lundi 27 août 2012

Lou pont de garanço, mai qu'es acò ?

 

Aquelo assouciacioun fugué creado en 1985, à l'iniciativo de quàuqui vedeneso * desirouso de perpetua e promòure la culturo prouvençalo, si tradicioun e sa lengo, la «lengo-nostro ».

Vint e sèt an après, aquelo associacioun countunio d’oubra dins lou percas de la toco que s'èro fissado à la debuto.

La toco proumiero de l 'assouciacioun es d'acampa de persouno que perseguisson lou meme ideau e afourtisson nost'identita prouvençalo, valourison nosto culturo, tout acò dins un esperit amistous e couviviau.

Tout de long de l'annado, un cous de lengo prouvençalo es douna chasque semano pèr li sòci que lou souvèton ; aquest cous es anima pèr lou president de l'assouciacioun, e perèu dins mant uno escolo primàri.

L'assouciacioun ourganiso, dous o très cop l'an, de sourtido-vesito de rode diferènt, chausi pèr soun interès istouri, touristi e culturau.

De repas e matinado recreativo dins l'esperit de la culturo prouvençalo soun perèu ourganisa, emé de tiatro, de cantadis, espousicioun, charadisso, etc..

Despièi aquest'an, avèn crea lou Journalet, pichot recuei de tèste redegi en lengo prouvençalo pèr li que participon au cous, evoucant de pajo de l'istòri de Vedeno, o encaro tratant d'àutri sujèt, à la chausido de chascun. La toco d'aquèu journalet, en mai de l'eisercice linguisti, es de crea de liame demié li sòci e lis abitant dóu vilage.

Aro, poudès legi aqueli journalet çai souto.

Se n'en voulès assaupre un pau mai sus nost’ assouciacioun, nous poudès escriéure e douna vost'adrèisso eleitrounico o voste numerò de telefouno sus lou « blog »  la secretàri, Michello,  vous respoundra. Poudès perèu la souna au 04 90 22 00 83.

* vèire lou numero 1 dóu Journalet

jeudi 23 août 2012

En condensé, le programme du dernier trimestre 2012 pour l’association « Lou Pont de Garanço »

 

( Nous y reviendrons en détail ultérieurement)

Samedi 8 Septembre à l'Espace Bardi : Journée des Associations ; vous pourrez y rencontrer les membres du bureau .

Samedi 13 Octobre : Sortie de la journée à Sault :(en car) visite de la nougaterie Boyer ainsi que du musée de la découverte et de la nature. Repas de champignons au « Bistrot » à saint Trinit. Prix : 40€ pour les adhérents et 45 pour les non adhérents.

Samedi 17 Novembre : à 15 heures, à la Maison des Associations, Conférence-spectacle sur Jean-Henri Fabre par Jean-Bernard Plantevin. Libre participation aux frais. Exposition sur Jean-Henri Fabre «  Lou Félibre di tavan ».( Visible toute la semaine précédente à la Maison des Associations)

Samedi 8 Décembre, à Cappeau : à midi, repas provençal :

apéritif, anchoïade, gardiane de taureau et tian de macaronis suivis des treize desserts. 

25 € par personne, vin et café compris. Après-midi, en musique et en chansons .

                          ************************

Tous les jeudis, de 17h30 à 18h30, cours de Provençal à la maison des Associations.

               ********************************************************

Adhésion à l'Association : personne seule : 11€. Couple : 15 €

lundi 20 août 2012

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°15 Jun 2012

Soulèu de Jun, Rouino degun.

Lou jardinié biaissu fai de multiplicacioun

« De-que fas aqui agroumeli amé tóutis aquèli brouqueto sus lou sòu? Lis as toumbado ? Li vos plantado ? Dounaran rèn, sabés, meme se lis arroses bèn. Siés devengu calu !» demandè lou Dardar en arribant dins lou jardin dóu jardinié biaissu.

« Siéu en trin de faire tout simplamen, uno multiplicacioun », respoundeguè lou jardinié biaissu que dispausavo si brouqueto verticalamen e ourizountalamen.

« Amé de brouqueto ? Ié vas bouta fiò e vas legi alor dins la tubèio lou resultat?» galejè lou Dardar.

« Es simple; i’a gès de mascarié; tè, sarro-te de iéu ! Vas vèire ; anan, se

vos, multiplia 32 pèr 12 » : S’agroumelèron ansin ensèn.

image

Lou Dardar n’èro estabousi e un tèms demourè mut ; diguè enfin, amiratiéu :

« M’aurié agrada aquesto metodo ; es pas besoun de saupre li taulo de multiplicacioun ; sufis de saupre coumta e d’agué de brouqueto ; se pòu-ti faire amé un bate-fiò? Aquèli taulo, me n’an fa vèire ; quant de cop siéu esta puni de pas saupre 7x7, vo 8x7 ; n’ai recegu de cop de règlo sus li dèt ; me vene li tressusour, rèn que de ié pensa ».

« Mai, es parié se li noumbre soun mai grand ? » apoundeguè pamens.

« Vas vèire, es pas mai coumplica ; anan calcula 432 x 142. Nous fau plaça li brouqueto dóu meme biais e coumta li poun d’interseicioun ».

image

« Ço que fau saupre tambèn es quouro i’a un zèro, te ié fau bouta uno verticalo vo uno ourizountalo en pountiha ; mai, i’a gès de poun d’interseicioun sus aquelo ligno » ajoutè lou jardinié biaissu que voulié que soun esplicacioun siguèsse coumpleto.

E se boutè sènso mai d’esitacioun à calcula 502 x 14 :

image

Lou Dardar n’èro espanta, subretout que lou jardinié biaissu apoundeguè :

« Aquesto metodo es la metodo musulmano qu’es anteriouro à nosto metodo que s’en es ispirado».

« Es ma Justino que vai èstre esbarlugado e dubrira d’iue coume de poumo, aqueste sèr, quouro ié moustrarai la metodo ! Poudra plus dire que passe mi journado à barjaca e à bèure» diguè lou Dardar que sourtié adeja de l’aigo fresco de la Sorgo, la boutiho de vin.

Michèu

Cerèsto, moun vilage !

Vous ai souvènti-fès parla, dins li ligno d'aquéu journalet, de moun vilajoun dis Aup de Auto Prouvènço qu'es resta liga à mi souveni d'enfanço.

E belèu qu'avès ausi dire qu'à Cerèsto, «li femo se destapon lou quiéu pèr se tapa la tèsto ». Sabès-ti perqué ? Aquelo reputacioun vèn de ço qu'un jour de chavanasso, un estrangié que passavo pèr aqui, veguè li femo quita li champ à la precipitado e escussa si jupo sus sa testo pèr s'apara de la plueio !

Situa à mié-camin entre Ate e Manosco, Cerèsto es lou proumié vilage dóu despartamen dis Aup de Auto Prouvenço, sus la routo naciounalo cènt, àutri-fès vio roumano. Es aquelo vio que desseparo li dous coustat dóu vilage ; à man gaucho, en anant en direicioun dis Aup, lou vièi vilage, valènt à dire la partido la mai anciano, emé soun castèu, si bàrri, si presoun, pièi lou bastimen de la Carita, ancian espitau qu'aculissié li malaut, lis acidènta e subre- tout lis indigènt ; i'a perèu uno vièio font e d'oustau adourna de rambai que soun lou testimòni de ço que fugué la vido dóu vilage au tèms passa. À man drecho, sus lou pendis de la colo « la Gardeto », la partido la mai recènto qu'a resulta de l'enançamen dóu vilage.

Quouro ère pichouneto, anavian jouga dins li rouino dóu vièi vilage ; i'avié gaire d'oustau abita, e aro, mai de mié-siècle après, es lou countràri ; pau à cha pau, li vièis oustau soun esta restaura, alor que de l'autre coustat , n'i’a un fube que soun encaro barra. Tout ço que fasié viéure li gènt, àutri-fès, a fini de founciouna. À l'ouro d'aro, coume dins tóuti li vilajoun, à la bello sesoun, se ié rescontro mai d'estrangié que de gènt dóu païs : i'a que de lis escouta parla, pèr carriero o à la terrasso di café ; ausirés pus nimai clanti quàuqui bèlli fraso en lengo nostro ! Nòsti rèire soun mort e li jouine soun parti gagna sa vido à la vilo e an leissa plaço is estivadié qu'atrobon lou vilage forço agradiéu.

Tout amoulouna dins la planuro dóu Calavoun e di dous ribiero « l'Aigo-bello » e « l'Encrèmo », agouloupa pèr li colo e lou « Grand Leberoun », es ansin apara di reguignado dóu mistrau, mai ié fai mai fre l'ivèr qu’à Vedeno : Aquest ivèr, lou termoumètre es toumba à mèns vint! Em'acò, de païsage magnifi, de rode interessant que siegue sus lou plan geoulougi, boutani e istouri, n’i’a pèr tóuti. D'eisèmple, se pòu vèire encaro de rambai rouman, un oustau data de l'age-mejan, e subre-tout, lou « Priéurat de Carlu » que ié fuguèron bastido tres glèiso, e qu'èro plaça, au siècle XIIen, souto la dependènci de l'abadié de Moun-Majour. N'en resto, vuei, qu'un tros d'uno glèiso e de toumbo cavado dins lou roucas.

N'i’aurié talamen à vous counta, sus lou vilage e soun entour, que se n'en poudrié faire un libre ! ( d'efèt, n'ia un!) Mai pèr coumença, crese que lou miés sarié de vous ié mena faire un pichoun viage... Mai avisas-vous, amor que, coume lou dis l'adàgi : « À Cerèsto, quau ié vai, ié resto ! »

Michello

Lou papet e la mameto partejon tout

Lou papet e la mameto que manjon tóuti dous dins si quatre vint an, van pèr lou proumié cop, encò lou « Mac-Do » souto li counsèu de si felen pèr uno serado d’ivèr. N’an talamen ausi parla ; poudran ansin se n’en faire uno idèio. Fau viéure amé soun tèms ; après l’ourdinatour e sa telaragno, ié poudran plus dire que soun d’un autre tèms.

Fan si coumando e passon pièi à la caisso pèr paga soun platèu avans de s’ana asseta à uno taulo au mitan di jouine que lis arregardon forço souspres de li vèire aqui. Sus soun platèu, i’a un « hamburger », un paquet de foundo e un vèire de « coca ».

Lou papet sort alor soun « hamburger » de soun embalage e lou coupo en dous ; fai parié amé li foundo en n’en fasènt dos part. Plaço alor uno mita dóu repas davans sa femo e l’autro davans èu. Pren pièi uno goulado de « coca » avans de tèndre lou vèire à sa femo que n’en fai tout autant.

Lou papet se bouto alor à manja mentre que sa femo l’arregardo sènso touca à la nourrituro.

Un jouvenome que lis agachavo dempièi un moumenet, pensè alor qu’aquèli dous èstre avien pas li mejan de se paga un vertadié repas ; alor, sènso esita, se sarro d’èli e ié prepauso de i’óufri, un pau entrepacha, un autre repas. « Sias veramen bèn brave, diguè lou papet, vous gramacian, mai avèn pres l’abitudo de tout parteja amé ma femo e sian forço touca pèr vosto generouseta. »

Li gènt vesien pamens que la mameto manjavo pas alor que lou papet èro adeja à mand de fini sa part.

Lou jouvenome ié pousquè plus teni e s’aubourè tournamai pèr li suplica d’aceta soun ofro. Aqueste cop, es la mameto que ié respoundeguè : «  Avèn veramen pres l’abitudo de tout parteja ; sias souspres de pas me vèire manja ; es pamens simple, espère si dènt pèr coumença. »

Michèu

La Font de Vaucluso

Vaucluso es un pichot vilajoun que soun gourg, de cop que i’a à descubert e d’àutri cop tout degoulant d’aigo, n’a fa sa renoumado. Ère touto jouineto que lou couneissiéu dejà e que countunie encaro de vistaia amé plasé : fau dire que mi Grand dóu coustat de ma maire ié demouravon bord que moun Grand èro direitour de l’usino eleitrico « Chancel » . Aquesto usino fournissié l’eleitricita à la papetarié de « Groumello ».

Pèr lis ana vèire, partian de Vedeno à biciéucleto, ma sorre e moun pichot fraire tóuti dous dins un panié fissa sus li velo de mi gènt. I’a bèn dins li 25 kilometre e nous falié uno bono ouro miejo pèr i’arriba. Iéu, qu’èro plus grando, aviéu un velò pèr iéu souleto. Bèn souvènt, Memèi me gardavo pèr passa quàuqui jour e un pau mai quouro èro li vacanço. Èro un reau plasé de demoura amé èli. Ajudave Memèi pèr pourta la banasto de linge qu’anavian rinça dins l’aigo lindo de la Sorgo : I’avié un endré qu’èro bèn arrenja amé uno pichoto caisso garnido de paio. Regardave alor la Memèi que mandavo li linçòu dins lou riéu ; quouro toucavon l’aigo, aurien di un gros baloun tout blanc que despareissié lèu dins l’aigo ; falié alor faire lèu pèr li retira de pòu que s’acrouquèsson dins lou founs. Li vese encaro coume s’èro aièr. De retour, fasian uno pauseto à l’usino que li machino ié fasien un brut dóu tron de diéu.

Un jour, Memèi demandè au tountoun Jòrgi de i’aganta uno troucho di mai bello pèr noste dina ; lou tountoun prenguè alor uno fourco e lou seguiguère sus la pichoto passarello ; vesian ansin passa li troucho ; fasian gès de brut ; pamens, d’un cop se e subran, plantè la fourco dins l’aigo e la retirè amé uno troucho embrouchado dins uno bano de l’óutis e que boulegavo que noun sai, pèr ensaja de s’escapa. Èrian countènt de faire plasé à la Memèi.

