mardi 2 janvier 2024

       Lou journalet dóu Pont de Garanço

 

           N°121: « uno pensado esmougudo pèr nòsti bugadièro!»

          Jun 2023


                     Li lavadou en Prouvènço

          

Li lavadou, óujèt dóu patrimòni, óujèt de souveni ;Lou lavadou, simbole d'uno epoco à jamai enfugido ounte tout èro plus urous, plus simple, sèmblo nous dire la languisoun que ressentèn de fes que i'a.

Es uno lèi imperialo de milo vue cènt cinquanto un qu'encitè li coumuno à la coustrucioun de lavadou publi.

Lou lavadou es lou liò de l'esfors, et, lava lou linge èro « un travai de femo ». Mai èro tambèn lou liò, ounte pèr quàuquis ouro la femo poudié parla libramen e gagna soun ndependènço ; ( fau dire que sian encaro au siècle XVIIIèn)

Li coumuno de Z'Ais en Prouvènço, e Marsiho coumencèron, pièi forço àutri vilo seguiguèron. Dins noste bèu despartamen, tóuti li vilage avien soun lavadou, e aro, uno permenado nous permetrié de li visita carsoun forço poulit.

 

                Lou Lavadou de Vedeno

 


En 1782 se parlo pèr lou proumié cop d'un proujèt de lavadou publi à Vedeno. Es soulamen en 1818 que la decisioun de n'en bàsti un es acetado. Finalamen sara bàsti de 1866 à 1868. Pamens deja en 1832 eisistavo de lavadou noun cubert alimenta pèr lou canau de Vau-cluso, au camin d'Entre-Aigo, emé de rigolo d'arrousage au liò-di « du petit pont » , que fai alusioun au pichot pont de pèiro qu'encambo la derivacioun dóu camin d'Entre-Aigo à Vedeno. Ges de certitudo pèr l'emplaçamen èst dóu pichot pont se troubant à proussimita de l'intrado dóu lavadou ( d'ùni parlavon « di pichot pont » e d'aqui lou noum de la placo d' aro)

Pièi, de 1866 à 1868 lou lavadou sara bàsti cubert pèr abriga li bugadièro dóu mistrau e di tempèri.

Es un impourtant bastimen de pèiro de 260 mètre carra, emé intrado vóutado plen-cintre sus la plaço.

Soun architeituro es forço recercado amé un enfustage de bos forço bèn estudìa e cubert de téule.

Lou bacin es alimenta pèr un canau de derivacioun. Es au ras dóu sòu, e li bugadiero èron d'à geinoun pèr lava.

Èro un endré bèn anima la journado amé li charradisso di bugadiero que fasien la bugado de la semano e n'aproufichavon un pau pèr parla de la plueio e dóu bèu tèms, mai, perqué pas, parlavon un pau de la vesino e dóu vesin, e de ço que se passavo dins lou vilage. Acò fasié un pau óublida lou mau d'esquino e li man jalado l'ivèr. Mai lou sèr un fube d'ome venien pèr se retrouba e faire coume li femo, mai ...

sènso lou linge !!!

Fau saupre que d'ùni lavadou en Prouvènço soun classa « mounumen istouri » e soun tras que bèu.

En 1989, lou lavadou aguènt perdu soun utileta, sara manificamen reabilita en salo d'espousicioun.

L'ancian lavadou rèsto vesible emé un sòu vitra que n'en fai touto l'óuriginaleta. Es alimenta en aigo pèr un camin d' aigo claus.

En 2013, « l'espàci dóu Lavadou » es reamenaja pèr reçaupre un « Poun d'enfourmacioun » E en 2017 es un lìò d'espousicioun e d'enfourmacioun.

Remarco :  Partènt de 1890, lou Lavadou assoustè un mecanisme idrouli qu’alimentavo lou bacin d’aigo  qu’èro sus lis autour dóu vilage. 

                                                                


                                  Dequé i'a de nòu au mes de Jun ? 

 


I'a enfin de plueio ! Cresiéu que nous avié oublida e que plóurié plus jamai ! Alors fuguè emé grand gau que l'ai reçaupudo.

Lou dilun de Pandecousto anère à la « taulejado soulenno de la Coupo » que se debanavo aquest'an à Gréus-li-Ban. Eilabas avié fa uno grosso chavano la veio qu'avié gibla l'anteno de la telefounìo, e res poudié plus telefouna. Dóu tèms dóu dina, vesiéu, pèr la fenèstro lou cèu que negrejavo e la chavano

arribè mai. Me disiéu : an de chanço, éli ! Mai fin finalo la plueio m 'a seguido tout de long dóu camin de retour, e èro meme arrivado au nostre avans iéu. Eici aura belèu pas proun plóugu pèr regounfla li napo freatico, mai fai quauque tèms que tóuti li jour plóu sus lou planestèu de Saut, e acò fai d'aigo pèr la Sorgo !

Dijòu, lou proumié de Jun, siéu anado à Bourboun pèr la « benedicioun di fiolo ». quet estrambord !




