lundi 16 octobre 2017

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°65 : Setèmbre 2017

« Zou ! fau tourna  prene sa plumo » Setèmbre 2017




La Rèino Jano              image



La Rèino Jano

Proun souvènt, acrouca sus mant un roucas de la Prouvènço nostro, se vèi encaro de castèu en douliho que verai o faus soun designa coume de castèu de la Rèino Jano.

Mai quau èro aquesto rèino que soun noum es tant counèigu de prouvençau, mai que demoro pamèns un mistèri pèr forço d’entr’éli.

                                  image


Dins lou precedènt numerò dóu journalet, avèn vist que dins lis annado 1145, lou Coumte de Prouvènço èro lou catalan, Ramound Berenguié II. Aqueste aguè quatre fiho que devenguèron tóuti rèino :

Margarido, rèino de Franço en se maridant amé lou rèi de Franço Louis IX, sa sorre rèino d’Angloterro, la seguento rèino de Cournouaio e enfin la darriero, coumtesso de Prouvènço, fuguè maridado à Carle I, fraire de Louis IX, que fuguè designa pèr la glèiso, rèi dóu reiaume de Sicilo. La Prouvènço èro dounc restacado à n’aquest reiaume que n’en vesès tout soun espàndi sus aquesto carto. Mai Carle I perdeguè en1282, après la desfacho di prouvençau i « Vespre Siciliano », la Sicilo au proufiéu dóu rèi Pèiro d’Aragoun : Fuguè uno revóuto populàri di sicilian contro la douminacioun feoudalo de soun regènt.

Carle II, que ié disien lou goï, sucediguè à soun paire Carle I. Sara pièi lou tour dóu fièu de Carle II, Roubert lou Sage, de prene la destinado dóu reiaume de Naple e de la Coumtat.

Aqueste aguè qu’un fièu que mouriguè bèn jouine ; Roubert designè alor sa mai jouino feleno, Jano, pèr prene à sa mort li reno de soun reiaume en 1343. Sara la « Rèino Jano » que vous n’en countarai sa tragico destinado dins un prouchan numerò : Mouriguè en 1382, estoufado entre dous matalas pèr lis ome de soun cousin Carle de Duras, que devenguè ansin rèi de Naple !

Michèu

Trouba sus la telaragno ?

Fuguère coume esterni de trouba sus la telaragno en cercant d’entresigne sus li VTT elèitri, aquest tèste que marco uno prefoundo ignourènci de nosto tant poulido lengo franceso e soun grand mesprés :

« Bonjour Le full e+2 à t'il la tige de selle télescopique Et à t'il vraiment une grosse différence avec le e+1 J'hésite entre les deux mais sa me fait chier de mettre 1000€ de plus si sa ne vos pas vraiment le coup Et est t'il possible de passer sur une plus grosse batterie à l'avenir les moteurs son t'il les même Merci »

Vue fauto d’ourtougràfi, sènso counta la pountuacioun e un mot groussié!!!

Coume es-ti poussible de counfoundre dins l’escrituro « son » ajeitiéu poussessiéu amé « sont » tresenco persouno dóu pluriau dóu verbe èstre au presènt de l’indicatiéu ? Et de-que dire entre « vos » e « vaut » dóu verbe valoir , entre « sa » e « ça » e entre « a » e « à »? Après tout acò, crese que fau plus s’estouna de rèn. La lengo franceso part-ti en douliho ? Es ço que poudèn cregne.

Soun mai que de fauto, es un vertadié chaple lenguisti.

Pèr óublida aquesto medioucrita, vaqui un pouemo de Teoudoro Aubanèu  que vous encantara:

                                        image


                                                                  Michèu


Lou casteloun di trevant...

                              

                            image1


L'an passa, au mes de Mai, erbourisant em'uno chourmo de boutanisto sus li pendis de Ventour, arriberian entre Caroun e Malaussèno davans un oustau desvalabra. I'ère passa davans mant un cop sènso n'en jamai rèn saupre. Mai aquéu jour, uno de mi cambarado me diguè : «  Se dis que dins aquest oustau i'avié de trevant, amor que sis estajan, au siècle XVIIèn, èron un pau masc...

N'en fauguè pas mai pèr empura ma curiouseta....

Trouva d'entresigne me fuguè eisa, bono-di li «  Casernet dóu Ventour » qu'avien estampa, quàuqui mes avans, un numerò sus li «  conte, legèndo e mite »

E vaqui l'istòri :

Lou Papo Urban VIII avié dous nebout, Francesco e Antonio Barberini que li faguè nouma cardinau  à Roumo; mai tre la despartido de soun ouncle, faguèron d'empacho au nouvèu Papo que li faguè manda coume legat dins li terro papalo de la Coumtat. Se dis que soun resta nòuv’ an aqui dins aquéu casteloun sènso n'en jamai trop sourti. Se dis encaro que praticavon l'arquèmi* e qu'amagestravon de « menèstro de jouinesso ». Mai li dous fraire se garrouiavon de longo, e n'i'a un que mandè sus l'autre uno fiolo de vitriòli, pièi lou leissè bada-mouri d'ouro de tèms à coustat de l'oustau.

Mai la venjanço divino fuguè tarriblo : lou glàri dóu mort venguè de longo treva la som de l'assassin que n'en venguè fòu e feniguè sa vido en trevant éu tambèn lou rode.

E se countavo un fube d'auvàri que s'èron debana dins l'encountrado : lou fìò que pren soulet, li chivau e sis atalage que volon pas passa davans l'oustau, fin qu'un muertre que se debanè gaire liuen d'aqui, e que fuguè jamai esclargi...

Basto ! Pèr li gènt de l'endré, tóuti lis auvàri e mau-parado que se ié debanavon, èro à l'encauso di trevant di fraire Barberini.

Mai coume faire pèr saché lou verai d'aquelo istòri, amor que lis istourian an nouta que li dous fraire Barberini defuntèron à Roumo, l'un en 1671, l'autre en 1679, à mai de quatre-vint an ?

                               LA PR2 FANTASTI

       IMG_1111IMG_1133

Semblo que i'a forço tèms que l'oustau es abandouna ; à l'ouro d'aro, aubouro fieramen ço que soubro dis ournamen d'un oustau noble : si fenèstro à mountant de pèiro de taio badon au grand soulèu ; la candelo de la viseto , la crousiero d'augivo, tout acò dins un clapas que de chourmo de jouine an coumença à restaura l'estiéu. L'an barra emé de porto emé de barroun de ferre, de cadeno e de cadenat pèr lis apara di pihaire de touto merço , e empacha que d'ùni, pèr malur, se faguèsson aclapa souto li muraio trantaianto ; degun saup ço que poudrié encaro se passa coume malastre...

*arquèmi : alchimie

                                                    Michello

                  E zòu mai la crounico jardiniero !

Lou proumié de Setèmbre :

Belèu que la calourasso que nous escranquè tres mes de tèms es à mand de s'avali... Mai pèr ço qu'es de la plueio, crese que sian mai de la revisto...urousamen que dins la Coumtat, l'aigo es pas de manco, e la de la Font de Vau-cluso, bono-di lou canau, lindo e fresco, rajo sènso relàmbi souto mis iue. Aier, soun vengu, coume chasqu'an, «  meissouna » lis augo que fasien de cuberto espesso sus lou canau.

Sabe pas s'avès aremarca coume iéu, qu'au gros de l'estiéu li guèspi avien gaire de voio, semblavon tambèn pati de la calourasso, e venien de longo cerca un pau de frescour contro li vitre de l'oustau, darrié li contro-vènt o souto li genouveso de la téulisso.Live wasp isolated on white background

Dins li colo e lou campestre, aqui lis aubrihoun soun de plagne, butassa tout l'estiéu pèr lou mistrau o l'eissèro cremanto, las d'ana cava au trefouns un pau d'umideta, perdon si fueio pèr espargna soun viéure.

