dimanche 4 juin 2023

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°120: « Amé de proujet plen lou cascavèu ! !» Mai 2023

 

1      

 

 

 

                                     Digo-me Papet !

 

Papet, ai ensaja de trouba un mejan simple pèr calcula ço que m’as prepausa : 3x4x5 : (3+4+5). N’ai tout simplamen fa lou calcul, mai crese que voulies que trobe un mejan mai simple. Te demande dounc de veni à moun ajudo.

 

As ensaja e as pas trouba. Es pas grave. Te lou vau esplica.

Prenen lou cas generau  (n-1)n(n+1) : (n-1 + n + n+1) amé n entié superiour à 1 e ensajèn de lou simplifica :

Acò douno tout de suite : (n-1)n(n+1) : 3n

Après simplificacioun pèr n, óutenèn : (n-1)(n+1) : 3

Ansin, sufis de multiplica lou proumié amé lou tresen e de divisa pèr 3.

 

Me n’en dise pas mai Papet ; vau ensaja amé 3x4x5 : (3+4+5). Lou resultat, s’ai bèn coumpres , s’óutèn en calculant 3x5 :3

Ço que douno 5.

 

Meravihous, pichot. As tout coumpres. Me demore à te mountra que lou resultat es pas toujour un noumbre entié ; se prenes pèr eisèmple  2x3x4 : (2+3+4) vas óuteni : 8/3. Se lou noumbre dóu mitan es pas un multiple de 3, l’un di dous autre sara un multiple de tres ; ço que dounara alor un entié.

 

Amé tu, Papet, tout s’esplico meravihousamen. Ansin :

27x28x29 :(28+29+30) es un entié alor que 29x30x31: (29+30+31) es pas un entié e ço sènso n’en faire lou calcul.

 

Pichot, sies en trin de descubri la forço di matematico. Vaqui pèr acaba un poulit resultat que te demande de m’esplica :

1x2x3x4x5 : (1+2+3+4+5) = 8. Pèr t’ajuda, te fau utilisa lou resultat precedènt.

 

Ai trouba. 1x2x3x4x5 : (1+2+3+4+5) se póu escriéure :

4x5x6 : (4+5+6) ; ço que douno 4x6/3 = 8.

 

Osco pichot ! Fai-me un poulit poutoun.

 

                                         Lou Papet Michèu

 

                            En Mai, fai ço que te plais !

 

12 d'Abriéu.

Miracle ! Plòu....

Lou tèms s'es ensourni tout d'uno ; ai just agu lou tèms de rintra. De mi fenèstre me chale de vèire la plueio ; e plòu li petalo di cerieisié, de blanc sus lou verd de la tepo. La naturo dèu èstre d'à geinoun pèr gramacia lou cèu !

7 de Mai :E despièi aquéu jour benesi, plus rèn... aleva de cop que i’a de quàuqui gouto que fan se leva un gros mistralas que sèco mai tout.

Vuei, la meteò nous avié anouncia de chavano, ai bèn cresegu que sarié verai, mai de bado ! entendiéu lou « tambour di limaço », alin, bèn liuen, mai au nostre rèn...

En mai d’acò, a coumença de faire caud...

Marrido pountannado, i’a plus rèn que vai...Forço gènt soun dins l’ànci : la vido de mai en mai carivèndo, la secaresso que nous soucito tóuti en Prouvènço, li garrouio, li muertre, li manifestacioun contro lou gouvèr, e n’en passe...I’avié jamai agu tant de vioulènci dins lis espitau, li malaut e si famiho,

mau-countènt picon sus aquéli que soun aqui pèr li sougna, liogo de li gramacia.


Poulit moumen :


Ai agu un grand moumen d’esmougudo la semano passado : regardave pèr la fenèstro la maire e lou paire pimparrin que vanegavon sènso relàmbi pèr adurre la mangiho à si pimparrinot abrama ; pièi n’en veguère un curious que se boutè à baneja pèr regarda pèr lou proumié cop l’endeforo de la cabaneto ounte èron nascu : sourtiguè d’en proumié la tèsto, regardavo de tóuti li coustat, pièi sourtiguè un pau mai soun pitre, pièi s’envoulè e se pausè gaire liuen sus uno branqueto ; pièi, à cha un, n’en veguère sourti sièis ; lou vanc èro douna, e lou parèu countunié de i’adurre de mangiho aqui ounte s’èron pausa. Quàuqui jour de tèms lis ausiguère bresiha, parèu e pichot se respoundien, pièi an degu s’aliuencha, chascun de soun coustat, faire sa vido d’aucèu.

Chasque matin vese un pivert que vèn pita dins lou prat, pièi se bouto à pica la rusco d’uno piboulo avans de mai s’envoula.



Atualita :

Emé li manifestacioun anti-gouvèr, contro la reformo di retreto, fuguè lou tourna di « casseiroulado », valènt à dire faire de brut en picant sus de casseirolo au moumen que lou presidènt o li menistre fan si dicho, un biais pèr dire que lou pople es pas countènt. La casseiroulado es uno manifestacioun vièio de mant un siècle qu’avié despareigu après 1848 e qu’es revengudo despièi 2011 emé lou mouvamen « lis endigna ».


En Australìo, un pescaire a despareigu, l’an retrouba dins dous croucoudile ; emé si coumpan, èron ana pesca dins un rode ounte n’i’a forço ; si coumpan avien entendu un plang esfraiant, pièi plus rèn... Mai qunto idèio !!!

En Anglo-terro, an enfin pausa la courouno sus la tèsto de soun rèi e de sa rèino ; qùnti fèsto ! Dins la glèiso, dóu tèms de la ceremounié que durè dos ouro de tèms, se vesié lou princihoun Louvis, felen dóu rèi, que s’enuiavo, lou paure ! a tout just cinq an, e me siéu pensado : aquéu pichot saup pas qu’un jour belèu, sara sus sa tèsto à-n-éu que se pausara la courouno. Mai sarai de segur plus aqui pèr lou vèire ! La vèio d’aquelo fèsto avien arresta un « suspèt » arma gaire liuen dóu palais reiau.

