Lou journalet dóu Pont de Garanço
N°121: « uno pensado esmougudo pèr
nòsti bugadièro!»
Jun
2023
Li lavadou en Prouvènço
Li lavadou, óujèt dóu patrimòni, óujèt de souveni ;Lou lavadou, simbole
d'uno epoco à jamai enfugido ounte tout èro plus urous, plus simple, sèmblo
nous dire la languisoun que ressentèn de fes que i'a.
Es uno lèi imperialo de milo vue cènt cinquanto un qu'encitè li coumuno
à la coustrucioun de lavadou publi.
Lou lavadou es lou liò de l'esfors, et, lava lou linge èro « un travai
de femo ». Mai èro tambèn lou liò, ounte pèr quàuquis ouro la femo poudié parla
libramen e gagna soun ndependènço ; ( fau dire que sian encaro au siècle
XVIIIèn)
Li coumuno de Z'Ais en Prouvènço, e Marsiho coumencèron, pièi forço
àutri vilo seguiguèron. Dins noste bèu despartamen, tóuti li vilage avien soun
lavadou, e aro, uno permenado nous permetrié de li visita carsoun forço poulit.
Lou Lavadou de Vedeno
En 1782 se parlo pèr lou proumié cop d'un proujèt de lavadou publi à
Vedeno. Es soulamen en 1818 que la decisioun de n'en bàsti un es acetado.
Finalamen sara bàsti de 1866 à 1868. Pamens deja en 1832 eisistavo de lavadou
noun cubert alimenta pèr lou canau de Vau-cluso, au camin d'Entre-Aigo, emé de
rigolo d'arrousage au liò-di « du petit pont » , que fai alusioun au pichot
pont de pèiro qu'encambo la derivacioun dóu camin d'Entre-Aigo à Vedeno. Ges de
certitudo pèr l'emplaçamen èst dóu pichot pont se troubant à proussimita de
l'intrado dóu lavadou ( d'ùni parlavon « di pichot pont » e d'aqui lou noum de
la placo d' aro)
Pièi, de 1866 à 1868 lou lavadou sara bàsti cubert pèr abriga li
bugadièro dóu mistrau e di tempèri.
Es un impourtant bastimen de pèiro de 260 mètre carra, emé intrado
vóutado plen-cintre sus la plaço.
Soun architeituro es forço recercado amé un enfustage de bos forço bèn
estudìa e cubert de téule.
Lou bacin es alimenta pèr un canau de derivacioun. Es au ras dóu sòu, e
li bugadiero èron d'à geinoun pèr lava.
Èro un endré bèn anima la journado amé li charradisso di bugadiero que
fasien la bugado de la semano e n'aproufichavon un pau pèr parla de la plueio e
dóu bèu tèms, mai, perqué pas, parlavon un pau de la vesino e dóu vesin, e de
ço que se passavo dins lou vilage. Acò fasié un pau óublida lou mau d'esquino e
li man jalado l'ivèr. Mai lou sèr un fube d'ome venien pèr se retrouba e faire
coume li femo, mai ...
sènso lou linge !!!
Fau saupre que d'ùni lavadou en Prouvènço soun classa « mounumen istouri
» e soun tras que bèu.
En 1989, lou lavadou aguènt perdu soun utileta, sara manificamen
reabilita en salo d'espousicioun.
L'ancian lavadou rèsto vesible emé un sòu vitra que n'en fai touto
l'óuriginaleta. Es alimenta en aigo pèr un camin d' aigo claus.
En 2013, « l'espàci dóu Lavadou » es reamenaja pèr reçaupre un « Poun
d'enfourmacioun » E en 2017 es un lìò d'espousicioun e d'enfourmacioun.
Remarco : Partènt
de 1890, lou Lavadou assoustè un mecanisme idrouli qu’alimentavo lou bacin
d’aigo qu’èro sus lis autour dóu vilage.
Dequé i'a de nòu au mes de Jun ?
I'a enfin de plueio ! Cresiéu que nous avié oublida e que plóurié plus
jamai ! Alors fuguè emé grand gau que l'ai reçaupudo.
Lou dilun de Pandecousto anère à la « taulejado soulenno de la Coupo »
que se debanavo aquest'an à Gréus-li-Ban. Eilabas avié fa uno grosso chavano la
veio qu'avié gibla l'anteno de la telefounìo, e res poudié plus telefouna. Dóu
tèms dóu dina, vesiéu, pèr la fenèstro lou cèu que negrejavo e la chavano
arribè mai. Me disiéu : an de chanço, éli ! Mai fin finalo la plueio m
'a seguido tout de long dóu camin de retour, e èro meme arrivado au nostre
avans iéu. Eici aura belèu pas proun plóugu pèr regounfla li napo freatico, mai
fai quauque tèms que tóuti li jour plóu sus lou planestèu de Saut, e acò fai
d'aigo pèr la Sorgo !
Dijòu, lou proumié de Jun, siéu anado à Bourboun pèr la « benedicioun di
fiolo ». quet estrambord !