Li cacalaus an barra si cruvèu, e espèron, à l'oumbro di fueio, la plueio que li vai dereviha pèr veni tourna saqueja li jardin.

Mi figo soun lèu vengudo aigro e li cabrian se n'en coungouston, coume di rasin de l'autin.

Uno chourmo d'aquéli cabrian s'èron vengu istala dins la cabaneto di sarraié, tout bèu-just davans l'oustau ; mai istère gaire en chancello ; un matin, avans jour, quihado sus moun escaleto, i'ai manda uno gisclado d'aquelo boumbo jauno que lis ameisè tout d'uno...

Dins lou liéumié, m'encagne après li cime que pougnon e fan pourri mi poumo d'amour ; ai adouba uno menèstro emé d'ourtigo e de tanarido que de segur li fara fugi...

Leva d'acò, ai capita uno poulido recordo : pebroun, merinjano, poumo d'amour, coucourdeto, mai lis a faugu teni arrousa, senoun tout aurié seca sus li planto.

Li vendemiaire soun à l'obro, tóuti li recordo soun en avanço aquest an.

E l'ivèr ? De que sara noste ivèr ?

Aro, me fau ana apastura mi dos galino ; vous dise « à bèn-lèu ! »

                                                                      Michello

mercredi 12 juillet 2017

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°64 : Jun 2017

En Jun, lis óulivo soun dins l’aubre, e li rasin dins la vigno!


A L'asard, Bautesar!

A L'asard, Bautesar!, que se pÒu tradure pèr : « Tèsto bèissado, davans lou dangié ! ». Vaqui la deviso di Segnour di Baus que soun castèu es aro en doulhio.                             image

Afourtissien que descendien dÓu Rèi Mage Bautesar ! Ço qu'esplico

l'estello di sege branco sus soun blasoun, en remembre de l'estello que guidè li Rèi Mage vers

Betelèn. Li sege branco remembron li segeimage

proufèto de l'Ancian testamen e li sege                     

evangelisto e apotro dÓu Nouvèu Testamen.

Mai quau èron aquéli segnour que marquèron l'istÒri de nosto Prouvènço e que fuguèron lis atour di « guerro baussenco » ?

Quant de cop sian ana miraia la fourteresso di

Baus, n'en treva sis andano, mounta sus lou

baus, roucas douminaire, e imagina la vido d'aquéli

segnour pouderous e jamai vassau. Es pas uno

pichoto afaire pèr n'esplica sa vido e sa

destinado.

Mistrau dins soun cap d'obro « Calendau » n'en rapello dins lou cant I, soun afougamen à la guerro.            image

Coume l'avèn vist dins

lou precedènt numerÒ dÓu journalet, Guihaume

« lou liberatour » e soun fraire Jourdan Óutenguèron la Prouvènço de soun paire Bousoun. Aquesto situacioun d'indivisioun s 'esperlounguè amé si descendènt. Cent cinquanto an mai tard, pèr de maridage sucessiéu, li pretendènt au gouvèr de la Prouvènço fuguèron noumbrous e ambicious.

DÓu coustat de Guihaume, li pretendènt èron :

« Douço » coumtesso de Prouvènço, maridado amé Ramound Berenger III, comte de Barcelouno.

« Estefaneto », sorre de Douço, maridado à Ramound, segnour di Baus.

« Bertrand I », comte de Fourcauquié e d'Urgèu qu'es uno regioun de la Catalougno, à la seguido dÓu maridage d'Adelaïdo, tanto de Douço e Estefaneto, coumtesso de Fourcauquié , amé Armengol IV, comte d'Urgèu.

DÓu coustat de Roubaud, i'avié principalamen :      image

                                                                                            

« Alfounso I Jourdan », comte de Toulouso, à la seguido dÓu precedènt maridage d'Emma, coumtesso de Prouvènço, amé GuihaumeIII Taio-fèr, comte de Toulouso. Alfonso I Jourdan avié perdu, jouine, soun paire, Ramound V, comte de Toulouso, mort blessa pèr uno sageto à la crousado ; li gènt de Ramound di Baus ié mouriguèron tambèn e aqueste que lis avié acoumpagna s'èro dounc entourna bèn soulet dins soun castèu di Baus.

Davans li tensioun entre aquéli pouderous pretendènt au gouvèr de la Prouvènço, un tratat fuguè signa en 1125 pèr counfina li rode d'influènci de chascun. coume lou poudès vèire sus la carto.

*Lou Marquesat de

Prouvènço au Comte de                                                    image   

Toulouso, que soun blasoun es la

crous de Bousoun, paire de

Guihaume e Roubaud. Li douge

poumelo remembron li douge

apotro.

*Lou Coumtat de Prouvènço

à Ramound Berengié III, comte de Barcelouno, que soun blasoun rapello lou di Catalan. Pèr li Catalan, li barro soun ourizountalo. N'i a qu'afourtisson amé rasoun, qu'aquel blasoun èro en proumié, lou de l'ancian reiaume d'Arle e que li Catalan se n'en soun ispira. Lou noumbre di barro fuguè variable : 2, 3 vo 5 ; fin-finalo, es lou noumbre de 4 que s'impausè.                                   image

*Lou Coumtat de Fourcauquié à Bertrand I, comte d'Urgèu.

E… rèn à Estefaneto, coumtesso di Baus qu'èro estado counsiderado coume prouvesido pèr soun maridage amé Ramound, segnour di Baus. Li Segnour di Baus èron di mai pouderous de l'epoco.

À la mort de sa sorre Douço, Estefaneto revendiquè alor li dre que tenié de sa maire, coumtesso de Prouvènço. Sara ansin, la debuto di « guerro baussenco ».

Aquest counflit Óupousè dounc Ramound Berengié, comte de Prouvènço e de Barcelouno, à Estefaneto e soun ome soustengu pèr li toulousan.

Lou proumié counflit petè en 1147 e s'acabè tres an mai tard pèr la desfacho di Segnour di Baus, degudo subretout à l'absènci dÓu comte de Toulouso, Alfounso I Jourdan, parti en crousado que ié mouriguè empouisouna.

Lou segound counflit, après la mort souspeto de Ramound di Baus , de segur èu-tambèn empouisouna alor que s'aprestavo à signa à Barcelouno la fin dÓu proumié counflit, fuguè entrepres en 1155 pèr Estefaneto e si quatre fiéu ; un an mai tard, deguèron tournamai crida cèbo.

Lou tresen e darrié counflit que coumencè en 1161, veguè la desfacho coumpleto di Segnour di Baus amé la mort d’un di quatre fiéu d’Estefaneto. Sara jamai coumtesso de Prouvènço.

Sentènt la fin procho, rousigado pèr lou remors d’agué fa tuia de tant prous chivalié, Estefaneto partiguè en roumavage à Sant Jaque de Coumpoustello : En camin, s’arrestè au mounastié de Ripoll pèr se reculi sus la toumbo de soun ome, Ramound di Baus ; alassado, pousquè pas countunia e mouriguè en 1162 bèn liuen de soun roucas di Baus.

Aquéli guerro perdurèron ansin pendènt vint an e s'acabèron pèr lou mestrige coumplèt di Comte de Barcelouno sus la Prouvènço. Tout de long, li Segnour di Baus fuguèron fidèu à sa deviso « Raço d'eigloun, jamai vassalo ».

Pèr n'en saupre un

pau mai sus la vido

d' « Estefaneto, la                                               image

Baussenco», vous

counsèie la leituro apassiounanto dÓu libre de RoudÓu

Boyer « La Baussenco ».

