jeudi 11 avril 2013

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°23: Abriéu 2013

Au mes d’Abriéu,

Te deléuges pas d’un fiéu

 

L'apètis vèn ( e s'en vai ) en manjant....

Quouro nòstis enfant èron pichot, anavian quauquifès passa li vacanço d'estiéu en Gascougno. Eilabas, li gènt èron tras que brave e acuiènt.

Lougavian un pichot oustau, au mitan di vergié de pesseguié, à man de l'oustau di mestre. L'oustau d'aquéli gènt èro grandas e i'avié quatre generacioun que ié restavon ensèn ; leva di dous jouvènt qu'anavon encaro à l'escolo, chascun avié soun obro : la grand, tras que vièio, plumavo li galino, canard, auco, dindo qu'abarissien pèr li vèndre, e tambèn survihavo lou fricot que mitounavo dins lou cantoun de la chaminèio, l'estiéu coumo l'ivèr. Soun fiéu, Fèlis, e sa mouié, Lùci, s'óucupavon de l'escour e tambèn dóu jardin ounte fasien veni touto meno de liéume e de frucho pèr li besoun de l'oustalado. Li jouine, Jan-Glaude e sa mouié Liseto, s'óucupavon de tout ço qu'èro pèr vèndre : elo, lou fege gras, lou counfit, èu menavo li vigno e fasien d'armagna. Fasien tambèn veni de pruno , de taba e de blad de barbarié.

Un jour, aquéli bràvi gènt nous counvidèron à manja, e vous pode afourti qu'ai jamai pu fa un repas coum'aquéu, jujas un pau :

D'en proumié, nous serviguèron lou fege gras, pièi lou bouioun de la galino emé de tapiouca, e la galino boulido emé si liéume ; pensavian d'agué fini...mai la coustumo èro de servi très meno de viando : la boulido, la roustido e la en sauço... Nous fauguè alor nous quicha un pau la panso quouro veguerian arriba sus la taulo lou canard rousti à l'àsti emé de faiòu verd. Nous semblavo qu'emé'cò lou repas devié èstre fini...mai de bado ! Fauguè encaro faire ana li maisso ! Aduguèron sus la taulo un plat redoulènt de paloumbo en sàlmi, que lou Fèlis avié tua à la casso, dins sa paloumbièro ; e lou plat arribè pas soulet ! Èro acoumpagna de tartiflaio rousso e redouno, roustido emé de graisso de canard. Pièi venguèron l'ensalado e tamben lou platèu de froumage dóu païs, e pèr fini, enfin , uno coupo de pessègue à l'armagna e tambèn de pastissarié. E aquéli bràvi gènt que nous voulien regala, nous servien de poulidi racioun, e tout èro tras que bon, mai coume se dis, lou «  trop » es l'enemi dóu « bèn », e ço qu'aurié pouscu èstre un moumen di mai agradiéu, èro vengu pèr iéu, quasimen un suplice ! Lou tèms a passa, e sabe pu coume avèn fa pèr manja tout acò, érian jouine, mai ço que me ramente es qu'à la fin, poudian pu «  bada » !

Tout de long dóu repas, un vesin, Jaume, nous countavo d'istòri que s'èron passado eilabas, e èro un chalo vertadié de l'ausi. Acoumpagnavo cado fraso d'un : «  hilh de puto ! » restountissènt. Ère vengudo, vuéi, pèr vous counta aquélis istòri, mai ai trop fa d'alongui em'aquéu repas, alor vous li countarai lou mès venènt.

Vous dise à bèn-lèu, e se sias à man de vous entaula, vous souvete un bon apetis...

Michello

Lou Dardar es veraman un curious

Fuguè lèu au rescontre dóu jardin, lou Dardar. Soun ami jardinié i’avié proumès de i’esplica coume faire pèr escriéure en baso dous, li noumbre amé de virgulo.

