vendredi 6 mars 2015

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°42 Mars 2015

 

Se Febrié noun febrejo,

Mars marsejo

Piecaud o l’amo de moun vilage

Moun vilage, de-longo, Piecaud l’arregardo, tendramen, coume uno maire sis enfant e porto sus soun flanc, li fru dÓu travai de si païsan.

 

               image


M’agrade, vuei, de camina sus lou «  Camin de la Niue » que seguis l’enclin d’aquelo colo. Barrule dins li vigno e lis Óuliveto que se cuerbon au mes de mai d’uno nèu de flour blanco : Aqui èron li vigno de Glaudio o de Balestri o de Mitan o de Turin o de moun paire… Res à cambia ; quàuquis-uno soun pamens devengudo d’ermas qu’espèron belèu uno nouvello respelido. Torne trouba alor lou païsage de moun enfanço. Mai que sis oustau, pèr counserva à Vedeno soun identita, garden Piecaud e soun « Camin de la Niue » ! Pèr- de- que « lou Camin de la niue » ? Es sourne coume la niue, mai subretout siau coume la niue. Aqui es la pas, lou bru l’espargno. Quouro me passeje dins aquéli rode, crese à chasque moumen tourna vèire li gènt de ma jouvènço ; si vigno, bèn curado, soun un testimÒni de si peno. Lis amo de sis ancian prouprietàri trèvon encaro long di ribo, à l’oumbro de quàuqui casse vo Óume ; n’en siéu tout trefouli. Lis ausisse : « As acaba de pouda ?, ai pou de la gelado, d’abord que li Sant de glaço soun pas encaro passa ! li vigno volon vèire soun ome ! l’eissado vau mai que l’araire pèr faire peta li courrejolo ! me fau sÓupra, ai lou cèndre dins li carignan ! » E zou, reprenien soun travai.

Ah ! quet bonur de poudé esprouva de tàli sensacioun !

Mountas sus Piecaud e vèirès Vedeno que l’agouloupo de sis oustau e que buto si vigno vers soun piech. Prenen gardo ! L’assaut sara definitiu. Tuen pas l’amo de noste vilage !

Un drole amourous de sa terro

Michèu

Escourregudo à Sant Pantàli

Couneissès de segur lou pichot vilage de Sant Pantàli que se trobo au miejour de Gordo, tout proche de Goult.



image

Sias belèu mounta vèire sa pichoto glèiso qu’es dÓu siecle vounge e qu’es quihado sus un roucas ; pèr la vistaia, poudès demanda la clau à la vesino ; avès alor descubert tout autour d’aquel bastimen, cava dins la roco, de sarcoufage. Ço qu’es sousprenènt, es que quàuquis-un soun veramen pichot, es-à-dire qu’èron destina à d’enfant.

Mai coume vai que li gènt venien enterra sis drouloun tout autour d’aquelo glèiso ?

Fau saupre que fai partido d’uno colo de « Santuàri à Relàmbi » e que n’i’a mai de 270 dins touto la Franço.

Sant Pantàli èro un medecin de Nicomedio au siècle quatre ; fuguè descapita pèr s’èstre counverti au catoulicisme ; se disiè alor qu’avié lou poudé de ressuscita lis enfant.

Ço que pÒu esplica la presènci d’aquéli noumbrousi cros à l’entour d’aquelo glèiso.

Mai anas vèire que la rasoun n’es mai coumplicado e toursudo qu’acÒ.

Li gènt que venien aqui dèmpièi lou siècle XIII e jusqu’à la debuto de la guerro de 1914, avien agu la tristesso de pèrdre un enfant mort-na qu’èro dounc pas bateja : lou poudien pas alor enterra dins lou cementèri catouli e subretout soun amo, tacado pèr lou « Pecat Óuriginau », noun poudié espera ana au Paradis, nimai au PurgatÒri ; l’Infèr èro de segur escarta, bord qu’aquélis enfant avien rèn fa de mau. Perèu, la Glèiso avié enventa un liÒ imaginàri que ié disien « li Limbo », un liÒ entre lou PurgatÒri e lou Paradis que soun amo ié trevavo pèr l’eterneta. Pascal, dins sis escri sus « la Gràci » disié éu tambèn : « Li que naisson encaro vuei sèns èstre retira dÓu Pecat Óuriginau pèr lou batejat, soun coundana e priva eternalamen de la visioun beatifico. » La pousicioun atualo de la Glèiso catoulico sus lou « Pecat Óuriginau » es la seguento : « Tout lou gènre uman es en Adam coume l’unique cors d’un ome unique. Pèr aquelo unita dÓu gènre uman, tÓuti lis ome soun implica dins lou pecat d’Adam, coume tÓuti soun implica dins la justiço dÓu Crist. Pamens, la transmessioun dÓu Pecat Óuriginau es un mistèri que poudèn pas coumprene coumpletamen ». Aquesto esplicacioun es tambèn pèr iéu un mistèri…

Ansin, à la perdo d’aquel enfant, s’apoundien la tristesso de lou pas poudé enterra dins lou cementèri à coustat de si gènt e tambèn, l’erranço eternalo de soun amo amé ges d’espèr de la rescountra dins lou cèu après la mort de si gènt.