Michèu

Inne à la vido

                    image


Quouro Danièlo receguè en presènt aquest triptico, coumpausa tout naturalamen de tres tablèu, fuguerian counfrounta à un proubleme : Coume falié-ti lis acampa ? Tres tablèu à bouta dins l'ordre coume un puzzle, mai aqui amé ges de formo que s'embricon ! Falié dounc ensaja de coumprene lou sèns que l'artiste a bèn vougu ié douna. Aurian pouscu penja chasque tablèu dins de mèmbre differènt de l'oustau, mai sabian que li tres tablèu èron liga pèr espremi uno idèio.

Lou proumié indice fuguè la presènci d'un mouloun de cièucle que poudrien representa la rodo dóu tèms que « de longo passo, jamai s'alasso » coume l'oumbro d'un guidoun*.

Après agué ensaja li siés despousicioun poussiblo, la que s'impausè fuguè aquelo representado sus l'image e sa significacioun n'en seguiguè tout naturalamen : Es bèn un inne à la vido.

Lou proumié tablèu es dedica à l'enfanço : Se ié vèi un aubrisset que s'agroumelis contro sa maire alor que lou paire en arrié li surviho.

Lou segound tablèu es lou de la jouinesso. L'aubrisset s'es espandi, mai es toujour souto la proutèicioun de sa maire que se clino coume pèr lou mièus assousta. La maire a lou trounc presènt sus li dous proumié tablèu, fendescla tout de long ; Soun cor sagno tant soun inquietudo es grando de vèire soun enfant i'escapa.

Lou tresen tablèu es lou de l'adoulescènci : L'aubrisset devengu grand s'apresto à lèissa si gènt ; gardo pamèns uno agacho atendrido à n-èli pèr la presènci d'un pau de soun fuiage sus lou tablèu precedènt.

La presènci dóu fuiage de chasque aubre reparti à la fes sus differènt tablèu marco la transicioun naturalo e inmancablo entre li tres estàdi de la vido, sènso tuert nimai roumpeduro.

Coume lou famous tablèu « Guernica » de Pablo Picasso, aquest triptico es perèu tout negre : La mort es à tout tèms presènto e pòu bourroula de sa daio la quietudo d'aquesto famiho. Marco ansin lou caratère efemère de la vido.

Fai tambèn referimen à l'obro magestralo  « Enfanco, jouinesso, adoulescènci » de Tolstoï.

D'après Hegel, filousofe allemand, ço que counto dins uno obro d'art n'es la significacioun que l'artiste i'a vóugu douna ; fai ansin la differènci entre la bèuta naturalo e la bèuta artistico. La bèuta naturalo d'aquest triptico n'es la representacioun d'un groupe d'aubre plus au mens grand ; sa bèuta artistico n'es dins sa significacioun.

Michèu

*guidoun : aiguille d'un cadran solaire

                                Lis aspergo !

Un ami nous diguè : «  eilabas, en Alsaço, en aquelo pountannado, vous demandon pas ço que voulès manja, mai pulèu : «  Coume li voulès manja ? »

Sabiéu pas que l'Alsaço èro un autre païs de l'aspergo !

                                 image

Se capitè qu'avian previst d'ana vesita Estrasbourg e sis enviroun, e ausiguerian parla d'aquelo fèsto de l'aspergo que se debanavo pereilavau dins un galant vilajoun. I'avié d'ancian que fasien la mostro de la culturo de l'aspergo coume se fasié à passa tèms.

IMG_0944 IMG_0945

Touto la dimenchado, acò se festejavo estejavo emé l'eleicioun de la «  Damiselle Aspergo » que tout lou sanclame dóu jour travessavo lou vilage dins sa carreto flourido, acoumpagnado de si damisello d'ounour. Segur que dèu pas èstre eisa de trouva de chato pèr aquéu councous ; belèu que n'iaurié mai agu pèr l'eleicioun de la «  Damisello Cambajoun ! »

                               IMG_0957

E ma fisto, aprenguère forço causo sus l'aspergo !

IMG_0954                 IMG_0955

Pèr estaca lou bout, fau dire que l'aspergo es vengudo d'Asìo Minouro. Dins la Grèço Antico, èro uno planto vertuouso di poudé sacra e tanbèn afroudisia. Ipoucrato disié qu'èro bono pèr faire passa la fouiro e li doulour de l'urètro.

Antan, à la primo, manjavon touto merço de grèu de planto sóuvajo : li jouine grèu dóu verbouisset, de la campaneto pougnènto, di redorto, de la briouno, d'aspergo fèro e li «  respounchoun » dóu tamisié. Pièi, au siècleXVIèn, l'aspergo fai soun intrado dins la gastrounoumìo di court reialo d'Éuropo. Fuguè alor faturado pichoutamen pèr li repas de la noublesso. Tre lou siècle XVIIèn e XVIIIèn coumenço d'èstre à la modo pèr li bourgès e se vènd sus li marcat ( proun carivèndo!) En aquelo epoco, èron verdo, amor que se recurbien pas de terro.

Pau à cha pau, la modo d'aquéu nouvèu meisse s'espandiguè dins la soucieta e sa culturo, dins li terro sablouso, s'ameiourè e se desveloupè.

A l'ouro d'aro, se n'en fai que soun fin bout vèn blu, vióulet, verd, o que rèsto blanc ; n'ia pèr tóuti !

E coume n'en parlavian encò d'uno persouno de Carpentras, nous baiè uno receto de famiho que l'avèn quatecant assajado :

Espeluca lis aspergo e li chapla en tros de dous à tres centimètre ; bèn li lava sènso li seca nimai lis esgouta. Dins uno fricassiero, em'un pau de bon òli, faire foundre uno cebo blanco amenudado que dèu pas prèndre coulour. Pièi apoundre li tros d'aspergo encaro bagna, li faire couire plan que siguèsson tèndre ; en aquéu moumen, apoundre un iòu batu em'uno fourqueto, sau, pèbre, faire mitouna encaro quàuqui minuto en bourroulant.

E coungoustas vous  coume se n'en sian coungousta!


IMG_0953

          IMG_0942

                                                                              Michello


                                       La Sant Marc ( Marquet)

Despièi l'Age-Mejan, la Sant Marc se fèsto à Vila-Novo d'Avignoun, e tambèn dins touto l'encountrado ounte i'a de vigno.

Acò se fèsto lou dimènche lou mai proche dóu 25 d'Abriéu.

            fetes_stmarc_3

Tóuti s'acampon dins lou vignarés coumunau pèr derraba uno souco verdo ( se chausis la mens poulido!). Adounc, la viho de la fèsto, se chausis uno souco, l'adournon d'espigo de blad, de flour e de fuiage. Se ié bouto en souto de boutiho de vin de l'an d'avans, pièi se derrabo la souco e se bèu d'aquéu vin.

Lou lendeman tóuti s'acampon sus la plaço, lou capelan benesis la souco que carrejon sus lou brasié. Un cop li preguiero acabado, li gènt eisecuton li danso ritualo, pièi se fai lou passo-carriero enjusco à l'estatuo dóu sant ( lou sant patroun de l'endré)

                                   fetes_stmarc_4

Antan, sèmblo qu'aquelo fèsto se fasié tambèn à Vedeno ; i'avié un bust d'estatuo au camin de la niue, mai a despareigu, e de vigneiroun n'en rèsto pu gaire...

( aqueli dos foutò de la fèsto de la Sant Marc soun levado de la telaragno, sus lou site de “ La capouliero” e soun de Jeremie le Maoût & Yukinori Sakurai)

Tèste couleitiéu

mercredi 24 mai 2017

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°63: Mai 2017

Lis óulivié van flouri!