A Seoul, ( Courèio dóu Sud), un estudiant que vesitavo un museon a rauba e manja uno banano qu’èro fissado sus uno « obro d’art » !!! Avié fam, e obro d’art o noun, acò ié faguè ligueto...

A Draguignan an decida de faire, aier, un roumavage à sa Santo patrouno, Santo Rousselino, pèr ié demanda de plueio. I’avié un evèsque, de prèire e li mounjo de la Counsoulacioun. Quouro s’entournèron, i’aguè quàuqui gouto de plueio...




I’a sèt cents an que naissiè à Toulouso « l’Acadèmi di Jo Flourau ». Lou proumié prèmi es uno viouleto d’or.

9 de Mai :

Miracle ! A mai plóugu ( un pichot pau....) vuei !

O, èro pas uno grosso plueio, mai acò a dura tres o quatre ouro de tèms e meme se sufis pas pèr regounfla li napo freatico, aura au mèns fa plesi à la naturo.

Descuberto :

I’a d’acò quàuqui jour , ai fa uno descuberto, dins moun jardin : ai trouba uno roubisso ( vo « flour dóu masclun ») Aquelo planto qu’es à mand de desparèisse, se n’en trobo plus gaire, e soulamen dins li champ de blad ( se an pas reçaupu lou deserbant). Quouro ère uno chatouneto, me souvene que n’i’avié forço, l’apelavian « gouto de sang » e n’en fasian de bèu bouquet. Mai emé l’emplé di deserbant chimi, an feni pèr quasimen desparèisse, coume lou blavet e la niello di blad.


Alor, aquelo roubisso dins moun jardin ? Segur que sa grano devié èstre dins lou femié qu’aviéu mes l’an passa au jardin, femié de chivau, emé de paio. Alor l’apare, belèu que samenara si grano...

Poulido istòri :

Aièr ai entendu uno poulido istòri : Es un cirourgian que disié : Vuei avèn óupera uno chatouno de sèt an. Falié un pau de sang e n’avian ges de soun group ; lou fraire bessoun de la chatouno, éu, n’avié.. Alor demandère à- n-aquéu drouloun se poudié n’en douna un pau pèr sauva la vido de sa sorre ; un cop qu’aguèron pres au pichot ço que falié, lou drouloun demandè: « E iéu, quouro vau mouri ? »Lou medecin lou rassegurè e diguè : « Cresié d’aguè douna sa vido à sa sorre. »

Mai en realita, avié bèn rendu la vido à sa sorre.

Poulido istòri !

                               La « dous chivau » !

Parèis qu’es la veituro que li francés amon lou mies !!

Soun istòri :


En 1934, la marco « Citroen » devèn la prouprieta de la firmo « Michelin « ( aquéli di penéu) ; soun patroun, Pèire Boulanger rèsto à Clermount-Ferrand. Un jour que travessavo lou marcat de la vilo, demié li carretoun, lis ase, li carreto, se retrobo blouca dins un encoumbro.

E es aqui que ié vèn l’idèio de fabrica uno veituro eisado à mena pèr carreja li proudu dóu marcat.

Falié uno veituro fisablo e pas carivèndo, que tóuti la pousquèsson croumpa, e que posque ana ounte que

siegue e pèr qunte que siegue : medecin, curat, fatour, veterinàri...emai que posque carreja quatre persouno e 50 kilo de tartifle, tout acò dins de marrit camin.

La « dous chivau » vai èstre presentado pèr lou proumié cop en 1948 au publi dóu saloun de l’auto e fuguè coumercialisado l’an d’après.

Aquelo veituro presentavo un autre atous : lou refrejamen dóu moutur pèr l’èr : ges de radiatour, de durito, de liquide de refrejamen que risco de jala. Es tras que simplo, chascun pòu l’entreteni e meme la repara, es « increbablo » !

. Aro, a mai de setanto an e rèsto la veituro que li francés preferisson, en mai d’acò, plais tambèn i jouine.

En Franço, i’a mant uno assouciacioun dis ami de la dous chivau qu’an pèr toco d’apara aquelo veituro mitico. E sabe que i’aura bèn-lèu un rescontre internaciounau di dous chivau en Souisse.

Sa deviso : » A bord de la « deudeuche », l’on pòu agué que lou sourrire » !

 

                              Michello ( sourso : la telaragno)

 

 

                                   Sarsifi di prat

 

Barbabou, barbo de menoun                      


Famiho : Asteracèio

Partido recoultado : jouino fueio e racino

Pountannado de recordo:debuto de la primo pèr li fueio, pièi de la primo à l'autouno pèr li racino.

Lou sarsifi di prat es uno planto pas proun couneigudo, es pamens drudo en vitamino B1, B5, B6, e C ; es tambèn drud en fibro e minerau : magnesion, poutassion, fousfore, couire, ferre.

Es recoumanda pèr li persouno que soufron de tensioun arterialo e de diabèto (vo pisso-douço). Ié caup tambèn d'inulino, uno sustànci emplegado pèr fin de garanti uno bono floro intestinalo.

Saupre la recounèisse :

Aquelo planto dóu port dreissa e ramu, a de fueio toumbadisso de coulour verd pale à verd jade, soun fourtamen nervurado, longo e estrecho ( podon faire de10 à 50 centimètre de long pèr mens de 1 centimètre de large. Li flour jauno se duerbon que quàuquis ouro de tèms.

 

                                                     Jano-Marìo

 

 

jeudi 1 juin 2023

 

      Lou journalet dóu Pont de Garanço

 

           N°119: « Au printèms, bon-jour lis escapado !»