I’avié forço causo à faire ; anave amé moun arrousadou, cerca d’aigo à la poumpo. Poudiéu alor ana touto souleto au bord de Sorgo pèr acampa de crèissoun pèr lou dina ; ço que fasié plasé à la Memèi. Lou Pepèi nous countavo d’istòri ; nous parlavo dóu «  Paire Francès » que nous vendrié querre s’erian pas sajo. Dins soun ataié, i’avié dins lou founs un roucas en formo d’uno croto qu’èro soun oustau ; nous parlavo tambèn de « Sant Veran » qu’avié tuia la « Coulobro » que s’escoundié dins uno baumo sus lou camin de la font. N’èro proun pèr nous faire pantaia e teni bèn sajo. Nous parlavo perèu d’uno barco en travès dóu gourg que s’èro afoundra e à jamai perdudo.

Sabèn aro que soun gourg es lou mai prefound de tóuti lis aven d’aigo counèigu : En 1985, lou « Modexa » atenguè lou founs dóu pous à -308metre.

Uno annado, uno cousino èro vengudo en vacanço amé iéu ; lou pous èro bèn bas ; avian prouficha que sis aigo siguèsson basso, pèr marcha en sautant de caiau en caiau jusqu’au gourg mounte ma tanto nous esperavo. Dintrerian alor dins ço que ié dison li chambro : Pèr i’ana, nous fauguè ribeja l’aigo prefoundo ; touto pòurouso, arriberian davans un roucas escrincela en formo de banc que ié faguerian uno pauseto avans de tourna prene lou camin de la revengudo.

À l’ouro d’aro, lou vilage es counèigu dins lou mounde entié ; pèr iéu, es un chale de ié tourna pèr ié retrouba li souveni d’uno enfanço urouso.

Oudeto

Pèr marrit tèms

Ma maire avié pòu dis uiau e di tron. Perèu, quouro la chavano s’anounciavo e que s’ausissié li proumié rampèu dòu tambour di cacalauso, nous acampavo amé ma cousino dins un membre de l’oustau qu’avié bèn barra e nous demandavo de dire amé elo la preguièro seguento :

« Santo Barbo, Santo flour à la courouno de moun segnour, se lou tron toumbo, Santo Barbo lou vai reteni »

E acò, tant que l’aurige s’èro pas enana.

Èro soun paro-tron que l’aparavo dóu dangié.

Jano-Mario

Moussu Longerot, que ié disien « Zizi »

Garde un bon souveni d’aquest ome qu’èro un ami de mi gènt e subretout un ami de tóuti li vedenen.

Èro un ome qu’a jamai fa de fum ; èro nimai un grand barjacaire ; rendié service à forço gènt : Fau dire que i’avié pas soun parié pèr repara li reloge e li reviho-matin : chasque cop que noste reloge batié de l’alo, mi gènt lou rampelavo e tournavo douna vido à noste pico-son.

Demouravo quartié dis iero à coustat de Moussu Serra. Pèr arriba à soun apartamen, falié segui un long courredou un pau sourne ; dintravian alor dins la cousino que tóuti si moble emai la taulo èron plen de reviho-matin e mecanisme de reloge qu’esperavon d’èstre repara ; de tèms en tèms, l’un d’èli sounavo e metié ansin d’envirouno.

Se desplaçavo à biciéucleto ; lou vese encaro amé si gròssi luneto e sa roupo griso sus l’esquino que gardavo touto l’annado.

Rendié de pichot service à Marcèu Rose : Lou Marcèu, Dardar e Zizi fasien un trio infernau que couneissié pas l’enuei.

Moun paire me countavo qu’uno annado qu’avien requisiciouna tóuti li chivau pèr la guerro, lou Marcèu e soun Zizi avien atala la daiarello à la camiouneto e Zizi semblavo « Benhur » sus soun càrri.

Fasien partido d’uno epoco que semblo bèn luencho, mai soun encaro presènt dins la memòri dis ancian de Vedeno que n’en gardon un souveni amistous.

Andrielou

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

Li gènt dóu journalet se bouton en vacanço e prenon dato pèr lou mes de setèmbre pèr lou numero 16. En esperant, bono leituro de noste journalet ! Vous poudès de mai, proucura lou recuèi di dès proumié numero de noste journalet au pres de 3.50€ que vous fara ansin de bòni leituro pèr li mes d’estiéu à l’oumbro souto la figuiero (auprès de Michello Craponne : 04 90 22 00 83)

….E belèu à la dintrado pèr lou cous de prouvençau dóu dijòu à l’oustau dis assouciacioun ?

Michèu

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°14 : Au mes de mai, Vai coume te plais ! Mai 2012

 Au mes de mai, Vai coume te plais !

Chut ! Lou jardinié biaissu chifro

(vèire lou numero 13 dóu journalet)

Lou jardinié biaissu e Dardar, asseta tóuti dous sus lou banc, van ensaja de determina l’autour dóu tihòu que lis assousto amé tant de bonur.

« Counèisses Thalès ? » demandè lou jardinié biaissu à soun coulègo.

« Siéu jamai sourti de Vedeno e l’ai jamai rescountra dins li carriero dóu vilage; dèu èstre un estrangié» ié respoundeguè lou Dardar tout naturalamen.

« Fai rèn », diguè alor lou jardinié biaissu sènso souspreso nimai de trufarié,

« Faren sènso soun ajudo ; vas vèire, es pas coumplica ; en proumié, me fau faire un dessin de la situacioun».

image

« Anan moustra aro qu’aquèli dos surfàci sounegalo », e lou jardinié biaissu escriguè :

Verai, S + surfàci(CAB) e S’ + surfàci(EAB) soun egalo bord que dounon tóuti li dos la surfàci(ABD).

Mai, surfàci(CAB) = (1/2)12 x h bord que sa autour es CB

surfàci(EAB) = (1/2) h x 12 bord que sa autour es egalo tambèn à CB

Aquèli dos surfàci soun dounc egalo ; ço que douno alor l’egalita souvetado.

Mai alor :

(1/2) 0.8 h = (1/2) 12.8

e dounc : h = 12.8 :0.8 = 16

« Lou tihòu a dounc 16 mètre d’aut e es iéu qu’aviéu rasoun » ajoutè lou jardinié biaissu.

Lou Dardar escumejavo tant avié degu fourça pèr segui lis esplicacioun simplo de soun coulègo ; L’escolo èro pas estado soun fort e preferissié li recreacioun e subretout acoumpagna soun paire à la casso; amavo forço la casso à l’espèro escoundu dins un di poste de Piécaud ; Falié espera pèr un pichot fenestroun, la vengudo d’un cha-cha atira pèr lis apèu dins si gàbi coumprado à Mazan que mancavon pas de canta tre que passavo un vòu de tourdre. Fuguèron pèr Dardar de moumen requist. Se rapelavo en particulié, lou matin que fasié talamen fres dins lou poste, que soun paire avié degu escampa d’aigo dins lou canoun de soun fusiéu, talamen èro jala.

Se falié resigna ; li matematico avien parla ; i’avié plus gès de counstestacioun poussiblo.

« Se bevian un cop de vin fres ? Tout acò m’a seca la gargamello ! » pousquè pamens dire lou Dardar.

Michèu

Dóu tèms de mi gènt

Mi gènt èron masié au Pountet dins uno granjo que ié disien « La Tàpi ».

Dóu tèms de la guerro, moun paire fuguè moubilisa e demourère ansin soulet amé ma maire pèr l’ajuda à rustica. Me souvène que me falié alesti bèn souvènt noste chivau ; coume ère bèn pichot e lou chivau grandas, falié que mountèsse sus un escabèu pèr ié bouta soun coulas ; poudien ansin l’atala à la carreto pèr ana querre de bos. Me falié pas tambèn manca l’escolo qu’èro à Vedeno dins l’oustau qu’es devengu dempièi la coumuno. Me remembre en particulié de l’ivèr 40 que fuguè rigourous amé de nèu que lou mistrau avié acampado en coungèro mai auto que li sebisso. Amé mi vesin e vesino, fasien alor la routo de l’escolo ensèn e nous falié franqui li mouloun de nèu ; pèr acò, avien de caussaduro mountanto di semello clavalado. Arribavian li proumié e pèr se recaufa, falié bouta fiò au pèile en anant querre lou carboun e lou bos dins la croto souto l’escalié qu’es devengudo aro l’acuiènço de la coumuno.

Es amé uno grando esmougudo à l’ouro d’aro que monte en prenènt moun tèms, aquèlis escalié que n’en couneissiéu lou noumbre eisat di marcho e qu’escalave quatre à quatre.

Roubert

La casso au « drapèu » vo à « la filocho »

Vous vau parla de la casso is aucèu amé un « drapèu » que d’ùni ié dison tambèn « la filocho » ; aquelo casso se praticavo i’a forço tèms e es à l’ouro d’aro óublidado. Se fasié amé un grand fielat di pichoto maio que fasié tres mètre de larjo sus quatre mètre d’aut ; èro fissa de chasque cousta sus dous grand bambou. Aquesto casso èro interdito mai li gènt de Vedeno se n’en garçavon.

À l’epoco, manjavo dins mi dès an ; amé moun paire, partian pèr uno niue de nouvello luno es à dire negro niue e subretout pèr un grand mistral, tenènt lou drapèu plega autour di bambou jusqu’au liò de casso. Vesitavian principalamen li gràndi sebisso de ciprès de nòsti terro; nous boutavian alor dóu cousta dóu miejour, qu’es aro en ribo dóu loutejamen di lavandiero. Alor, desvertouiavian noste fielat e chascun de soun cousta en l’estirant, aubouravian lou bambou en lou placant fòrt contro lis aubre ; au bru, lis aucèu ajouca pèr la niue dins li branco, s’envoulavon dins lou sèns dóu vènt e se prenien ansin dins lou fielat ; falié alor faire lèu pèr lou tanca en rejougnant li dous bambou e lou toumba sus lou sòu pèr que lis aucèu s’en escapèsson pas. De-tastoun, nous falié alor cerca lis aucèu pèr li bouta dins un saquet especiau que ié disien « lou tambour ». Après agué recoumença l’ouperacioun un pau mai liuen, rintravian à l’oustau lou tambour coumoul de pichots aucèu.

À l’oustau, après uno bono enfusioun begudo amé un pau de riquiqui, falié tria lis aucèu : gardavian li gros bè, es à dire li gaiet, li tourdre, li merle e li passeroun que boutavian dins de gàbi ; quant is àutri, li bè fin amé li rigau, li petouso, cardelino, pimparrin..li boutavian dins uno autro gàbi pèr ié poudé rèndre sa liberta tre l’endeman.

Vous ai signala qu’aquelo casso èro interdito ; nous falié faire atencioun pèr pas toumba sus li gardo ; perèu, nous es arriva quàuqui pichòtis aventuro.

M’ensouvène en particulié, la niue que marchavian long de la routo e que veguerian dos lanterno de biciéucleto que se sarravon de nous. Manderian lestamen noste fielat dins lou valat ; avian bèn fa, èron li gendarmo ; uno fès parti, me fauguè davala dins lou valat plen d’aigo pèr recoubra noste fielat ; n’en fuguè quite pèr un bon ban di pèd. Uno autro fès, en pleno casso procho d’un masié, fuguerian destourba pèr li chin que japavon que noun sai ; veguerian alor arriba lou prouprietàri que nous menacè de soun fusiéu ; finalamen, tout finiguè bèn car èro uno couneissènço de moun paire.

À l’ouro d’aro, li sèr de grand vènt, m’arribo de pensa à n’aquelo casso ; mai , mounte soun passa lis aucèu ? lou mounde mouderne lis a-ti tua ?

Roubert

Receto dóu basilicot

Dins un mourtié, trissas en proumié tres veno d’aiet amé vint-dos fueio de basilicot e dos poumo d’amour pelucado que sara facile se lis avès trempado dins d’aigo-bouiènto. Apoundès pièi cènt gramo de parmesan, vint-dos amelo de pin escrachado ; pastrouias bèn en ié boutant de rajado d’òli d’óulivo vai sèns dire.

Servès acò sus de pasto o dins uno soupo de liéume que ié disèn justamen « soupo au pistou ». E vous parle pas de soun perfum !

Jano-Mario

Li meissoun

En 1951, quouro coumencère moun ativeta agricolo après lou passage de moun certifica d’estùdi, soun li meissoun que m’an lou mai impressiounado.

À n’aquelo epoco, lou travai se fasié à la man ; moun Grand coundusié li dous chivau que tiravon la segarello de long timoun d’enterin que moun paire sus un sèti à coustat tenié uno fourco de bos ; la segarello avié un viret que moun paire aciounavo pèr n’en faire li garbo.

Tout au long de l’andan, cinq vo siés ome travaiavon pèr liga de garbo ; fasié forço caud e pamens falié carga uno vèsto sus l’esquino vo uno camiso de longui mancho : Li champ de blad èron pas deserba e li caussido mancavon pas de nous pougneja.

Après la coupo di blad, se fasié de pichot garbeiroun de quatre garbo, sus lou champ : dos fàci-à-fàci, lou gran en l’èr.

Quouro lou gran èro bèn se, falié carga li garbo sus la carreto pèr li mena à l’iero ; moun Grand èro mai que mai fort pèr mounta lou grand garbeiroun : Ié falié passa li garbo uno à cha-uno qu’amoulounavo alor d’à geinoui en round vo en óuvale.

L’arribado de la baterello èro un evenimen : Tóuti lis enfant dóu quartié venien. Èro un travai de rouman e falié agué de merite pèr rustica dins la póusso e la calour. Lou gran recaupu dins de sa, èro mounta dins lou granié en esperant de lou mena au moulin.

Lou sèr, après uno journado forço alassanto, la taulo èro messo souto li platano e ansin, oubrié e la famiho qu’avien rustica dur tout lou jour, èron entaula pèr festeja ; mancavo rèn ; lou bèure,li poulet e lapin qu’èron esta reserva à l’evenimen èron engouli amé grand apetis.