«Fasen Guihaume!»                                   image

«Michèu! Es lou moumen de carga li platèu de rasin dins la camiouneto. «Fasen Guihaume!». «Vèiras, sara lèu fa».

Vaqui, jouine, ço que me disié moun paire pèr alesti soun viage de rasin qu’anavo ensaja de vèndre sus li mercat de Cavaioun, de Gadagno, de Mouiero vo de Caumont.

Mai, de mounte vèn aquesto espressioun?

Guihaume èro, dins lis annado nòu cènt cinquanto, comte de Prouvènço. Amé soun fraire Roubaud, se partejavon tóuti dous l’amenistracioun dóu païs. À n’aquelo epoco, lou païs èro treva pèr de bando de Maure que rendien li desplaçamen pau segur. Mai li gènt s’en èron abitua. image

Un jour pamèns, la revòuto petè. L’abat Mayeul, na à Valensolo, ouncle de Guihaume e dirèitour de l’abadié de Cluny, alor que s’entournavo de Roumo, fuguè pres en oustage à Oursièro pèr li Maure que countroulavon lis Aup. Oursièro èro situa sus lou camin de roumavage que menavo à Roumo e èro dounc forço vistaia. Fuguè libera après lou pagamen d'uno forto rançoun.

N’en fuguè trop.

Soun nebous Guihaume decidè alor d’acampa tóuti li forço vivo de Prouvènço pèr forabandi li Maure dóu païs.

                            image

   L’entrepreso, gramaci l’unioun d’aquéli forço reüssiguè. Li Maure fuguèron desfa à la bataio de Tourtour, vilage dóu despartamen dóu Var , proche de Draguignan, coume lou poudès vèire sus la carto dóu dessus.

                                                                             image

Guihaume sara enterra, en 993, à Sarrians. Poudès vèire tambèn uno estatuo de l’abat Mayeul dins la court de la clastro de Souvigny dins lou despartamen de l’Alia.

Es d’aquest fa d’armo de Guihaume, counèigu souto lou noum de «Guihaume lou Liberatour», e de si coumpan, que nous vèn aquesto espressioun que vòu dounc dire:

«Acampen-nous! car l’unioun fai la forço».

Esiten dounc pas à crida, pèr apara nosto identita prouvençalo:

«Zou! Fasen Guihaume! sian prouvençau!»

Pèr ilustra aquesto massimo, vaqui un pichot pouemo de J.N Vernier*:

C’est l’union qui fait la force

Les bûcherons cruels sabraient
Dans la forêt maint et maint arbre,
Et les épargnés s’en montraient
Plus insensibles que le marbre.
Bientôt ils en furent punis.
Jusqu’ici les vents, les tempêtes,
Les ayant trouvés bien unis,
Ne faisaient qu’effleurer leurs têtes ;
Mais, les rangs se trouvant percés
Par le sort de leur entourage,
Sous le choc du premier orage
Ils se virent tous renversés.

On trouva gravé sur l’écorce :
C’est l’union qui fait la force.

Jean Napoléon de Vernier

Es l’unioun que fai la forço

Li buscatié crudèu sabravon

Dins la fourest mant e mant aubre,

E lis espargna se n’en mountravon

Mai insensible que lou maubre.

Lèu-lèu n’en fuguèron puni.

Dusqu’aro li vènt, li tempèsto,

Lis aguènt trouba bèn uni,

Fasien que leca si tèsto ;

Mai, li rang se troubant esclapa

Pèr lou sort de sa vesinado,

Souto lou tuert de la proumiero boufado,

Se veguèron tóuti desclapa.

Ié trouberian escrincela sus l’escorço**:

Es l’unioun que fai la forço.

Reviraduro de Michèu

**«escorço» se dis tambèn «rusco»

Michèu

*J.N Vernier, fabulisto e poueto francès, na lou 23 de febrié de 1807 à Belfort, que ié disien «lou jardinié poueto».

Coume ié dison ?

Quouro fuguè decida de faire li carto di regioun de Franço, d'especialisto fuguèron carga d'acampa li noum di mountagno, di port e àutri liò auprès di gènt que n'en èron vesin. Pèr nosto regioun, coume counèissien pas pèr la majo part, la lengo nostro, acò counduguè à forço souspreso. Es ansin que trouban sus li carto:

*col de Port dins li Pirenèu ( mai Port vòu dire en lengo nostro « col »)

*port Barcarès sus la costo lengadouciano (mai Barcarès vòu dire en lengo nostro « port »)

E encaro mai susprenènt :

*pic Sabipas dins li Pirenèu (mai « Sabi pas » vòu dire en lengo nostro « je ne sais pas » : Es ço que respoundeguè un bergié de l'encountrado is óuficiau que lou questiounèron)

Li noum di liò soun li testimòni luenchen de la lengo nostro e di gènt que la parlavon.

Michèu

Li cavalié de la fre !

Après aguè agu un tèms siau e dous, despièi quàuqui jour, i'a mai uno reguignado de fre ; li gènt dison : «  vaqui li Sant de glaço ! » Mai que nàni ! Es la pountannado di «  cavalié de la fre ». Pèr coumença, Sant Jorge (Jourguet) lou 23 d'Abriéu, pièi Sant Marc (Marquet) lou 25, lou 30, Sant Estròpi ( Troupet) e pèr clava, lou 3 de Mai emé Crouset ( Envencioun de la Santo Crous) .

Ansin : «  Jourguet, Marquet, Troupet e Crouset soun li quatre cavalié de la fre » (1) e fau apoundre a-n-acò : «  Emai quauco fes Janet »(1), amor que pèr lou 6 de Mai, Sant Jan Porto Latino, fai tambèn gaire bèu tèms.

Fin Febrié e la debuto de Mars, se parlo de la vièio que reguigno, amor que Febrié se faguè presta tres jour pèr Mars, e emé si tres darrié jour ié faguèron peri soun avé. En seguido, la vièio croumpè de vaco ( 7) , e ma fisto, Mars siguè bèu, pousquè li faire paisse. Mai à la fin de mars, aguè óublida sa mau-parado, e mandè coume acò : «  En escapant de Mars e de marsèu ai escapa mi vaco e mi vedèu » (1). Mai Mars, mau-countènt anè vèire Abriéu e ié diguè : « Abriéu, ai encaro tres jour presto me-n'en quatre, li vaco de la vièio faren batre ! » (1)

Abriéu ié prestè li quatre proumié jour tant marrit, e de gròssi jalado faguèron creba l'erbo e peri li vaco de la vièio.

Es pèr acò que se dis :

«  Tres de Mars, quatre d'Abriéu,

Acò soun li vaqueiriéu » (1)

Vaqui l'istòri... aro, sabés tout lou perqué d'aquéli reguignado. Mai mèfi ! Es pas feni ! I'a encaro li Sant de glaço »....

Michello

Sourso : (1) Meteorologie populaire. Charles Galtier

                                    Mis annado de coulège...

Manjave dins mi vounge an quouro me mandèron au coulège, à-n-Ate, o mai eisatamen au licèu.

Quente establiment !

Aviéu jamai rèn vist de mai austère qu'acò... Èro un ancian couvènt, lou couvènt di Courdelié, bàsti au siècle XIIIèn, sarra contro lou Calavoun que barrulavo sis aigo terrouso entre de nàuti muraio. Un cop passa lou grand pourtau, vesias uno grando court, èro la court d' ounour, enquitranado e oumbrejado pèr de gràndi platano.. D'aqui s'intravo dins lou bastimen, en passant davans la pourtarié de la counsierjo...Aqui dedins, tout èro gris e susavo l'umide.

N'ai escampa, de plour ! Pauro de iéu, qu'aviéu jamai quita ma maire e moun oustau, leva de quàuqui cop qu'anère dourmi ènco de mi grand. Crese que lou làngui me durè jusqu'à Nouvè..

