

Istòri d’uno vido

Ço que vous vau escrièure es vertadié e s’es debana dins lou vilage de moun enfanço.

Èro la vido de la majouro partido di gènt de la campagno que pau d’entr’èli ié poudié faire de grandis estudi pèr manco d’argènt, après la guerro. Quant à iéu, leissère l’escolo coumunalo quouro manjavo dins mi douge an e aguère la chanço d’agué un ouncle institutour à Boulbon dins li Bouco dÓu Rose que, maugrat mi douge an, me pousquè presenta amé sis escoulan au Certificat d’Estudi, car dins la Vaucluso, falié agué trege an au mens. Me vaqui dounc parti pèr Boulbon sus ma biciéucleto pèr me presenta lou lendeman à Tarascoun à l’eisamen qu’Óutenguère.

Entre-tèms, de dispenso èron acourdado dins lou despartamen e l’institutour, Moussu Garcin, m’a vougu presenta e es ansin que me retroubère amé dous certificat.

D’aquèu tèms, erian mes au travai forço jouine. Moun paire fasié la culturo de la vigno, di gran e lou jardin : Èro dur de travaia dins li vigno vo dins li champ amé de chivau que fasien dins li set cènt vo vue cènt kilo alor que n’en fasiéu que seissanto cinq. En mai de la vigno, fasien tambèn lou jardin pèr suveni i besoun de l’oustau e nourissien un vo dous porc pèr meioura l’ourdinàri.

D’aquèu tèms, avien pas de refregidou : dispausavian alor dins un douire, après agué fa foundre la graisso, li cousteleto dÓu porc que li prenien à flour e mesuro de nÒsti besoun.

Lis annado soun passado e n’en garde un souveni inoublidable amé forço travai dins li vigno, lou jardin, li meissoun que li garbo se ligavon à la man pèr li pourta pièi sus l’iero e lis amoulouna en garbeiroun de fes de cinq mètre d’aut. Falié pièi laboura e se disié : « Fau troussa lis estoublo pèr apourta d’azote e faire poussa l’erbo ».

Forço jouine, ai fa d’esport, d’atletisme e de rugby jusqu’à quaranto an. Me siéu marida en 1953 amé uno femo fourmidablo que m’a douna dous magnifique enfant e vuei avèn quatre felen.

Pode pas èstre regretous d’aquesto epoco que fuguè richo…Avans, amé tres vo quatre eitaro de terro, se poudié vièure ; aro, amé la mecanisacioun, n’en fau tres vo quatre fès de mai.

Voudriéu parla tambèn di privilege qu’avèn perdu. TÓuti lis annado, l’aigo dÓu canau èro levado ; èro la festo e èro toulera. Uno carriero de Vedeno es apelado « carriero rabastout » : aquest sèr, erian au Pont di Counfino pèr espera la baisso dis aigo dins la Sorgo pèr ana pesca à la « rabasto » ; jitavian un fielat de quatre mètre de large tengu pèr de bambou e agantavian ansin touto meno de pèis :Trucho, anguielo e pichot pèis. TÓuti n’en manjavon. Aro es defendu ; preferissèn leissa mouri li pèis…

La casso i pichots aucèu es estado tambèn interdito : Que de souveni de broucheto davans la chaminèio cuecho amé un fais de bos de platano. Pèr la casso, èro pas besoun de prene uno carto ; se poudié cassa de pertout : Lou gibié mancavo pas e éro pas besoun de n’en pourgi.

Me fau m’arresta aqui, mai que de causo encaro à dire. Apoundrai que participère à la vido de la coumuno pendènt trento an. Moun analiso es simplo ; voudriéu que m’esplicon « lou prougrès » ; siéu na en 1931 e coumprene toujour pas.