Aquèli moumen s’óublidon pas, patroun e oubrié acampa après uno journado de fort rusticage.

À n’aquelo epoco, lou blad èro de bono qualita, bèn madur e noun trata ; aro, lou deserbage, lou tratamen chimi dóu carboun, l’engrais an ameioura li rendemen mai au detrimen de la sabour de la farino.

Certo, lou prougrès a demeni lou penible dóu travai mai li païsan soun-ti mai urous qu’antan ? D’àutri pensamen li rendon mai soucitous.

Andreloun

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

Impourtant : Es poussible de coumanda lou recuei religa di dès proumié numero de noste journalet au pres coustage de 3.50€

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°13 Abriéu 2012

: Au mes d’abriéu, Touto bèsti mudo de péu.

Quant a d’aut lou tihòu dóu jardinié biaissu?

Lou jardinié biaissu e soun coulègo « Dardar » amavon de se retrouba li jour de calourasso, sus lou banquet souto lou tihòu qu’èro dins un cantoun dóu jardin.

Barjacavon alor dóu tèms passat ; óublidavon pas de metre au fre la boutiho de vin acroucado à uno courdello, dins l’aigo fresco de la Sorgo touto procho ; èro alor un chale aquel vin que lou Dardar fasié chasco annado amé li carignan e lis uiado de sa vigno de Piecaud. Apieja au banc, un vièi fusiéu qu’èro tout juste un tiroun, esperavo la vengudo ipoutetico de quàuqui cha-cha suicidàri que se pausarié sus l’espaventau que lou jardinié biaissu mancavo pas de dreissa au mitan de soun jardin : Aquèu li fasié rire, car semblavo en rèn esfraia lis aucèu que s’en servié au contro d’ajoucadou.

Ansin, li journado passavon e se falié pamèns separa ; lou jardinié biaissu avié alor tout juste lou tèms de manda quàuqui cop d’eissado avans d’arrousa si rang de pebroun, d’ensalado vo de faiòu.

Un jour, Dardar, en s’aubourant, diguè : « Toun tihòu, as bèn fa de lou planta aqui ; dèu de-segur, agué, aro, dins li dès mètre d’aut ». « Siés de Courtesoun; a bèn quinge mètre d’aut ; deman, se vènes, lou mesuraren e sènso mounta dins l’aubre, agués pas pòu !» respoundeguè lou jardinié biaissu au Dardar que s’aluenchavo tafura pèr la dicho de soun coulègo : Coume se ié vai-ti prene pèr lou mesura ?

L’endeman, lou Dardar, fidèu au rendès-vous, se demandavo encaro ço que i’anavo prepausa soun ami jardinié biaissu. Lou troubè en trin de desfuia uno cano que n’en coupè amé l’ajudo d’un mètre, un bout d’un mètre cinq de long.

« Es lou moumen, diguè lou jardinié biaissu, lou soulèu es en trin de leca la cimo dóu tihòu que soun oumbro es en plen dins lou jardin. »

Prenguè lou moucèu de cano e lou plantè verticau sus l’oumbro dóu tihòu de maniero à ço que la pouncho de l’oumbro de la cano e la dóu tihòu couëncideguèsson. Faguè amé lou pèd, un tra pèr marca la pouncho de l’oumbro.

« À tu, aro, Dardar, de travaia ; vas coumta lou noumbre de pas de la cano au trounc dóu tihòu e de la cano au tra ».

Lou Dardar s’eisecutè dubitatiéu. De la cano au tra, anouncè un pas e de la cano au pege dóu tihòu, 15 pas .

« Coume siés un pau courto-pato, diguè lou jardinié biaissu, toun pas fai quatre vint centimètre de long e dounc fau coumta 12 mètre de la cano au trounc. Amé tóutis aquèlis entresigne, anan poudé anouncia l’autour dóu tihòu ».

« Aro, asseten-nous sus lou banquet ; ai pourgi de papié e un craioun e anan faire coume sus li banc de l’escolo coumunalo. »

Èron bèu à vèire tant èron councentra sus soun travai. Au bout d’uno ouro que lis avié fa susa, pousquèron dire : « A sege mètre d’aut, lou tihòu!».

Coume an-ti fa ? Se lou sabès pas, n’en troubarés la respounso dins lou numero seguènt e poudrés ansin mesura, li jour de soulèu, ço que manco pas à Vedeno, quant an d’aut vòstis aubre de voste jardin.

La taulo de multiplicacioun pèr 9

Au mai se sarravo dóu jardin de soun coulègo jardinié biaissu, au mai lou Dardar èro sousprés pèr soun atitudo : Asseta sus lou banc, li dos man pausado sus la taulo, semblavo pivela pèr quaucarèn.

« De-que t’arribo, ié cridè lou Dardar ; siés en pleno sesiho de levitacioun ? »

« Mai noun, innoucentas, siéu en trin de revisa ma taulo de multiplicacioun pèr 9 » ié respoundeguè lou jardinié biaissu sènso leva lou nas de si man.

« Siés devengu ascla ! N’as pas agu proun à l’escolo ? » diguè lou Dardar en s’assetant à coustat de soun ami.

« Mai, noun ! Vas vèire ! Plus gès de mistèri ! Es facilo ! E pamèns, fuguè pas simplo à aprene aquelo taulo ! N’en fuguè l’encauso de tressusour, de remoustranço, de coulèro de l’istitutour, de ligno d’escrituro « j’apprendrai correctement ma table de multiplication par 9 » ié diguè lou jardinié biaissu.

« S’aviéu sachu aquesto metodo, m’aurié belèu espargna de punicioun, subretout que mant d’un cop deguère recoumença car fasiéu de mai, de fauto d’ourtougrafo» apoundeguè lou Dardar.

« Escouto-me ! La vaqui :

Te fau bouta ti dos man à plat sus la taulo e coumta li dèt, partènt de la man gaucho.

Pèr eisèmple, pèr faire 9 x 4, sufis de coumta li dèt de part e d’autro dóu dèt 4 qu’ai plega : 3 dèt soun avans lou dèt 4 e 6 dèt soun après lou dèt 4, ço que douno 36 ».

Lou Dardar sousprés de sa simpliceta, diguè alor :« À iéu, fasen 9 x 7 : Plègue lou dèt 7, 6 dèt soun avans lou dèt 7 e 3 dèt soun après lou dèt 7, ço que douno 63. Lou mai dur dins tout acò es de plega mi dèt de rusticaire ».

image

« Atencioun ! acò marcho pas amé lis àutri taulo de multiplicacioun », apoundeguè lou jardinié biaissu. « La poudras aprene à ta Justino tout aro, se vos ».

« Siéu pas segur que tout acò l’interèsse ; me vai de segur dire que vaudrié miés qu’escoubèsse li fueio que soun à mand de rintra dins l’oustau, tant soun davalado de la platano dempièi dous jour » ié repliquè lou Dardar.

« Pèr un cop aura rasoun, noun ?» diguè lou jardinié biaissu.

« Noun, car espère que lou mistrau lis escoubo vers lou vesin qu’es un estrangié qu’ame pas amé soun parla pounchu e sa bouco de « quiéu de galino », ié respoundeguè lou Dardar que se boutè à imita soun vesin.

Lou jardinié biaissu s’estrassè dóu rire e au mai risié, au mai lou Dardar retipavo soun vesin.

« Mai counèisse quaucun que ié poudrai pas aprene aquesto metodo », diguè ansin lou Dardar en se cavant li gauto.

« Coume vai ? » pousquè dire lou jardinié biaissu qu’èro à mand de s’estoufa, tant risié.

« Ié manco dous dèt à la man gaucho » diguè sus un biais pounchu lou Dardar.

N’en èro trop. Partiguèron alor tóuti dous dins un estrassado dóu rire à se faire peta l’embourigo que reprenguè mai d’un cop tout au long d’aquéu tantost.

Un « quatre de chiffre », qu’es acò ?

I’a forço mot en francès, emai que siegue nosto lengo,  que ié poudèn pas douna de significacioun vo que n’en avèn óublida lou vertadié sèns. Un mejan pèr lou retrouba es de cerca sa traducioun en prouvençau e alor, bèn souvènt, devènon familié. N’en vaqui dous eisèmple :

Lou proumié es lou mot « grégaire » ; es pas un mot misterious pèr tóuti, mai n’i’a de segur quàuquis un qu’esiton sus soun sèns. Lou mot prouvençau pèr « grégaire » es « móutounié ». Alor, coume couneissèn tóuti lou biais de faire di móutoun, soun sèns devèn subran autant linde que l’aigo de la Sorgo d’un cop èro.

Lou segound es mai sousprenènt e siéu segur que lou titre d’aquèu tèste a degu n’en tafura mai d’un. Lou mot prouvençau pèr dire « quatre de chiffre » es « aclapadou ». M’anas alor esplica tout de suito, qu’es un mejan pèr aganta lis aucèu quouro, l’ivèr, lou sòu es cubert de nèu e qu’enfant, l’avès mai d’un cop emplega : Sufisié de neteja lou sòu de sa nèu, de ié bouta un pau de gran e de ié faire teni au-dessus, de caire amé uno bagueto, un cadre de bos abiha de grasihage. Ansin, quouro li passeroun se presentavon pèr bequeja la graniho, falié lèu tira d’escoundoun sus uno courdello ligado à la bagueto e aclapa ansin souto lou cadre lis aucèu. I’avié alor plus qu’à ana li querre, presounié souto lou grasihage.

Un « quatre de chiffre »,vaqui un noum qu’a de segur n’en faire chifra mai de quatre !

Michèu

Nosto coulino

Me souvene pas se dins lou tèms avian cerca à saupre en quau apartenié aquelo coulino. Èro la nostro, poun finau!

Se ié retroubavian de bèlli fes, chato e drole dóu quartier dóu « Chivau Blanc » :

Après lou tour de la capello e uno virado dins li trau de la D-C-A, anavian à la « davalado di grand pin » , coume ié disien.

« L’autorouto » aviè pas encaro leva l’auceliho i pin, lis óuliviè ribejavon pas lou pargue de desmoulicioun di veituro, ni-mai reniflavon l’óudour de l’usino di degaiadis.

S’ausien soulamen nòsti crid, nòsti cacalas e quàuqui disputo.

Pau nous enchaulié lou perfum sutiéu dóu capusage «  TROUCHET ». Oh ! Moun Diéu !

Me souvene pas ounte avian trouba uno viéio bouto de ferre qu’avian desviroula per n’en faire uno tirasso. Sus la tolo bèn plato, mountavian alor dous ou meme tres e amé aquest carrejadou, dins lou pendis rede de la colo, nous endraiavian dintre li pin e en prenènt de la vitesso, lis aiguïo fasien lusi lou ferre e li caiau dóu draiòu fasien tressauta l’equipage e mau-mena li gauto dóu quiéu. L’arribado èro gaio meme se uno cabussado nous fasiè perdre un coulego en routo ; lis àutri picavon di man en cridant : Osco ! Osco ! Fin-finalo falié remounta per davala mai e mai fin qu’à la niue.

Falié alor escoundre lou càrri dins un roumias, de pòu que lis àutri …. sabès ?, li de Vedeno, lou raubèsson. Oh ! Malur !

Martino

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

dimanche 19 août 2012

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°12 Mars 2012

Lou tèms dóu mès de mars, tantost nivo, tantost clar !

Lou jardinié biaissu nous douno la soulucioun

(vèire lou numero 11 dóu journalet)

image

Michèu

Lou parla prouvençau

A l'epoco de ma neissènço, acò coumenço à faire proun de tèms, la lengo nostro se parlavo encaro courrentamen, subre-tout dins li vilage e dins lou campèstre. Es en'acò que lis « estrangié » se remarcavon, bord que parlavon franchimand. Dins noste vilage, i'avié un fube de gènt que venien passa si vacanço. Disian : «  I'a lis estivadié qu'arrivon !». N' i en avié de dous meno que se destriavon eisadamen, bono-di soun acènt : li marsihès e li parisen ; tóuti li que parlavon un pau pounchu èron catalouga parisen, coum'acò, èro pas coumplica !

A moun entour, ai toujour ausi parla prouvençau ; aquelo lengo m'a bressado de sis acènt cantant, s'es iscricho dintre iéu, l'ai jamai óublidado nimai renegado, meme se uno grando partido de ma vido, l'aguèsse un pau leissado de caire.

La lengo prouvençalo, es un biais de parla, imaja, pouëti, metafouri. Un mot fai sourgi uno idèio, un mot soulet resumis touto uno fraso. Nòsti mot prouvençau soun poulit, evoucaire, e lou biais de lou dire sufis pèr espremi li sentimen.

A l'escolo de noste vilage, aprenian en proumié à parla courreitamen lou françès, mai nòstis ensignaire nous fasien jouga de pèço de tiatre tirado dóu patrimòni prouvençau, e tambèn dansa nosti bèlli danso poupulàri. Ai de souveni esmougu d'aquèli farandoulo que s'estiravon dins la grando court de l'escolo, entre-mitan di grand marrounié, à l'entour de la font e di bousquetoun de serengat. Me souvene coume se s'èro passa aièr, d'uno fèsto de fin d'annado qu'avian fa la danso di «  courdelo » Souto lou grand téulissoun, tóuti vèsti en coustume prouvençau, dous pèr dous, un drole e uno chato, cantavian, dansavian en virant à l'entour d'un aut poustèu de ferre ounte èron pendoula uno moulounado de riban de tóuti li coulour ; e en dansant, trenavian e destrenavian aquèli riban.

Pièi, siéu anado au licèu, en Ate, ounte ère pensiounàri ; aqui, lou dijòu matin, i'avié un cous de prouvençau pèr li que voulien, e aquèu cous, sènso devé e sènso noto, èro bèn agradiéu.

