jeudi 6 septembre 2012

Lou Journalet dóu Pont de Garanço N°16

Setèmbre 2012

Au mès de Setèmbre

Li rasin soun bon à pèndre

 

Remèmbre d'enfanço ...

Jóusselino nous countavo i'a gaire, que quouro coumencè de travaia à la vilo, i'a d'acò un pau mai de mié-siècle, i'avié coume routo que la « Naciounalo sèt » e au tèms di vacanço, li vèituro avançavon pus, e Jóusselino, emé soun velo-motour li doublavo tóuti, de la sourtido d'Avignoun enjusqu'au Pountet, ounte prenié à drecho, la fourcado pèr Vedeno.

Marineto, li chatouno, li jouvènt, lou jardinié e li biciéucleto !

Aquéu jour, i'aguè un fube de souveni qu'espeliguèron, chascuno countavo pièi la siéuno, èro toujour à prepaus de l'inchaiènço di jouine pèr lou dangié.

Countavian qu'au tèms de nosto jouinesso, souvènti-fès, li jouvènt e tambèn li chatouno, qu'avien pèr se desplaça qu'uno biciéucleto, e bèn urouso de l'aguè, s'acroucavon i ridello di parabendoun di camioun pèr se faire tirassa. Se dis meme que d'ùni soun ana enjusqu'à la mar en se fasènt tirassa coum'acò ! Marineto se souvèn que n'iavié un que que quouro s'entournavo de soun jardin emé soun ase e soun carretoun, li pichot se i'acroucavon, e éu mandavo de cop de fouit pèr li faire lacha, e degun s'anavo plagne de pòu de se faire bacela en mai d'acò pèr si gènt.

Pèr ana de Vedeno à Pont de Sorgo...

Carmen e Jóusselino nous countavon qu'èron tres chato de Vedeno qu'anavon dins uno escolo coumercialo à Pont de Sorgo. Carmen avié la chanço d'aguè un velo-motour, mai si cambarado, elo, avien que de biciéucleto ; alor, pèr ana tant vite qu'elo, avien trouba un biais ! S'acroucavon chascuno à-n'un bras de Carmen e se fasien tirassa. A l'intrado de la vilo, èron espinchado cade jour pèr uno vièio femo, qu'en brassejant ié disié qu'acò èro dangeirous. E vaqui qu'un jour, ço que devié arriba, arribè... Just davans l'oustau de la vièio, nÒsti tres chatouno piquèron de mourre-bourdoun, e la memèi ravido de li vèire au sòu, s'escridè : «  Vous l'aviéu dis, acò es bèn fa ! » Mai acò lis empachè pas de recoumença !

Meme li jour que lou mistrau boufavo à tout derraba, un cop li butavo, lou cop d'après li reteniè, meme li jour que fasié uno fre de chin e qu'avien li dèt gòbi.

Avien pas la chausido !

La chatouno que parlavo à l'auriho di chivau

Jano-Mario se souvèn qu'un jour qu'èro pèr champ emé si gènt à culi de liéume, soun paire venié just de destala de la segarello li dous chivau, « Favori » e « Cocotte »,un negre, l'autro blanco. Sabien pas queto mousco li pougnè, mai tout-en-un-cop se soun embalado, e vague de courre dins li blad ! Soun paire ié cridavo : «  arresto-li ! » e sa maire ié mandavo : «  lèvo-te de davans, que te van espóussa ! »

Mai Jano-Mario counèissié bèn si chivau e avié fisanço en soun paire ; escoutè que soun idèio de lis arresta ; prenguè uno pougnado de blad, e lou groumandige li faguè veni à soun endavans e s'arresta pèr manja lou blad, en frenant di quatre ferre. Soun paire aguè pus qu'à lis aganta pèr lis atala à la carreto fin que de s'entourna à l'oustau.

E Jano-Mario de se souveni : «  l'amave bèn aquelo Cocotte » Nous countè pièi que s'èro abalido em'elo, e que fuguè pèr elo un gros malur, quouro Cocotte siguè vengudo trop vièio pèr travaia i champ, e que malencountrousamen, en revenènt de l'escolo, la veguè parti em'un ome que la tenié pèr la brido...

Lou cor gounfle, dintrè à la lesto dins l'estable viéujo pèr ploura, e aqui veguè soun paire que plouravo. Nous diguè qu'èro lou proumié cop que lou vesié ploura.

Queto idèio !

Marineto, que demouravo toucant lou castèu emé si gènt, nous counto que pèr jouga emé Malou, sa cambarado, assajèron de s'estaca li cambo ensèn. E faguèron coum'acò, em'uno cordo, la cambo drecho de l'uno à la cambo gaucho de l'autro, pèr ansin davala l'escalié di barri... mai maugrat mant un assai, chasque cop s'acabavo pèr uno cabussado de mourre-bourdoun !

