jeudi 7 novembre 2019

Lou journalet dóu Pont de Garanço n° 83 Outobre 2019


                 Vaqui l’autouno e si coulour!


                 
Lou roussignoulet

Èro uno fes
Dóu coustat de moun oustau
Un pichot regoulet
Que cantavo tout l’estiéu.
Soun decor èro fa de poulits aubre
Amé dos sebisso en formo d’alabardo.
Sus un lié de coudoulet barioula,
L’aigo claro s’arrestavo pas de coula.
Dins uno oundo lóugiero, fringoulavo lou gòbi.
Au bord dou limoun, crèissié lou creissoun.
Dins un trau, vihavo lou cabot ;
Souto de fais, couvavo la galinello.
Dins un vièi óume, lou roussignòu cantavo ;
À la pouncho d’un aubenco, lou mèrle siblavo.
À la bello sesoun, lou passant asseca,
À l’aigo fresco, venié se desasseda.
Sus un poulit banc de gravo, lou cascai de l’aigo
Se mesclavo au cant dis aucèu.
Dins aquel barcarès de frescour e de pas,
Li pacan se venien pausa.
Pièi un jour, amé l’avenimen de la moudernita,
Uno palo mecanico venguè, lou riéu fuguè curaia.
An coupa lis aubre, an derraba li sebisso,
An dessouca lis abord eleva,
An leva la poulido gravo, pièi tout fuguè abandouna.
Vuei, lou pichot riéu abóusouna
Es plus qu’un marrit valat
Que ié dison « Roussignoulet » pèr li de Falguières :
Lou riéu de Dagran es perdu dins li terro.
Asseta au bord d’aquel poulet rieulet,
Quant faguère de pantai
En escoutant lou cascai de l’aigo !
Vuei, acaba soun mi pantai
E mort es lou riéu.

Ivan Castagné
(reviraduro en prouvençau pèr li sòci dóu Pont de Garanço)

Marìo, Lucian, Grabié, Folcò de Barouncelli-Javoun
« Lou Marqués »


Nasquè lou proumié de Nouvèmbre de 1869 à -z-Ais-de-Prouvènço. Èro l'einat d'uno famiho de nòuv enfant. Soun paire, Ipoulito, Aleissandre, Marìo, Agustin, Ramoun, Coumte de Barouncelli-Javoun èro direitour di Telegrafe. Si rèire devers-paire venien d'uno vièio famiho aristoucratico flourentino istalado despièi lou mitan dóu siècle 15en dins soun palais d'Avignoun, lou Palais dóu Roure.