          Abriéu 2023    





Gramaci à Jano-Marìo e à Andriéu pèr aquesto poulido foto de soun rousié, meravihouso bèuta de la naturo qu’encanto nòsti cor à la sourtido de l’iver :

                « Quouro me pren dins si bras,

                  Me parlo tout bas, vese la vido en roso …»

                                            Edith Piaf

    

 

                                Digo-me Papet !

 

Papet, m’as proumes de me douna l’esplicacioun sus la multiplicacioun di quatre noumbre counsecutiù. Coume vai que pèr trouba lou noumbre 6x7x8x9 + 1 sufis de faire lou calcul 6 x 9 + 1 e ansin afierma qu’es lou carra de 55. N’en siéu encaro esberluga. Siéu segur que toun ajudo me vai permetre d’esclargi aquel mistèri.

 

Moun pichot, vau ensaja de rèndre aquelo demoustracioun

la mai claro  poussiblo.

       n(n+1)(n+2)(n+3) + 1 se póu escriéure :

      n(n+3)[(n+1)(n+2)] + 1 mai tambèn :

     n(n+3)[n(n+3 - 1) + (n+ 2)] + 1, ço que douno en desvouloupant :

    n(n+3)[n(n+3) + 2] + 1 = [n(n+3)]2 + 2n(n+3) + 1

Aqui, se póu recounèisse l’ identita remarcablo seguento :

 

    x2 + 2x + 1 = (x + 1)amé x = n(n+1)

Amé aquesto ajudo, óutenent lou resultat que t’ai douna :

 

    n(n+1)(n+2)(n+3) + 1 = [(n(n+3) + 1]2

e ansin podes anouncia sènso forço calcul lou resultat.

 

Vesen, papet, s’ai bèn coumpres. Pèr calcula pèr eisèmple 30x31x32x33 +1, fai soulamen lou calcul 30x33 + 1 e trobe alor qu’es lou carra de 991.

 

Vese qu’as bèn coumpres. Te benastrugue e te souvete uno bono journado en coumpagnio di matematico. Pèr t’óucupa un pau l’esperit, poudras ensaja de trouba un biais simple pèr calcula la valour di noumbre 4x5x6 :(4+5+6) pièi 6x7x8 : (6+7+8) vo encaro 7x8x9 :(7+8+9). Vèiren alor que lou resultat es un noumbre entié se e soulamen se lou proumié vo lou darrié es un multiple de tres.

À bèn-lèu moun pichounet!

 

                                            Lou papet Michèu

 

                                     Abriéu !

 

  Deman, lou proumié d'abriéu !

Sian bèn au printèms, i'a de flour tant que vos, lou jardin, la naturo, tout es en aio, mau-grat la secaresso que fai que coumença...Tout aro, veniéu just de rintra dóu jardin quouro regardant pèr la fenèsto vese giscla d'aigo conto li vitre ; sus lou cop ai cresegu q'èro l'arrousage que s'èro mes en marcho tout soulet, mai me siéu lèu avisado qu'èro uno raisso, à la subito, e qu'a pas dura, e me siéu di qu'èro toujour lou tèms

de Mars, quouro nivo, quouro clar....

  Dins gaire de tèms, s'acò countunio coume acò, l'aigo defautara ; la fau espargna, e nautre avèn pas espera pèr acò. L'aigo que sèr pèr lava li liéume, l'ensalado, la jite pas , la vueje dins un ferrat, coume l'aigo de la doucho avans qu'arrivèsse caudo se n'en degaio forço ; alor au nostre la fasèn raja dins un ferrat e touto aquelo aigo espargnado ser pèr li coumoudita ( lou privat o cagadou, s'amas miés). Ai vist qu'à Perpignan van faire un roumavage pèr la faire veni, aquelo aigo, van ana prega Sant Gauderique, patroun di païsan.



Aquéu Sant a la renoumado de faire veni la plueio quand li païsan n’an besoun. Se conte que se boutavo d’ageinoun pèr prega chasque cop qu’entendié souna l’angelus, e acò ounte que siegue ; un jour, lou campanié, pèr se trufa d’éu, lou vesènt travessa un riéu, sounè li campano, e lou bon sant se boutè d’ageinoun pèr prega, dins l’aigo ; mai i’aguè un miracle, l’aigo s’enanè en leissant la plaço à de sablo.

Nautre avèn Sant Gens, e de segur lou faudra ana prega pèr que nous mando un pau de plueio. Mèfi ! lou loup es aqui que s’aprocho....I’a gaire de tèms vous aviéu di que de loup èron vengu dins uno prouprieta toucant Ate pèr tua de cabro ; i’a quàuqui jour, se n’es vist à Touloun, dins la vilo, e adematin



ai vist sus la telaragno que n’i’a uno chinaredo dins lou pargue di Calanco, toucant Marsiho ; i’a un garde que vanego pèr esplica i barrulaire coume faire pèr pas li desranja, aprenon tambèn acò is enfant, fau pas agué pòu mai èstre mesfisènt. Es verai que la presènci dóu loup fai pòu, mai dison que despièi un trentenau d’an qu’es revengu au nostre, lou loup s’es jamai ataca is uman. Lou loup es lou predatour naturau dóu gros gibié coume li porc senglié, e acò pòu ajuda pèr que n’i’ague pas tant à faire de degai dins li jardin.

Anan pousqué mai canta coume cantavian quouro èrian pichot : « Espacejan-se, dins li bos, tant que lou loup ié sara pas ; loup ié siés ?... »


A prepaus de bèsti, en Corse, an descurbi un cat-reinart qu’aquéli bèsti avien despareigu. N’an coumta seige ; soun rous e gris raia. An de dènt mai grosso qu’aquéli di cat doumesti. Soun predatour ( lou soulet !) es l’aiglo reialo.