                                 image

En mai d'acò, i'avié ma sorre qu'èro aqui despièi un parèu d'annado e que fasié gaire cas de iéu. Es verai que s'erian toujour garrouiado, e qu'èro belèu gaire countènto de me vèire aqui...

E pèr acaba lou tablèu, emai fuguessian qu'à-n-uno vinteno de kiloumètre de l'oustau, erian pensiounàri ! S'entournavian à l'oustau lou dissate à miejour, uno semano noun l'autro, emé lou càrri que fasié Avignoun-Digno. ( li càrri Sumian, blu e rouge , li vese encaro...)

Ah, quet malur de me vèire embarrado aqui dedins, iéu que tout lou sanclame di jour de campos barrulave dins lou campestre !

                             image

Mai fin finalo,de deseno d'annado après, me n'en rèsto que li meiour souveni. M'ère amigado emé quàuqui chatouno que li revese encaro, risouleto, davans mis iue : Mado, Crestiano e sa sorre Mounico, Lucilo, Mariso, Eleno, Marìo-Eleno, e subre-tout Genevivo que sian despièi restado amigo, e que quouro se rescountran, parlan encaro d'aquelo pountannado.

Aquéu vièi « bahut » coume ié disian, èro trop pichot pèr aculi tóuti lis elèvo ; n'en venié de tout lou relarg d'Ate, mai encaro forço de z-Ais o de Marsiho, o encaro de l'autro man dóu Leberoun, Pertus, Cucuroun, Vilo-Lauro, amor que pereilabas li coulège devien èstre coumoule à l'encauso dóu «  baby-boom » de l'après-guerro...

Adounc, li dourmitòri qu'èron au segound estànci poudien aculi que li garçoun ; li chato, erian loujado en vilo, encò de persouno qu'avien de grands oustau, o encaro dins d'oustau qu'èron louga à si prouprietàri pèr acò. E ansin, à vèspre, arrengueirado dos pèr dos e acoumpagnado de la survihanto, anavian à nòsti dourmitòri. L'endré ounte ai dourmi lou mai long-tèms, carriero Santo Dóufino, èro un ancian oustau de noutàri, un oustau noble, em'uno court interiouro. E me souvene d'un ivèr qu'avié fa uno grosso fre qu'avié jala li coundu de l'aigo ; pèr se refresca la caro, fasian foundre la nèu sus li radiatour dóu caufage. Me ramente tambèn di moumen d'estrambord, chatouno jougarello qu'erian, e di batesto emé li traversin, que la survihanto, ausènt nòsti cacalas, arribavo à la lèsto, e que tre qu'intrado sus lou «  prat bataié », la calamo revenié...

Mai li plus bèu souveni que n'en garde, es qu'amé tres o quatre chato, coume iéu afougado de pouësìo, quouro tóuti devian dourmi, davalavian sènso brut pèr uno porto bèn escoundudo, dins uno croto sourno e founso qu'avian un pau arranjado pèr n'en faire noste recàti secrèt. Aqui, assetado sus de plot de bos, rousigavian quàuqui bescue adus de nòstis oustau, e à la lusour trantaianto d'uno candelo, legissian de pouèmo ! Pièi, quand la som nous prenié, anavian nous ajassa, sènso brut, en s'escleirant de nòsti làmpi de pocho.

Lou dijòu après-dina, nous menavon barrula. I'avié quàuquis endré requist dis alentour d'Ate, qu'à la fin couneissiéu coume ma pòchi : lou valoun de Róusaliero, la routo de Buous o encaro de Sivergo, o la mountado de la Cucurouno, e encaro la capello de Santo Ano, eilamoundaut sus la colo que tresploumbo lou Calavoun...Aqui poudian courre, sauta, canta, cacaleja tout noste sadou !

Champeirave toujour qàuque bouquetoun de flour pèr bouta sus ma taulo de niue, dins un encrié vuege que me servié de vas.

Me ramente encaro, sabe pus en quento annado, i'aguè uno esclùssi toutalo de soulèu e que li proufessour nous faguèron mascara de tros de vèire emé de candelo, e nous menèron eilamoundaut sus la colo Santo Ano pèr vèire l'espetacle grandaras de la luno que rousigavo pau à cha pau lou soulèu, l'oumbro que se fasié alentour de nàutri, li chin que japavon de la pòu ; quàuqui minuto de sournuro, pièi lou soulèu que s'entournavo mai, de pichot rai en pichot rai .

Me souvene perèu dóu proufessour de chimìo que l'avian escai-nouma Tintin ; un jour que fasié sa leiçoun emé de mesclun chimi sus lou releisset, sabe pas ço que se passè, mai subran lou mesclun se boutè à bouli, à tuba, emé uno moufo blancasso e espesso que sourtié de la cournudo, e éu, desvaria, qu'agantè tout acò pèr lou garça deforo en repepiant : «  H2SO4 » « H2SO4 »...d'efèt, uno óudour de soupro s'espandissié aqui dedins qu'èro pas de dire...

E quàuquis annado passèron coume acò, come d'uiau, de la rintrado di classo au mes de Jun ounte se debanavo la destribucioun di prèmi dins la court d'ounour coumoulo de mounde.

Fuguè dins aquélis annado de pensioun que de chatouneto venguère jouvènto e que visquère li gràndis amista e li dous treboulèri dóu cor...

Pièi, mi gènt aguènt muda si catoun, poudiéu aganta lou càrri que fasié l'acampage dis escoulan, e fuguère en miejo-pensioun pèr li dos darnièris annado.

Ai-las ! Noste vièi «  bahut » fuguè arrasa e n'en bastiguèron quatecant un nòu, moudernita óublijo !

E revese encaro nosto proufessour d'alamand que d'escoundoun plouravo quouro coumencèron de derraba lis aubre...èro tóuto uno vido que s'arrestavo aqui.

                                                                                       Michello

mercredi 5 avril 2017

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°62:Abriéu 2017

Adiéu l’ivèr, bon-jour la primo!

Souveni de vacanço à la mar

(seguido)

Nous vaqui enfin istala pèr lou proumié sèr au campage de «La Capto».

                         vagues

Èro magi; anavian dourmi pèr lou proumié cop souto un tibanèu. E quet tibanèu! Coume à l’oustau e tóutis ensèn. La batarié que moun Grand avié garda de soun camioun quouro travaiavo jouine, encò soun bèu-fraire prouprietàri di «Do Vauclusien», nous pourgissiè un semblant de lum qu’èro forço aprecia e que falié ecounoumisa.

Lou brut regulié dis erso que venien s’embriga sus la plajo touto procho, nous bressavo.

Nous anavian endourmi quouro subran, uno veituro- bramaire venguè reviha la quietudo dóu campage. Uno voues gravo demandavo à tòuti li campaire d’aluca li fare de si veituro pèr vèire se i’avié pas un enfant que cercavo sa maire e que s’èro perdu. Demandavo à tòuti lis ome de s’acampa sus la plajo pèr se douna la man dins l’aigo e s’assegura que lou pichot s’èro pas nega. La recerco durè touto la niue cabussant lou campage dins un esfrai espaventable. Es soulamen lou matin que la voues de la veituro-bramaire nous aprenguè que lou drole èro esta retrouba endourmi au pèd d’un pin. Lou soulas tant espera meteguè fin à uno niue d’espavento. Lou sèr, pèr lou soupa, li jour que lou mistrau boufavo pas, se falié mesfisa de mousco e de mouissau. Lou campage èro ribeja pèr de palun qu’èron lou recate naturau d’aquélis insèite: Acò nous cambiavo gaire de serado à Vedeno amé pamèns en mens, lou croua di grapaud de la roubino que ié dison «La Maire». Perèu, pèr apara li campaire de pougnaduro d’aquéli bèsti, un tratour, li sèr que lou vènt calavo, negavo tout lou campage amé soun espóussadou, dins uno nivo de tuo-babau.

moustiquefly-tox

Nautre, lis enfant, lou seguissien en jougant, perdu dins aquesto neblo; nous pausavian ges de questioun sus la toucecita dóu proudu emplega: Lou «fly-tox » èro magi bord que venié au bout de mouissau , mousco, abiho, niero e chasco famiho avié à l’oustau soun propre espóussadou e se n’en servié sènso aprehensioun li sèr d’estiéu. fly-tox 2is agué pèr la vesprado, tant èron bono,Èro pèr nautre lis enfant, la liberta coumpleto: Ges de lèiçoun, ges de caièr de devé, ges de chaumo óubligatòri; soulo, pamèns, falié segui la reglo di «tres ouro» avans de se bagna après lou repas, souto peno de mouri d’idroucucioun.