A sèt ouro picant au reloge, lou courtege se formo sus la plaço de la coumuno, lis ome tènon tóuti sa boutiho de vin à la man. Lou clergié marcho en tèste, dous curat e l'archevèsque vesti de blanc e de rouge, segui di clerjoun que tènon bèn aut la bandièro de Sant Marcelin, pièi quatre jouvènt carrejon la caisso di relicle dóu sant. E tout lou mounde canto lou « cantico à Sant Marcelin », religiousamen, tout de long                  

dóu passo carriero.. Un cop arriva davans la pichoto capello, li femo reston foro, lis ome rintron e la ceremounié coumenço. Lis dous curat e l'archevèsque fan sa dicho ; l'archevèsque s'es un pau mes au prouvençau pèr la ceremounié, amor que tout se dis en lengo nostro. Pièi, lou curat mando : « mi fraire,

destapas vòsti fiolo, vau faire la benedicioun » e lou vaqui que mando d'aigo signado de tóuti li coustat ; pièi bèvon uno goulado, tuerton si boutiho e la ceremounié s'acabo emé lou cant de la Coupo. Mai d'aquéu tèms, émé d'àutri femo, érian rintrado dins lou cementèri que toco la capello, e dóu fenestroun avèn tout regarda e tout ausi !

Aleva d'acò, li gènt soun toujour de mai en mai destimbourla, e aro vaqui que d'ùni van tabassa lis enfant pèr se revenja : a coumença emé lou rèire nebout de la femo dóu presidènt de la Republico, de gènt mau-countènt de la reformo di retreto, pièi aièr, en Corso, anèron tabassa un pichot qu'avié sourti de sa saco lou maiot dóu clube de baloun de Marsiho (l'OM). Mai an pas vergougno, aquéli gènt ? D'efèt, sèmblo que n'i'a que tournon bèsti fèro. Acò fai pòu.

Pas mai tard qu'aier, i'a mai agu un drame, dins un pargue toucant lou lau d'Aneci, un ome s'es rounsa sus li gènt em'un coutèu : a blessa quatre enfant bèn pichoutet e dous ome ; se quàuqui courajous l'avien pas empacha, segur que n'aurié ataca d'autre. Tóuti li jour i'a de muertre, e souvènti-fes, de femo e d'enfant.

Dequé se passo ? Es esfraiant. Meme la planeto sèmblo enrabiado : chavanasso, terro-tremo, secaresso e inoundacioun....

Dimars avèn agu nosto grosso chavano, a toumba d'aigo à bro, e a fa de bèn à la naturo.

I'a dous jour d'acò, ai entendu pèr lou proumié cop de l'an canta uno cigalo ; aro que coumenço de faire caud van coumença de sourti de souto terro.

Aièr, ai legi sus la telaragno l'istòri d'aquelo pauro cigougno qu'avié agu la curiouseta de planta soun bè dins uno bouiteto de « Coca-Cola » e que lou poudié plus sourti d'aqui. Un ome la veguè, mai ailas, poudè pas l'aganta pèr la desgaja d'aqui. E uno deseno de jour après, d'escoulan que fasien uno escorregudo emé si mèstre, la veguèron mai emé sa bouito au bout dóu bè. Quaucun aguè l'idèio de manda uno telefounado                        


à la LPO* que s'óucupo dis aucèu, e éli an reüssi à l'aganta pèr la deliéura. Disien qu'èro un pau anequelido, pensas, uno deseno de jour sènso manja ni béure! Acò's la resulto de l'enchaienço dis ome que jiton si salouparié ounte que siegue e que counchon la naturo e degaion tout ; dins li prefoundour de la  mar, i'a coume acò de moulounado de salouparié de matiero plastico qu'an tout councha, e li peissoun e àutris animau marin moron estoufa. Coume faire pèr faire reviha li counsciènci ?

 

                                             Michello

 

LPO : ligue de protection des oiseaux.

 

 

                           Istòri dóu ciment

 

    Lou mot ciment nous vèn dóu latin « caementum » que vòu dire mourtié, liame di massounarié. Aquel noum d’óurigino fuguè counserva en s’aplicant i soul liame idrouli, es à dire capable de dursi à la toco de l’aigo.

   Li grè fuguèron li proumié bastissèire à emplega la cau óutengudo en couisènt lou cauquié. Li rouman ameiouèron aquel liame en ié apoundènt de cendre voulcanico e de brico trissado; óutenguèron ansin un liame idrouli qu’èro pas encaro lou vertadié ciment. Ié permeteguè pamens de basti sis areno, termo, anfitiatre vo porto-aigo coume lou famous Pont dóu Gard.



Es au siècle 18 que fuguèron óutengudo li proumièri cau idroulico procho dóu ciment mouderne.

Es lou francès Louis Vicat que descubriguè li principe chimi dóu ciment . Es counsidera coume l’inventaire dóu ciment mouderne.


 

                                          Michèu