Mai jujas un pau ! Se falié avisa, subre-tout, de pas ploura, de pòu de se faire rouviha.

Mai de mié-siècle mai tard, Marineto chifro emé qualo de si cambarado pourrié bèn recoumença...

Chascuno la siéuno !

Aro vèn lou tour d'Óudeto de nous counta la siéuno. Èro emé sa coulègo Ramoundo, que jougavon dins un ermas. Mai vaqui que Ramoundo, en courrènt, se garcè au sòu, boutant si man davans elo pèr se reteni, e malencountrousamen, li pausè sus un tros de boutiho ; s'aubourè, la man ensaunousido... Pèr que se faguèsse pas charpa, e perèu pèr l'assoula, Óudeto, ni uno ni dos, prenguè lou meme tessoun e se groufignè la man au meme endré, em'acò s'entournèron à l'oustau d'Óudeto pèr se faire sougna si man.

************************

Em'acò, en evoucant aquèli souveni d'autre-tèms, avèn passa de moumen bèn agradiéu, e sian bèn seguro qu'acò n'a perèu reviéuda dins vÒsti memòri.. e aro, nous li poudès manda, coume que siegon, lis escriren dins noste journalet pèr li partaja emé tóuti nÒsti legèire.

Lis escoulano dÓu Pont de Garanço

Vau pas mai bassaquin que bassacan.

Pèr ana à la vilo un'ome e soun felen

Marchavon tÒuti dous, cost'à costo caminant,

Segui de Cadet, l'ase dóu rèire grand

Que marchavo darié en foulastrejant,

Lou tenien em'uno cordo estacado au bridèu

Fasien de routo, urous souto lou soulèu.

Rescountrèron un'ome que li saludè

Pièi, moustrant l'ase dÓu det, ié diguè :

« Es pèr l'espargna que marchas à cousta ?

O avès pòu que siegue trop carga. »

De que ié pÒu faire à-n'aquéu banastoun !

Diguè lou pichounet mountant d'escambarloun.

Quiha sus soun ase, fièr coum'Artaban

Anavon caminant tout'en cantounejant

Crousèron un carretié emé soun toumbarèu

Qu'avant de lou vèire ausissien soun cascavèu

Lou verbe aut, tre qu'à nous pareiguè :

« As pas crento de leissa marcha lou papet »

Diguè nost'ome, faguènt peta soun fouit

Que repenjé mai à l'entour de soun coui.

TÓuti dous se regardèron seguissènt lou camin

L'ase sènso s'esmÒure fasié soun trin-trin,

Mai lou jouvènt s'èro arresta de canta,

Pensavo que venié au papet de mounta ;

« Grand-père ? Devès èstre las ! Prenès ma plaço »

Diguè lou jouvent, escoutant sa counsciènci,

Que li paraulo dÓu carretié avien escaragna.

« Escouto ! Diguè lou rèire-grand, vau mounta

Mai, pos resta, l'ase a la forço de nous carreja »

Es ço que faguèron. Lou felen avié garda li reno.

L'ase countènt d'éu, tèms en tèms troutinavo

Sènso se soucita de ço que se poudié dire.

Èro urous de camina, urous de vièure.

Darrié èli, entendeguèron arriva au trot

Un atalage coundu pèr un moussirot.

Aquéu, li despassant, ralentiguè l'alure,

« Vost'ase es malaut, lou faguès pas courre !. »

Diguè lou moussu, sènso vira la testo.

« Perdéqué disès aco?cour coum'uno perlo »

Respoundeguè lou grand père, estouna d'acÒ.

« AcÒ se vèi de liun ! Noun besoun de besicles,

Pèr vèire lis emplastre qu'a sus l'esquino ! »

Nost'ome diguè rèn, mai acusè lou cop,

Countunièron la routo sènso muta mot,

Pièi tout d' un cop, lou pichounet diguè :

« Encuei se soun tÓuti leva dÓu marrit pèd

En plaço de dire bonjour se garçon de nàutri,

An autant de rèspet coume l'ase a d'esperit,

Fasen nostro routo sènso rèn demanda

Èli que passon se garçon de noste retra »

« Te carcagno pas ! diguè lou grand père

Lis ome soun ansin, vau miès leissa faire

An mai de fièrta que ço que an de bon séns

Soun embouni d'èli coume de boufo ?

Vers lis àutri vèson de pichouni broutiho

Noun vèson encÒ siéu li défaut vo li manco,

Sas proun que tÓuti pourtan uno bassaco,

Pèr metre aqui dedins tÓuti quèli manco

Dins la pocho dÓu founs escounden li nÒsti

E a bèu siuen vesènt tÓuti quèli dis àutri

TÓuti an bono lengo, rèn souto lou bounet

E lachon si rasoun coume nost'ase si pet,

Fau faire soun camin sènso se soucita

Se li que rescountran soun bèn embraia.