E coume sian à parla de bèsti, vese souvènt dins moun jardin, un gau feisan ; s’ausis avans de se faire vèire, an un crid bèn particulié. L’autre jour es vengu emé la galino feisano : an barrula un bon moumen dins lou jardin pièi an despareigu. Belèu qu’an trouva un rode tranquile pèr nisa.





Ai legi sus la telaragno que dóu coustat de Nanto i’a un ome qu’a recampa au siéu mai de quatre cènt bèsti eisoutico : serp, tartugo, un parèu de croucoudilo ( éli soun dins soun saloun !) lis a bateja « Ali » e « Gator ». A tambèn de gros escourpioun nègre e d’aquélis gròssis aragno pelouso e verinouso, li migalo.


I’a forço gènt que croumpon de bèsti quouro soun pichoto pièi après, quouro vènon grosso, li podon plus garda, alor lis abandounon, éu li recampo. Es lou cas d’aquéli tartugo d’aigo ( de Flourido) que soun jitado dins li ribiero e coume soun manjo-car, fan despareisse un fube de bèsti que vivien aqui i’a


tambèn lis esquirròu gris que li gènt croumpavon dins de magasin pèr li garda au siéu pièi quouro li poudien plus garda, li bandissien dins la naturo, e fau saupre qu’ aquélis esquirròu recaton li langasto que carrejon la malautié de « Lime ». Fau bèn reflechi avans de croumpa de bèsti eisoutico, e es la memo causo pèr li planto.

                                             

                                                Michello

 

                           Li granouio !

 

En aquesto sesoun, li granouio fan si « coua » tout lou sanclame dóu jour, d’àutri la niue, e n’i’a de pertout, estènt que sian en ribo de Sorgo, e que i’a d’aigo. ;avèn uno pichoto mueio qu’avian facho nemé nòsti felen, e chasque printèms vesèn reveni li granouio : griso-verdasso em’uno rego bèn verdo au mitan de l’esquino, passon si journado au soulèu sus lou releisset, e quouro quaucun s’aprocho, cabusson dins l’aigo ; se vèi alor plus que lis iue que t’espinchon de dessouto uno fueio. Leva d’acò, lou jardin es treva pèr de pichòti granouio verdo que sauton de pertout. N’i’a dins li gorgo, souto li vas de flour, e n’ai meme trouva uno dins lou tuièu de l’arrousadou, lou tapavo ! N’avèn agu dins l’oustau, uno s’èro enfusado sabe pas coume dins lou sifoun de la bagnadouiro, e, fasènt si coua, acò restoutissié e te fasié un chafaret d’infèr ! Fin finalo, i’a que de grapaud que vese plus, i’a proun de tèms que n’ai plus vist, pamens amariéu bèn de n’avé dins lou jardin pèr manja li limaço e cacalaus que me degaion li frago e lis ensalado.

Li granouio soun d’anfibian, coume li grapaud, e n’i’a , o pulèu n’i’avié mai de tres milo espèci de par lou mounde, e despièi lou siècle 20 èn, n’i’a forço qu’an despareigu pèr dos resoun : n’i’a que soun manjado, e d’autre que servon ^pèr lis esperiènci.

Li granouio soun pas tóuti manjadisso. Li larvo di granouio soun de tèsto d’ase ; soun fa pèr passa la debuto de sa vido dins l’aigo ; an uno pichoto tèsto redouno que se perloungo pèr uno cò, an pas de dènt mai uno meno de maisso cournenco e podon manja d’augo. Pau à cha pau fan sa mudo : se ié vèi d’en proumié de pichòti pauto de darrié, pièi lis autre, la cò desparèis e la tèsto d’ase se mudo en uno granouio pichouneto que vèn pièi manjo-car.


La fecoundacioun es esterne e se debano dins l’aigo : la granouio fai si capelet d’iòu e lou mascle qu’a escarlimpa sus soun esquino fai toumba sa semenço sus lis iòu pèr li fegounda. Dins d’ùnis espèci de granouio, lou mascle carrejo lis iòu tant qu’espelisson pas. Dins d’àutris espèci, i’a ges de babo : li pichot que naisson soun déjà fourma coume de granouio menudeto, e d’àutri granouio an de pichòti dènt e podon manja de pichot mamifèr. Li granouio an besoun de viéure ounte i’a d’aigo, tant pèr se nourri que pèr se

reproudurre.

E pèr acaba ma dicho sus li granouio, vaqui quàuqui vers dóu grand pouèto Fabre, lou « Felibre di tavan » :

 

                                 Michello

 

De vèspre, quand en plen la luno dono

Dins la palun e si canèu,

Quand li sause fielon de nèu

Sus la tèsto di courbadono,

Dequé barjas, granouio, au mes d’abriéu

Lou pitre au fres sus lis erbo dóu riéu ?

O vèntre fla de figo pecouleto,

O closco esquichado en cruvèu

Que n’a quàsi ges de cervèu

Pèr ameloun ; o verdouleto,

Mourre breca, dequé barjas ansin

Aro que dor lou passeroun sausin ?

Bré-ké-ké-ké, respondon li granouio,

Ço que barjan, dins li fangas,

Demando-lou dounc, bedigas,

A l’espino-bè que fourfouio

Dins li creissoun (...)

 

              Jan-Enri Fabre  ( li granouio)

 

                       L’eiminado

 

           « Quant fai ta vigno ? tres eiminado. »

  Lis ancian païsan, quouro parlavon de la surfàci de si vigno, utilisavon coume unita, l’eiminado qu’es un espàndi de terro que se pòu ablada amé uno eimino de blad, que segound li regioun varaiavo de 670 à 700 mètre carra

 

                                    Andriélou

 

    


 

 




jeudi 30 mars 2023

1 Lou journalet dóu Pont de Garanço N°118: « Es lou tèms de la reviscoulado !» Mars 2023

 

1      Lou journalet dóu Pont de Garanço

 

           N°118: « Es lou tèms de la reviscoulado !»