Folcò passè la majo part de soun jouine tèms encò de sa grand devers-maire, Dono de Chazelles-Lunac, amigo dóu Coumte de Chambord, au castèu de Bello-Costo, à Caissargo, dins lou Gard. Ié fara sis estùdi dins lou respèt de la lengo prouvençalo. Folcò èro un drole inteligènt e travaiaire, daverè soun Bacheleirat. Emé sa grand, anara souvènt i Santo ; es ansin que s'afeciounè pèr la Camargo.
S'istalè emé sa famiho au palais dóu Roure en 1888, e es en aquéu moumen que faguè lou rescontre de Mistral qu'èro ami emé si gènt ; ié faguè legi si pouèmo. Pièi, Mistral demandara à Folcò de diregi lou journau «  l'Aïoli » istala au segound estànci dóu Palais. Folcò anavo souvènt encò de Roumaniho ( èron vesin!) . A soulamen dès-e-nòuv-an quouro escrit soun proumié rouman :« Babali ».
Lou journau « l'aïoli » vai espeli à la debuto de 1890 e sara publica tres cop pèr mes : lou 7, lou 17 e lou 27. E acò vai dura nòuv an.
Tre 1892, Folcò logo un mas i Santo, mai s'entorno souvènt en Avignoun pèr pas deçaupre Mistral.
Tres an après, dins la capello de si rèire, au Palais, Folcò fai lou rescontre d'uno jouvento, tras que poulido, dins sa raubo « coulour de gorjo de pijoun » e n'en toumbo amourous fòu ; es Enrieto Constantin, fiho dóu prouprietàri dóu Castèu di Fino Roco à Castèu-Nòu-de-Papo, se maridaran pièi s'istalara i Santo coume manadié. Sa proumiero chato, Nerto, neissira lou 13 de Nouvèmbre 1895 i Santo.
En 1899, Folcò s'istalara au mas de l'Amarèu
Es aqui que se vai emplega à sauva li biòu e li chivau de la puro raço di Camargo qu'es à mand de s'avali à l'encauso di crousamen emé de bèsti d'àutri raço. Es coume acò que soun biòu « Prouvenço » davero mant un prèmi dins li courso .
Mai Folcò sara bèn-lèu rouina e vendra lou Palais dóu Roure. Si gènt s'èron adeja rouina en assajant de sousteni lou Comte de Chambord, pretendènt au Trone de Franço ; lou paire avié perdu soun emplé, e sa maire pintavo de tablèu que vendié pèr nourri sa famiho.
À la despartido de si gènt, Folcò n'en sara prefoundamen entristesi.
Mai soun afougamen pèr la Camargo l'ajudara à supourta lis auvàri e li mauparado. La Camargo, à-n-aquelo epoco, ei regardado coume un desert ounte rèn crèis, infesta de mouissau, e li gardian passon pèr de sóuvage di mour soulitàri.
Folcò, èu, ié vèi un relarg ounte la culturo prouvençalo s'es enracinado, emé si vèsti, soun parla, si coustumo. Ei pivela pèr la bèuta di païsage, bèuta enmascarello, e un biais de viéure emé li bèsti e demié lou pople di Gitan. Es pèr sauva tout acò que vai crea la Nacioun Gardiano.
Soun rescontre emé Jano de Flandreysy sara di mai impourtant pèr l'ajuda à se faire counèisse coume escrivan ( Blad de luno, Souto la tiaro d'Avignoun. ) Soun idile durara gaire mai restaran ami e entre-tendran uno courespoundènci drudo. Jano coumençavo toujour si letro pèr aquelo fraso :  « De voste car oustau ». Diguè à Folcò : «  Sias un musician de la doulour, un encantaire de la soufrènço » e èu respondeguè : « Sias nosto pouderouso e bono fado ».
I'aguè tambèn un autre rescontre que fuguè determinant pèr Folcò. En 1905, quouro lou cirque de Bufalo-Bill revenguè au nostre ; Folcò s'amiguè emé quàuqui Sious, subre-tout emé « Jaque dis iue blanc » qu'escai-noumè Folcò « Aucèu fidèu » I'óufriguèron un abit Sious. L'an d'après, lis anè rescountra en Belgico.
Quouro Folcò fuguè foro-bandi de soun mas « lou Simbèu » pèr lis alemand, s'istalara à-n-Avignoun encò de sa fiho Riqueto que restavo plaço Sant Pèire en Avignoun.
Aqui, malautejè quàuque tèms. Defuntè lou 15 de Desèmbre 1943 ; soun atahut fuguè espausa dins la capello de si rèire, au Palais dóu Roure, ounte li cavalié de la Nacioun Gardiano ié faguèron uno lèio d'ounour ; fuguè pièi ensepeli au cementèri d'Avignoun, e soun cor serva dins uno urno au palais.
Mai en 1951, pèr respeta sa voulounta, « Moun cor au Palais e moun cors i Santo », sa caisso sara traspourtado i Santo ounte sis ami Gitan ié cavèron un cros à l'endré ounte s'aubouravo soun mas, lou Simbèu, que fuguè arasa pèr lis alemand.
Soun gèndre, Enri Aubanel, espous de Riqueto, vengu coume Folcò manadié, dira : « Pamens, avié proumés de countunia « l'aïoli » e d'aprene à mena lou doumàni di « Fino Roco », mai l'amour di biòu e di chivau siguè lou pu fort ».


Michello

Sourso : Li letro de Font-Segugno printèms 2019 : Lou Marquès Folco de Barouncelli Javoun par Mireille Bosqui et Michèle Feraud.
Folco de Baroncelli : «  Le poème d'une vie » livret de l'exposition du Palais du Roure.
« Le crépuscule du Marquis » Les écrits du Palais.
Wikipedia.