 

                  image

 

Pèr evita aquel malastre, i’avié un mejan : falié pourgi lou paure enfant, au mai tard tres jour après sa mort, aqui, à Sant Pantàli ; enmaiouta dins un linçou tout blanc, lou boutavian dins uno canestello e d’à pèd, li parènt, lis ami e lou curat, maugrat la fre, lou mistrau vo la calour, se boutien en routo vers lou vilage; èro alor pausa sus l’autar de la glèiso e li preguièro dÓu capelan e di fidèu poudien faire espera uno reviscoulado, meme courteto dÓu nenet : « Rendès, disien, rendès à noste enfant quàuquis instant de vido, que lou pousquen bateja, durbès-ié li porto dÓu cèu ! » ; acÒ poudié dura un à dous jour e meme tres jour. Tres jour èro la limito poussiblo bord que lou Crist es ressuscita lou tresen jour. Reviscoula un tèms, permetié de lou bateja : « Se siés vivènt, te bateje » disié alor lou curat tout en espouscant soun cors d’aigo benesido e ansin lou poudien enterra dignamen autour de la glèiso dins un di sarcoufage, temouin luenchen d’aquelo cresènço e escapa alor au trau qu’avien cava dins un cantoun dÓu jardin o dÓu camin.

Pèr vèire aquelo respelido ipoutetico, se pausavo sus la bouco dÓu nenet, uno plumo d’auco que bèn souvènt amé lou brassejage dÓu capelan e lou desplaçamen d’èr causa pèr li noumbrousi candelo atubado, finissié pèr boulega un brisoun e fasien crèire ansin à uno reviscoulado.

Vaqui dounc aquéli pratico e proucessioun qu’an marca aquel vilage e que dempièi la guerro de 14 fuguèron abandounado.
La Glèiso counsiderè en 2007 qu’aquelo noucioun de « Limbo » èro uno errour e que la falié dounc abandouna. À quand, coume l’afourtissié J.J Rousseau, la negacioun dÓu « Pecat Óuriginau » ? Sarié un tremoulun de terro dins la Glèiso catoulico. Dequé devendrié alor lou dÒumo de « l’Inmaculado Councepcioun » de 1854 que proclamo que la Vierge Mario, au proumié istant de sa councepcioun pèr uno gràci e uno favour singulièro de Diéu tout pouderous, en visto di mérite de Jesus Crist, sauvadou dÓu genre uman, es estado preservado de touto brutisso dÓu Pecat Óuriginau e qu’acò fuguè revela pèr Dieu e ansin dèu èstre cresegu fermamen e fèbre-countuni pèr tÓuti li fidèu. » ? De mai, en 1950, lou papo Pie XII afiermè lou  dÒumo de «  l’Asoumcioun » que preciso que « l’inmaculado Maire de Diéu, Mario toujour vierjo, après agué acaba lou cous de sa vido terrestro, es estado elevado en cors e en amo à la vido celesto ». Coume lou vesès, aquel pecat que la Vierge Mario n’en fuguè espargnado, Óucupo uno plaço impourtanto dins la religioun catoulico e noun pÒu èstre countesta pèr li catouli.

Aqui pode pas m’empacha de pensa à n’aquéli malourous que sis esperit tre sa plus jouino enfanço, fuguèron embuga, matrassa d’idèio que falié aceta sènso li renega souto peno d’èstre puni vo escoumenja. Avèn pas Óublida lou chaple di Vaudès en Prouvènço. Sa religioun èro uno religioun de « neissènço » e avien pas li mejan nimai la poussibleta d’eiserça soun esperit criti.