Nosto lengo, ai assaja de l'aprèndre à mis enfant ; ié legissiéu d'istòri, ié cantavo tout ço que sabiéu ; ai fa la meme causo eme mi pichot- enfant, mai acò es mai dificile bord que vivon pas en Prouvènço. Quouro ai coumença d'aprendre à Benezet, lou tresèn, à canta «  Sus lou Pont d'Avignoun » me diguè qu'à soun escolo, en Bretagno, la mestresso ié aprenié, sus lou meme èr : «  Sur le Pont de Cheviré, on y roule, on y roule... » ( Es un grand pont de Nanto qu'encambo Lèiro pèr ana à Sant-Nazàri) Aviéu de councurrènço ! Pèr li sensibilisa à la lengo nostro, e perèu à counèisse li planto, dins lou jardin, ai etiqueta un fube de planto, aubre, aubret, emé soun noum francès, latin e prouvençau. Tout acò finis pèr li marca un pau, e ço que me faguè plasé, es que, Benezet, aguènt dins si devé à respondre à n’ aquelo questioun : «  Noumès très lengo estrangièro » respoundeguè : « Anglès ( sa maire es proufessour d'anglès) Japounès (soun autro grand èro japounèso) e Prouvençau !

Acò a pas toujour esta coum'acò ; ai couneigu de gènt qu'avien vergougno de soun acènt e que mespresavon la lengo de si rèire. Me souvene d'uno vesino de ma Grand que parlavo un jour de sa fiho que s'èro istalado dins la capitalo e que prenié de cous de dicioun ; disié fieramen : «  Apren à parla parisen » !

Se n'en coumtavo perèu uno que resumis bèn tout acò : Es l'istòri d' uno chato qu'èro anado gagna sa vido à la vilo, bord que voulié pas resta à travaia li terro emé si gènt, n'avié vergougno, d'aquelo vido... Un jour, li venguè vèire, bèn vestido e poumpounado ; èron pèr ort, à travaia. Alor, s'avançant devers èli, s'avisè pas que metié lou pèd sus li dènt dóu rastèu, que, d’un cop ié venguè matrassa la caro. Suspreso, verinouso, s'escridè : « Aquel enfant de puto de rastèu, m'a pica sus lou nas ! »

La suspreso e la coulèro i'avien rendu la memento !

Acò pèr dire que dins la vido, fau rèn renega, e que s'avès la chanço de counèisse, meme siegue qu'un pau, la lengo nostro, sachés qu'acò es un tresor vertadié.

Michello

Lou travai d’uno femo souleto

Èro bèn souleto la pauro femo pèr abali si vuech enfant. Partié de bon matin sus sa biciéucleto, noun pas pèr faire d’escourregudo, mai pèr trouba de nourrituro e se faire quàuqui sòu.

Parcourié ansin li prat, la coulino de Vedeno emai la d’Entre-aigo : Èro en bousco de touto meno d’erbo e de planto : Li planto medicinalo, li counèissié tóuti, car falié sougna si drole, que n’i’avié toujour un de malaut ; li planto pèr adouba li tian avien plus gès de mistèri ; counfeciounavo alor de bouquet de ferigoulo, de lausié, de lavando, melisso, fenoui, mento sóuvajo, estournigo e n’en passe.

Li jour de prim, anavo culi li flour: Fasié alor de bouquet de margarido, de vióuleto, de jounquiho, de blad ; acampavo tambèn li cacalauso e mourre-pourcin. Se fasié ansin quàuqui sòu en anant vèndre soun acampado à la porto dis Alo en Avignoun.

Aquesto femo avié gès d’ajudo ; menavo uno vido rufo e pamèns tras que respetablo. Sa recoumpènso èro li sourire de sa ninèio.

Jano-Mario

Pantai de vigneroun

Pan !pan ! dins sa vigno, ardit, lou vigneroun pico,

Sus un banastoun, ajuda d’uno grosso trico.

« Un pau de silènci ! badas plus la luno !

Vaqui vòsti secatour, n’i’a un pèr chascuno !

Souco e souqueto, es vengudo l’ouro de la leiçoun.

De longo, m’avès vist pouda, amé passioun,

E coupa vòsti gavèu, sènso eisitacioun.

Mai aro, es bèn vous qu’anas passa à l’acioun.

Souco Muscat, arrestas un pau de barjaca !

Souco Sirah, zou, lou travai, lou fau faire !

Souqueto Carignan, fasès bèn trop de boucan !

Souqueto Uniblanc, un pau mens de cancan !

Gardas qu’un soul maióu, au bout di banihoun,

E coupas-lou après lou segound bourihoun.

Quant is àutri, taias-li coume fau ras de la roupo !

E vèirés, de bèu rasin, n’aurès plen la coupo.

Souco Grenache, avès adeja acaba ?

Miras aquèu bèu travai, vous, souco d’eilabas !

Souco Cinsault, fasès encaro quàuquis esclargido,

Vesès pas que sias un pau trop espeloufido !

Eisitas pas ! Zou ! coupas tóutis aquèli bano !

Miras coume ansin la formo es tras que mai sano !

Aquèst gavèu, de segur lou poudès garda ;

Uno fé bèn abraca, fruchara sèns tarda ».

Asseta e à la sousto de soun cabanoun,

Sus lou banc, urous, pantaiavo lou vigneiroun.

Lou fau escusa : Tout lou matin a pouda,

E uno pauseto, douceto, s’èro alor acourda.

Michèu

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°11 Fébrié 2012

Febrié, emé sa febrielado, lèisso ni pèu ni pelado.

L’aigo boulido

sauvo la vido,

Au bout d’un tèms,

Tuo li gènt.

Es uno tradicioun dins la famiho, coume dins touto la Prouvènço, d’alesti tóuti li 25 de desèmbre pèr lou soupa, uno aigo boulido. I’a pas de meiouro poutingo pèr sougna soun fege dis eicés de mangiho que li fèsto de Nouvé n’en soun l’encauso.

L’aigo boulido, vaqui uno soupo que n’ai toujour ausi parla à l’oustau. Moun Grand, tre que se levavo de soun penequet, demandavo à ma Grand de n’en i’alesti uno amé forço froumage. Perèu, ma sorre e iéu, nous boutavian de chasque coustat de sa cadiero e tre qu’aubouravo sa cuiero cargado di fiéu de froumage, ensajavian de lis aganta pèr li pourta à nòsti bouqueto : n’avian alor, plen li man e plen la caro. Moun Grand risié de vèire si « pichot gàrri » sauteja autour d’èu. Èro lou plasé simple d’uno famiho groupado autour de soun àvi que sa desparicioun leissè pèr un tèms destimbourlado.

Michèu

L'ivèr

Queto joio ! Despièi quàuqui jour, l'ivèr es enfin vengu.

Quet plasé de vèire, lou matin, quouro lou jour clarejo, aquelo blancado esbrihaudanto qu'embelouio lou mèndre brout d'erbo, festouno li fueio d'argènt, que counglaço tout dins un silènci assoulu... Coume lis ame, aquèli matin de gibre !

Me ramenton moun enfanço, moun vilage, eilabas, luen di reguignado dóu mistrau.

D'un coustat, avian la mountagno de Luro, de l'autre, lou Leberoun. E li gènt disien : « Quouro Leberoun a soun capèu e Luro soun mantèu, tant poudrié èstre de plueio coume de nèu... » E de nèu, en aquelo epoco, n'avian à bóudre , e acò fasié lou bonur dis enfant. Li jour de nèu, chascun agantavo sa palo e durbié de draio de soun oustau à l'oustau di vesin, pièi, ensèn emé lou vesin, traucavon jusqu'à la boulenjarié, l'espiçarié, lou médecin, l'escolo. Li gènt sourtien pèr se parla e s'ajuda. Fasié fre. Li gorgo s'adournavon de longui dènt de glaço, l'aigo jalavo de pertout. Me souvene que dins uno carriero virado au nord, lou vènt trasié l'aigo de la font contro uno muraio ounte se counglaçavo à flour e mesuro en draparié de vèire.

La nèu a lou poudé de tout tremuda, de tout embelouia, coume lou gibre que semblo èstre l'obro d'un paciènt orfèbre. Sa blancour esclaro la nue d'uno lusour bluieto d'uno infinido douçour, e si pampaieto d'argènt respondon au trelus dis estello.

Pèr iéu, i'a gès d'ivèr sènso nèu e sènso gibre. Mai ai-las, apereici, sian dins lou reiaume dóu Segne Mistrau, lou manjo-fango, l'escoubo-nivo, lou broufounié, e souvènti-fès, l'ivèr, ai lou regret de moun païs. Mai quouro se fai que lou magistrau calo, que la fre se fai pougnènto, quet plasé, pèr iéu, d'ana lèu-lèu, à pouncho d'aubo, cauca l'erbo jalado, de l'ausi crussi souto mi pèd, de retrouba moun èime d'enfant e m'esmeraviha de tant de bèuta.

Me souvene d'un ivèr un pau tardiéu, e de la nèu que toumbavo sus lis amelié en flour ; crese qu'ai jamai rèn vist de tant bèu....

Pèr fini moun eloge à l'ivèr, vous vau counta uno pichoto istòri :

Un matin que fasié grand fre, lou Pite, qu'èro perèu un pau nèsci, rescontro Moussu Armand, un parisèn, que ié mando : «  Quel froid, c'est la Sibérie, ici ! » e lou Pite, en rintrant au «  Café dóu Cous », ènco de moun ouncle Marcèu, mandè à soun tour : « Quete fre, mis ami, parèis que de matin fai sièis berrio , ai pas regarda lou termoumètre, es moussu Armand que me l'a dis »

Michello

Lou prougrès !

Vous ai counta, i'a gaire, l'avenimen de la televisioun au vilage, e la suspreso d'ùni, un pau nèsci. Fau sounja, qu'en aquelo epoco, li gènt sourtien gaire de si vilage o bastido, e èron gaire infourma de ço que se passavo autro-part.

Moun paire me countè que quouro partiguè au regimen pèr èstre sourdat, èro em'un que d'efèt, èro jamai sourti de sa bastido, e arriva à pau-près à vint kiloumètre dóu vilage, s'escridè : «  Auriéu jamai creisegu que la Franço siguèsse tant grando ! »

Me n'en countè perèu uno autro que i'èro arrivado en èu, i'a d'acò proun de tèms. Un jour, rescountrè pèr carriero, uno femo qu'èro anado à l'escolo em'èu, e que restavo foro dóu vilage. Elo, ié venguè coum'acò : «  Adrien, se dis qu'as un cagadou dins toun oustau, mai acò sènt pas marrit ? ». Eu, ié respondiguè que sentié pas marrit e que poudié veni vèire, se voulié. E la vaqui que vèn em'èu jusqu'à l'oustau, aluco li coumoudita d'un èr amiratiéu, pièi, veguènt à coustat, un lavo-man e uno doucho, ié mandè coume acò : «  Acò dèu èstre brave, pèr se lava ! »

Es li meme, que, quouro descurbiguèron li moble en « fourmica » qu'èron tant coumode à neteja , se faguèron engarça pèr d'anticàri que ié croumpèron pèr quauqui sòu, tóuti si moble de famiho.

Aro, i'a pus rèn qu'estouno, se sian abitua au progrès ; m'arrivo quauqui-fès de sounja en mi rèire, gènt de la terro que visquèron dins de granjo sènso counfort, mai bèn countènt d'èstre à la sousto ; e me dise : «  E se revenien, de que n'en pensarien, de tout acò ?». Segur que nòstis oustau ié semblarié de castèu, sarien espanta de tout noste bèn-aise : de lume de pertout, rèn que de quicha sus un boutoun ; viras un roubinet, e d'aigo n'avès à bóudre, gès de fiò, mai un oustau bèn caufa, de poulidi causo de pertout, de machino que fan la bugado souleto, d'àutri que lavon la terraio ; e lou telefono, de-que n'en dirien ? Parla dins aquèli pichòti bouito à de gènt que reston à l'autre bout dóu mounde...E la televisioun que d’ùni ié dison « lou marrit fenestroun »,... acò li farié bada !

À l'ouro d'aro, nàutri, ié sian abitua, à tout aquèu counfort, mai se deman se n'en falié desmama, acò sarié pas la memo causo , es iéu que vous lou dise !....

Michello

Lou vièi jardinié biaissu

(en remembrance dóu Fermin qu’ajudavo moun paire)

Es lou printèms ; lou vièi jardinié vai dèure planta vo semena si proumié liéume ; soun jardin es en ribo de Sorgo e ié pourgis chasco annado, li meiouri pastenargo e merinjano dóu vilage. Mai peravans, ié fau alesti dos taulado, uno de pòrri e l’autro d’ensalado, emé de bon femié de chivau que soun coulego païsan ié vai adurre amé soun toumbarèu di gròssi rodo ferrado; lou camin ribejo soun jardin e vai demanda à « Dadar » de descarga soun femié en bourdaduro. Mai, mounte lou descarga ? Ié vai falé faire mai d’un viage amé sa barioto pèr lou traspourta sus chasco taulado, au mens dès vai-e-vèn pèr chascuno e dounc belèu de kiloumètre à bouta soun óutis de la rodo cracinado. Si cambo se fan lourdasso e aro, ié tiro bravamen soucit l’entre-tenènço de soun jardin. Sara belèu lou darrié cop ! Mai, ié fau pas pensa. Es pas lou moumen de se plagne.

