vendredi 5 octobre 2012

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°17 Óutobre 2012

En Óutobre, lou vin se fai bon

La partido de pesco amé lou Titèn

« Vènes amé iéu, Marcèu, aquéu dimenche ? Counèisse un cantoun pèr pesca que de-segur t'agradara forço » diguè lou Titèn à moun Grand, forço souspres d'aquelo counvidacioun.

Fau dire que moun Grand èro pas un pescaire ; preferissié lou bracounage. Ié venié en Òdi d'espera d'ouro de tèms sus la ribo pèr sourti un malurous pèis; pamens, lou Titèn avié talamen insista que diguè pas noun e que decidèron de se retrouba lou dimenche venènt en famiho, sus li ribo dÓu Rose proche de Comps.

Ma maire èro forço estounado ; couneissié soun paire ; l'avié jamai vist pesca à la ligno. Preferissié « faire lou trau » à Eguïo dins la Sorgo amé lou « Dardar » e reveni chasque cop amé un plen ferrat d'anguielo qu'Óufrissié pèr la majo part à sis ami. Èro toujour amé un pau de crento que participave à-n'aquéu bracounage : l'arribado dÓu gardo de pesco èro toujour poussiblo.

Falié coupa l'arribado de l'aigo de la Sorgo que se jitavo dins un canau que ribejavo nosto terro e que servié à nega li prat e li jardin. Alor, amé de ferrat, falié lest vueja lou trau que l'aigo i'avié fa à la sourtido de la marteliero e après un esfors plen d'enavans, reculi lis anguielo preso à la lèco que virouiavon dins la fango dÓu founs dÓu trau: Èron de bestiàri mai gros que lou bras que falié lèu bouta dins uno caisso bèn barrado. Lou sèr penjado à-n'uno branco pèr uno courdello serrado au ras de la testo, li falié alor espeia ; ço que m'estounavo alor, es que countuniavon de s'envertouia, meme après i'agué coupa la tèsto.

Dounc, aquéu dimenche se retroubèron sus li ribo dÓu Rose tout proche de Comps, à coustat d'Aramoun, mounte lou Gardoun se jito dins lou flume. Moun Grand se faguè apresta e esca la ligno que lou Titèn i'avié pourgido. E vague de manda lou siéure ; rèn pitavo ; pamens, lou Titèn sourtié adeja si proumièri preso .

Pau à cha pau, moun Grand s'aluenchavo long de la ribo en cerco d'un bon cantoun ; mai, de bado. Un moumen, fuguè talamen luen, que lou veguèron plus.

Mai, un quart d'ouro mai tard, lou veguèron s'entourna tout triounflant ; uno anguielo gingoulavo au bout de sa ligno e la presentè au Titèn : « Ai jamai vist acÒ ! Coume as fa pèr la prene ? Lis anguielo se prenon pas au musclau ! » ié diguè lou Titèn, estabousi de vèire l'anguielo que s'envertouiavo que mai. Moun Grand i'espliquè alor qu'un vedèu èro toumba dins l'aigo e que s'èro enega. Lis anguielo èron en trin de festeja à soun entour. « Ié vau encaro ; lou cantoun es bon » ié faguè alor moun Grand en s'aluenchant dejà.

Ansin, mai d'un cop s'entourné amé uno nouvello anguielo que lou Titèn n'èro de mai en mai estabousi.

Lou sèr pamens, aprenguèron lou fin mot d'aquelo pesco miraclouso : Moun Grand anavo chasque cop encÒ lou peissounié dÓu vilage e se ié fasié pendoula uno anguielo.

Moun grand èro un farcejaire de proumièro e mai d'un Vedenèn lou podon afourti.

Michèu

« A » coume « arriver »

arriver à Marseille : arriba à Marsiho

la tempête arrive : la tempèsto, la chavano

arribo

mon fils m'arrive à l'épaule : moun enfant m'arribo à

l'espalo

qu'est-il arrivé ? de qu'es arriba ?

arriver comme un chien dans un jeu de quilles : arriba coume uno mousco

dins la soupo

je suis arrivé à le réparer : ai capita de l'adouba

il est arrivé(socialement) : aro fai lou grand moussu

il en est arrivé à tout abandonner : finiguè qu'abandounè tout

quoi qu'il arrive : coume que vire

il m'est arrivé d'en manger : n'ai agu manja

il y arrive juste : pecaire, ié fau tout

cela peut arriver : tant pÒu arriba

Michèu

Autouno pico à la porto....