Lou vergié de moun paire




    Dins moun enfanço, mon paire avié un terren dins lis Aupiho, èro un canto-cigalo, mai pèr nautre, lou paradis terrèstre. Tóuti li dimenche quand fasié bèu tèms anavian dins nostre vergié secarous, que moun paire ié disié Vaurugue. Aquelo terro ié venié de sis àvi, qu'èron pacan dins aquéu rode d'une bèuta meravihouso. D'aqui vesian lis Aupiho coumo uno loubo espectaclouso de roucas. Mai la vido èro bèn dificilo dins aquèu caire, sènso aigo e liuen de tout. Sus lou pichot eiretage de moun paire i'avié un cabanoun. Touto la prouprieta èro ben courdounado d'aglanié.
À l'intrado qu'èro marcado d'uno grosso pèiro ma maire avié planta de mato de glaujo, e dins lou terren moun grand avié fa un vergié, mai un vergié sènso aigo, lou vergié di cigalo. Emé d'óulivié, de vigno e d'aubre fruchous, ambricoutié, pruniero, e grafiounié. Tóuti li dimenche de l'annado pourtavian de damo-jano d'aigo dins la veituro, e quouro li fru èron madur li permenaire avien fa la récordo. Li bèus iris de ma maire èron rascla, mai voulian pas leissa nosto terro. Moun paire disié : « - Faudrié èstre un paria pèr abandouna la terro de sis àvi ». Un dimenche quand sian arriva la porto dóu cabanoun mancavo, un autro fès la téulisso s'èro escapado alor, a bèn fini pèr la vèndre aquelo terro. Lou Vaurugue di sautarello, di cri-cri, di limbert e di rassado. Mai aro quand passe davans aquéu caire, me rapello moun enfanço, e pèr iéu touto la Prouvènço es aqui. Pense i vièi cereisié ounte moun paire m'avié fa un balançadou, e lou long dóu camin, à tóuti li sentour de pin, de ferigoulo, de pèbre-d'ai, de roumanin e tóuti li bòni causo que revendran jamai.

Annie Rivière

Lou tèms di vendèmi

À nosto Damo de Setèmbre, li rasin soun bon à pèndre
Pèr Sant Mathiéu, lou paure estiéu reçaup lou pèd au quiéu
Lou lendeman de Sant Maurise, lou four fai pas d’escarabisso
Lou samèno pèr Sant Maurise n’en sara pèr soun caprice
Tóuto pluèio perdudo pèr Sant Miquèu sara rendudo
En setèmbre, li vihado tournon descèndre
Pèr Sant Fermin la pluèio es en camin
Setèmbre se noumo lou mai de l’autouno
Au mes de setèmbre lou calèu es à pèndre
Setèmbre emporto li pont o bèn agouto li font
Pèr Sant Miquèu l’abiho fai soun mèu
La luno setèmbrino es la mai clarino.

Retira de l’escrit de Dono Laberinto
Jano-Mario


dimanche 3 novembre 2019

Lou journalet dóu Pont de Garanço n° 82 Setèmbre 2019


Pantaian de longo de vèire uno bono plueio !
Quet marrit estiéu !


La calourasso, coume d'abitudo, es arribado subran, e à la fin de Jun érian adeja agrasa. Tout lou cigalun de l'encountrado èro en aio e cantavo à noun plus...Lou 28 de Jun, moun vesin me dis que soun termoumètre afichavo 46° à l'oumbro, mai segound li meteouroulougisto, es dins lou Gard qu'aurié fa lou mai caud. Quouro sourtiéu de l'oustau, me semblavo qu'aviéu la tèsto dins un fournet !
E en mai dóu malastre de vèire la naturo se desseca de jour en jour bord que la plueio nous defautavo deja despièi trop de tèms, i'aguè lou fiò dins li fourèst, li campas, li bos. De milié d'eitaro cremado, dins d'ùnis endré voulountarimen pèr d'ensuca, de criminau. Acò fai qu'aumenta la catastrofo ecoulougico : li terro cremado, nuso, sènso vegetacioun aumenton encaro la secaresso. Crese que i'arribaren lèu à la catastrofo...
Lis espert disien qu'à la mita de l'an avèn deja abena li ressourso de l'annado...
D'ùni persouno proufichon de si vacanço pèr s'entrina au «  subreviéuralisme », valènt à dire coume faire pèr subre-viéure s'un cop i'a plus rèn... An belèu resoun.
Emé lou chanjamen climati e tambèn tóuti li viage sus mar, se vèi uno moulounado d'espèci de bèsti qu'èron pas coustumiero au nostre: peissoun-baloun,