Lou vièi jardinié biaissu pren dounc soun craioun e fai lou dessin seguènt :

Fau que se despacho, car ausis adeja lou brut di pas dóu chivau sus lou caladat que tiro à proun peno lou toumbarèu plen de femié. La soulucioun ié pòu faire ecounoumisa de la distànci e subretout de la fatigo qu’es pas bono, èu que se fai bèn vièi. I’a de tèms qu’avié pas tant chifra, mai acò vai la peno. Ié venguè alor la tressusour, quouro, subran, la soulucioun ié parèiguè, luminouso, facilo e quasimen evidènto :  N’es alor tout fièr : « Es pas mort encaro lou vièi ! » se diguè, e se boutè tant-lèu à arpenteja à grand pas soun terradou. Quouro soun coulego arribè, sènso la mendro esitacioun, ié faguè descarga soun viage à l’endré ideau.

La soulucioun, l’aurés, se l’avès pas troubado, dins lou numerò seguènt.

Michèu

Nouvèmbre, en fèsto

Es la fèsto ! Fasèn l’aiòli Acampas, óulivarello,

E dóu moulin raja l’òli ! Que la recordo es tant bello !

En nosto Prouvènço, lis óulivo Es la fèsto ! Fasèn l’aiòli

Fan segur la vido sènso nivo. E dóu moulin raja l’òli !

Es la fèsto ! Fasèn l’aiòli Verdalo emai berugueto

E dóu moulin raja l’òli ! Emplenon bèn ras li saqueto.

En tout liò, sus li restanco, Es la fèsto ! Fasèn l’aiòli

Pas un óulivié n’en manco. E dóu moulin raja l’òli !

Es la fèsto ! Fasèn l’aiòli Au moulin, sènso espera,

E dóu moulin raja l’òli! Tóuti van, lou cor serra.

Li branco tras qu’espalancado, Que dóu moulin rajo lèu l’òli

De fru madur, soun cargado. Es la fèsto ! fasèn l’aiòli !

Michèu

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°10 Janvié 2012

  Lou jour de la Sant Vincèns, L’ivèr s’en vai o se repren ( Lou 22 )

La chourmo dóu « Pont de Garanço » vous souveto uno bono annado, bèn granado e bèn acoumpagnado sènso óublida de vous dire :

« Se sian pas mai, siguen pas mens »

Lou proumié de l'an

Chasque proumié de l'an, me revenon en memòri aquèli miravihouso journado de moun enfanço, e à dire lou verai, n'ai un pau lou regrèt, bord qu'à l'ouro d'aro, li gènt van pus gaire à l'endavans dis àutri, e aquelo festo s'es un pau vuejado de soun sèns ..

Après agué poutouneja mi gènt e ié souveta la bono annado, anave, emé mi sorre, presenta nòsti vot à nòsti grand, is ouncle e tanto, i cousin, i vesin, i vesin di cousin e i cousin di vesin, e coume acò, fasian quasimen lou tour dóu vilage.

Èro toujour parié, un cop franqui lou lindau de la porto, mandavian : «  Bon-jour e bono annado ! » Falié subre-tout pas dire coume disien d'ùni mal-ounèste : «  Bon-jour, bono annado, n'en vole uno grosso pougnado ». Li gènt disien :

«  Bràvi pichoto ! » e zou de poutoun sus li gauto, e dins la man, quàuqui peceto mesclado emé de lipetarié ; ço que m'agradavo lou mai, èro quouro me baiavon de foundènt en sucre, de boucado de choucoulat o de papihoto. De retour à l'oustau, fasiéu lou comte de moun tresor qu'estremavo dins uno poulido bouito.

De la famiho que restavo mai liuen, reçaupian de poulidi carto coulourido e esbrihaudanto emé li tradiciounau souvèt de bounur pèr l'an nouvèu.

Un pau mai tard, pèr lou dimars de Carnava, em'uno chourmo d'àutris enfant, fasian mai lou tour dis oustau e meme di bastido, enmasca pèr se pas faire recounèisse, nòsti pichot panié au bras. Counèissian touto l'encountrado, tóuti li gènt, meme di bastido li mai aluenchado dóu vilage, e tóuti nous aculissien emé joio, coume pèr lou proumié de l'an, bord qu'acò ié fasié un pau distracioun. Lis ausissian s'escrida : «  Li masco, i'a li masco ! » e depausavon dins nòsti paneiroun, qu d'iòu, qu de farino, de sucre, d'arange, de burre, tout ço que falié pèr alesti li crespèu.

À l'ouro d'aro, tout acò es fini ; pèr lou proumié de l'an, leva dóu fatour, di poumpié e dis escoubihaire que vous aduson si calendrié, se baio pus d'estreno ( e encaro que pèr lou fatour, semblo qu'acò es perèu passa de modo, i'a quauquis annado que l'ai plus vist!). Lis enfant van pus souveta la bono annado : i'a de telefounado, o li gènt se mandon de « SMS » o de testò, n'i’a pus gaire que se mandon de carto de vot pèr la posto, li carto soun souvènt eleitrounico. E quouro m'arribo encaro de n'en reçaupre, d'aquèli poulidi carto esbrihaudanto, me fai un plasé que noun sai, e tout acò me ramento aquelo epoco benesido de moun enfanço.

Michello

Toine e lou marrit fenestroun

Ié disien Toine. Èro un paure ome sènso famiho ; crèse qu'èro un enfant de la Carita. Èro belèu gaire ana à l'escolo, èro un pau nèsci, e d'ùni se trufavon d'èu.

Sabe pas coume vai qu'èro vengu s'istala dins aquèu vilage ; èro emplega pèr la coumuno pèr faire l'aclapo-mort, mai coume de mort, n'i’avié pas tóuti li jour, entretenié lou cementèri, escoubavo li carriero, netejavo li font, e proun de pichot travai coum'acò. Gagnavo pas de cènt e de milo, mai se n'en garçavo pas mau ; avié un pichot oustau pèr durmi à la sousto, e manjavo encò d'uno bravo femo qu'avié coumpassioun d'èu ; èro pas malurous !

Un jour, n'i a un que, lou rescountrant pèr carriero, ié demandè :  

«  Coume vas, Toine ? toujour gaiard, à ço que vese ! Mai quant as d'an, aro ? » Aqui, nost'ome, apiela sus soun escoubo de ginesto, s'aubourè, se gratè un pau la tèsto, e ié respoundeguè : «  As que de faire toun comte, ai fa ma coumunioun qu'aviéu vounge an ! »

Dins lis annado milo nòu cènt cinquanto cinq, la télévisioun faguè soun intrado au vilage. Lou proumié que n'en croumpè, fuguè lou cafetié. Lou poste fuguè istala dins la grando salo, en aut, sus uno estagiero, e à vèspre, tóuti venien bada davans lou marrit fenestroun ; se jougavo pus gaire i carto, tóuti èron pivela, lis ue en l'èr !

Lou Toine venguè perèu, coume à l'acoustumado, bèure soun got e se caufa un pau avans que de s'ana jaire. Aquéu sèr, la televisioun transmetié un filme, un western, e lou Toine, pivela coume lis àutri, s'escridè : «  Quatre, cinq, mai coume fan pèr teni dins aquelo bouito ! »

En un moumen, n'iaguè un, dins lou poste, que brandussavo soun pistoulet de siès cop, e nost'ome poussè un bram d'esfrai, e s'escoundé souto la taulo.

Aro, l'espetacle èro dins la salo ! E ansin, à vèspre, tóuti li que rescountravon lou Toine pèr carriero, lou counvidavon à veni bèure un got au cafè, bord que soun estounamen e si grimasso li fasien tóuti s'estrangla dóu rire.

E en journado, quouro li gènt se rescountravon, que siegue pèr carriero o au cafè, se parlavo de la vihado passado, e segur, qu'es pas tant lou prougramo que lou marrit fenestroun ié pourgissiè, que lis espantavo, èro subre-tout l'atitudo dóu Toine que li fasié s'estrassa de rire !

Michello

Lou mercat davans li barri d’Avignoun en 1950

Ma maire me countavo que, quouro fasié lou mercat pèr ana vèndre si liéume, acò se debanavo davans li barri d’Avignoun e lou mercat s’esperloungavo de la porto Sant Ro dusqu’à la porto Limbert : Dos renguierado de quàuqui veituro, mai subretout de carreto vo jardiniero tirado pèr de chivau. Se ié poudié trouba touto uno tiero de liéume, d’ensalado, merinjano, courgeto, pebroun, faiòu verd vo en gran en estiéu. L’ivèr, se ié poudié alor trouba li tartifle, li courjo, li caulet, pastenargo, navèu, lachugueto qu’es uno ensalado tras que bono.

Pèr poudé vèndre aquèli liéume, falié espera lou cop de siblet de la duberturo dóu mercat. Alor, quouro avian vendu noste viage, un ome passavo emé sa basculo e pesavo nòsti liéume : li poudian ansin liéura is espicié, espeditour ; li pichot espicié venien amé si biciéucleto e tiravon darrié uno pichoto remorco qu’èro alor coumoulo de liéume. D’àutri venien à pèd amé un pichot carretoun à bras que cargavon alor de si croumpo.

À la fin dóu mercat, un ome passavo amé sa tirasso e d’un cop de palo, acampavo li bóuset de chivau ; rèn se perdié.

Ma maire avié un chivau que sourtié de l’ourdinàri : s’endourmié dintre li bras de la jardiniero. Ansin, quouro anavo prene soun café au bar pèr se recaufa, bèn souvènt, la sounavo pèr veni auboura soun chivau que s’èro endourmi. Se fasié alor ajuda pèr auboura la bèsti e lou sourti de sa cagno.

Mai, la meiouro, fuguè lou jour ounte lou chivau agantè l’auriho d’uno femo qu’èro passado trop près. Coume l’avié mourdudo, ma maire la deguè mena amé sa carreto encò lou medecin ; urousamen, fuguè pas trop grave.

Mario-jano

L’esquicho rais-fort

L’autre jour, en boutant un pau d’ordre dins l’oustau que forço arlèri se soun amoulounado dèmpièi mai de dous cènt cinquanto an que la famiho demoro aqui, descubriguère l’esquicho rais-fort que cresiéu perdu à jamai e n’en fuguère tout destimboula : I’a d’óujet ansin que vous remembre de moumen esmouvènt de vosto jouvènço qu’èro aclapa dins vosto memòri e que surgisson d’un cop coume se s’éron debana aièr.

Ma maire èro anado souleto amé sa biciéucleto à la fèro d’Avignoun. Lis àutri cop, i’anavian en famiho e amé ma sorre, fasian la coumpeticioun pèr acampa lou mai poussible de reclamo ; ansin, courrian vers tóuti lis estand e prenian à brassado li papié ; lou sèr, nous entournavian à l’oustau, cubert de póusso e bèn alassa souto lou pes di broucaduro.

Dounc, partido souleto, ma maire s’entourné e boutè sus la taulo, touto fièro, un espèci de destré e nous espliquè que lou vendèire ié boutavo dedins li rais-fort pèr n’en tira, après quàuqui tour de viseto, lou jus di rais-fort e que sarié ansin, forço benfasènt pèr ma sorre e iéu qu’amavian pas aquèli liéume.

Èrian, moun paire, moun Grand e ma Grand tout autour de la taulo, bèn mescresènt, subretout que moun Grand diguè : « Sabiéu pas que i’a tant de jus dins un rais-fort ? ».

Ma maire qu’avié tout previst, sourtiguè un paquet de rais-fort que fuguèron lèu neteja ; li boutè alor dins lou cilindre sènso óublida de i’adurre de tems en tems uno roundello de metau. Uno fès emplena, lou tendiguè à moun paire pèr sarra la viseto. Virè, virè dusqu’à la fin dóu pas de vis ; mai rèn sourtiguè de l’óutis. Ma maire èro completamen atupido ; coumprenguè que s’èro facho engarçado ; moun Grand ié lancè : « Li rais-fort dóu marchandot èron d’espoungo ».

L’esquicho rais-fort fuguè alor abandouna sus uno estagiero e óublida.

Mai vaqui que quàuquis annado mai tard, moun Grand pousquè plus mastega sa viando ; avié perdu tóuti si dènt. Coume faire ? Ma maire sourtiguè alor soun esquicho rais-fort de soun estagiero que s’averè d’uno eficacita meravihouso pèr esquicha li moucèu de viando pèr n’en tira lou sang que moun Grand bevié gouludamen.

Toulo l’oustalado èro alor countento de vèire moun Grand se nourri tourna-mai.

Michèu

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°9 Desèmbre 2011

Lou mes de l’Avènt, De plueio o de vènt

« Fourtunet, souno ! »

« Fourtunet, souno ! »

« Rènd-me mi goubiho ! »

respoundié moun rèire-grand au curat de Lapalud.

E tant que i’avié pas di : «  Vo, te li rendrai », lou Fourtunet sounavo pas la messo e brandavo pas. Venié vèire lou curat dóu vilage, un luenchen parènt dóu cousta de soun paire, amé sa maire qu’èro tambèn de lapalud. Aquest curat se fasié aro bèn vièi. Lou Fourtunet lou fasié bèn souvènt deveni cabro e pèr óuteni un pau de relàmbi, ié counfiscavo si goubiho.

Vaqui ço que m’aprenguè ma Grand de soun bèu-paire qu’èro un ouriginau de proumiero e que mouriguè à Vedeno en 1939. Finiguè sa carriero coume chefe de garo en Avignoun e visquè sa retreto à Vedeno encò soun fiéu, Marcèu Rose.

Lou curat de Lapalud ié disien l’abbat Rose, qu’èro tambèn lou noum dóu paire de Fourtunet. Coume vai que Fourtunet que nasquè à Pertuis se maridè amé l’Adelino de Bedouin, chato d’ Esteve Martin, que fuguè conse de Bedouin de 1885 à 1889 ? La famiho Allemand es tambèn nativo de Bedouin bord que ié trouban segne FXM Allemand , conse de Bedouin pendènt un an, de 1830 à 1831 ; ço que courrespound à la revoulucioun de julié 1830, dicho « Li Tres Glouriouso ». Es belèu l’esplicacioun d’aquel maridage ! Es ansin que sian encaro prouprietàri de terro sus la coumuno de Bedouin bord que lou partage se pousquè pas faire en rasoun de garrouio famihalo. Crese que se fara jamai, ai !Las !.