          Mars 2023

 

 

 

                                  Digo-me papet !

                          

Papet, aprenguère à l’escolo quouro ère mai jouine, li taulo de multiplicacioun. Fuguè pas facile de  n’en reteni li resultat. Te n’en souvenes tu ?

 

E o ! moun pichot. Urousamen que li matematico se resumon pas à n’acò. Mai, li fau saupre , car es un óutis utile dins la vido de tóuti li jour.

 

Papet, quouro se sian vist lou darrié cop, m’as parla d’uno curiouseta sus lou noumbre 1089. Mi coumpan fuguèron forço suspres , estabousi e n’en parlèron de segur à sis gèns lou sèr vengu. As uno autro particulareta à me signala sus aquéli noumbre ?

 

Se n’en vos uno autro, escouto-me !

Pren quatre chifre que se seguisson e fai-n’en la multiplicacioun ! Te fara ansin revisa aquéli taulo. S’apoundes 1 au resultat, vas vèire qu’óutenes lou carra d’un noumbre.

Pèr eisèmple : 2x3x4x5 + 1 = 121 qu’es lou carra de 11, es à dire 11x11.

 

N’en siéu tout esbalausi ; s’ensaje amé 3x4x5x6 + 1, vau trouba lou carra d’un noumbre. N’en sies segur ? Leisso-me lou tèms de calcula…. Ai touba 361 qu’es efeitivamen lou carra de 19.

 

Poudras ensaja amé d’àutri noumbre. Marcho à chasque cop.

Ensaje  encaro amé 6x7x8x9 + 1 e verifico que fai bèn lou noumbre  55x55 es à dire 3035 e tambèn 10x11x12x13 + 1 qu’es lou carra de 131.

 

Papet, coume as fa pèr trouba aquel resultat sènso faire de long calcul ? Quouro nous vèiran mai, me faudra esplica la rasoun. Acò me vau tafura si que noun long-tèms.

 

Te n’en dounarai la rasoun lou prouchan cop. Mai te pode dire adeja lou mejan lou mai rapide qu’empacho de faire forço calcul : sufis de prendre lou proumié chifre, de lou multiplia pèr lou darrié e de i’apoundre 1. Lou podes verifica sus lou darrié eisèmple : 6x7x8x9 + 1 es lou carra de 6x9 + 1 = 55.

 

Mai alor, dins l’eisèmple que m’as douna, es à dire 10x11x12x13 + 1, ta respounso me permès dounc d’afierma pèr un calcul simple qu’es lou carra de 10x13 + 1 = 131. Amé tu, tout es magi. Finiras pèr me faire ama li matematico. Me tarde de n’en counèisse la rasoun.

 

Moun pichot, ta curiouseta me plai. En esperant, fai bèn ti devé e escouto bèn tis ensignaire. Te poutounèje bèn fort. Adessias moun drouloun!

 

                                                   Lou papet Michèu


                                            Significacioun de la pousicioun di det dins lis icono

          


 
          Aquesto image es la partido d'uno icono representant lou Crist en trin de benesi si fidèu.; ço que belèu vous a entriga es la pousicioun  di det de sa man drecho. A-ti uno significacioun? Lou det dóu signe leva coume un i, lou det dóu mitan es lóugieramen courba coume un C, lou gros det que vèn s'apiela sus lou det de l'anèu sèmblo faire em'éu coume un X. E enfin lou pichot det es lóugieramen courba coume un C. Acò a uno significacioun religiouso. Li dous proumiéri letro i et c sou n respetivamen la proumiero e la darniero dóu mot Crist en grè.

Ansin regardarés lis icono em'uno criouseta nouvello.




  Li jour de la vièio !

 

Sian à la fin de Febrié, la meteò nous dis que vai i'aguè uno reguignado de la vièio, es à dire que vai mai i'aguè un pau de fre, nourmau, es la vièio que reguigno, e es toujour coume acò à la fin de febrié ; dison meme que vai belèu un pau neva !



Acò me ramento, i'a vint e dous an d'acò, avié neva lou 27 de Febrié, e dins la vesprado n'en èro toumba setanto centimètre, de nèu lourdo, e qu'aqui mounte restavian, avié fa peta li poustèu eleitri que s'èron coucha souto lou pes, e d'ùni au mitan di routo ; èrian resta uno semano sènso eleitricita ; avian de bos pèr se caufa, alor coucagno, li coungeladou èron clafi de viéure, rèn mancavo, just lou lume e lou telefono !

Pèr garda au fres ço que devié i'èstre, coume lou la e lou burre, avian fa uno meno d'iglou emé de nèu dins lou jardin, e i'estremavian de glaciero emé lou manja dedins ! Fin finalo, au bout d'uno semano avien pouscu nous adurre un group eleitrougène pèr espera la remesso en bon estat di ligno eletrico. Lou mai malurous èro lou chin que trouvavo plus li traço dóu rode ounte anavo faire si besoun ! Niflè un bon moumen, pièi finiguè pèr se soulaja...Li cat nimai soun pas à soun aise dins la nèu, mai n'aproufichon pèr resta au caud dins l'oustau.

E iéu, coume li pichot, siéu urouso que noun sai de vèire toumba de nèu, urouso de ié leissa mi piado, d'ausi lou crussimen de la nèu que se quicho souto li pèd. La nèu es quaucarèn de magi, escafo tout, tremudo tout. Mai me dise que se li causo countunion coume an coumença, n'en veirèn belèu plus gaire toumba, de nèu, dins lis annado à veni. E quau saup se la vièio reguignara encaro ?