 peissoun-pèiro, peissoun-lapin, rascasso vouladisso,

 peissoun-flahuto o peissoun-troumpeto, e encaro de cranc blu d'Americo, de baracouda...
Se dis que forço gènt se soun avisa de manja d'ùni d'aquéli peissoun, coume lou baloun, e se soun empouisouna bord que soun verinous. En mai d'acò, aquéli nouvèllis espèci treviron l'ecousisteme marin e fan desparèisse lis espèci loucalo.
E vaqui mai uno autro marrido nouvello : la baterìo tuarello dis oulivié es arrivado sus la Coustiero d'Azur ; i'a ges de remèdi nimai de vacin.

Dins tóutis aquéli mauparado, ai pamens legi quaucaren que m'a fa gau : de scientifi se soun avisa que lis aragno nous van belèu ajuda dins la lucho ecoulougico contro li mouissau que nous aduson de malautié que podon èstre mourtalo coume lou chicoungougna, lou zika vo la dengue. Emé la prougressioun di culuro bioulougico, lis aragno soun plus regardado e tuado coume de destrùssi, mai au contro d'acò soun aro d'aussiliàri di jardinié, amor que manjon touto meno de bestiouleto : mousco, mouissau, sautarello, pesou, nieroun, e que sabe encaro ?
Pareis que i'a mai d'un milié d'espèci d'aragno diferènto dins noste encountrado.
Bord que n'en sian à parla de bestiouleto, ai tambèn legi qu'à-n-Avignoun, quatre jouvènt se soun imagina de cousina justamen aquéli bestiouleto dins un restaurat, lou «  Scarabar » : cri-cri à l'aiet vo is erbo fino, de sautarello à la greco, vo encaro de paneirolo* emé de fru rouge ! Aquéu biais nouvèu de se nourri d'inseite se dis « entoumoufagìo ». Emé acò, s'anan belèu raproucha dóu « subreviéuralisme » que vous n'en parlave plus aut.
Un autro bono novo es que lou marsihès Franqui Zapata a reüssi soun esplé : susprendre lou mounde en s'aubourant dins lis èr lou quatorge Juliet, e après, de travessa la Mancho sus sa mecanico vouladisso. Un prouvençau ! N'en sian fièr !
Un pau de gau dins tout acò... Michello
* paneirolo : ténébrion
Pèr un enfant de neissènço

Sian coume la sau de la terro
Bon coume lou bon pan
Dre coume la brouqueto
Bèu coume ta maire, moun Rèi !
Sian coume la sau de la terro.
Clafi d'espèr coume l'iòu
Bon coume lou bon pan
Gus, mai countènt. Prouvençau
Semblable à-n-aquelo terro de Prouvènço
Que voudriéu mescla i brigo dis àvi
Pèr t'apara e t'assabenta.

Sur une proposition de Martine, et traduit en provençal par le groupe.

Lou marit estiéu !
D'auvàri emé mi bèsti...