I’a quàuqui tèms d’aqui, acoumpagna d’ami, siéu ana faire uno escourregudo sus li terro bedounenco. Ço que m’agrado alor es de descubri l’istòri dóu liò vistaia e de la faire parteja.

Acampère mis ami sus la plaço dóu vilage. Es un vilage suau, à la sousto de Ventour que ié fai bon viéure. À Vedeno, lou matin de noste despart, fasié un mistralas à desbana li biòu e eici, erian en pleno calamo. Semblavo lou paradis en pleno Prouvènço.

Mis ami fuguèron alor forço souspres quouro i’aprenguère qu’aquest vilage fuguè l’espetacle de la foulio murtriero dis ome. Tout estoumaga, curious de n’en saupre mai, escoutèron moun raconte emé forço atencioun .

Erian en 1794. Lou Coumtat Venessin èro devengu francès dèmpièi quasimen dous an. Roubespèire avié pres li dèstre de la Franço. Dins chasco regioun franceso avié establi sis afouga. Partisan de l’avenimen dóu « Nouvèu Ome », soun poudé se trasfourmè lèu en un carnage orre. I’avié pas proun de « coupo-testo » pèr faire desparèisse lis óupousant.

À Bedouin, vilage de païsan qu’èron pas de contro-revouluciounàri, mai qu’avien en òdi lis estrambord murtrié dóu nouvèu municipe, uno countestacioun generalo creissié. Falié faire quaucarèn pèr mountra que se leissarien pas faire. Ansin, au mes de mai de 1794, decidèron de marca un grand cop : Uno niue, s’acampèron e muni d’uno destrau coupèron lou simbole de la revoulucioun, l’aubre de la liberta.

La novo d’aquesto acioun faguè lou tour dóu despartamen : « De contro-revouluciounàri èron en trin de mountra soun bout de nas. Après li Vendeen, sara lou tour di Vauclusien. Fau reagi. » se disien li partisan de Roubespèire.

Lou tribunau revouluciounàri d’Avignoun se boutè alor en routo sènso óublida soun outis « coupo-testo ». Tre qu’arribè à Bedouin, acampè la poupulacioun e coume degun se denounciavo, seissanto dos persouno fuguèron causido e coundanado quatecant à mort. Si cadabre fuguèron enterra dins uno fosso coumuno sus la routo de Flassans proche dóu vilage que fuguè alor desbatesa en « Bedouin la rebello » vo « Bedouin la vendeenco ». Si terro fuguèron cuberto de sau pèr li rèndre impropro i culturo, quàuquis oustau fuguèron crema e la repressioun fuguè terriblo.

Mis ami m’escoutavon : Soun estounamen èro di mai grand. Vivien tout pres d’aquest vilage e sabien rèn d’aquel chaple. Se vesié dins sis iue meme un pau de vergougno.

Pèr afourti mi prepaus, faguerian un destour pèr lou relarg dóu vilage qu’un mounumen ié rapello aquelo tragedio.

Me demandèron alor se couneissiéu l’endrè mounte li pàuri coundana fuguèron ensebeli.

Reprenguère alor moun raconte . « Quouro l’epilogo de Roubespèire fuguè óublidado, li gènt de Bedouin óutenguèron reparacioun d’aquelo tragedio. Fuguè meme decida de basti uno capeleto, que ié dison « la Capello de Beccaras », sus l’emplaçamen dóu drame que poudrian ana vèire. »

Nous endraièron dounc e precauciousamen nous sarrerian de la capello. Chascun s’imaginavo la destresso di gènt que fuguèron la predo de la foulio murtriero d’aquèli revouluciounàri. Sus lou davans, uno crous es pausado sus uno pilo e au pèd uno pèiro toumbalo atirè nosto atencioun : Sus la pilo, à l’aploumb de la toumbo, pousquerian legi : « FXM Allemand ».

N’en fuguère tout destimbourla : Aviéu souto lis iue lou noum d’un parènt de ma rèire-grand.

Mis ami veguèron moun treboulèri e me fauguè alor i’esplica li rasoun de moun trouble. Aviéu pausa ma man sus la pèiro e tout en ié dounant d’esplico, me semblavo èstre en coumunioun amé moun àvi.

Me proumeteguère alor de n’en saupre un pau mai sus lou curat Rose e la famiho Allemand de Lapalud e de Bedouin. La seguido vendra quouro aurai mena moun enquèsto.

Michèu

Li vaco dóu Sidòni

Dins noste vilajoun dis Aup de Auto-Prouvenço vivié un óuriginau ; à la verita, devié estre un pau simplas, un pau destimbourla ; aro se dirié qu'es un marginau.

En aquelo epoco, gènt e bèsti vivien ensèn dins li vilage : qu avié de chivau, d'ase, de cabro, de galino, de lapin, e meme de porc ; degun se plagnié, que siègue dis óudour, di peto, o dóu bru que li bèsti podon óucasiouna. A l'ouro d'aro, acò es pu imaginable. Ai ausi dire que d'ùni se plagneguèron bord que i'avié un gau que cantavo dins soun vesinage e qu'acò li revihavo d'ouro ! Aquèli garrouio lis an mena au tribunau, e, au respèt de la tranquileta di plagnènt, lou gau fuguè coundamna à mort pèr soun mèstre. Paure gau !

N'i'a meme que, s'estènt istala toucant la gleiso, siguèron pas countent bord que lou dindamen dóu reloge lis empachavo de durmi ! Em'acò, li meme, an pas pòu de faire quiela si poste de radiò o de televisioun, que tout lou quartié n 'en prouficho.

Em'aquèli counsideracioun, me siéu un pau aluenchado de moun istòri....

Adounc, vous countave que lou Sidòni restavo dins lou vilage, à coustat de la boucharié ; de l'autre coustat de la carriero, i'avié un restaurant : l ' « aubergo de l'aigo-bello » que dounavo sus uno plaço ; e sus aquelo plaço, lou Sidòni avié uno remiso, e dins aquelo remiso avié très vaco. Vendié lou la i gènt dóu vilage, e acò ié sufisié pèr viéure à soun biais. Mai aquèli vaco, avien près la marrido abitudo de se soulaja un cop qu'avien fa quàuqui pas foro de la remiso, valènt-à-dire eisatamen au moumen ounte passavon entre la boucharié e l'aubergo... E li cliènt devien encamba li flascasso de bòuso, e èro pas au goust de tóuti, sènso counta que l'estiéu, acò atiravo uno chourmo de mousco de tóuti raço, e meme de tavan merdassié.

Li cliènt se plagneguèron encò dóu bouchié e de l'aubergo, e noste Sidòni aguè la visito dóu garde que ié venguè significa que devié pus lèissa si bèsti caga dins lou vilage. Mai anès faire coumprene i vaco que devien espera d'aguè passa lou vilage pèr se soulaja ! Nost'ome aguè uno idèio : agantè de saco de telo de juto proun grando, cri, cra...un cop de cisèu de chaque coustat e vaqui de braio pèr li vaco !

Dins lou vilage, acò se diguè lèu, e à l'ouro de sourti li bèsti, li gènt venien pèr l'espetacle ; jujas un pau : n'avès dejà vist, de vaco embraiado ?

Michello

Lou Sidòni e soun chivau

Dins la remiso, à coustat de si vaco, lou Sidòni avié un chivau, un poulit chivau blanc que ié disien «  Parpaioun ». Se n'en servié pèr fatura si quàuqui lambias de terro, o pèr atala soun carretoun e carreja de bos o de paio pèr si bèsti.

Un jour, Parpaioun qu'èro proun vièi, mouriguè. Paure Sidòni ! Plourè soun chivau, mai un cop l'esmougudo passado se demandè coume anavo faire em'aquelo bèsti morto. Ni uno ni dos, lou chapoutè, e à nue, n'en rintrè li tros dins soun oustau.

Vous souvenès que restavo dins un pichot oustau proun deslabra, dins la carriero, à coustat de la boucharié. E pichot tros pèr pichot tros, lou Sidòni manjavo soun chivau, e li cat fasien perèu riboto...

Emé lou tèms, aquelo car coumençavo de senti un pau la viando avariado ; mai acò levavo pas l'apetis de nost'ome, countuniavo de manja soun chivau...

Venguè un moumen que sentié francamen la carogno, e li gènt ausavon pus ana à la boucharié, talamen aquelo óudour de car pourrido pudissié dins touto la carriero. Lou bouchié coumprenié pas ço que se passavo...

D'ùni pensèron que lou Sidòni èro belèu mort au siéu, e, d'efèt, se vesié pus pèr carriero. Emé lou garde, decidèron d'intra dins soun oustau pèr n'èstre tras que segur. Imaginas un pau, em'aquelo pudissuro, n'en falié de courage ! En se tapant lou nas, dintrèron dins la turno dóu Sidòni... Nost'ome n'en fuguè tout susprès ! Èro pas trop flamo d' agué manja tant de car putrido, mai falié vèire coume se boutè en coulero quouro ié diguèron que devié ana aclapa ço que restavo dóu chivau.

Sidòni defuntè quàuqui tèms après ; crèse pas que mouriguè d'aquelo, èro proun vièi e se sougnavo gaire. Dins lou vilage, tóuti se pensèron :  « Sidòni es ana rejougne soun Parpaioun dins lis estello »

Michello

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°8 Nouvèmbre 2011

Quant auses la grivo canta, S’as un marrit mestié, Te lou fau pas quita.

La soupo

Dins lou tèms, e de segur despièi de long-tèms, la soupo èro l'essenciau dóu repas, o meme « lou » repas. Acò èro un biais pèr adouba un fube de liéume sènso trop de travai, lou mai gros travai estènt de li fatura o , s'agissènt de liéume sóuvage, de lis acampa. I drole, se ié disié : « Se vos crèisse, te fau manja la soupo ! ».

Lou repas que se prèn lou sèr, se dis bèn «  lou soupa », leva di mitan urban o bourgès ounte se dis « dina » (Mai dins lis oustalado bourgèse, se ié fasié pamens un repas mai tardiéu que se disié « soupa », sus lou cop de dès o vounge ouro de vèspre).

Dins lou tèms, quouro rintravias, à vèspre, dins un oustau, aquelo bono óulour de soupo vous engouloupavo tre qu'avias franqui lou lindau ; aro, leva de quàuquis eicecioun , li jouine manjon pus gaire de soupo, o se n'en manjon, la van culi au super-marcat dins de bouito en ferre o en cartoun. Pamens, n'ia que assajon de faire descurbi, tourna-mai, qu'uno soupo se pòu estre un plat bèn amagestra e sabourous, n'en fan de councours.

Chasque regioun a pamens sis especialita de soupo : soupo de pèis, soupo au pistou, garburo, soupo corso, soupo de caulet, soupo d'espèuto, de sebo, de castagno, de coucourdo ; se n'en poudrié nouma ansin jusqu'à deman !

Un ami que vouiajavo de longo en Franço pèr vèndre de vin me diguè un jour qu'en Savoio, avié manja «  la soupo i caiau » ! Coume acò m'espantè, me n'en baiè la recèto :

Fau bouta li liéume un pau chapla dins l'oulo emé d'aigo e de sau, e ié bouta perèu quàuqui caiau bèn neteja. Quouro tout acò boulis à grossis oundo, fai boulega li caiau que finisson pèr escracha li liéume ! Siguès rassegura, vous fan pamens pas manja li caiau ! ( mai se dis que dounon à la soupo, un pichot goust que noun sabe...)

Chascun amagestro la soupo de soun biais, segound sis envejo, e segound l'escasenço ; i'a perèu li tradicioun familialo, lis abitudo ; tenès, iéu, me coungouste emé la soupo de coucourdo, e la fau coume ma maire la fasié, e de segur qu'aquelo receto, la tenié de sa maire.

Pèr ço qu'es de soupo, n'ai vist faire que m'an perèu espantado ! D'eisèmple, lou Fonse, aro que lou counèisses, avié toujour, estiéu coume ivèr, l'oulo sus lou cantoun dóu fournet ; de tèms en tèms ié chaplavo dedins quàuqui liéume emé de sau e d'aigo, e fai tira ! N'en manjavo très cop pèr jour, sènso jamai viéuja e neteja l'oulo ounte restavo toujour un founs que recurbié emé lou resto ; e vous afourtisse qu'èro gaiard, jamai malaut !

N'ai couneigu un autre, d'óuriginau, ié disien Marcèu ; erò un sóuvajas que vivié retira dins sa bastido e anavo faire si prouvesioun que dous cop l'an, à la primo e à l'autouno. Tout l'ivèr, se fasié la soupo à la merlusso. A l'autouno, croumpavo uno grosso merlusso seco que pendoulavo à-n'uno fusto de soun mèmbre ; pèr soun soupa, chaplavo de tros de pan dur que fretavo sus la merlusso, em'acò li boutavo dins sa sieto, pièi, quouro erò bèn cacaluchado de pan, viéujavo dessuto un pau d'aigo caudo e se n'en coungoustavo ! E quouro la primo arribavo, restavo de la merlusso qu'uno pèu fino que semblavo un pergamin, e que pèr trasparènci se ié vesié l'espino !

Anèn, arò se fai tard, me fau ana alesti lou soupa, autramen, moun ome me fara manja la soupo à la grimasso !

Michello

La vigno

Maugrat uno forto esmougudo,

La vigno i souco banarudo,

Que lou paire avié plantado,

Fuguè pamens derrabado.

De bon matin, es vengu

Lou tratour di tant gròssi rodo ;

Lèu auboura, souco e code

Soutiguèron dóu sòu tout nus.

