mardi 17 septembre 2019

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°80: Sian pas regretous de la fre ! Mai 2019


La crounico de Mai

Toucant Abriéu, lou reprouvèrbi disié : «  Abriéu es de trento, mai se n'en plóuvié trento-un, farié de mau en degun »
Acò risco pas de nous arriba ! S'a plóugu dous jour en Abriéu, es tout, es pas'mé acò qu'anan regounfla li Sorgo.
En mai d'acò, dimenche t'a fa un mistralas espaventable, e que jalavo, pèr dessus lou marcat ; An di que l'èr arribavo direitamen dóu Pole Nord ; m'estouno pas. Au nostre, lou vènt a boufa tras que fort emé de rounflado enjusquo à 150 kiloumètre à l'ouro ; de ma vido aviéu jamai vist boufa tant fort, Lis aubre se n'en soun pa'ncaro remés. E m'an di qu'en aut de Ventour a boufa à mai de 180 km à l'ouro, emé de temperaturo souto lou zero. E dilun fasié encaro gaire caud ; fau pas oublida qu'es uno pountannado de fre ; i'a li cavalié de la fre : Jourguet lou 23 ( Sant Jòrgi,) Marquet lou 25 ( Sant Marc), Troupet lou 30 d'Abriéu (Sant Éutròpi), Crouset lou 3 de Mai ( Invencioun de la Crous), e Janet lou 6 ( Sant Jan Porto Latino) E fau pas óublida que li 11, 12 e 13 de Mai i'a li sant de Glaço, emé toujour de frescour, meme se au nostre jalo pas. E meme se li sant lis an leva dóu calendié, i'an pas leva soun poudé !
Lis aubre an talamen esta bacela, un cop pèr lou vènt marin, e un cop pèr lou vènt terrau, que si fueio soun encaro enroulado coume pèr s'apara d'aquéli marrit tèms.
Ma nisado de pimparrin ( li sarraié blu) se soun esfourgna lou proumié de Mai, d'ouro.
 Quouro siéu sourtido, ai senti que lou nis èro vuege, e lis ausiéu dins lou ramarès dis aubre e aubrihoun à l'entour de l'oustau, bresihavon, urous belèu d'èstre enfin au bon soulèu.
Aniue me chale d'ausi lou roussignòu e soun cant meloudious,

 e lou matin, es li merle que se siblon de bouissoun en bouissoun. De vèspre, i'a tambèn li granouio que basaruton en ribo dóu canau e dins la mueio, entre li flour de glaujo .
Pèr parla d'aurre, sian toujour en pleno bourroulo ; li « gilet jaune » e li «  blo negre » fan de siéune tóuti li dissate ; esclapon, cremon, escarnisson li gendarme. Sabe pas quouro tout acò s'arrestara.
E li mai jouine, éli, penson à sauva la planeto, urousamen... Se dis que la bioudiversita es en grand dangié, que i'a un fube d'espèci de bestiouleto à mand de s'amoussa, e touto la cadeno alimentàri n'en vai pati, nàutri tambèn Einstein disié : « Quouro l'abiho despareira de la surfàci de la terro, l'umanita aura plus que quàuquis annado à viéure ».
Acò devrié nous faire tóuti chifra e arresta d'emplega de salouparié chimico, de tout councha, de jita tant de bourdiho, de se desplaça emé li veituro de fes que i'a pèr rèn, Mai n'i'a pas tant qu'acò que ié penson e que soun lest à chanja sis abitudo. E vous, dequé n'en pensas de tout acò ?