Chasqu'an es la memo causo: un cop qu'arribo lou mes de Setèmbre, n'ai moun proun d'aquelo calourasso e pantaie de plueio o de neblo, pantaie en tout ço que pourrié announcia que l'estiéu es feni e bèn feni. Avèn agu nosto plueio de la fin d'Avoust e encaro à la debuto de Setèmbre, pièi aquéu gros mistralas qu'a fa clina li flour dóu jardin, qu'a matrassa li fueio dis aubre. E un cop que lou Magistrau a cala, vaqui, tourna-mai, la calourasso que fenis de tout seca!

Pamens, en regardant alin de d'eila dóu valat, vese que lou fuiage dis aubre es pas tant verd e coumenço de carga sa liéurèio d'autouno. Sente que i'a dins l'èr quaucarèn de nouvèu que floutejo, d'uno michour e d'uno douçour indefinissablo. Quàuqui matin ai trouba dins lou prat uno coulounio de champignoun encaro lusènt de l'eigagno de la nue. Aièr, en barrulant dins li colo souto Ventour, rescountrère, à coustat d'un pichoun riéu, uno chourmo de semenciero que lou ventoulet fasié tremoula sus si cambo fréulo. Me siéu di: « acò marco que l'autouno es en camin» e maugrat la calourasso de la journado, à vespre, un pichoun frejoulun m'a fa carga la vesto.

Li nue soun vengudo fresco, e la journado, i'a pus besoun de barra li contro-vènt pèr s'apara di raias de soulèu, bèn au countràri. L'oustau, coume uno grosso lagremuso aloungado dins lou prat, s'acagnardo dóu leva au coucha dóu soulèu. E quet plasé de descurbi, tourna-mai, l'oustau clar, ennega de lus!

Mai un jour, à vespre, faudra atuba lou fiÒ... Coume l'ame, aquéu proumié fiÒ de la sesoun! Li broundiho seco, qu'an espera tout l'estiéu, petejon coum'un fiÒ d'artifice e an lèu fa d'óuloureja tout l'oustau; perfum d'autouno que lèisso entre-vèire de meravihouso vesprado, de retour sus se-meme, e de pantai davans lou fougau.

Chasqu'estiéu, la calourasso m'esclapo, me levo touto voulounta, mai tre l'autouno, me sente touto reviscoulado. Siéu nascudo à l'autouno, e belèu qu'aquelo sesoun es pèr iéu, chasqu'an, uno respelido.

Michello

Quouro demourave à Santo Ano

Aco èro dins lis annado1952 : demourave amé mi gènt à la granjo de Garcin lou paire, au bord de la routo naciounalo que vai d'Avignoun à Carpentras ; toucant noste tenamen, i'avié lou « bar di Dora » e à dous cènt mètre, i quatre camin, lou dÓu « Cantoun Flouri ». D'aquel tèms, la routo èro mai tranquilo qu'à l'ouro d'aro que li veituro ié fan la co pèr mena si gènt au travai lou matin : vesian passa de tèms en tèms uno moto vo uno biciéucleto, uno camiouneto e subretout de carreto e jardiniero.

Menavian li terro qu'anavon jusqu'au « Camp di Badafier » que lis autourita franceso i'avié parga li vietnamen requisiciouna pèr travaia en Franço pèr remplaça li sÓudard francès enroula dins la guerro d'Indouchino. Aquèli terro èron la prouprieta de Moussu Carbonel e ié disien « li terro Carbounèu ». Ié faturavian de poumo-d'amour, cebo, blad, pese, faiÒu verd, tartifle ; avian tambèn dous prat pèr lou fen di chivau.

Quouro anavian dins li terro, lou tantost, agantavian uno trenteno de nÒsti canetoun pèr li bouta dins uno banasto bèn cuberto ; partian ansin amé la carreto e lou chivau, amé èli pèr li lacha pièi dins li prat : se jitavon alor sus li mourgueto à se faire peta soun gavai ; lou sèr, bèn gava, se couchavo près de la banasto que ié disien la mano ; èro alor facile de lis acampa pèr li ramena à l'oustau.

Qu'aquèu tèms semblo liuen tant lou biais de vièure à chanja ! E pamens, èro aièr.

Jano-Mario

 

Jan-Enri Fabre, lou Félibre di Tavan

Tout lou mounde counèis Jan-Enri Fabre, lou saberu, lou qu’a passa la majo part de sa vido à óusserva li bestiouno, soun biais e sis us, mai n’ia gaire de segur, que lou couneisson vertadieramen.