A sèt ouro picant au reloge, lou courtege se formo sus la plaço de la
coumuno, lis ome tènon tóuti sa boutiho de vin à la man. Lou clergié marcho en
tèste, dous curat e l'archevèsque vesti de blanc e de rouge, segui di clerjoun
que tènon bèn aut la bandièro de Sant Marcelin, pièi quatre jouvènt carrejon la
caisso di relicle dóu sant. E tout lou mounde canto lou « cantico à Sant
Marcelin », religiousamen, tout de long
dóu passo carriero.. Un cop arriva davans la pichoto capello, li femo
reston foro, lis ome rintron e la ceremounié coumenço. Lis dous curat e
l'archevèsque fan sa dicho ; l'archevèsque s'es un pau mes au prouvençau pèr la
ceremounié, amor que tout se dis en lengo nostro. Pièi, lou curat mando : « mi
fraire,
destapas vòsti fiolo, vau faire la benedicioun » e lou vaqui que mando
d'aigo signado de tóuti li coustat ; pièi bèvon uno goulado, tuerton si boutiho
e la ceremounié s'acabo emé lou cant de la Coupo. Mai d'aquéu tèms, émé d'àutri
femo, érian rintrado dins lou cementèri que toco la capello, e dóu fenestroun
avèn tout regarda e tout ausi !
Aleva d'acò, li gènt soun toujour de mai en mai destimbourla, e aro
vaqui que d'ùni van tabassa lis enfant pèr se revenja : a coumença emé lou
rèire nebout de la femo dóu presidènt de la Republico, de gènt mau-countènt de
la reformo di retreto, pièi aièr, en Corso, anèron tabassa un pichot qu'avié
sourti de sa saco lou maiot dóu clube de baloun de Marsiho (l'OM). Mai an pas
vergougno, aquéli gènt ? D'efèt, sèmblo que n'i'a que tournon bèsti fèro. Acò
fai pòu.
Pas mai tard qu'aier, i'a mai agu un drame, dins un pargue toucant lou
lau d'Aneci, un ome s'es rounsa sus li gènt em'un coutèu : a blessa quatre
enfant bèn pichoutet e dous ome ; se quàuqui courajous l'avien pas empacha,
segur que n'aurié ataca d'autre. Tóuti li jour i'a de muertre, e souvènti-fes,
de femo e d'enfant.
Dequé se passo ? Es esfraiant. Meme la planeto sèmblo enrabiado : chavanasso,
terro-tremo, secaresso e inoundacioun....
Dimars avèn agu nosto grosso chavano, a toumba d'aigo à bro, e a fa de
bèn à la naturo.
I'a dous jour d'acò, ai entendu pèr lou proumié cop de l'an canta uno
cigalo ; aro que coumenço de faire caud van coumença de sourti de souto terro.
Aièr, ai legi sus la telaragno l'istòri d'aquelo pauro cigougno qu'avié agu la curiouseta de planta soun bè dins uno bouiteto de « Coca-Cola » e que lou poudié plus sourti d'aqui. Un ome la veguè, mai ailas, poudè pas l'aganta pèr la desgaja d'aqui. E uno deseno de jour après, d'escoulan que fasien uno escorregudo emé si mèstre, la veguèron mai emé sa bouito au bout dóu bè. Quaucun aguè l'idèio de manda uno telefounado
à la LPO* que s'óucupo dis aucèu, e éli an reüssi à l'aganta pèr la
deliéura. Disien qu'èro un pau anequelido, pensas, uno deseno de jour sènso
manja ni béure! Acò's la resulto de l'enchaienço dis ome que jiton si
salouparié ounte que siegue e que counchon la naturo e degaion tout ; dins li
prefoundour de la mar, i'a coume acò de
moulounado de salouparié de matiero plastico qu'an tout councha, e li peissoun
e àutris animau marin moron estoufa. Coume faire pèr faire reviha li
counsciènci ?
Michello
LPO : ligue de protection des oiseaux.
Istòri dóu ciment
Lou mot ciment nous vèn dóu
latin « caementum » que vòu dire mourtié, liame di massounarié. Aquel
noum d’óurigino fuguè counserva en s’aplicant i soul liame idrouli, es à dire
capable de dursi à la toco de l’aigo.
Li grè fuguèron li proumié
bastissèire à emplega la cau óutengudo en couisènt lou cauquié. Li rouman
ameiouèron aquel liame en ié apoundènt de cendre voulcanico e de brico
trissado; óutenguèron ansin un liame idrouli qu’èro pas encaro lou vertadié
ciment. Ié permeteguè pamens de basti sis areno, termo, anfitiatre vo
porto-aigo coume lou famous Pont dóu Gard.
Es au siècle 18 que fuguèron óutengudo li proumièri cau idroulico procho
dóu ciment mouderne.
Es lou francès Louis Vicat que descubriguè li principe chimi dóu
ciment . Es counsidera coume l’inventaire dóu ciment mouderne.
Michèu