27 de Febrié : Aièr a fa un tèms de chin, fre, emé un ventaras que boufavo à mai de 100 kiloumètre à l’ouro ; siéu gaire sourtido de l’oustau. Sus lou cop di quatre ouro e miejo, aperaqui, lou lume s’es mes à trantaia pièi tout s’es amoussa ; sian resta dins la sournuro jusqu’à nòuv ouro de vèspre ; Aviéu atuba la chaminèio e un fube de candèlo, e me chalavo d’aprouficha d’aquéu moumen de repaus fourça. Pau à cha pau lou ventaras a moula pièi a feni pèr cala. Coume mi rèire, ai fa caufa la soupo de liéume dins uno casseirolo sus lou trespèd, au cantoun de la chaminèio. E me crèires se voulès, mai avié pas lou meme goust que d’abitudo ; lou fiò de bos ié douno toujour un pichot goust sutil. Avèn soupa emé li candèlo, un lùssi !

Adematin, en me levant qu’èro d’ouro, fuguère souspresso pèr la clarta dóu deforo que vesiéu pèr li fenestroun, uno clarta descoustumado ! coume previst, avié neva ! E tout èro vengu meravihous ; la nèu e la calamo an tout recubert, e rèsto plus rèn d’aquéu marrit tèms de la vèio, aleva, davans l’oustau, di

cadièro, banc e taulo, li quatre pèd en l’èr...



 

                                         La galinaio

 

Ai dos galino, e ges de gau. Demié mi vesin, n’i’a un qu’a cinq


                                mi dos galino!

 galino e un bèu gau, l’autre vesin a uno sequelo de galino de tóuto meno ( emai ma capeludo !) e nimai ges de gau.



 Quouro fau sourti mi galino de soun claus, lou 
gau arrivo en courrènt pèr lis óunoura ; e ensèn, vague de grata, beca d’eici, d’eila, de graniho, de bestiouleto, vermo, tavan, cacalausoun, d’erbo, tambèn. Pièi, sus lou cop de quatre vo cinq ouro, l’autre vesin bandis si galino, e alor vese moun bèu gau que se rounso sus elo, e à cha uno ié presènto sis óumage, pièi s’entourno mai emé li miéuno jusqu’au moumen que lis embarre dins soun claus. Mai lou gau coumprèn pas que soun embarrado, li crido en virant à l’entour dóu claus un bon moumen, pièi fenis pèr s’entourna au siéu.

             


D’aquéu tèms, la capeludo, lèu-lèu émé si pichòti pauto se rounso vers moun oustau e sauto sus la fenèstro pèr manja ço que i’ai mes dins un platet. Quouro me vèi dedins l’oustau, vèn pica à la vitro emé soun bè, se sorte, fai de pichot bru coume se me parlavo !


 

                                                Michello

 

                              La Margarido dóu Martegue

 

Se n’en parlè dins lou Var, Vaucluse, Bàssis-Aup, Gard emai Eraut. Se n’en parlè meme à Paris !

Margarido, subran e d’un soulet cop, avié perdu l’usage de soun bras gaucho e de si cambo. Lou Bon Diéu i’avié mau-grat tout leissa la paraulo.

Mai vaqui qu’à setanto an soulamen, la Margarido dóu Martegue, que despièi mié-siècle servié dins soun restaurat, la meiouro boui-abaisso de l’encountrado, deguè s’arresta. Li gènt disien :

« Dequ’es arriba à-n-aquelo pauro Margarido ?

-Se saup pas, au juste/

-Pamens, èro gaiardo !

-Ah ! vo, pèr èstre gaiardo, èro gaiardo.

Aquelo malautié que l’agarriguè subran fuguè uno meno de catastrofo regiounalo Falié assoulumen la faire gari pèr lou bèn de tóuti. Soun drole, Arnest, e sa bello-fiho, Jano-Marìo, se carguèron quatecant de countunia l’obro de Margarido, e en mai d’acò, de faire veni li meiour mège pèr la sougna. Venguè au Martegue de proufessour de Milan, d’Estoucolme, de Paris, de Niou-Iorque, e meme de Touquiò. Jamai avien rescountra de persouno de setanto an tant roubusto ; coume nosto Margarido poudié encaro parla, ié disié, à-n-aquéli grand saberu, que poudrien rèn coumprendre à sa malautié à-n-elo. Disié qu’èro un « cas eicepciounau ». Mai pèr faire bono figuro, s’achinissien à voulé la gari...E meme se Margarido se trufavo d’éli, ié disènt que sa malautié à-n-elo, poudié pas s’aprene dins li libre ! Mai au bout d’uno quingenado,

s’embarquèron mai dins sis avioun pèr s’entourna au siéu sènso aguè coumprès à la malautié de Margarido.

Au siéu venié cade jour un « kiné », Antòni, pèr assaja de ié faire retrouba l’usage de si cambo e de soun bras. Fasié ço que poudié, sènso se pausa de questoun e sènso n’en pausa à Margarido, talamen que fuguè elo qu’aguè un jour l’envejo de se counfisa à-n-èu, é ié venguè coume acò :

-Dequé n’en pensas, de ma malautié ?

-N’en pense rèn

-Mai sabes ço qu’ai ?

-Avés la vanello...

Alor ço que se passè fuguè estraourdinàri : Margarido, Margarido la paralisado dóu Martegue s’aubourant

de soun fautuei se boutè d’à geinoun i pèd d’Antòni e ié faguè un poutoun.

-I’a que tu que m’as coumprés ! I’a quasimen setanto an que travaie, e despièi qu’ai fa lou semblant d’èstre paralisado, tóuti travaion à ma plaço.

-Es bèn ço qu’ai di, venguè Antòni, sias uno feiniasso.

-Noun, rebequè Margarido, siéu uno afetuouso e despièi que boulegue plus, tóuti m’amon, alor, fau pas pensa que me vas gari !

-Noun, faguè Antòni !

E fau pas s’estouna que siegue marca sus lou testamen de Margarido. E fai jamai que vint e cinq an que la masso.