Michello

Paure oustau


De touto ma vido, t’ai jamai abandouna,
Pèr iéu, siés lou nis bèn urous
Ounte, pichounet, me poutoiunejavon.
Aqui, dins li bras de ma pauro maman,
Tout en trantaiant, aprenguère à marcha,
E quouro mis iue se pòrton
Sènso cerca, sus li causo que de pertout ressòrton,
Vese qu’es farci de souveni
Que me parlon de touti li pepé.
Chascun i’a pourgi uno pèiro, un elemen,
Uno fenèstro, uno post, un cabrioun.
La tramo de la vido s’i’es debanado
Coume dins chasque oustau, d’annado en annado.
Quouro, à l’ouro d’aro, pese lou proun e lou pas proun,
A moun avis, ai pas agu de crespino.
Tout menut, dins mi siès mes à peno,
Moun paure paire, au bres, me quitè
Pèr la grando chavano ; sènso reprene alen,
La porto de l’oustau, de tu oustau, pèr lou darrié cop passè.
Li menut plasé, qu’an esclargi ma jouvènço,
M’an, amé l’obro, douna la sagesso.
De liuen en liuen, tóuti mi gènt m’an leissa ;
La darriero, ma pauro maman, m’a leissa soulitàri, entristouna.
Aro que lou mau me rousigo,
Que me mord coume lou farié uno rèsso,
Lou moumen arribo, ounte, iéu tambèn, paure oustau,
Me faudra te leissa…es ansin…
Nòste Segne, pèr faire aquest passage,
Baias-me de courage,
Coume à un enfant que se bouto à ploura,
En bon paire, tenès-me pèr la man !
German Barthe
(Reviraduro en prouvençau pèr li soci dou Pont de Garanço)


dimanche 15 septembre 2019

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°79: « Soulèu caufo, que li Sant de glaço van veni ! » Abriéu2019


Li cat sarien-ti devengu li « Mèstre d́óu mounde » ?

Un journaliste afourtiguè'cò i'a quàuqui jour dins un journau. Disié qu'à l'ouro d'aro i'a 600 milioun de cat sus nosto planeto, que siguèsson sóuvage o doumesti. Lou cat a pres la plaço dóu chin qu'èro, i'a gaire, lou meiour ami de l'ome. Es que, fin finalo, lou cat saup garda soun endependènci, mai saup tambèn viéure dins la soucieta dis uman, alor que lou chin pòu plus viéure sènso lis ome.
Li cat an sachu s'impausa «  en douçour », e se faire ama ; de que dise : ama ? Noun, adoura !


De cat, se n'en vèi de pertout : au cinema, à la télévisioun dins de reclamo, dins li libre ; li magasin soun clafi d'eisino pèr éli. Dins d'ùnis oustau pèr li vièi, an descubert lou poudé di cat pèr assoula li gènt ; li cat rèndon li relacioun umano mai eisado, fan de bèn i gènt. A l'ouro d'aro, dins li vilo i'a meme de «  bar à cat » ; li gènt ié vènon à la begudo e se pauson demié li cat. Pamens, se pòu dire qu'an pas toujour esta tant ama ! Fuguè un tèms que li cat èron pas amès dins lis oustau, o soulamen pèr vous apara di gàrri. Li cat negre èron regarda coume de masc, adusien li malastre, pàuri malurous ; quant n'i'a agu de crema o de martirisa ?
A l'ouro d'aro, maugrat touto aquelo devoucioun, i'a encaro de maufatan que lis agarrisson ; la justiço a pamens previst de li proutegi en punissènt li brutau que matrasson o mau-traton li bèsti ; l'article 521-1 dóu code penau es esta redegi pèr acò.
Pèr reveni au poudé di cat, se pòu demanda coume fan pèr nous pivela ansin. Li cat soun vertadieramen devengu li rèi, au nostre. An tout lesi pèr viéure à soun idèio, à soun biais ; lis aman sènso rèn ié demanda en retour ; dormon sus nòsti lié o sus de couissin moufle, an de manja requist ( fau vèire lis estagièro di magasin!) e encaro n'en sian li devoua serviciau : ié croumpa la mangiho, neteja soun petoulié, ié recassa li niero, ié durbi li porto o li fenèstro pèr que posquon intra o sourti. E en mai d'acò, eiserçon sus nautre un tau pivelage que pouden pas nous empacha de li calineja. Se sias un tant pau que siègue countraria, encagna, lou calinejage dóu cat saup vous apasima ; an un poudé estraourdinàri. Em'acò, soun bèu, soun souple, soun pèu sedous vous fai envejo de lou caressa ; e mau-grat la proussimita de nòsti vido, an sachu garda soun mistèri. Vous fisson en vous regardant bèn dins lis iue coume se devinavon vòsti pensamen ; coumprenon vòstis estat d'amo e soun toujour lèst à nos assoula, e me dise souvènt que se se metien à parla, aurien de segur forço causo à nous counta. Nòbli creaturo !
Prenon en sounjant li nòblis atitudo
Di grands Esfins* alounga au founs di soulitudo
Que sèmblon s'endourmi dins de raivo sèns fin..