Maugrat uno forto esmougudo,

La vigno i souco banarudo,

Que lou paire avié plantado,

Fuguè pamens derrabado.

Pièi, pèr la bèn desfounça,

Fuguè alestido la terro

En boutant fiò tre la sero

I soucas amoulouna.

Maugrat uno forto esmougudo,

La vigno i souco banarudo,

Que lou paire avié plantado,

Fuguè pamens derrabado.

Dins de long sihoun prigound,

Cava pèr uno founsiero neto,

Descendeguèron dusqu’au founs,

Pèr n’estraire li racineto.

La vigno i souco banarudo,

Que lou paire avié plantado,

À l’ouro d’aro es devengudo,

Uno ouliveto remirado.

Michèu

Lou lapin espeia

À l’oustau avian uno escour amé de galino, poulet, canard e lapin. Tóuti li semano, ma Grand e ma maire tuiavon un lapin vo uno galino. Un jour, ma Grand me diguè : « Pichoto, coumences de te faire grando ; te fau aprene à tuia e à espeia un lapin, vo à esbouianta e pluma uno galino ».

Lou bèu jour arribè. « Venes amé iéu au lavadou ; lou lapin t’espèro ; te vau aprene à l’espeia ». Vouliéu pas ; aquel tant poulit lapin qu’aviéu vist espeli e que i’avié tant souvènt pourgi de branco de sause qu’amavo tant. Mai ma Grand se meteguè en coulèro e coumprenguère que servirié en rèn de repoutega. Lou lapin èro sus la plancho dóu lavadou escarteira. Fasié peno. « Anas, à tu ! Prèn li cisèu e coupo la pèu au mitan de cueisso ! Agues pas pòu ! Es mort e boulego plus ». Prenguère moun courage à dous man e coupère crentouso, tremoulanto la pèu dóu lapin. Mai, lou lapin faguè un saut. Lachère li cisèu e partiguère dins la court en plourant, courrènt de pòu. Entendiéu ma Grand richouneja. Despièi aquel jour, ai jamai plus assaja d’espeia un lapin. Urousamen qu’à l’ouro d’aro, se vendon tout espeia : ié fau pamens leva lis iue ! Pense alor à ma Grand que la bourroulavo pas !.

Dins lou galinié, li galino fasien sis iòu dins lou cabanoun mounte s’ajoucavon sus uno barro pèr passa la niue. Tre qu’uno galino cantavo, sabiéu qu’avié fa l’iòu ; alor, amé l’ajudo d’un aran, traucavo l’iòu di dous coustat pèr l’empipa ; lou boutave pièi tourna-mai dins lou nis. Alor, quouro ma Grand venè au galinié pèr n’acampa lis iòu, n’en troubavo toujour un de vueje : « La pichoto es mai passado pèr aqui ! » repoutegavo. Èro ma venjanço pèr la lèiçoun d’espeiage dóu lapin.

Oudeto

Dardar e soun carretoun

Moun paire me countavo que, quouro èro jouvenome, rescountravo lou Dardar au café vo au cercle. Bèn souvènt, se balavo. Li jouine s’acampavon alor pèr barjaca dóu travai e subretout alesti la sourtido de casso dóu dimenche. Doublidavan pas tambèn de participa i festo qu’èron souvènt bèn arrousado. Dardar èro un escais-noum que i’avié douna Marcèu Rose.

Amavo bèn chica lou vin e lou dissate au sèr, èro pèr èu un proubleme pèr retrouba soun oustau. La routo èro longo dusqu’à soun oustau ; urousamen, li causo èron bèn facho vo previsto : un carretoun esperavo dins lou quartié. Falié alor bouta lou Dardar, plèn coume un poulounès, sus lou carretoun e lou carreja ansin encò siéu. Un dissate, èron ana trop lèu ; dins la draio que li menavo à soun oustau, i’avié forço ròu-tòu-tòu e ges de lume ; lou carretoun sautavon de trau en trau e arribè lèu à la granjo « Mikaëli ». Atupimen ! lou carretoun èro vueje ! Lou Dardar èro toumba en routo ! Lou fauguè ana querre que dourmié suau en travès dóu camin ! À nosto revengudo à la granjo, soun paire nous cridè : « Boutas-lou dins la fenièro ! ». L’endeman de matin, èro lèst quouro moun paire lou vengué querre pèr la casso.

Dardar èro un gros travaiaire e lou vesiéu passa tóuti li matin davans moun oustau, amé soun chivau atala à n’un toumbarèu : Èron amé Edouard Beraud lis escoubihaire de Vedeno.

Andreloun

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°7 óutobre 2011

 

Au mes d’óutobre, Quau a ges de raubo, que se n’en obre !

La poumpo

 

Dóu vièi pous, deleissa aro,

La poumpo, pèr lou rouvi traucado,

Sus la paret acroucado,

Pouso e raco plus soun aigo claro.

Testimòni d’un tèms glourious,

Soun nai, dins la pèiro taia,

De flour vuei tout samena,

Es alisca emé gous.

Dóu vièi pous, deleissa aro,

La poumpo, pèr lou rouvi traucado,

Sus la paret acroucado,

Pouso e raco plus soun aigo claro.

Dins un cantoun, un ferrat,

Pecaire sénso plus ges de founs,

Pendoula jadis à soun grifoun,

Pantaious, semblo espera.

Dóu vièi pous, deleissa aro,

La poumpo, pèr lou rouvi traucado,

Sus la paret acroucado,

Pouso e raco plus soun aigo claro.

Semblo espera tournamai,

Vèire espeli soun vièi pous,

En aigo lindo tant generous,

Èu, trop vièi pèr servi mai.

Dóu vièi pous, deleissa aro,

La poumpo, pèr lou rouvi traucado,

Sus la paret acroucado,

Pouso e raco plus soun aigo claro.

Michèu

Lou Fonse

Belèu que n'avès proun de legi d'istòri de planto, alor vous vau parla d'autro causo ; pode pas vous counta d'istòri de Vedeno, bord que siéu pas vedeneso ; vous countarai d'istòri que se soun passado au miéu, dins moun païs dis Aup de Auto-Prouvenço, moun païs de colo e de champ de lavando ounte boufo pas aquèu gros mistralas.

Dins un pichot amèu sarra entre li colo, vivié un bon vièi, un pau simplas, que ié disien «  lou Fonse » (Anfos de soun pichot noum). Èro poulit à vèire, emé si braio de velous que de segur avien jamai vist l'aigo de la bugado e semblavon qu'èron estado estirado pèr uno chourmo de limaço, talamen brihavon de la saleta. Em'acò, uno camiso que sabias pas dire queto fuguè sa coulour, uno taiolo de flanelo griso sus l'esquino, uno vesto de lano touto pedassado e un berret vissa sus la testo, perèu lusènt coume la bavo di limaço. Uno bello caro, ruscado pèr lou soulèu, la moustacho espesso que ié tapavo la bouco, d'usso agarrussido, e vaqui nost'ome !

Lou Fonse èro simplas, mai èro un brav' ome, toujour lest à ajuda lis autre, à óufri li liéume de soun jardin.

Un ivèr, que jalavo, veguè, de darrié lou carrèu de soun fenestroun, un drole de sèt o vuech an, en ribo de routo, que de segur esperavo lou pichot car que rabaiavo lis enfant pèr li mena à l'escolo. E de vèire aquèu pichot deforo em'aquelo fre, ié fendesclavo lou cor ; lou cridè : «  tè, pichot, vene un pau te caufa au miéu pèr espera lou car ! » E lou pichot, counglaça, se lou faguè pas dire dous cop , dintrè emé plesi encò dóu Fonse, que pèr lou rescaufa, ié faguè bèure un pichot got d'aigo-ardènt.

Es coume acò tóuti li matin dins aquèu tèms de grando fre.

Mai un cop arriba à l'escolo, au caud, lou pichot, rouge coume un gau-galin, s'endourmiguè sus soun burèu en escoutant l'istitutour faire la leissoun.

L'istitutour finiguè pèr souna si gènt fin que de ié reproucha de leissa lou pichot regarda la televisioun, à vèspre, e de lou faire coucha forço tard. Mai li gènt ié respoundiguèron qu'à vèspre, lou pichot s'anavo coucha un cop lou soupa acaba e que noun regardavo lou marrit fenestroun.

Alor lou menèron encò dóu medecin, mai l'ome de la sciènci diguè qu'èro pas malaut. Pièi l'ivèr finiguè e de tout acò se n'en parlè plus, bord que lou pichot s'endourmié pus à l'escolo.

Mai un jour que barrulavon emé lou pichot, rescountrèron lou Fonse que bousquejavo. Recouneissènt lou drole, mandè coum' acò en regardant li gènt :

«  Brave pichot ! L'amo bèn, la gouto ! » Em'acò, questiounèron soun enfant e descurbiguèron l'encauso d'aquelo grosso som !

Me creirès se voulès, mai vous afourtisse qu'es uno istòri vertadiero que se debanè i'a pas tant de tèms qu'acò, belèu dès o quinge an au mai, e que me fuguè countado pèr d'ami que restavon dins aquèu amèu.

Michello.

Moun ami, lou bourralié Cortès

Èro un ome afable e dins soun travai, forço atravali. Respoundié presènt à qu que siegue que lou venié souna : Uno couduro à n’un arnès que brandavo, un rible à n’uno bricolo, un matalas à refaire sènso óublida de n’en carda la lano, e n’en passe. E tout acò, toujour sènso faire lou mourre.

Èro pas un galejaire, que soun pas de bon travaiaire. Pamens, li jour de repaus, se fasié segound la sasoun, pescaire vo cassaire ; À la casso, se vesié souvènt, emé lou ferraiaire « Luban » e s’anavon alor espaceja dins lou Gard. Alor, dins la semano, countavo à sis ami li perdigau qu’avien tira ; lou mai terrible, fuguè lou jour que manquèron la lèbre.

M’ensouvène forço bèn dóu jour que lou mandère querre pèr-que revisèsse lou coulas de noste chivau que ié macavo l’espalo. Se virè alor vers iéu e moun fraire e nous cridè : « Avès pas vergougno de faire travaia uno bèsti dins aquèli coundicioun ! ». Quàuqui jour mai tard, lou coulas èro remès de nòu e noste chivau countènt de tourna travaia.

Denis Balestri l’amavo escouta parla de soun tarvai e counta si casso e pesco. Gardo un souveni esmóugu d’éu.

Cortès èro un pichot ome mai li service que rendié e l’amista que ié pourgissien sis ami èron grand.

L’Andreloun

Lou Fonse, soun paire e la vesino.

Vous ai counta, i'a gaire de tèms d'acò, l'istòri dóu Fonse que, bountous qu'èro, fasié bèure l'aigo-ardènt à n'un enfant pèr lou rescaufa.

Figuras-vous qu'aquel Fonse a toujour viscu emé sa maire, la Nourino ( ié disien Ounourino de soun pichot noum) jusqu'au jour qu'aquelo defunté. Dins l'oustau vesin vivié un autre brav'ome, que ié disien « Zidoro ». Aquel ome dounavo d'èr au Fonse, qu'èro pas de crèire : memo taio, meme biais, meme tracanat , èro soulamen mai finoche que lou Fonse ; un travaiaire de la bono, que se lougavo d'eici, d'eila dins li bastido, que siegue pèr lou travai di champ o pèr de massounarié, sabié tout faire, e toujour galoi. Zidoro se desplaçavo toujour à pèd, ço que fasié que restavo ounte travaiavo, e acò, quouro venié au nostre, m'agradavo mai que tout, bord qu'avié toujour d'istòri estraourdinàri à nous counta à la vesprado. Falié lou vèire ! Grandas e se coume un escouden, brassejavo, risié, fasié vira soun berret sus sa testo, sis iue beluguejavon de la maliço.

Me fasiéu óublida pèr pas que me mandesson au lié, bord que vouliéu rèn manca d'aquèlis istòri.

Mai aquel ome, noun parlavo d'èu, de sa vido, de sa famiho, e acò me tarabustavo, bord que se disié qu'èro lou paire dóu Fonse. Fau dire qu'en aquelo epoco, li gènt parlavon gaire de sa vido sentimentalo, avien de retengudo ; mai belèu que lou Zidoro èro perèu pas flòri de soun fiéu que se disié un pau bedigas, alor amavo miès n'en pas parla...

Mai de tout acò, un jour n'en aguerian l'esclargimen ; erian anado emé ma grand encò de la Nourino pèr ié demanda quaucarèn, e elo, se boutè à parla de soun fiéu, lou Fonse, qu'avié abari souleto, e que quasimen jusqu'au moumen de s'acoucha sabié pas qu'èro grosso, e noun sabié coume acò èro arriba. Lou Zidoro? Quàuqui-fès, s'èro pamèns assetado sus si geinoun....E lou Fonse qu'escoutavo sa maire, diguè en bretounejan : « Aviéu quinge an que sabiéu pas quau èro moun paire ! »

Queto vido ! Iéu qu'amavo tant jouga emé moun paire e lou poutouneja, me semblavo pas poussible de viéure sènso l'agué à mi coustat.

Aquelo istòri vous n'en di long sus ço qu'èro la vido en aquelo pountanado, dins de rode aparta coume aquèu amèu, ounte li gènt, pamèns bountous emé lis àutri, èron rude de caratère. Fau dire que la vido èro duro à derraba e qu'avien pas lou soulas de se plagne... Mai qu saup ? Belèu qu'èli troubavon sa vido agradivo, bord que sabien pas que se poudié estre autramen.

Michello

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°6 Setèmbre 2011

 

Setèmbre emporto li pont

O bèn agoto li font

 

Mai perqué ?

Mai perqué semblon s’avani,

Ai !Las ! sènso brut e sènso crid

Lis espèr de respelido

De nosto lengo acoulourido ?

Sus li mercat, de matin,

Coumoul de viage de rasin,

Espeditour, païsan,

La parlavon emé enavans.