Comto que sus tu e noun sus lis àutri

Penso qu'acÒ es un coumun prouvèrbi.

Fai lou camin de ta vido sènso te revira

Se un cop siés proun liuen lis entendras pu rechineja

Sas bèn que lou sinje, urous de soun retra

Trobo que l'ourso es estado mau escrincelado

L'ourso, éu, se trobo bèn de sa formo

e di que l'elefant a d'auriho trop grando.

Regardo nost'ase coume s'en vai countènt

Se garço pas mau de ço que dison li gènt

Fai sa routo tout drech sènso vira la testo.

Escouto ! Pichot ! Te vau dire uno causo :

dins la vido fau sèmpre bèn faire

E subretout leissa lis ase braire.

Mirèio Berbezier

Istòri de bèsti....

Dins la pountannado de nosto jouinesso, avian istala nosto pichoto famiho dins un ancian mas que croumparian, en plèn dins la plano de la Coumtat, à Mountèu. Anciano bastido en pèiro, adournado au miéjour pèr dous platano majestouso qu'oumbrejavon la court, e pèr uno pichoto font en pèiro que sansougnejavo dins sa barbo de moufo. Aqui anave enfin poudé coumpli moun pantai d'agué moun escour !

Croumpère lèu quàuqui galino, un gau e de canard-mut. Pièi croumpère un jouine auquet e lou batejère « Gedeoun ». Mai aquèli bèsti venon lèu famihiero, e Gedeoun me seguissié de pertout en couaquejant ; segur que me prenié pèr sa maire. Pièi crèissié ; avié carga un bèu plumage cendrinèu, si pato e soun bè èron d'uno poulido coulour aranjo, sis iue blu, èro superbe !

Avian decida de l'abali pèr lou manja à la Nouvè, e acò coumençavo de me fustibula, e crese qu'éu l'avié perèu coumprès, d'aquèu jour coumencé de se faire un pau mai remarca : rintravo emé iéu dins l'oustau, o s'ère deforo, picavo à la fenestro emé soun bè coume pèr me saluda ; se lèissavo flateja coume li cat e semblavo meme qu'en couaquejant me respoundié.

Alor un jour decidère de ié lèissa la vido sauvo, e pèr Calendo croumpère uno poulido dindo, touto plumado pèr pas me lèissa encaro atendri !

E Gedeoun visquè urous mai d'uno quinjeno d'annado ; croumpère uno auqueto que batejère Marina, pèr ié teni coumpagnié ; em'acò vous afourtisse qu'aviéu li meiour gardo que siegon à l'oustau.

Darrié aquelo bastido, lou terren èro tout enermassi, èro qu'un roumias entravacous que sabian pas coume faire pèr lou neteja. Quaucun nous baiè uno cabreto en nous disènt que i'avié qu'acò pèr manja li roumi ; d'efèt, nosto «  Banarudo » n'en venguè au bout, en li rousigant e en ié dansourlejant dessuto, ajudado pèr li galino que i'anavon perèu trapeja.

Banarudo èro uno poulido cabreto de la raço dis « aupino », marroun tacado de blanc. Lis enfant jougavon em'élo, venguè lèu perèu proun famihiero e aguerian mai pas lou cor de se n'en separa ! Ié bastiguerian uno cabaneto dins soun claus...Mai anès saché perqué aquelo cabro venguè meichanto emé iéu ?

Quouro anave querre lou bos pèr la chaminèio, me falié travessa soun claus, e, amoulant si bano e sis esclop, esperavo que siguèsse à la pourteto, lou tèms de durbi lou farrou, me fusavo dessuto, li bano en avans, e zòu, un cop dins li gauto dóu quiéu !

Mai Gedeoun avié remarca aquelo maniganço, e quouro vesié la cabro que s'alestissié pèr me veni ataca, éu, fusavo sus la cabro en couaquejant que noun sai e la pessugavo ounte la poudié aganta. Fin finalo, avans que de m'ataca, la cabro roudihavo un pau pèr vèire se Gedeoun èro aperaqui, lest à m'apara de si bano...Ansin poudiéu ana querre moun bos sènso cregne de me faire embana !

Un jour venguè un ome vesti de blu que devié ana faire uno reparacioun sus la ligno eleitrico, en aut d'un poustèu qu'èro dins lou claus de la cabro. Coumencè de mounta , sènso se mesfisa, e d'un cop de bano s'atroubè sènso saché coume, dous mètre mai aut !

Vous dise qu'èro tarriblo, aquelo Banarudo, e la cregniéu coumo la pesto ; mai fin finalo, finiguerian pèr veni coulego, vous vau couta coume acò se capitè...