*Sphynx                                            Michello

NB : de segur avés recouneigu la darriero estrofo dóu pouèmo de Carle Baudelaire : Li cat.





Un pau de tout.....mai pas de peissoun d'Abriéu !


A l'óusservatòri de Nauto-Prouvènço, an descubert, emé si telescòpi grandaras, uno eisouplaneto ( planeto en-foro de noste sistèmo soulàri) e s'atrobo qu'es la tresenco mai procho de nautre. « Gliese 411 » es soulamen à douge milioun de kiloumètre dóu soulèu e à gaire mai de vuech annado-lumiero de la terro. E uno «  super-terro », « Gliese 411b », tres cop mai grosso que nosto boulo terrestro viro à l'entour d'aquelo pichoto estello roujo, pas tant caudo que lou soulèu ; ié fau trege jour pèr n'en faire lou tour. Mai alor, i'a belèu de mounde sus aquelo planeto ! E belèu que tóuti lis istòri d'OVNI que nous fasien rire, à passa tèms, poudrien èstre vertadiero ! Qu saup ?


Pèr parla d'aurre, li Souisse an mena d'esperiènci pèr afina de froumage e an descubert que la musico ié pòu chanja lou goust ! Pèr acò, an istala li moutas d'emental dins de caisso de bos em'uno eisino que ié difuso de musico. E segound la musico chausido, lou goust s'atrobo diferènt. Ansin an assaja la musico de Mozart, de roc o encaro de rap. Pèr lou moutas «  temouin », ges de musico. Aro van estudia la coumpousicioun chimico dóu froumage pèr vèire se la musico lis a rèndu diferènt.
Ah ! D'aquéli Souisse !


Ai legi tambèn que lou « berlingau » de Carpentras avié chanja de man. Lou counfissèire Sèrgi Clavel, de la Quatrenco generacioun de Counfissèire, a pres la retirado e a vendu soun afaire.
Se dis que lou proumié berlingau fuguè crea pèr un cousinié, souto lou pountificat dóu proumié Papo d'Avignoun,Clemènt V ; mai èro un proudu counsidera coume medecinau, perfuma emé de caramello e vèndu pèr lis abouticàri. Pièi en 1844 , un pouèto counfissèire aguè l'idèio d'alesti li berlingau emé lou sirop d'esgoutamen di fru counfi.
 En 1851, Moussu Eysseric meiourè encaro lou berlingau, crese qu'es èu que ié baiè sa formo bèn particuliero de tetraèdre, lou perfumè emé de mento, e ié baiè tambèn sa coulour roso ; se vendien deja dins de bouito de ferre. Au tèms de la segoundo guerro moundialo, la fabricacioun dóu berlingau calè, lou sucre defautavo. Après la guerro, la prouducioun repren emé cinq counfissèire que fan de berlingau de mant uno coulour perfuma emé de fru .
Longo mai à-n-aquéu pichot sucrèu !


Michello

Lou printèms

Printèms sorgo d’esperanço
Despièi de-tèms desiran ta presenço ;
Après un ivèr rufe à endura,
Nous baies la rasoun d’espera.
Li bourrioun dis aubre coumençon de se gounfla.

La sabo que mounto li fara desbourra.
E li flour tant poulido
Afistoulon la campagno de si vivi coulour.

L’èr rescaufa pèr lou soulèu ardènt
Es embauma dóu perfum di flour.
Lis aucèu reviéuda coumençon de canta.
Li dindouleto venon d’arriba.