 

       Leva dóu libre de Ivan Audouard : li conte de ma Prouvènço.

           Revira au pouvençau pèr Michello

dimanche 5 mars 2023

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°117: « Poudès desbrounda vostis óoulivié» Febrié 2023


 

                             

                             Digo-me Papet !

 

*Papet, m’as proumès de m’esplica coume vai qu’à la seguido dis ouperacioun  que m’as demanda de faire dins lou precedènt journalet, trouban de longo lou noumbre 1089 ?

 

*Vese, mon pichot, qu’aquel resultat t’a un pau carcagna, tafura ; te lou vau esplica ; es pas coumplica.

Suspausèn qu’as causi lou noumbre (abc) amé (a-c>1). la proumièro ouperacioun counsisto à ié retrancha soun simetri ; ço que douno :

        a b c = 100a + 10b + c

        c b a = 100c + 10b + a

 

abc-cba = 100(a-c)  - (a-c) = (a-c) 0 0  -  (a-c)

ço que s’escri tambèn en fasènt la soustracioun:

abc –cba = (a-c-1) 9 d      avec (a-c) + d = 10

Veses aqui perqué fau suspausa que (a-c) sigue pas egau à 1, si que noun aurien pas un noumbre de tres chifre.

À n’aquel noumbre ié fau alor apoundre soun simetri :

(a-c-1) 9 d + d 9 (a-c-1)

Ço que douno lou noumbre:  1089

Coume lou podes vèire, i’a ges de mascarié dins aquel resultat.

 

*Lou vese ; ai pas tout coumpres, mai i’aribarai : gramaci papet.

*S’as besoun d’ajudo, siéu aqui pèr t’esplica ; me fai talamen plesi de te vèire ; me remèmbre ma jouinesso  quouro assajave de resoudre li proubleme matematico. Adessias moun pichot.                                 

 

                                        Lou papet Michèu

 

                         Febrié e sa febrielado …..

 

Sian à la fin de Janvié, despièi uno bono deseno de jour es l'ivèr ! Fai fre, rèn d'anourmau à-n-acò. Lou mistrau que nous avié óublida despièi long-tèms s'es reviha e boufo coume un perdu.

A la radiò, nous an di que li napo freatico se soun regounflado coume falié, alor es au mens acò de gagna. Li gènt espargnon lou courrènt eleitri, e dison que n'en mancarèn pas ; es perèu acò de gagna.

Lou couvid ? Se n'en parlo plus pèr lou moumen, d'ùni dison que n'i'a mai un de varaiant que nous vai arriba de Chino dins un parèu de mes, e i'a toujour de gènt que soun dins l'ànci e se carrejon emé la « masqueto ». Uno amigo me diguè i'a gaire : «  ié coumprene rèn : ai agu mi 4 vacin e ai aganta lou couvid, ai pas'gu lou vacin de la gripo e l'ai pas agantado ! De que vos coumprene à-n-acò, ? »

Despièi quàuqui jour lou mistrau s’es dereviha e boufo tant que pòu. A tout seca, tout escouba mai escampo tout, estrasso tout, es uno calamita.

Fin finalo aura boufa tres semano de tèms.

La grosso fre a fini pèr lou moumen, mai sian pa’n’caro i bèus jour. Segound Fabre, li gròssi fre soun finido quouro li lachusclo tènon si pecout dre. Pèr lou moumen son pecout se clino encaro vers lou sòu, alors, mèfi !Mai lou bèu tèms au mes de Febrié, es pas nourmau. Lou prouvèrbi dis : «  L’ivèr es jamai bastard, se vèn pas d’ouro, vèn plus tard »


A la fin dóu mes faudra se mesfisa di « jour de la vièio » !

Fai pamens quàuqui jour qu’ause lis aucèu que coumençon de bresiha e de faire si nis, e acò sènt la vengudo proche dóu printèms. Nous faudrié aro quàuqui degout de plueio pèr faire espeli planto e flour que soumihon souto terro.


La Sant Valentin : chasqu’an se fèsto à Racamaulo, dins lou Gard, la «  fèsto di poutoun » ; acò se fai en souvenènço de l’arribado di relicle de Sant Valentin au vilage ; coume avien ges de relicle de Sant, un riche castelan anè querre aqueli de Sant Valentin à Roumo. Sant Valentin èro evèsque dins uno vilo d’Italìo, es éu que maridavo li crestian, e acò fasié pas l’afaire de l’emperaire Glaude II que lou faguè arresta ; èro garda pèr un óuficié que sa chato èro avugle. Sant Valentin i’aurié rèndu la visto, e en mai d’acò counvertiguè un fube de mounde. Fuguè arresta e decapita, e lis amourous lou chausiguèron coume sant patroun.

L’autre jour ai fa lou rescontre d’uno damo de Sant Roumié que parlo tras que bèn lou prouvençau e me countè acò :

« Quouro ère pichouneto, mi gènt avien un papagai  ( parrouquet), e naturalamen, coume se parlavo prouvençau à l’oustau, lou papagai tambèn lou parlavo. Quouro moun paire s’entournavo dóu travai, de vèspre, e l’ivèr, fasié : «  Brr !...fai pas caud ! » Lou papagai poudié pas dire lou « Brr » mai disié : «  Fai pas caud ! » quouro moun paire voulié ana retrouba si coumpan au cafè, demandavo à sa femo : «  Daniso, douno-me de sòu » e lou parrouquet, tout lou sanclame dóu jour repetavo : «  Daniso, douno-me de sòu ! »

Auriéu bèn ama de l’entèndre parla prouvençau !