Marcèu

La sÓuprarello

Siéu un enfant de la guerro. Na en 1931, aviéu apres, tre 12 vo 13 an, à cala li leco à lapin. D’aquèu tèms, n’i en avié un mouloun e èro tout un art pèr lis aganta car aquèli lapin avien un bon Óudourat e falié dounc se ié prene amé forço precaucioun : Se falié freta li man amé de ginesto. Ero facile de vèire li petoulié : li peto longo èron li di male e li roundo li di femelo. Amé un pau d’entrinamen, falié cinq à des minuto pèr cala uno leco à paleto, mai falié counèisse la coumbino : Quouro lou petoulié èro lou d’un male, ié boutavian li peto d’uno femelo e vice-versa. Avian à la fermo de lapin en gàbi e seleiciounavian li peto dins uno bouito.

Lou matin, moun paire e iéu anavian vèire li leco. I’avié bèn souvènt, un vo dous lapin d’aganta. I’anavo tambèn lou jour sus la biciéucleto de ma Grand, mounte aviéu bouta un mussi pèr li lapin qu’Óublidave pas de recoubra d’erbo pèr lis escoundre.

N’en arribe à la sÓuprarello : Aviéu remarca mai d’un cop un ome d’un age certan que s’entournavo di vigno amé uno sÓuprarello sus l’esquino.

Un jour, decidère de l’espera e ié demandère se i’avié uno ataco de cèndre dins li vigno. M’a espincha e me respoundeguè : « Pichot, te vau faire vèire lou sÓupre qu’emplègo ».

Duerb alor la souprarello e veguère que i’avié dous lapin dedins.

Dirai pas soun noum ; ié disien Marcèu coume iéu. Fau dire que la casso èro tancado e d’aquèu tèms, un pau de car èro la benvengudo. Erian pas de bracounié ; èro lou besoun e tre que la casso èro duberto, boutavian plus de leco.

Marcèu

Lou briquet

I’avié un cop èro, dins la Grand carriero, uno pichoto couÓuperativo que se ié vendié de blad, de bren, d’engrais, de poutasso, de seniho e encaro de grano pèr li pijoun qu’èro l’afaire de l’ome . Quant à sa femo, s’Óucupavo de vendre quàuqui banasto de poumo d’amour que prenié enco li païsan dÓu cantoun ; vendié tambèn de tartifle e de faiÒu que pesavo amé soun briquet, balanço forço utilisado amé soun platèu d’un coustat e de l’autre, soun bras que ié falié desplaça un pès jusqu’à equilibra l’Óutis. Aquesto persouno èro couquino : Avans que la balanço s’equilibrèsse, ié mandavo un cop de pouço e vous disié : « Tè, avès bon pes ! ». À vosto revengudo à l’oustau, vous mancavo toujour quaucaren dins lou pes qu’avias paga.

Jano-Mario

Moussu l’institutour Fléchaire

À la debuto de la guerro de 1914-1918, lis institutour fuguèron moubilisa pèr èstre manda sus lou front. La coumuno faguè alor apèu à Moussu Fléchaire pèr assabenta lis escoulan de l’escolo coumunalo.

Aquèli quàuqui souveni qu’escrive, li tene de moun paire qu’èro escoulan à n’aquelo epoco. Me n’en parlavo amé un grand respet : Aquest ome amavo soun travai e èro un pau un paire pèr lis enfant de la classo.

Èro forço uman : escrivié i soudard sus lou front ; ié mandavo de cÒlis, de taba e de nouvello dÓu vilage.

Pèr lou vounge de nouvèmbre, i’a dous an, uno elegido de la coumuno a fa l’eloge de Moussu Flechaire : N’en fuguère forço pretouca ; me semblavo vèire moun paire.

Moun paire quitè l’escolo à vounge an après agué passa soun certificat d’estudi ; moun Grand èro au front e deguè ansin ajuda ma Grand dins li champ.

Moussu Fléchaire mancavo pas de dire à sis escoulan : « Vous aprendrai ço que sabe, mai sarès toujour d’ase » ! »

Pèr acaba d’escriéure sus aquesto tristo periodo, moun paire s’èro bleissa au geinoui dins un cabus ; i’avié gès de medecin à Vedeno ; ma Grand lou menè amé la jardiniero, à SAFOR que i’avié un major alemand que patetejè pèr sougna moun Grand ; s’Óucupavo tambèn d’àutri persouno que lou venien trouba ; queto bello leissoun d’umanita pendènt aquesto guerro segarello.

Andriéu

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.