Pèr espera l’ouro dóu ban, i’avié li partido de bòchi que coumençavon tre lou tantost pèr s’acaba bèn souvènt au lum d’un reverbèri au grand dan de nòsti maire que nous belavon pèr lou soupa.

                               lampe camping

Alassa de jouga, anave, bèn souvènt, vèire jouga li «grand». I’avié subretout lou Fernand; èro un tiraire d’elèi; dins de braio trop courto, amé de cambo torto e bèn maigro, sa precisioun me pivelavo. jeu de boules

Sèissanto an mai tard, me remèmbre encaro d’uno partido. Sa chourmo tenié lou poun, mai, pèr faire rintra quatre àutri poun suplementàri, falié leva uno boulo qu’èro contro la boulo marcanto. Se lou Fernand la tiravo, soulo la boulo de davans anavo parti e ansin aurien perdu lou poun; e pamèns lou Fernand decidè de la tira; fuguè uno tirado magico: Au liò de tira dirèitamen sus la boulo, mandè la sièuno à la verticalo; toumbè alor sus lou coustat de la boulo adverso que partiguè ansin sènso touca e boulega la boulo de davans; n’en fuguère tout estabousi e espanta; èro un mèstre. Quant de cop ensajère, de bado, de faire coume èu!

I’avié tambèn li pizza d’encò Nicolo:

                                pizza

Li falié coumanda tre lou tantost pèr espera lis agué pèr la vesprado, tant èron bono,Èro pèr nautre lis enfant, la liberta coumpleto: Ges de lèiçoun, ges de caièr de devé, ges de chaumo óubligatòri; soulo, pamèns, falié segui la reglo di «tres ouro» avans de se bagna après lou repas, souto peno de mouri d’idroucucioun.

bèn garnido e recercado: Se vesié alor uno colo de campaire que s’entournavon souto s bèn garnido e recercado: Se vesié alor uno colo de campaire que s’entournavon souto si tibanèu pourgissènt au bout de si bras si pizza touto caudo e perfumado e que falié manja sènso plus espera.

I’avié tambèn lou Jan e lou Popol, nòsti pescaire. Li falié ajuda la vèio pèr trouba, dins li palun que ribejavon lou campage, li verme que ié disien « lis esco». Lougavon alor un «batèu de pedalo» e lou lendeman matin, tre quatre ouro, partien sènso óublida la grosso pèiro estacado à uno longo cordo que ié servié d’ancrage.

                                   palangroto

Pescavon amé si palangroto di tres mousclau vo crouquet touto la matinado pèr s’entourna dins lou tantost amé li bourricho pleno de girello, saran, gòbi, sar,

                               …poisson

Nòsti maire, alor, à de-reng, alestissien la soupo de pèissoun, pèr lou sèr meme. Chascuno avié sa receto; falié pas óublida d’apoundre, pèr l’uno, uno cuiero de pastis, pèr l’autro, de code acampa en bourdaduro de plajo; li falié ausi apara si receto; èron tóuti autant bono lis uno que lis autro. Lou repas s’acabavo à niue falido amé li cançoun de l’ouncle Leo; alor, vesian arriba li campaire vesin amé si cadiero pèr escouta aquest councert improuvisa de cançoun marsiheso qu’èron un pau couquineto. L’ouncle Leo se fasié pas prega pèr nous encanta e bèn souvènt, tau un troubadour que seguissien amé fierta, travessavo tout lou campage en cantant sènso relàmbi:

«Adieu! Venise provençale,…»soupe de poissons

vo «Li pescadou, ouh! ouh!..»

e àutri cançoun marsiheso. Aurié pouscu canta touto uno journado, tant soun repertòri èro riche.

Qu’èro dur après aquéli vacanço de s’entourna à Vedeno e de reprene lou camin de l’escolo! Pantaiave alor d’un proudu miracle e de soun espóussadou qu’aurié pouscu, coume dins lou campage de «La Capto», faire desparèisse aquéli prounoum persounau, coumplemen d’óujèt dirèit vo indirèit, aquéli sujountiéu presènt vo imperfèt qu’anavon tournamai bourroula moun jouine esperit. E pamèns, «se la naturo desgaucho l’ome, es bèn l’educacioun que l’escrincello». (J.N Vernier*)

                                                                Michèu

*J.N Vernier, fabulisto e poueto francès, na lou 23 de febrié 1807 à Belfort, que ié disien «lou jardinié poueto».

                                                 Mi dos galino

I'a proun de tèms que me pensave : «  Pamèns, s'aviés uno galino....te tendrié coumpagno dins lou jardin. Belèu que manjarié tóuti aquéli cacalausoun que te degaion ti salado e ti frago, que limacejon de pertout. E pièi, uno galino, acò se saup proun, acò manjo tout : tout ço que soubro de la taulo, li brigo de pan, li marridis erbo que se derrabon dins li jardin ; rasclo tout ! E en mai d'acò, auriés d'iòu fres ! Mai uno galino souleto, belèu qu'aurié lou làngui, e que manjarié pas ; sabe qu'amon bèn èstre de coumpagno ; alor, perqué pas dos galino ?

Tout acò viravo dins ma tèsto ; un jour, n'en parlerian emé li pichot, e subre-tout emé lou mai jouine, Micoulau, qu'amo tant li bèsti. Aquelo idèio i'agradè ; chasque cop que se telefounavian, me demandavo : «  Alor, lis as, ti galino ? »

« Noun, sabes, Micoulau, que ié fau d'en proumié basti un galinié, e tambèn un enclaus di soulide, emé de grihage bèn aut, amor que lou reinard roudejo apareici, anue.

E finalamen, acò se faguè !

                         poules

Avèn croumpa un pichot galinié de bos, poulidoun e lèst à mounta, e l'estiéu passa, mi fiéu e sis enfant estènt en vacanço à l'oustau, ajudèron soun paire pèr bàsti l'enclaus e istala lou galinié. Quand tout acò siguè lèst, ni uno ni dos, emé Micoulau anerian croumpa li galino. N'en chausiguerian uno rousso e uno negro tacado de blanc, e touto la famiho s'acampè davans l'enclaus pèr li remira.

                               IMG_0811

                                                IMG_0809

 

Bràvi bèsti ! Aguèron lèu coumprès ounte se falié ajouca ; à niue falido, rintravon lèu dins soun oustaloun, e passa dos semano, se groupèron à faire d'iòu ; un pau pichounet, à la debuto, pièi de bèus iòu rous, que, ma fisto, se laisson manja.