Lou plantié de la tartugo. (Ate segound)

L'estiéu passa, à la debuto de Juliet, ma tartugo Frago s'èro enfugido de soun pargue. Trege jour après, uno vesino la troubè dins soun jardin, e aguère plus qu'à l'ana querre.
Despièi, se tenié tranquile emé si sorre. Aniue, tóuti li quatre s'anavon jaire dins la paio de sa cabaneto. Tout anavo charmant. E pièi venguè mai l'estiéu, e Frago qu'avié coume d'abitudo entarra sis iòu, se boutè mai en tèsto de countunia soun viage coumença l'an passa.
Lou dès d'Avoust, eisatamen, quouro anère à jour fali pèr lis embarra dins sa cabaneto, n'en coumtère que très ; très tartugo, e ges de « Frago ». Cerco que cercaras, ai furna dins tout lou jardin e lis enviroun, avisa mi vesin, mai de bado...L'endeman ai recoumença mi recerco, e tambèn li jour qu'an segui. Aqueste cop, sabe que la trouvarai plus amor que li tartugo s'entournon jamai au siéu ; filon toujour dre davans. Acò m'a fa peno, despiè d'annado que me n'óucupave, mai pèr m'assoula me dise que belèu quaucun l'a troubado e istalado dins soun jardin. Quau saup ?


Lou catoun negre

Lou jour que Frago despareiguè, de vèspre, moun pichot cat negre, Cachou, revenguè pas à l'oustau. Me siéu di : deman de matin sara mai aqui ; l'a deja fa, lou plantié pèr la niue, fai fres, li cat amon de cassa de niue à-n-aquelo sesoun. Mai l'endeman, ges de Cachou ; alor ai coumença de cerca lou cat emé la tartugo ; e se s'èron ana espaceja ensèn ?
Segur que pèr lou cat me fasiéu de marrit sang. E se s'èro fa embarra en quauque endré, dins un oustau que si gènt soun parti en vacanço ? Aurié lou tèms de peri de la fam e de la set.
Ai fa lou tour dóu quartié, demanda i gènt se l'avien vist. Res l'avié vist.
Au bout de dès jour, cresiéu plus de lou revèire, mai d'asard m'avancère vers uno prouprieta ounte i'a de chivau de courso ; e quouro pausère la questioun, l'ome me leissè pas fini ma fraso : « es aqui despièi aier, e l'anave bandi » m'acoumpagné jusqu'en ribo dóu canau, e aqui, entre li grandis erbo, dins uno gàbi, i'avié cachou qu'arpatejavo e miaulavo tant que poudié. S'èro embarra dins uno gàbi pèr aganta li gàrri-vibre ! Aguère plus qu'à l'aganta, lou bouta dins la veituro e nous entourna à l'oustau. Avié lou ruscle, pensas, dès jour qu'avié belèu gaire manja, e subre tout despièi la vèio qu'èro dins la gàbi. Iéu, ère talamen urouso de l'aguè retrouba, que n'en plourave. Mangè à se n'en faire peta li budèu, pièi s'endourmiguè sus mi geinoun, rassegura. Mai despièi, rintro souvènt à l'oustau dins la journado pèr crousteja quàuqui crouqueto e se faire caressa, e lou sèr es tras que countènt de rintra pèr manja, dourmi e rounrouneja sus li geinoun de si mèstre.


E la galino negro...
A la debuto de la calourasso, aviéu remarca que semblavo ges agué de voio : se pausavo de longo, manjavo pas, sa cresto èro palo. Quàuqui jour de tèms ié fasiéu manja de bescue bèn trempa em'un comto-gouto e ma fisto, se requinquè..Lou sèr, li bandissiéu dins lou jardin e fasié gau de li vèire tóuti dos cura lou sòu pèr destousca de verme, de cacalauson escoundu souto lis erbo. Avié recoubra la santa, s'èro mai messo à faire l'iòu.
Pièi à la debuto de Setèmbre, un jour m'avisère qu'èro mai pas trop gaiardo ; anère mai i'alesti dequé la nourri emé lou coumto-gouto, mai quouro revenguère, pecaire, èro morto !
L'autro galino, que se quitavon jamai, s'escalustrè quouro levère lou cadabro de la negro. Alor fauguè lèu ana n'en croumpa uno autro e espera la niue pèr lis embarra ensèn dins lou galinié.

Segur qu'aquélis auvàri, à regard de tóuti li malastre de l'estiéu, soun pas grand causo, mai m'an douna de soucit. Es pèr acò que pèr iéu,en mai de la calourasso que m'escagasso, fuguè un marrit estiéu !

Michello