En mai dóu saberu, titulàri de très licènci e dous dóutourat de sciènci, Jan-Enri Fabre ero un pouèto de trio e un musicaire autoudidate.

Coumencè de coutiga la muso qu’avié vint an, rimejavo en francès e escriguè de meravihouso pajo. mai es pu tard que vai rimeja en prouvençau. Adeja, quouro fuguè nouma proufessour en Corso, se liguè d’amista emé lou moutpelieren Moquin-Tandon, e es èu, que rimejavo en languedoucian, que ié counseiè de s’espremi dins sa lengo meirenalo. En aquelo epoco, Fabre n’èro encaro à parla dins soun patoues auvergnas, mai quouro venguè pièi en Avignoun, trevavo la librarié Roumanille, e coumencè de s’embuga dóu parla prouvençau.

Mai es vertadieramen quouro s’istalè à l’Harmas qu’aprenguè lou prouvençau, bono-di soun ami Louvis Charasse, istitutour à Sérignan e tambèn Félibre, e soun jardinié Marius Guigue.

Coumencè alor à escriéure sis “Oubreto Prouvençalo” que titravo d’esperèu: “ umbli bachiquelli” !

En 1909, Fabre fuguè elegi Majourau dóu Felibrige. Defuntè en 1915, avié nonante e dous an.

Maugrat que fuguesse un travaiaire acarnassi, Fabre visquè quasimen touto sa vido moudestamen: li libre se vendien pas toujour bèn, e lou salàri de proufessour èro mingre… e ié falié abali sa famiho.

Dins sa vido, leva de sa decouracioun de Chivalié de la Legioun d’Ounour, óutenguè gaire de recouneissènço; en un moumen, l’argent ié defautavo talamen, qu’aguè l’idèio de vendre sa couleicioun d’eigarello de champignoun, e n’en parlè à Frederi Mistral. Lou maianen, esmougu pèr tant d’umilita escriguè au Menistre, ço qu’aguè pèr counsequènci de ié faire manda uno pensioun pèr feni sa vido un pau mai dignamen.

I’aguè perèu lou Dóutour Legros, deputa e amiratour afouga dis escrit de Fabre que s’esmouguè tambèn qu’un ome de sa qualita fuguesse quasimèn óublida de tóuti. Es èu qu’en 1910 decidè d’ourganisa lou Jubilèu de Fabre. Counvidè à Serignan un fube de mounde: saberu, ome de letre, ome pouliti, ami. Faguèron uno grando taulejado, e li mai espanta fuguèron lis abitant dóu vilage que lou counèissien gaire, de veire arriba tout aquèu poulit mounde.  D’aquèu jour, reçaupè de vesite, de presènt e d’ounour. En 1913, aguè meme la vesito dóu President de la Republico, Ramoun Poincarré.

La vido de Jan-Enri Fabre fuguè talamen longo e talamen emplenado que se póu pas counta en quauqui mot….

Es pèr acÒ que la chourmo assouciativo dóu Pont de Garanço vous counvido à veni à l’oustau dis assouciacioun de Vedeno, lou dissate 17 de Nouvèmbre à 15 ouro, pèr assista à la counferènci-espetacle dicho e cantado pèr la troupo de Jan-Bernat Plantevin. En mai d’acÒ,touto la semano precedènto, toujour à l’oustau dis assouciacioun, pourrès vèire uno espousicioun counsacrado à la vido e à l’obro de Jan-Enri Fabre," lou Félibre di Tavan”.

Pèr d’entresigne, me poudès souna au: 04 90 22 00 83.            

                                                                                      Michello

Bibliougrafio:

-La vie de Jean-Henri Fabre, Naturaliste. Docteur G.V Legros. Ed Sciences nat.

-Jean-Henri Fabre: à la rencontre de l’homme et du poète dans l’oeuvre du savant. Marie Mauron. Ed. A. Barthelemy. Avignon

-Biougrafio de Jan-Enri Fabre. JP Tennevin. Coll.Lou Prouvençau à l’escolo.

-Album de famille et lieux privilégiés de Jean-Henri Fabre. Yves Delange. Ed. A. Barthelemy et Actes Sud.

-Jean-Henri Fabre, Poésies françaises et provençales. P. Jullian. Ed CREDDO.Graveson.

-Les Carnets du Ventoux, numéro spécial JH Fabre.

-