E coume me l'aviéu pensa, aquéli galino, quouro li bandisse dins lou jardin, soun jamai aliuenchado de iéu, e se me veson pas, me cercon, e un cop que me veson, se bouton à canta coume se me disien : «  ah ! Siés aqui ! » Es un chale de li regarda estarpa, courre après lis insèite ; cantounejon de longo. Lou matin, quouro vau durbi soun galinié, tre que m'auson arriba, coumençon de canta e de pica dóu bè contro la vitro de sa fenèstro, coume se me disien : « Despacho-te, qu'es jour ! »

E tout lou sanclame dóu jour manjon, piton, estrepon, sa soulo óucupacioun estènt de cerca de mangiho e de l'empassa.

Quouro lou soulèu coumenço de trecoula, lou sèr, s'aprochon de soun galinié , e coume s'esperavon lou signau, tout à-n-un cop dintron pèr s'ajouca.

Se li bèsti avien la faculta de chifra, de segur que se dirien que fuguèron crespinado de se leissa aganta quouro anerian li querre dins soun abalimen ounte èron de centeno, e que vesien gaire lou deforo.

E iéu ? Coume me l'ère imagina, siéu urouso, dins moun jardin, en coumpagno de mi dos galino !

                                    IMG_0816

La culido dóu jour

                                                                         Michello

lundi 27 février 2017

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°61 : Mars 2017

Au mes de Mars, lis óulivié soun desbrounda

                                     Proumièri vacanço à la mar

« Aquest an, mis enfant, avèn decida d’ana campa à la mar », nous diguè un jour nosto tant gento maire. Ma sorre e iéu n’en fuguerian tout estrambourda. Anavian vèire pèr lou proumié cop la mar e subretout ié demoura un mes de tèms. « Mai avèn ges de tibanèu » apoundeguère en regardant soucitous mi bràvi gènt . « N’en bastiren uno » s’empreissè de dire moun paire. Rassegura, nous vesian deja en trin d’aprene à nada, sauta dins lis erso, faire de castèu de sablo, pesca… Èro uno meraviho e l’espèro d’aquest evenimen sarié de segur longo.

                           la Capte

Moun paire s’apountelè dounc à la counfeicioun dóu tibanèu. Pèr apara de la plueio li viage de rasin, avié coumpra, dempièi quàuquis annado, uno grando tendo verdo de siès metre sus siès. Pèr pas que ié raubèsse, avié fa escriéure dessus en gros caratère soun noum e soun adrèisso. Pèr li vendèmi, au mes de setèmbre, bèn souvènt, falié cubri li caisso pleno de rasin amé aquelo tendo tre que li proumièri gouto de plueio toumbavon.

Nost’ami « Louque » que i’avié pas soun parié pèr faire li platèu de rasin, nous prepausè de faire de piquet de ferre pèr auboura la tendo en formo de tibanèu. Ansin, amé de courdello e de piquet de vigno que n’en mancavon pas à l’oustau, lou tibanèu sarié lèu dreissa ; sufisié alor de dos tendo mai pichouno pèr n’en tanca li dous coustat.

Lou grand jour arribè enfin. Fauguè carga la camiouneto : Li dous lié metalin amé si matalas de lano, lou pichot bufet que moun paire avié pinta de jaune, li casseirolo, la sartan, li sieto, li cubert, li vèire, la boutiho de gaz amé la gasiniero, li quatre cadiero, la taulo que moun paire i’avié traça dessus uno rousaço de tóuti li coulour, sènso óublida li vèsti, li linçòu, li cuberturo, lis aurihié ; èro un vertadié Sant Miquèu ! Pèr s’apara dóu sablo, de posto èron previsto pèr n’en cubri lou sòu. La camiouneto fuguè lèu coumoulo ; i’aguè pamèns uno plaço pèr lou pichot pèile de carboun de bois, la damo-jano de vin e la boutiho de pastis de la fabricacioun de l’oustau.

Ma sorre e iéu trouberian un sèti au mitan de tout acò. Lou viage poudié alor coumença.

A la sourtido de Mouiero, proche dóu camp d’aviacioun de Cantarèu, lou moutur de la camiouneto s’arrestè net: Après forço eisitacioun pèr trouba la rasoun de l’auvàri, moun paire se faguè presta uno biciéucleto pèr un païsan vesin, pèr ana querre uno boubino novo encò lou garagiste de Mouiero e ansin countunia noste viage. Après un autre arrest pèr uno crebaduro, pousquerian enfin arriba dins lou tantost au campage de « La Capte » proche de Ièro que countavo pas mens de cinq milo campaire.

Trouberian lèu uno plaço dintre de tibanèu tout mouderne. Nosto istalacioun anavo de segur atira la curiouseta di gènt ; ma sorre e ma maire de segur un pau vergougnouso de tout aquel descargamen, s’escapèron pèr ana descubri lou rode dinterin que moun paire e iéu bastiguerian lou tibanèu.

                            image

Amé l’ajudo de nòsti dous martèu de long margue e amé lou biais « à tu, à iéu » di gènt dóu cirque « Pinder » , li piquet de vigno fuguèron lèu planta. Li courdello, bèn tiblado, dounèron formo à nosto abitacioun tendado. Sufiguè alor de requiéula la camiouneto à l’intrado dóu tibanèu pèr n’en descarga d’escoundoun, noste Sant Frusquin e douna un èr agradiéu à nosto sousto. Coume dins lou conte « Li tres pourquet », lou loup aurié pouscu boufa, mai lou tibanèu aurié pas boulega nimai trantaia. Avié fièro aluro e èro proun singulié. Èro l’atiramen de tout lou campage. Lou noum de moun paire èro bèn vesible sus lou coustat de la tendo e mancavo que li jounglaire, quàuqui mounino  e autris animau sòuvage pèr n’en retraire l’image dóu cirque. Quàuqui drole curious e agroumela autour de noste tibanèu, me demandèron meme de ié mountra la meinajarié que se poudié escoundre dins la camiouneto! S’aviéu sachu faire quàuquis acroubacio, auriéu de segur pouscu gagna un pau de dardeno.

À sa revengudo, ma maire nous anounciè qu’èro pas poussible d’utilisa lou pèile : Èro trop dangerous amé li pin tout proche qu’assoustavon lou campage. Aurien pouscu bouta fiò au rode.

Li vacanço anavon dounc poudé coumença. Fuguèron tant bono que ié sian tourna tóuti lis an pendènt mai de dès an.

Aro, quouro cargue nosto pichoto remorco qu’acroucan à noste tandem coucha pèr uno escourregudo de quàuqui jour sus li routo de noste tant poulit païs, pode pas m’empacha de pensa à nòsti proumièri vacanço à la mar e n’en siéu tout trefouli. Èro l’aventuro dins touto sa simpliceta.

                                                                                    Michèu

                        Alessandra David Neel,

                Uno femo e uno astrado estraourdinàri....

Fuguè óurientalisto, tibetoulogo, journalisto, cantairis d' óupera, escrivano, esplourairis, e encaro franc-massouno e boudisto...

Nasquè lou 24 d'óutobre 1868 à Sant Mandé ( proche Paris), èro franceso e beljo. Chatouno rebello e escaparello, pantaio deja de vouiage... Si gènt la mandon au counservatòri pèr estudia lou piano e lou cant. Proun jouino, fuguè proumiero cantairis de l'oupera de Anoï, en Chino. Es à Tunis, ounte anavo canta, que fai lou rescontre de Felipe Neel, engeniour-chèfe di camin de ferre, e se maridaran en 1904.

En 1911 s'envai pèr un viage en Indo, mai s'entournara que quatorge an mai tard emé un jouine lama « Ioundèn » qu'adóutara coume soun enfant. Acò agrado pas à moussu Neel, e lou parèu se desseparo mai restaran ami e s'escriéuran de longo. Quouro Alessandra fai si vouiage, es èu que s'encargo de geri si bèn e de ié manda d'argènt.