Mai perqué semblon s’avani,

Ai !Las ! sènso brut e sènso crid

Lis espèr de respelido

De nosto lengo acoulourido ?

D’aquèu tèms, èro fiero

E sa fisanço bèn entiero,

Tant soun emplè naturau

Èro encò lou manescau.

Mai perqué semblon s’avani,

Ai !Las ! sènso brut e sènso crid

Lis espèr de respelido

De nosto lengo acoulourido ?

Dins lis oustau, en famiho,

Coume dins un brusc que babiho,

Auprès dis Ancian, séns cesso,

Ié pousavo soun ardidesso.

Mai perqué semblon s’avani,

Ai !Las ! sènso brut e sènso crid

Lis espèr de respelido

De nosto lengo acoulourido ?

Dóu païs espatria,

Si drole la volon plus parla ;

E pèr l’escolo ignourado

Bèn-lèu sara óublidado.

Mai perqué semblon s’avani,

Ai !Las ! sènso brut e sènso crid

Lis espèr de respelido

De nosto lengo acoulourido ?

Perqué sian pas mai noumbrous,

Pèr crida fort ?: « Au secous !,

Prouvençau, ta lengo s’enego,

Zou ! Aubouro-te e boulego ! »

Michèu

Lou blet-bastard

E vaqui, anan encaro parla de planto. Mai aquest-cop, vous parlarai de bònis-erbo, d'aquèli que se podon manja. E n'ia uno, subre-tout, qu’ame bèn , es la «  farinello » o mai counèigudo souto lou noum de «  blet-bastard ». Farinello, es de segur en raport emé la coulour blanco de l'envès de si fueio, o belèu emé aquelo meno de póusso que i'a sus li fueio. Es uno planto que crèis de pertout : champ, jardin, camin, vèn proun auto, e qu'es forço ramificado. Si fueio soun triangulàri, un pau decoupado , verd-founsa pèr sa fàci superiouro e claro en souto. La tijo redo es leno ; li flour verdo, sènso petalo, soun menudeto. Tóuti li gènt en qu la fau vèire e n'en tasta quàuquis especialita soun espanta e me dison : «  N'en derraban à brassado, sabèn pas qu'es manjadisso » «  manja de blet-bastard, aquelo empègo ! » e pamèns, vous afourtisse qu'es un chale de la manja ! La poudès cousina de mant d 'un biais, vous n'en doune quàuquis eisèmple : en sauço, en óumeleto, en tian, en tarto salado o sucrado, e tout acò es delicious ! Mai se fau assegura de pas s’engana de planto, bord que n'ia que se soun empouisouna coume acò ! Fau leva li fueio, li lava e li seca ; Se voulès n'en faire uno sauço, o crèmo, chaplarès bèn fin uno poulido sèbo, la farès foundre dins un plat cubert em'un pau d'óli d'óulivo, e plan. S'un cop la sèbo es vengudo translucido, ie boutarès li fueio de blet-bastard e li leissarés foundre plan, en bourroulant de tèms en tèms pèr pas qu'arrape. Quouro li fueio saran bèn foundudo, ié apoundrés de sau e de pèbre e un pau de crèmo fresco espesso, leissas couire un moumenet, pièi arrestas lou fiò, leissas veni tousc e embarnissas n'en de lesco de pan rousti. Vous n'en dise pas mai !

Pamens, se voulès que vosto crèmo siegue mai poulido, la poudès passa un pau à l’espóutihaire.

Michello

Cadet

Cadet èro un poulit miòu,

De cop que i’a un pau fòu,

Quouro, de sa brido desliéura,

S’esbignavo pèr reguigna.

Courrié alor dins lou prat,

Ebriha de liberta,

En gambejant dins li flour,

Coume d’escoulan dins la court.

Cadet èro un poulit miòu,

De cop que i’a un pau fòu,

Quouro, de sa brido desliéura,

S’esbignavo pèr reguigna.

Pamens, quouro vesié lou paire,

Se sarrant amé un ferrat,

De civado rempli à ras,

Aleca, se leissavo faire.

Cadet èro un poulit miòu,

De cop que i’a un pau fòu,

Quouro, de sa brido desliéura,

S’esbignavo pèr reguigna.

Las ! Lou darrié jour venguè :

Dins un camioun es parti.

Lou coumprenguè qu’èro fini :

Endihè…, lou Grand plourè.

Cadet èro un poulit miòu,

De cop que i’a un pau fòu,

Quouro, de sa brido desliéura,

S’esbignavo pèr reguigna.

Michèu

Dadoun

Vous parle d’un tèms que li veituro èron pas noumbrouso dins lou vilage ; i’avié pas besoun de trepadou pèr li pedoun que trevavon li carriero en touto segureta. Èro un tèms que lis ase i’èron à la festo.

« Sang de bos, sang de ferre » èro l’escai-noum d’un païsan dóu vilage : N’i’a qu’afourtisson qu’èro desgourdi coume un cabrit de tres mes e gauche coume un esclop ; sabié meme pas metre un toupin au fiò. Pamens, fasié soun obro dins soun jardin e daiavo quàuquis eiminado de prat .

Pèr se faire ajuda, avié un ase que barrulavo soun carretoun. Li gènt de Vedeno l’avien bateja « Dadoun ».

Quàuquis-un en lou vesènt, disien : «  Cinq sòu, dès sòu, vint sòu ! Dadoun, l’ase e lou carretoun ! ».

Vaqui ço que me countavo moun paire Gibert e que soun remèmbre m’esmòu.

Andreloun

Nosto coulino

Quet bèu terren de jo ! Peravans, ié falié mounta en pedounant entre lou cementèri e li peiriero, trau gigantas que li four à cau dóu vilage i’avien engouli si caiau. Ansin, mountavian vers la capeleto en demourant bèn à man senestro dóu camin pèr pas risca de desparèisse dins la courdelado di trapadello.

En aut, troubavian alor, en formo d’emboutaire betouna, gulo grand duberto i brego merletado, d’ancians endré emplega pèr la DCA alemando dóu tèms de la guerro.

Sautavian alor dins lou proumié trau qu’èro lou miés counserva e courrian sus li cousta en se dounant d’ande, de vitesso pèr vira, viroula de pèr d’aut, de pèr debas. Falié teni long-tèms : Èro-ti poussible? La tèsto nous viroulejavo lèu e alor, lou cor nous venié sus l’aigo.

Perèu, apalido, remountavian sus li merlet, li carnèu en evitant la ferrataio e fin-finalo, alanado, s’anavian asseta au péd de la crous.

Aqui, me remèmbre lis estiéu quouro emé la famiho venian soupa e tasta lou croustet pèr fin de vèire lou fiò d’artifice de Mountèu. Dins un tèms que la capello se poudié vistaia, li pin tapavon pas la visto sus la plano de Carpentras.

Martino

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

samedi 18 août 2012

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°5 . Jun 2011

 

Au mès de Jun

Counsultes degun

Asenado

Pister avié un ase qu’èro couneigu de tóuti li Vedenen. Se vesié pas l’un sènso l’autre. Mai un jour, noste ome fuguè soulet. Quouro ié demandavian mounte èro passa soun ase, respoundié regretous :

« Aro qu’avié pres l’abitudo de plus manja, es mort ! »

Mai uno autro istòri vertadiero d’ase. Lou vilage èro atraversa à cèu dubert pèr uno roubino que ié disien « La Maïre », que sis aigo se jitavon dins la Sorgo. Dins la calour de l’estiéu, à faire toumba la coua dis ase e à faire susa li chin, servié à nega li prat e aseiga li jardin de la calado. Èro lou reiaume di grapaud que lou sèr nous baiavon soun croua-croua generous e sóuvage.

Un jour dounc, l’ase de noste vesin, que sa coua i’èro pas encaro toumbado, cabussè dins aquéu valat plen d’aigo e se troubè li dos pato de darrié dins l’aigo e li de davans pausado sus la ribo. Poudié plus boulega, tant lou founs de la roubino èro fangous. Coume faire pèr lou sourti d’aquel fangas? Falié faire lèu, que l’ome bramavo mai que soun ase : «  Se vai nega pèr lou quiéu !».

Michèu

Eleicioun dóu 15 de mars 1954

Vous souvenès de segur pas d’aquèlis eleicioun municipalo que se debanèron à Vedeno lou 15 dóu mes de mars de 1954. Veguèron l’eleicioun de Segne Leopol Robert à la tèsto de noste vilage ; ço que sabès belèu encaro mens, es que lis elegi deguèron afrounta «  la liste d’Union Romaine » que n’en vaqui soun prougramo escri à l’estilo sus uno pagino de caièr (foutocopio dóu teste ouriginau):

 élections à vedène ( manuscrit)

Jóusselino

Li manjo-saboun

Dins lou vilage que i’ai creigu, i'avié quàuqui pichoun coumèrci, pèr la majo-part istala di dous coustat de la grand-carriero, la routo naciounalo que nous religavo au rèsto dóu mounde: cafè, marchand de journau, burèu de taba, boucharié, boulenjarié, quincaiarié, couifaire, garage, bos e carboun, e très espiçarié ounte s'atroubavo de tout, fin qu'à l'aigo de « cologne » que se croumpavo, coumo lou rèsto, à detai.. Tres barricot de vèire trounavon sus un moble, bèn en evidènci, à coustat dóu papié pegant pèr arrapa li mousco, dóu saboun de Marsiho e di tubo de poumado. Tout acò vesinavo poulidamen emé la caisso de merlusso seco, lou barrichèu d'anchoio, la grando bouito de ferre dóu cafè en gran que leissavo escampa quàuqui redoulènci. Em'acò fau apoundre li barrau d'óli, e, dins la sesoun, lis óudour requisto de la frucho bèn maduro; e vaqui que nous trouban tourna-mai dins l'univers óudourant de l'espiçarié.

Uno d'aquèli boutigo, un pau en reculamen sus uno placeto, darrié uno font quasimen muto, m'atiravo pèr d'àutri resoun. Au founs dóu membre, darrié lou coumtadou, trounavo uno poulido pendulo à couguiéu en bos de nouguié , magnificamen escrincelado. A l'ouro picanto, après un pichot desclavaire, lou couguiéu banejavo au bout d'un mecanisme coumplèisse de crousihoun de bos que se desplegavon e s'aloungavon; n'ère pivelado ! L'estrategio counsistavo sèmpre à espera l'ouro ounte anavo fusa de soun trau, pèr intra dins la boutigo. Pèr bonur dounavo la replico, e l'espicièro esperavo la fin de l'episòdi pèr me demanda : «  De-que te fau, pichoto ? »

Eici, li croumpo èron d'uno autro meno, e un perfum indefinissable floutejavo dins l'èr, uno óudour vieianchouno de burre rànci, de cafè esventa, de la frucho passido, mesclado en aquelo dóu saboun, di cristau de sòudo, e de la cordo dis espardiho.

Eici, i'avié jamai la foulo: au dindamen dóu trignoun d'intrado, segui pèr lou crussimen dóu parquet, l'espicièro arribavo darrié soun coumtadou pèr uno porto escoundudo darrié uno paradouiro, derroumpudo dins quàuquis obro de l'oustau, secavo si man dins soun grand foudau blu.

Crese que tóuti se ié servien un pau pèr pieta, en se tenènt de croumpa de mangiho que de segur mancavo un pau de frescour.

Un jour que travessave la placeto, veguère l'espicièro que charravo em'uno vesino, e ausiguère que ié disié: «  Sabe pas ço que an, eici, li gènt, manjon que de saboun e bevon que d’aigo de javel!».

Michello

L’enclume de Vernet

Vuech ouro sounavon au clouchié de Vedeno. Li vue cop venien à peno de pica que adeja, un autre cant ié semblavo respoundre ; èro ausi pèr tóuti li païsan dóu vilage, que lou ressentien tout au founs de si cor : Èro l’enclume de Vernet que cantavo pèr èli souto li cop dóu martèu pesant que lou manescau manejavo amé un susprenènt biais.

Aro, s’es teisa aquel enclume e lou vilage semblo desmemouria. Coumo un troupèu de moutoun sènso soun pastre, s’escampiho : De pertout, d’oustau e de routo. Li vigno mounton à l’assalido de Piecaud coume pèr fugi lou betum e lou quitran, grand destrùssi d’espàndi verd. E après !

Quouro l’aurasso dóu prougrès aura acaba de boufa, dequé demourara de noste vilage ? En passant davans l’oubradou de Vernet, à jamai tanca, perdu au mitan d’un troupèu d’oustau, me trache emé tristesso que lou vilage, tau que l’amave, es mort. Lis anèu de ferre pendoulon sènso rasoun à la muraio. L’óudour di bato cremado me vendra plus enfiouca li narro.

Dequé faire ? I’a-ti quaucarèn à sauva ?

Coume tóuti lis enclume d’aquelo espoco, lou de Vernet cantavo en prouvençau :

« Pin, pan ! lou Marcèu pico sus lou ferre caud.

« Pin, pan ! saran ferra li chivau.

« Pin, pan ! li rèio saran apounchado coume fau. »

Lou prougrès ié barrè la porto de l’ataié mai nous empachara pas de charra e canta en prouvençau.

Osco Prouvènço !

Michèu

Vedeno e si musico

Après la guerro, Vedeno avié un group de musician que moun bèu-paire Gilbert ié jougavo de la clarineto e soun fraire dóu seissoufone.

Fasien ansin forço desfila noun soulamen à Vedeno, mai tambèn dins lis àutri vilage dóu vesinage : Amé mai de vint musician, jougavon pèr li voto e àutri festo que i’èron forço aprecia. Vedeno coumtavo perèu, uno autro fanfaro que ié disien « la vounge-vounge ». Quet noum ! De mounte vèn ? Quaucun lou saup-ti encaro?

Jano-Mario

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.