 



                                                    Michello

 

 

 

                         Li toro proucessiounàri :

 

Eron à mand de sourti de si nis de sedo quouro a recoumença de faire fre. Pèr li faire sourti fau que fague au mens 10 degrad au sòu. A-n-aquéu moumen sorton di nis e davalon dis aubre pèr ana dins lou sòu ounte van faire la ninfòsi, es à dire de se trasfourma en crisalide d’ounte sourtiran en parpaioun. La femelo parpaioun fai sis iòu sus de rampau de pin ( o àutri counifèr) n’en fai uno sequelo d’à pau près dous cènt, quicha lis un contre lis autre, e acò fai coume uno meno de manchoun clafi de perlo. En neissènt, van coumença de devouri lis aguïo de l’aubre, pièi van s’embarra dins de boursoun de sedo pendoula i branco di pin. Mai de tèms en tèms quouro fai bèu , sorton pèr ana manja et pièi s’entournon lèu dins si nis



Ié dison « toro proucessiounàri » bord que marchon tóuti en renguièro, «  à la cò dóu loup » ; En se desplaçant, escampon sus soun passage de fiéu de sedo pèr pas uscla la pèu de soun vèntre e nimai si pichòti pauto

 Li toro proucessiounàri mudon tres cop ; i’a que sa tresenco pèu qu’es clafido d’aquéli péu ourtigant. An sus l’esquino de meno de bouco que se duerbon e se barron de longo, es belèu aqui dedins que s’amagestro lou verin. Fabre n’en avié fa l’espériènço, lis avié proun toucado e boulegado emé si dèt, e disié que lou prusimen i’avié leva lou dourmi. Emé sa lùpi avié pouscu vèire que li péu, à soun fin bout, an de meno de pouncho coume li fiéu barbenous pèr s’accrouca i péu di bèsti, o di gènt. Se demandavo s’èro li crouchet di pèu que rintrant dins la pèu fasien tant mau, o s’èro un verin empouisouna coume li flecho dis Sious que sarié sus li péu. Alor a fa d’espériènci en toucant li toro emé li man nuso, toucant li nis ; acò fai de prusimen coume l’ourtigo, e l’endeman i’a plus rèn. A tambèn alesti uno poutingo en fasènt trempa li péu dins un pau d’eter, pièi d’en mètre sus un tros de teissut e se l’empega sus lou  dedins dóu bras, bèn estaca pèr que rèsto en plaço mant un jour. E n’aguè uno plago coume uno bruladuro, emé de boufigueto, e acò ié durè proun de tèms à ié faire mau. Lou mai dangerous es pèr lis iue e li póumoun. Li bèsti coume li chin o li cat podon n’en mouri bord que li niflon o li licon, ço que ié fai gounfla la lengo e la gorjo, em’acò podon s’estoufa. Li fau lèu mena encò dóu veterinàri.

Pèr se proutegi d’aquéli bestiouno que soun un vertadié flèu pèr la santa, fau destruire si nis l’ivèr, avans que siegon proun desveloupado. Pèr acò faire, i’a dous biais ; moun vesin, éu,  garço un cop de fusiéu dins aquéli boursoun pendoula is aubre ; dóu cop, la pòchi s’estrasso e li babo toumbon au sòu ; pichouteto, sènso prouteicioun, an fre e moron ( dins soun nis la temperaduro es ço que ié fau pèr viéure) L’autre biais, mens segur, es d’istala de nisadou pèr li pimparrin dins lis aubre ounte i’a de nis de toro proucessiounàri ; li pimparrin emé soun bè, van creba li nis e devouri li toro ( li carrejon tambèn à sa ninèio) elo li cregnon pas. I’a tambèn uno espèci de carabé que se n’en coungousto !



Coume lou disié aquéu grand saberu de Fabre : «  La vido es qu’un inmènse bregandaje ; la naturo se devouris elo-meme ; la matèri se mantèn animado en passant d’un estouma à n-un autre. A la taulejado dis esistènci, chascun es à soun tour counvida o meisse ; vuei manjaire, deman manja. Tout  viéu de ço que viéu o qu’a viscu, tout es parasitisme. »

                                                           Michello

 

                   Istòri d’uno chatouno qu’avié pòu de rèn

 

Vau vous counta uno pichoto istòri vertadièro : un souveni d'enfanço.

Quand aviéu sèt o vuech an, mi gènt me mandèron en vacanço à Veisoun-la-Roumano encò de ma tanto e de moun ouncle que soun oustau èro uno bastido. Dins l'establo, i'avié un chivau que ié disien « Poumpoun » emé dous porc, de galino, de lapin, uno cabro.

Amave forço d'ana encò de la Tata e dóu Tonton ( Claro e Doumenique). Dins la court i'avié uno eouliano pèr tira l'aigo pèr li bèsti e pèr lou jardin.

Aquesto eouliano la regardave toujour emé forço envejo de i'escarlimpa, mai èro plus auto que la téulisso de la feniero, e èro forço  empressiounanto.         


        .

La tanto e l'ouncle m'avien di qu'èro enebi de ié mounta ; iéu me disiéu : fau pas lou faire, fau pas lou faire...

Pamens, un après-dina que l'ouncle e la tanto faguèron un penequet, me decidère...

Escarlimpère un escaloun, pièi dous, pièi tres, e countunière.

Ère vertadieramen fieroto quouro arribère en aut. Alucave de pertout, tout à l'entour, un bon moumen. Ère « la reino de la bastido » Mai falié n'en descèndre, e aqui m'avisère que l'escalo èro bèn drecho, e la vesiéu meme plus !

Dequé faire ? Anave pamèns pas ploura o crida la tanto e l'ouncle que de tout segur m'aurien garça uno bono rousto....

Adounc me boutère sus mi quatre pauto, moun pèd troubè lou proumier escaloun, e me rampounère     tant que pousquère  pèr descèndre. Arribado en bas de l'escalo, ère coumpletamen petrificado, e au bout d'uno passado pousquère enfin respira.

Acò restè un secrèt : la tanto e l'ouncle l'an jamai sachu !

 

                                                                  Ramoundo