L’annado coumenço veramen amé la primo.
Es la reviscoulado de tóuti li vido :
Vido dis ome, di bèsti, di planto,
E tamben de l’amour, obro de la naturo.
Printèms, jouinesso de l’annado,
Aduso-nous la joio tant desirado,
Countan sus tu, nous descourajas pas,
Après tant de misèro, lou meritan pas !

German Barthe
(reviraduro en prouvènçau pèr lis escoulan dóu Pont de Garanço)


Pouesio (Vitour Hugo)

Deman, tre l’aubo, à l’ouro ounte la campagno devèn blanquinouso, partirai. Vès, sabe que m’espères. Anarai pèr la fourest, anarai pèr la mountagno. Pode pas demoura liuen de tu mai de tèms. Caminarai lis iue fissa sus mi pensado, sènso rèn vèire en deforo, sènso ausi ges de bru, soul, incounèigu, l’esquino plegado, li man en crous. Triste lou jour sara pèr iéu coume la niue. Noun vèirai l’or dóu sèr que toumbo ni-mai li velo au liuen davalant vers Harfleur. E quouro arribarai, pausarai sus ta toumbo un amanèu de verd-bouisset e de brusco flourido.


Jano-Mario



samedi 14 septembre 2019

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°78: « la primo tant desirado arribo enfin! » Mars2019


Coume tradure « (dans, sur, avec, sous) lequel … » ?

*Le lit dans lequel je dors : lou lié que ié dorme dedins
*La remorque sur laquelle j’ai chargé mon déménagement : la remorco que i’ai carga moun Sant Michèu dessus
*Le sac avec lequel je me promène : lou sa qu’am’éu me barrule
*Le parapluie sous lequel je m’abrite : lou paraplueio que me i’assouste dessouto
*Voici la table sur laquelle je faisais mes devoirs :Vaqui la taulo que ié fasiéu mi devé dessus !.....
*La personne à laquelle vous venez de parler :La persouno que venès de parla
*La fille à laquelle tu as promis d’être fidèle : la chato que i’as proumès d’èstre fidèu


À l’assalido di pisto d’esqui
que i’avèn tant esquia dessus amé li drole


Ère pas tourna sus li pisto d’esqui dempièi mai de dès an ; souto la pressioun de Danielo e di feleno que volon esquia amé soun grand, me leissère counvincre de caussa tournamai lis esqui de pisto avans de li vèire mounta au chalet. Fau dire qu’amé lis esqui de barrulado e si pèu de biòu-marin es plus la peno de prene de tiquet pèr faire la co i tiro-paterlo e d’espera soun tour amé li que vous buton e vous marchon sus lis esqui                               
        

pèr ensaja de gagna uno plaço. « tiro-
paterlo »
Nous vaqui dounc parti pèr l’estacioun de Fourmiguero dins li Pirenèu Levanteso, au grand estounamen de Danielo: Pau de mounde sus lou pargue. Avèn agu tambèn la souspresso de pas paga la biheto : Partènt de setanto an, es gratuit ; coume fau-ti prene acò ? Sian encaro proun à l’aise pèr n’en prouficha e pèr pas se senti trop vièi e intrus au mitan di jouinis esquiaire!
Coumenceren pèr li pisto bluio, facilo, e acaberen pèr li roujo, mai clinado. À ma grando souspresso, li viramen s’encadenèron sènso eisitacioun ; es un pau coume la biciéucleto : quouro n’avès fa jouine, se pèrd pas. Lis avien descuberto quouro li drole èron bèn jouine e fasien si debuto sus d’esqui amé bouto, mai de facileta e mens de pòu de se faire mau.
Tournère trouba lou plesi d’esquia, souto un soulèu generous e subretout amé quasimen degun sus li pisto. Talamen qu’avèn decida de remetre acò lou lendeman dins l’estacioun dis Anglo touto procho en manjant dins lou restaurant d’autitudo.
Plèn d’estrambord, partigueren dounc pèr aquesto journado d’esqui que s’anounciavo requisto.
Arriba en visto dóu pargue, degueren, tant i’avié de mounde, nous acantouna long de la routo pèr pousqué countunia d’à pèd, lis esqui sus l’espalo. Tout proche de l’estacioun, vegueren au liuen, uno co de mai d’uno centeno de persouno, esquichado, qu’esperavon soun tour pèr prene lou tele-siege di siès plaço e tout autant davans li guinchet pèr coumpra si biheto ; nosto reacioun fuguè la memo : Fagueren mié-tour, à la souspresso de li que countuniavon de mounta pèr alimenta aquesto co sènso fin. Ansin tant-lèu arriba, tant-lèu parti ; èro lou proumié jour di vacanço dis escoulan gounfla pèr l’arribado de fin de semano di catalan tout proche.