Aquéli pratico èron li fru maca, vermenous d’aquéli cresènço. E acÒ, èro aièr ! Uno boufado de revÒuto me gagno alor…

Michèu

Pèr vèndre soun oustau

Sabèn tÓuti qu’à l’ouro d’aro, es mai que dificile pèr vèndre soun oustau, à l’encauso dÓu chaumo e subretout di banco que se fan tira l’auriho pèr presta  d’argènt is eventuau coumpraire.



                 rimage

Perèu, quàuquis-un demandon l’intercessioun de Sant Jousé pèr arriba à vèndre soun oustau ; pèr acÒ, enterron uno pichoto estatuo dÓu Sant, caro vers lou bas, à distànci de l’oustau e tout près dÓu panèu « à vèndre ». Mai mèfi, aquesto pratico es counsiderado coume supersticiouso e meme blasfemadouiro, car l’estatuo d’un Sant dèu demoura drecho.

Ai pas verifica s’es un bon mejan, mai i’aura toujour quaucun pèr vous l’afourti ; poudrès assaja, subretout que de lou faire, à priori, fai de mau à degun. Fau pas Óublida tambèn de faire chasque jour uno preguièro pèr demanda au Sant soun ajudo preciouso. Mai anas pas prene l’estatuo de Sant Jousé que se trobo dins la glèiso dÓu vilage que lou capelan sarié pas countènt, qu’aurias de mau à l’enterra e subretout que risquerias de vous retrouba en gabiolo : Vous faudrié alor imploura Sant Leounard qu’es lou patroun di presounié, pèr soulaja vosto peno. Pèr sourti de presoun pu lèu, poudrias alor douna en gage voste oustau à l’Estat e aurias ansin plus lou proubleme de sa vèndo. Tout finirié ansin pèr s’arrenja e poudrias alor gramacia Sant Jousé !

 

                  

Avans de faire voste Sant Michèu, Óublidès pas de sourti        imagede terro l’estatuo de Sant Jousé tre que l’oustau sara vendu, pèr respèt pèr lou Sant ! Mai s’avès de mau à retrouba lou liÒ ounte l’avès enterrado, poudrès prega Sant AntÒni e à forço de cerca en revirant la terro de voste jardin, s’agantas lou mau d’esquino, poudrès alor prega Santo Ano pèr vous soulaja e countunia amé uno preguièro pèr Sant Pancràci se uno rampo vous gagno li boutèu. A forço de prega, aurès de segur mau de tèsto, poudrès alor acaba pèr uno preguièro à Sant Esteve qu’es lou sant que s’impauso! E amé acò, s’avès talènt, un Sant Nectàri vo un Sant Marcellin acoumpagna d’un Sant Emilioun assadoularan vosto fam miéus que tout autre sant! À vosto santa que lou vin es san! Vous fasès pas de marrit sang, car i’a un sant pèr tout ! Mai pamèns fau saupre que quàuquis-un dintre meme li crestian, afourtisson que li Sant an gès de poudé e que sèr à rèn de li prega.

Pèr contro, se à la Sant Glin-glin, voste oustau, amé tout soun Sant-frusquin, es toujour pas vendu, poudès amenaça Sant Jousé de noun desenterra soun estatuo. De mai, se la depressioun vous gagno, poudrès alor prega Sant Cesàri o forço miéus, en lèissant tÓutis aquéli Sant à Santo-Repausolo, venès amé nautre, lou dijòu, au cous de prouvençau que ié sarès aculi d’un biais san, car sian dÓu meme sang! Sian pas de Sant, mai « Sian prouvençau e lou fasèn saupre ». Lou Sant que nous ajudara à sauva la Lengo Nostro soumiho en nous. ZÒu, revihen-lou ! Soun poudé sara d’autant mai grand que nosto counvicioun sara grando.

Se voulès mai d’entresigne sus aquesto metodo, poudès counsulta la teleragno-internet à l’adreisso seguènto :

http://fr.wikihow.com/enterrer-une-statue-de-saint-Joseph-pour-vendre-votre-maison

Michèu

                                            La tanto...

Lea èro la sorre de ma grand peirenalo, e ço que m'amusavo, èro de saché que li dos sorre avien espousa dous fraire ; mai l'ome de la tanto, l'ai jamai couneigu, defuntè proun jouine. Avien agu dous enfant, un drole em'uno chato, e lou drole, èro Lucian, moun peirin.

La tanto, l'ai toujour visto dóu meme biais : pichoto de taio, mai poulido de caro, touto vestido de negre emé si péu blanc nousa en tignoun, e sèmpre riserello. E queto voio ! Lampavo de longo, que siegue darrié soun avé o pèr grata camin. Restavo emé soun fiéu e sa noro, Daniso, dins uno galanto bastido à n'un parèu de kiloumètre de la de mi grand.