S’assetè sus lou banc e soun coulègo se faguè pas prega pèr coumença sis esplico :

« Quouro escrivèn 0.1 en baso dès, aco vou dire 1/10 ; 0.01 es l’escrituro de 1/100. Dounc en baso 2, 0.1 vai èstre l’escrituro de 1/2, 0.01 la de 1/4, 0.001 de 1/8 e ansin de suito.

Lou noumbre 1,101 en baso dous es dounc 1 + 0.5 + 0x0.25+ 1x0.125 = 1.625

Coume en baso dès, forço noumbre an uno infineta de chifro après la virgulo :

1/3 = 0.333333……

En baso dous, 0,1010101…..es l’escrituro dou noumbre 2/3.Pèr aco, te… »

« Aro, n’ai proun ; devèn trop coumplica pèr iéu ; siéu pamèns countènt de tis esplico ; de-qu’anan faire de nosto journado ; fau belèu pensa à semena nòsti rais-fort ? » diguè lou Dardar.

« As rasoun, li matematico fan pas poussa li lièume » ié respoundeguè lou jardinié biaissu que s’aubourè e prenié dejà soun eissado.

Michèu

« F » coume « facile»

Une leçon facile uno leiçoun facilo

C’est facile es eisa(es la casso i limaçoun)

(es coucagno)

Il a la parole facile parlo facile (eisa)

Cet âne a un caractère facile aquel ase a un biais facile

Une plaisanterie facile uno talounado simplasso

Une femme facile uno panturlo (uno bado-cuou)

Mi souveni d’enfanço

I’a bèn de causo que me revènon en memòri. Dins la carriero dis Iero que ié demourère de-longo, ié disien, dóu tèms de la garanço, « lou Chivau blanc » ; ié passavo forço gènt pèr vèndre un pau de tout.

Pèr coumença, tóuti li matin, èro la lachiero de gorlier. Tiravo soun carretoun carga de dous bidoun de la. Sourtian alor amé de casseirolo ; nous servié amé un quart que semblavo à uno cosso e ansin avian de la bèn fres.

Ero pièi lou tour d’uno pichoto memèi touto vestido de nègro ; soun carretoun èro tapissa de jounc bèn verd pèr presenta si froumajoun de cabro o de vaco, sa brousso.

Lou quartié èro tambèn vistaia pèr uno bóumiano ; quouro la vesian arriba, avian la petocho ; s’èro la femo de Patachon ! Avié un panieroun au bras plen d’aguio, eisséu, dedau, tout pèr courdura.

Uno fès pèr mes, Moussu Baconnier passavo pèr vèndre de linçòu, servieto de taulo, de teleto, e de moucadou.

L’estiéu, Moussu Vaz passavo amé soun carretoun refrigera pèr counserva la glaço que fasié èu-meme ; erian countento, car nosto maire nous en prenié un pichot cournet.

I’avié tambèn lou patiaire que nous prenié li pèu de lèbre, de lapin e quàuqui fès de vièis estrasso.

Roufino nous anounciavo li mort dóu vilage e l’ouro dis enterramen.

Pèr la fèsto voutivo, passavo la courso de biciéucleto ; tóuti li vesin se venien metre à l’oumbro d’un amelié qu’avian dins nosto iero ; à chasque passage, se fasian pas prega pèr lis encouraja en picant di man.

Tóuti lis an, li troupèu de moutoun fasien soun amountagnage en passant davans noste oustau : li fedo, lis agnèu carga dins la carreto, li cabreto, lis ase amé si lourds ensàrri, lis aret amé si campaneto, li chin que fasien l’ordre en rapelant li bèsti que se desvaraiavon. Tout acò anavon davans l’oustau « Garcin » pèr ié fourma un escabot lest pèr l’amountagnage en Savoio.

Lis escoubiho èron acampado pèr l’ emplega municipau « Dardar » amé soun toumbarèu.