« moto-nèu »
E se tournavian à l’estacioun de Fourmiguero ? Tre arriba, es à cinq kiloumètre, coumpregueren que sarié parié. Falié abandouna l’idèio d’ana en estacioun ; amé la retirado, avèn pres l’abitudo de viéure à n’un autre ritme e poudèn plus suspourta li travès de la soucieta. Aprene à gousta li plasé de la
naturo pèr n’en countempla que mai lou


mounde !

Sus lou camin de la revengudo, passeren pèr noste chalet, prengueren nòstis esqui de fond e trouberen ansin la calamo de la fourest e de si camin. Aqui es un autre mounde ; li gènt prenon lou tèms de se saluda. Gès d’eicitacioun, gès de butassado ! lou pistaire, bèn jouine, s’arrestè pèr nous demanda ço qu’avien decida de faire e prepausè à Danielo, un pau alassado e pas liuen de l’arribado de mounta sus sa moto-
nèu ; ço que refusè pas.

 «tres biqueto »
À la sourtido d’un virage, avian vist tres biqueto, poulideto, lèugero, boundissanto que semblavon se trufa dis esquiaire, lourdas, si pèd arrapa, clavela à si post e que se gangasson coume podon pèr avança, buta pèr si bastoun. Sènso faire de bru, prengueren lou tèms de li regarda un moumen, tant nous semblavo requist e irreau aquel instant, tant près de l’animacioun folo de l’estacioun touto procho.
Sian pas esta regretous de nosto journado mounte avèn pouscu tasta i plasé simple de la vido.
Deman faren de raqueto dins la fourest toucant noste chalet ; pièi lis enfant nous van rejougne à- de-reng pendènt tres semano que van dura si vacanço.
Longo-mai
Michèu



La crounico dóu mes de Mars, vo un pau de tout, e de rèn....

De segur qu'aquest an la vièio s'es bèn engardado de se trufa de Febrié . A fa tout lou mes un tèms de calandro, un tèms eiceciounau, fre la niue emé quàuqui bòni jalado, e tèms siau e caud la journado ; dequé demanda de mies ?
Mai lou soucit es de saupre se Mars e soun vesin Abriéu saran pas trop marrit. N'ai ausi proun que disien : «  aquéu bèu tèms, lou pagaren ! » De que se ié pòu faire ?
En esperant, me chale, quouro lou pode, de rustica un pau au jardin : pouda, taia, neteja, coumença li semena. E mi dos galino, à coustat de iéu, se coungouston de verme, cacalausoun, e de touto meno de bestiouleto. Aniue, quouro dintron dins soun galinié, an lou gavai gounfle que sèmblo que vai peta !
Li sarraié blu alestisson si nis e piéuton tout lou jour, e li picatas picon la rusco di pege ; tout aquéu pichot mounde vai à sis afaire, escarrabiha pèr lou bèu tèms ; ai vist adeja quàuquis abiho poutouneja li flour..
Davans l'oustau, dins l'erbo, li floureto printaniero s'enausson tant que podon pèr se faire aremarca : vióuleto, pasqueireto, bacinet, dènt de lioun, braieto de couguiéu de mant uno coulour.
Aquest an, lis amelié soun un pau tardié pèr espandi si velo blanco.
Iéu me languisse pas de l'estiéu, bord que se dis que vai faire de mai en mai caud, e que suporte pas la calour ; belèu que me faudra faire moun Sant Miquèu pèr atrouba un pau de frescour dins li mountagno.
Aièr, dins un magasin, ai vist uno jouino femo en tricot sènso mancho e en sandalo ; alor entre-iéu me diséu : « Dequé se poudra enleva, aquelo, quouro fara mai 38 o 40 degrad , aquest estiéu? »
A la radiò, vuei, ai ausi que l'Acadèmi Franceso vai chifra pèr feminisa de mestié qu'antan èron que pèr lis ome ; e es-ti que masculinisaran de mestié de femo ? Aro, i'a « d'assistant souciau » e belèu deman de « sage ome » ? perqué noun ?
Michello