Avian d'ami que nous counfisèron soun chin pèr quàuqui jour. Èro un brave chinas, « Lek », un di mai grand que siegue, un «  Dogo Alemand », e vàqui que rintrè emé iéu dins lou claus, e que de segur, la cabro lou regardè de travès e lou prouvouquè emé si bano ; éu coumencè à ié courre darrié, elo, sentié qu'èro pas quau que siegue e que riscavo de se faire escabassa ; la pòu se vesié dins sis iue, e au mai courrié, au mai lou chin s'enrabiavo...Assajave de crida lou chin, mai de bado.... Pamens, lou poudiéu pas lèissa tua la cabro, alor, courravian à l'entour de la cabaneto ; la cabro davans, seguido pèr lou chin, segui pèr iéu, Michello, que me fasiéu un brave marrit sang ! Pamens, après aguè fa sabe pas quand de tour, finiguère pèr aganta lou chin à soun coulas, e recampant tóuti mi forço, l'arresta e lou mena foro dóu claus ; pièi, tournère vers la cabro, que, encaro souto lou cop de la pòu e courto d'alen, se leissè flateja un moumenet. D'aquèu jour fuguerian coulego e crese qu'avié bèn senti que i'aviéu sauva la vido, me faguère pus jamai embana !

Tóuti aquèli bèsti vivien urouso e proun libre, n'ia que mouriguèron dóu vieiounge. Pamens nous fauguè tua un jouine gau qu'un jour vouguè ataca noste pichot Rouman que devié aguè très o quatre an, ié voulè dessuto, lis esperoun en avans, à l'autour dis iue ; urousamen que moun ome lou vesènt arriva fuguè lest e l'aculiguè d'un cop de pèd que lou desvirè de sa buto, e lou saunè quatecant.

Nosti jouine canard voulavon à l'entour de la bastido, e li vesiéu quàuqui-fès marcha coume de dansaire de cordo sus li fiéu eleitri, entrepacha pèr si pato telado.

Tout acò feniguè quouro lou PDG baiè à moun ome uno plaço requisto dins la régioun de Lioun ; avèn baia li bèsti e louga l'oustau. Avian pamens un grand pargue à l'entour de l'oustau, mai erian dins la vilo e vouliéu pas geina li vesin emé l'escour, e ço que me faguè lou mai de peno, èro de lèissa mis auco.

Revenguerian en Vau-Cluso dès an après, e quouro rescountrère li gènt en qu lis aviéu baiado, èron encaro atristesi, e me countèron qu'à pau près un mes avans, quàuqui raubo-galino èron vengu anue e avien aganta Gedeoun... e sa mouié, « Marina », s'èro leissado mouri dóu chagrin.

Acò me faguè proun peno, mai ço que m'assoulè, es de me dire qu'aquèli méchant, s'avien idèio de lou manja, de segur qu'an esta susprès, jujas un pau, Gedeoun devié aguè à pau près dès e sèt an! devié pas èstre tendre...

Ai pensa à ço que disié moun paire, pèr galeja : » Quouro voulès faire couire uno bèsti un pau vièio, i'a que de ié bouta, à coustat, dins l'oulo, un parèu d'estanaio... s'un cop lis estanaio soun cuecho, la bèsti perèu. »

Michello

 

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.

lundi 3 septembre 2012

Setenco journado de la Sorgo

  Aquelo journado, à l'iniciativo de la Coumunauta de Coumuno di Païs di Sorgo e di Mount de Vau-Cluso, a pèr toco de sensibilisa lis abitant dóu terraire sus li richesso mai tambèn la fragileta de noste patrimòni naturau, e en particulié la Sorgo. Sara l'escasenço de promòure lis acioun d'aparamen e de valourisacioun di mitan eigassié. Aquest evenimen se debanara à Castèu-Nòu de Gadagno, plaço dóu marcat i rasin, lou dimènche 30 Setèmbre 2012, de 9 à 18 ouro ; es ourganisa pèr la Coumunauta de Coumuno e l'Assouciatioun «  Li Pimpinello ». Dous temo saran trata pèr lou biais de counferènci, espousicioun, animacioun :
    • Lou jardin naturau : li bono pratico, lou jardin bioulougico, la naturo dóu sòu, lou meiouramen dóu sòu, lou gapan, li tratamen naturau, taio e ensertage, lis insèite aussiliàri dóu jardinié.
    - La bioudiversita de la Sorgo, eme tambèn d'espousicioun, animacioun, escouregudo boutanico pèr presenta la bioudiversita eigassiero  : li planto di ribo e li bèsti. Em'acò, i'aura perèu un tro de planto, d'espousicioun de tablèu dins lis aubre, d'espaventau, d'espetacle, de musico.   Intrado à gràtis


                     
Poudès legi lou prougramo coumplèt( e en francés) en cliquant sus lou liame çai souto : www.les-pimprenelles.com