En Indo, Alessandra vai dins li mounastèri boudiste, apren lou tibetan e lou sanscri ; fara lou rescontre dóu Dalaï-Lama e s'amigara emé de catau. Restara quàuquis annado de tèms à Lachèn, dins un mounastèri pèr ié reçaupre l'ensignamen boudiste ; aprèn coume faire «  toumo », valènt à dire moubilisa soun energìo dóu dedins pèr proudurre de calour, ço que, un jour, ié sauvara la vido ; es pèr tout acò que reçaupè lou titre de «  Lampo de sapiènci » e fuguè regardado coume « Dono Lama » e dóutour en boudisme tibetan. Oubrara à la reformo dóu boudisme, d'annado de tèms. Es aqui, au trefouns de l'Imalaia qu'aboutis sa quisto de la sagesso.

 

                               Alexandra

Dins la pountanado de la guerro moundialo, pòu pas s'entourna en Éuropo. Emé Ioundèn, parton pèr lou Japoun, pièi la Coureìo e la Chino que travessaran de soulèu à soulèu*. Aquéu viage vai dura mant uno annado à travès lou desert de Goubìo, la Moungoulìo, pièi faran pauseto tres an de tèms au Tibet. Vestido coume uno mendicanto, dintrara à Lassa, la ciéuta enebido, e sara la proumiero femo éuroupeano que ié sejournara ( dous mes de tèms). Sara pièi desmascado à l'encauso de sa proupreta ! ( s'anavo lava cade matin à la ribiero)

 

                             tibet_lhasa_01_1254838971

Quouro s'entourno au païs, en 1925, s'aviso que soun audàci l'a rendudo celèbro, mai sis esplé soun countro-versa.

Restara quàuqui tèms dins lou rode de Touloun, pièi croumpara un oustaloun à Digno-li-Ban, que batejara « Samten-Dzong » ( la fourtaresso de la meditacioun) e dira d'aquest endré : «  Es un Imalaia pèr lilipucian » Aqui vai escriéure lou raconte de si vouiage, e forço libre, fara de counferènci en Franço e en Éúropo.

En 1937, à 69 an, decido de mai parti en Chino emé Ioundèn pèr estudia lou nouvèu taouïsme, mai la guerro entre li chinés et li japounés s'encagnavo, alor rejoun lou Tibet ounte restara mai cinq an de tèms. Mai Felipe Neel defunto en 1941, e Alessandra n'es forço treboulado.

                                    Alexandra David Neel

En 1946, quito l'Indo definitivamen emé Ioundèn, e s'istalon à Digno. Ioundèn defunto à la subito en 1955. Alessandra, souleto, s'istalo pèr quàuquis annado au Mounegue*, pièi s'entorno à Digno em'uno jouino secretàri, Marìo-Madaleno Peyronnet que vai resta fidalamen à coustat d'elo fin qu'à sa despartido, prenènt siuen d'elo coume de sa maire. Alessandra l'avié escai-noumado «  la tartugo ».

            maison AlexandraDins soun oustau de Digno

Se dis que lou prefèt di Bàssis-Aup fuguè sousprès de reçaupre uno demando de Dono Neel pèr faire renouvela soun passo-port ! Avié cènt an !

Defuntara qu'avié quasimen 101 an, lou 8 de setèmbre de 1969. Counfourmemen à soun souvèt, si cèndre e li de Ioundèn fuguèron carrejado pèr Marìo-Madaleno e esparpaiado dins lou Gange.

Vaqui ço qu'escriguè Alessandra quouro se pausè à Digno, après aguè tant courregu dins aquéli rode aluencha, li mountagno de Chino e lou Tibet, de milié de kiloumètre de soulitudo jalado, d'à pèd o sus l'esquino d'un iac o d'uno miolo :

« Pèr dire lou verai, ai lou làngui dóu païs pèr un païs qu'es pas miéu. Li stepo, li soulitudo, li nèu eternalo e lou grand cèu clar d'eilamoundaut me trevon !

Lis ouro dificilo, la fam, la fre, lou vènt que m'entre-taiavo la caro...Li camp dins la nèu, dourmènt dins la fango jalado, e lis arrestado demié la poupulacioun crassouso, l'abramadisso di vilajan, tout acò fasié rèn, aquéli misèri passavon lèu e restavian perpetualamen ennega dins lou silènci, ounte i'avié que lou vènt que cantavo, dins li soulitudo quàsi viéujo meme de vido vegetalo, li caos de roucas fantasti, li aguïo vertiginouso e lis ourizount de lus esblèugissènto. Païs que sèmblo d'aparteni à-n-un autre mounde, païs de titan o de diéu, n'en reste pivelado !»

Marìo Madaleno Peyronnet diguè : « Vouliéu uno vido que siguèsse pas banalo, me la siéu óuferto ; siéu urouso d'aguè counsacra ma vido a-n-uno talo amo.(...) L'eisèmple d'aquelo pichoto femo emé si deco e si feblesso, qu'a sachu trouba soun camin, provo que nautre tambèn lou pouden trouba. E aquéu camin s'atrobo de-dela de l'Imalaïa e dóu boudisme, en se-meme. »

                                                                               Michello

Foutò de la telaragno

Sourso : Viquipedia

Alexandra David Neel : Grand Tibet et vaste Chine. (Ed. Plon)

Alexandra David Neel : Voyages et aventures de l'esprit. (Albin Michel)

                                          À Clapeito,*

                              flanc-montagne-web

Avian la chanço d'èstre counvida, pèr uno bello vesprado d'Avoust, dins un oustaloun de mountagno, proche Isouard !

                             Chalet-montagne-web

Adounc, nous vaqui tóuti recampa dins la pichoto salo, à l'entour de la taulo, à coustat dóu pèile que rounco ; fai fre à mai de dous milo mètre meme l'estiéu, nous coungoustant de la soupo que nosto oustesso avié aducho de Brunissard.

Bernat, lou pastre que passo l'estiéu dins l'aupage emé si fedo vengudo de la Crau, nous countavo en brassejant bord qu'es d’óurigino italiano, màntis istòri de la mountagno, istòri de pastre e de pastresso, quouro, subran, un grand brut de sounaio e de treboulun nous arribo : l'avé es en aio dins lou claus.

Bernat fai qu'un saut : lou loup ! Cargo soun fusiéu pausa toucant la porto e sort, segui de la taulado ; engauto soun fusiéu e tiro en l'èr...E davans nòstis iue esmeraviha, uno estello que fuso travesso lou cèu...

Alor, dis oustaloun d'en bas, uno voues claro mounto dins l'èr linde e inmoubile de la niue mountagniero : «  Eh ! Bernat, as despendoula uno estello ! »

                                                  Óudeto.          Reviraduro couleitivo.

* Clapeito : oustaloun d'estivo dins lou massis dóu Queiras, coumuno d'Arvièi ; 2300 mètre d'autitudo.

                                              Mes trois oliviers,

                            plantation-d-39-oliviers_21150988

Trois oliviers sous le grand vent

Secouent leurs têtes argentées.

Ils sont si vieux, si émouvants,

Au gré des saisons répétées !

Trois oliviers dans le soleil

S'imprègnent du chant des cigales,

Dressées sur l'horizon vermeil,

Plein de musiques infernales.

Les trois vieux oliviers, les miens

Reste des hoirs de mes ancêtres,

Ont à mes yeux, ce charme ancien,

Òu les souvenirs s'enchevêtrent.

Secrets de mes vieux oliviers,

Répandant, au fil des années,

Dans ce paysage familier,

Comme un parfum de fleurs fanées.

Je vous vénère et viens m'asseoir,

Sur la colline provençale,

L'été, lorsque descend le soir,

Dans l'immense paix monacale.

Tiré du livre de la poétesse Ginette Viaud-Desmoulins, par Marie-Jeanne