La marrido astrado de Lucìo de Pracomtal, enmuraiado vivènto....



Dins Droumo prouvençalo, entre Suzo e Grignan, s'aubouron li rouino d'un castèu, à Mount-Segur-sus-Lauzoun. Es aqui que restavon Dono de Pracomtal, qu'èro véuso, e sa fiho Lucìo.
Lou 18 d'Óutobre de 1715, èro grand fèsto au castèu ounte li noumbrous counvida venien pèr assista au maridage de Lucìo emé un gentilome de l'encountrado, Moussu de Quinsounas.
Lucìo a carga uno poulido raubo de sedo d'un blu delicat, e sa maire i'a pendoula à soun coulié de perlo, uno crous de diamant. Avans l'ouro dóu dina, Lucìo fai vesita lou pargue e lou castèu à sis ami, pièi decidon de jouga un moumenet is escoundudo. Es verai qu'aquéu castèu es un endré requist pèr acò, emé si courredou e si sousterren.
Vèn l'ouro dóu dina, tout aquéu mounde s'entaulo, mai la plaço de Lucìo rèsto vuejo..
La sounon, la cercon, degun... Dequé s'es passa, res lou saup ; aucidènt ? Fugido ? Raubatòri ?
Lucìo es introuvablo ; coume gaire liuen d'aqui i'a uno chourmo de boumian, li van querre pèr li questiouna, mai ai las ! Sabon rèn, l'an pas visto. Uno di femo d 'aquelo chourmo legis li ligno de la man de Dono de Pracomtal, e ié dis que reverrié sa chato.
De mes e d'annado passon,e degun parlo plus de la malurouso Lucìo. Sa maire avié fugi lou castèu pèr se retira dins un oustalas à Sant Pau, après agué fa auboura un pieloun ounte sus uno lauso èron escrincela 'quéli mot :
«  Lucìo de Pracomtal. 18/10/1715. Jour de soun maridage e de sa desparicioun ».
De long de tóuti aquélis annado, lou castèu se desvalabrè, li roumias envahiguèron lou pargue. L'endré passavo pèr èstre maudi.
A pau près trento an après lou malastre de Lucìo, uno chourmo de jouine cassaire passo dins lis enviroun. Sousprès pèr l'aurige, vènon s'assousta dins li rouino dóu castèu, e pèr passa lou tèms, fan uno partido d'escoundudo dins li courredou e li sousterren. Un d'aquéli jouvènt, Maurise de Rabastens, pèr se pas faire vèire pèr aquéu que lou cerco, se quicho contro uno muraio d'un sousterren ; e vaqui qu'un pan d'aquelo muraio se duerb, e lou jouvent, asardous, s'enfuso dins un courredou, mai lou pan de muraio que s'èro dubert se clavo darrié èu. En tastejant li paret cerco lou mecanisme pèr lou mai durbi, mai de bado !
Toujour de tastoun, s'avanço dins uno grando salo sourno. En aut, un pichot alenadou à mita tapa pèr de roumias e d'èurre laisso passa un pau de jour.
Au mitan de la salo, devisto uno grando taulo de bos e dous fautuei. Aqui, noste jouvènt es sesi de l'esfrai bord que dins un di fautuei es assetado uno jouino femo en raubo bluio ; à soun còu, un coulié de perlo e uno crous de diamant. Sa tèsto ei clinado sus sa peitrino e si man pausado sus la taulo à coustat d'uno biblo cuberto de cuer. Fenis pèr pousqué legi ço que la malurouso avans de mouri aguè lou tèms de grava dins lou cuer emé uno espinglo de si chivu :
« O malurous qu'un destin tragi a mena coume iéu dins aquéu cros. Enausso toun amo vers Diéu amor que siés perdu. Toun espèr dèu desenant demoura en éu. Lucìo de Pracomtal, lou 18/10/1715 »
Aqui lou jouvènt se ramento d'agué legi aquéu noum sus lou pieloun que s'aubouro dins lou pargue. L'esfrai l'aganto, crido, plouro, se despountènto ; mai de bado...
Lis ouro, li jour passon. Subran, entènd miaula e vèi briha dos goubiho verdo dins la sournuro. S'aubouro, s'avanço d'aise, d'aise, es bèn un cat, e l'aganto ; l'idèio ié venguè de i'estaca soun moucadou à l'entour dóu còu, moucadou ounte soun broudado sis inicialo.
Es coume acò que fuguè sauva ! Si coumpan que lou cercavon toujour, veguènt lou cat emé lou moucadou de soun ami, lou seguiguèron e lou veguèron s'enfusa dins l'alenadou ; faguèron lèu agrandi aquelo duberturo pèr pousqué sauva lou malurous enmuraia.
Dono de Pracomtal fuguè avisado, e coume i'avié anouncia la boumiano, retroubè sa pauro chato que faguè ensepeli. Se dis que Moussu de Rabastens se faguè mounge à l'abadié d'Aigo-Bello.
Legèndo, o verita ? D'istourian se soun cava lou su pèr saupre lou verai d'aquelo istòri.
Mai qu'enchau ?
Michello