Un ome que ié disien « lou Grand Justin » carrejavo dins un toumbarèu li chivau mort à l’escarrissage : vesian alor li quatre pato de la bèsti que despassavo di ridello e acò nous fasié proun de peno.

I’avié tambèn, tóuti lis estiéu, un ome que passavo amé soun ourse : lou fasié teni dre e dansa en picant sus un tambourin ; erian esberlugado e au mai picavian di man, au mai nous semblavo que l’ourse èro countènt.

Tóuti aquèli gènt animavon nosto carriero que vèi à l’ouro d’aro passa sèns relàmbi, de veituro brussènto que si gaz enfecisson l’èr.

Oudeto

Dou tèms de la guerro

Au moumen de la declaracioun de la guerro, manjavo dins mi nouv’ an e vau ensaja de faire reviéure ço qu’ai viscu.

Moun paire èro esta moubilisa à Lioun. I’avié dintre lis ome moubilisa un que ié disien Fernand Contantin qu’èro mai couneigu souto soun noum d’artiste « Fernandel » : èro dejà un grand coumique que lis a bèn amusa. A la fin de la guerro, s’es entourna à Vedeno e la periodo de l’oucupacioun coumencè e n’en vaqui quàuqui souveni amé li noum di gènt que li pertoucon.

I’avié uno femo que ié disien « Angelo » que venié travaia à la bastido pèr faire lis agroufioun, li rasin e bèn d’àutri causo. Ero jusiolo e avié pòu d’èstre arrestado ; acò arribè e n’en revenguè pas…Soun ome, endeca, èro esta refourma ; èro italian e nous avié demanda de ié garda uno malo que n’avèn jamai sachu ço que countenié ; l’avien escoundudo dins la feniero souto lou fen e à la fin de la guerro, l’ome es vengu la recoubra ; vivié carriero de la Gardeto à Vedeno ; finiguè pèr s’entourna en Italio.

Dins aquelo periodo forço riscouso, moun ouncle nous avié demanda de recebre soun nebous, pensant que sarié mai en segureta à Vedeno qu’encò siéu en Alsaço. Ero un bèu drole fourmidable que nous ajudavo dins lou rusticage ; s’èro agrega à la vido dóu vilage e avié meme crea uno equipo feminino de panié-trauca que n’en èro l’entrinaire. Aquesto equipo countuniè d’eisista après l’óucupacioun. Vivié encò mi rèire-grand e s’es entourna encò siéu après la guerro.

Pendènt l’óucupacioun, moun paire fuguè requisiciouna pèr ana garda li camin de ferre. Ero encarga amé Moussu Sylvestre dóu ravitaiamen de la resistènci. Sus acò-toucant, i’avié sus la coumuno, dous jouvènt que vivien dins uno baumo estigançado à la lèu-lèu e situado au bout di vigno de moussu Balestri devers Piecaud. Mi gènt ié fasien la bugado, estendudo pèr la faire seca dins noste feniero ; uno vo dos fès pèr semano, anavian amé lou chivau e la carreto, ié pourgi soun linge e un pau de mangisclo qu’escoundien dins un trau de lapin à la Mikaëli à dous cènt mètre de soun escoundudo ; lou linge pèr acò, èro escoundu dins li queissoun de la carreto. Mai lis ai jamai plus revist. Sachère, bèn mai tard, qu’aquèli jouvènt sourtien que de niue pèr ana se ravitaia encò « Moussu Abatte » à Chalencoun. Aquest’ome èro un ome de grando valour. Falié èstre forço prudènt car l’Estat Majour aleman avié planta caviho à dous cènt mètre à « Cheneriho » encò Moussu Arbonna ; i’avié un code secret que devien dire « linge ou autre ». Fuguèron jamai tafura pèr lis aleman.

Vaqui, arreste aqui moun conte pèr aquesto fès en esperant vous agué un pau assabenta sus ço que fuguè l’óucupacioun à Vedeno.

Marcèu

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.