E la tanto toujour lampavo, d'uno bastido en uno autro, fasié si vesito, s'arrestavo jamai. A l'oustau, li causo anavon bèn, chascun avié soun obro. Lou Lucian menavo li terro, Daniso s'óucupavo dóu trin de l'oustalado : faire rounfla lou fournet ounte i'avié toujour un fube de platet que counfisien en óulourejant l'oustau, netejavo, e fasié bugado au lavadou souto lou sause. L'oustau èro un pau sourne de la tubassèio de la chaminèio, prenié lou jour que pèr uno fenèstro que durbié sus lou pountin oumbreja pèr uno glicino. Mai tre l'intrado dins aquéu grand membre, erias esbalauvi pèr la lus que li peiròu de couire arengueira sus li post de l'eiguié mandavon dins aquelo sourniero. D'un coustat d'aquéu membre, i'avié quàuquis escalié que menavon dins uno grando salo ounte anavon jamai, mai se vesié que li grand moble de famiho èron bèn entretengu. Passa aquelo salo, avias un parèu de chambro, pièi li feniero e li granié. La tanto dourmié dins uno alcovo que dounavo dins la grando salo ounte vivien. Elo, avié soun obro en foro de l'oustau : apasturavo la galinaio, li lapin, porc, cabro, e anavo garda l'avé pèr champ o pèr campas ; em'acò tenié lou liéumié e fasié toujour soun trin emé bono imour. L'ai toujour tengudo coume un moudèle de segui : risouleto, arderouso pèr lou travai e bravo que noun sai, toujour proupreto e bèn couifado, lèsto pèr ajuda lis àutri e ié baia de soulas quouro n'avien de besoun ; un amour de tanto, e Diéu que l'amave !

Chasque cop que lou poudiéu, chasque cop qu'emé moun paire venian encò di grand, zòu, lampave jusqu'à la bastido de la tanto, que, tras qu'urouso, me fasié vèire si bèsti e soun jardin tant bèn tengu. Alor, partiéu em'elo garda l'avé ; èro un chale de la veire escarlimpa li colo, travessa li claparedo, e agué l'iue sus tout. Camin fasènt, culissié quàuqui brout d'erbo, e me disié : « tè, veses, acò es bon pèr lou sang, o pèr lou fege. A la primo culissian li grèu de ròumi, qu'acò, enfusa, es lou rei pèr sougna li mau de gorjo, o encaro de dindouliero pèr li berrugo. Couneissié tout : sabié recounèisse lis aucèu à soun canta, destria li peto de lèbre de li di lapin, e parlavo de tout coume un libre. Di pòchi de soun grand faudau nègre, n'en sourtié soun croustet : un tros de pan garni de fielat d'anchoio à l'òli bagna d'uno raiado de vinaigre ; quouro l'avié manja, sourtié sa flasqueto plato e bevié soun chicouloun de vin. De l'autro pòchi, tant sourtié soun pichot crouchet en ferre e sa peloto de fiéu blanc, e assetado sus uno lauso, se groupavo à soun obro, fasié de dentello que se n'en poudié garni li lincèu, li moucadou, li coutihoun e li jougne.

S'arrestavo jamai, e se plagnavo jamai. Un moudèle, vous dise, aquelo tanto !

Lou moumen de l'annado qu'amavo pas, èro quand se tuiavo lou porc, au siéu ; lou porc qu'avié abari emé tant de siuen, supourtavo pas de l'ausi quila, la vesian arriba encò de ma grand, sa sorre, un pau pensativo. Avian lèu fa de saché ço que se debanavo au siéu. Après, pèr lou manja, se fasié pamens pas prega, amor qu'èro un brisoun groumandouno.

E coume acò jusqu'à quatre-vint vuech an, crese. Sa noro defuntè dins l'ivèr d'uno marrido gripo, e de segur que la tanto n'en vouguè trop faire : l'obro dóu dedins e lou travai di bèsti. Sièis mes après, au tèms di cerieso, en pleno niue, sounè soun fiéu e ié diguè : «  Crese que vau mouri ». Assetado dins soun lié, e tant blanco que si lincèu, ié demandè de l'ajuda pèr metre si pichot caussoun de lano, amor que se sentié li pèd jala. Pièi lou preguè mai de ié baia un sucre em'un pau d'alcol de mento, qu'acò èro soun remèdi chasque cop que se sentié un pau feblo. Besuquejè soun sucre, pièi s'alounguè, e pasiblamen, tenènt la man de soun fiéu, s'amoussè coum'uno candelo.