Un drame souto la mar....

Se parlo forço, à l'ouro d'aro, di sous-marin, alor perqué pas se souveni dóu malastre que se debanè en 1939 ?
A-n-aquelo epoco, lou Tounkin èro un terraire de l'ancian Empèri Coulouniau Francès ; n'en èro la mai richo di poussessioun. Aquelo coulounisacioun coumenço en 1858, annèissado en 1862, s'acabara en 1954 emé la guerro d'Indouchino e la saunouso desfacho de Dien Bien Phu .
Mai tournen à noste sous-marin !
De 1931 à 1939, la Franço vai metre en service 31 sous-marin ouceani de grando patrouio ; demié éli, lou « Fenis » e l « Espèr ». Mes en service en 1932, li dous sous-marin parton de Touloun lou 4 de Nouvèmbre 1938, à destinacioun de l'Indouchino Franceso mounte arribaran lou 16 de desèmbre.
Lou 15 de Jun 1939, participon à de manobro d'entrinamen ; lou Fenis e l'Espèr dèvon ataca lou crousaire « La Motte-Piquet » davans la baio de Cam Rahn, e cabusson, coume previst.
L'eisercice acaba, lou Fenis remounto pas à flour d'aigo... En fin de journado, uno taco de gasòli es signalado à la surfàci. L'espavo es loucalisado au Nord-Èst de l'Isclo de Honchut, soun arrié pausa sus un founs de 105 mètre, e la rodo de pro* à-n-uno prefoundour d'aperaqui 40 mètre.
L'óuperacioun de remountado coumenço lou 22, mai aboutira jamai...
Es pèr acò que l'encauso dóu naufrage noun pousquè èstre establido ; errour umano, o mai proubablamen uno espetarrado prouvoucado pèr li vapour d'idrougène desgajado pèr li batarié.
Dóu mounde entié de message de simpatìo aflouquèron. Touloun es en dòu. Lis edifice publi e li veissèu en rado an mes li pavaioun en berno : cinq óuficié, seissènto sièis marin an peri. N'i'a forço qu'èron de l'encountrado.
Lou «  Pichot Prouvençau » dóu17 de Jun counsacro uno pajo à l'aucidènt.
Moun grand-ouncle Grabié, Gabi pèr ma grand, èro matalot embarca dins lou « Fenis ».

*étrave.
Tèste d'Óudeto e reviraduro couleitivo.