                         Michello

M'an di qu'à Baumo-de-Venisso, quand quaucun arribo sus lou cop de miejour, se ié demando :

- « As-ti manja ? »

Se lou vesitour respond de nàni, ié dison qu'alor manjara tard, aquéu jour ! Mai se respond de vo, ié dison :

  • Es daumage, senoun auriés pouscu manja emé nàutri ! »

Acò se passo l'estiéu dins un vilajoun, un ome es en trin de manja deforo, à la terrasso d'un cafè. I'an servi d'iòu fregi. Passo uno de si couneissènço que s'asseto à coustat pèr charra. Lou que manjo ié fai : «  Tè, se vos, pos saussa dous o tres moucèu de pan dins ma sieto »

Alor l'autre aganto un tros de pan que sausso bèn dins lou jauno, mai lou sausso talamen que ié curo tout lou jauno, e fai la meme causo emé lou secound tros de pan. Quouro s'es empassa li dous iòu, vèn coum'acò à soun coumpan : «  Aro, mounte pode saussa lou tresen ? ».

                                       Michello

Jan Alten viho sus la ciéuta d'Avignoun

L'agrounome Jan Alten ( Hovannès Althounian 1709 -1774) èro bèn Jan-Francès, mai óuriginàri d'Armenìo, fiéu d'un noutable de Perso ( lou Caucase d'aro) Soun paire e si fraire fuguèron massacra pèr li Turc ; èu-meme, esclau quinge an de tèms en Asìo Minouro , ié fuguè afeta à la culturo de la garanço. S'esvasiguè, e aduguè en Franço, à l'agrat de mouri, de grano de la famouso planto tenchurarello.

En Franço, à Marsiho, pièi à Paris e Sant Etieno, pousquè aproucha Louvis lou XVen, e se groupè à fatura, noun la garanço, mai lou coutoun, que fuguè lèu enebi pèr l'intervencioun di Sedous de Lioun. Pièi dóu coutoun à la garanço, Alten reüssiguè sa recounversioun, troubant en ribo de Rose un climat favourable, e à Caumount, un terren que counvenié bèn pèr acÒ.

Pamens, avans meme l'avenimen de l'aliserino artificialo, Alten defuntè miserablamen. La recouneissènço fuguè soulamen poustumo emé de manifestacioun proun tardiero, majamen la denouminacioun de la loucalita d'Alten-di-Palun ; la coumuno eisisto soulamen despièi 1845, uno di mai recènto dóu despartamen, que soun noum es encaro mai recènt, e tambèn l'adóucioun de la planto dins lou blasoun de la ciéuta.

Uno estatuo de brounze aubourado en 1847

En Avignoun, es en 1847 qu'uno estatuo de brounze fuguè aubourado dins lou jardin di Don. Lou conse, Louvis Gros l'óufriguè en 1936 à la vilo d'Alten, ounte, vitimo de la secoundo guerro moundialo, fuguè ramplaçado en 2005 pèr uno representacoun mai moudèsto.

Au Roucas di Don, es uno obro de Louvis Ball, retipe de la proumiero, que fuguè inaugurado dins lou Jardin di Don, lou 8 de Jun de 1988, souto lou mandat de Jan-Pèire Roux, en presènci de 500 persouno. Sus lou socle, uno lauso en óumage à Jan Alten, de l'autre coustat, uno lauso en memòri di 1 500 000 Armenian vitime dóu genoucide ; fuguè ramplaçado lou 23 d'Óutobre de 2010.

Un autre óumage fuguè rèndu pèr la vilo d'Avignoun ; uno carriero ajacènto de la countournanto, porto vuei lou noum de : « l'entroudutour de la garanço dins lou coumtat Venessin. 1709-1774

Aquéu tèste es leva dóu journau « Vaucluso Matin » dóu 15 de Febrié de 2015, sus uno idèio de Jano-Michèlo, e n'en avèn fa la reviraduro couleitivo.

 

E à la seguido d'acÒ, n'en vau aprouficha pèr vous dire que noste grand saberu, Jan-Enri Fabre, descurbiguè

                     11343_image_1 

E à la sguido d’acò, n’en vau aprouficha pèr vous dire que noste grand saberu, Jan-Enri Fabre, descurbiguè un biais pèr tira eisadamen l'aliserino di racino de la garanço. Venié tout bèu just de n'en depausa lou brevet quouro dous chimiste alemand enventèron l'aliserino sintetico.

Acò fuguè un sacre mal-auvàri pèr noste saberu qu'aurié pouscu, em'acò, gagna proun de dardeno pèr viéure mai larg, de la resulto de soun travai.

N'en parlaren souvènt, aquest'an, de noste saberu de Serignan, amor que counmemouran lou centenàri de sa despartido.

                                                            Michello