samedi 9 octobre 2021

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°102: « À noste car ami desparèigu Alan » Setèmbre 2021

   


Pèr Martino, aquesto cansoun oucitano que se cantavo sus li camin de Sant Jaque e que se pòu escouta sus la telaragno : « Triste es lou cèu »


Triste es lou cèu, tristo es la tèrro
Siéu triste fin-qu’au founs dóu cor
Autour de iéu tout es misèri
Perque siéu tout triste coum’acò?
Siéu triste e fin-qu’au founs dóu còr.

Ounte vai l'aucèu, ounte vai l'abiho?
Ounte vai la lèbre dóu branat?
Ounte vai lou vènt quand se resviho?
Mai iéu noun sabe ount’ana
Pèr tant flouri siegue lou branat.

Vengue lou tèms de primavèro
Abriéu s’entournarà deman
Iéu qu'ai au còr doulour nouvello
Degun ai!las noun me vòu ama
Degun ai!las noun me vòu ama.


Triste est le ciel,
Triste est la terre,
Je suis triste jusqu'au fond du cœur,
Autour de moi, tout est misère,
Pourquoi suis-je aussi triste ?
Je suis triste jusqu'au fond du cœur.

Où va l'oiseau, où va l'abeille,
Où va le lièvre de la lande,
Où va le vent quand il s'éveille,
Mais moi, je ne sais où aller,
Pour aussi fleurie que soit la lande.

Vienne le temps du printemps,
Avril reviendra demain,
Moi qui ai au cœur douleur nouvelle,
Personne, hélas ne veut m'aimer,
Personne, hélas, ne veut m'aimer.

Michèu


Lou rescaufamen climati


Fai d'annado de tèms qu'ausèn dire que lou rescaufamen climati e tóuti li catastrofo que nous vai adurre soun ligado à l'ativeta umano : trop de veituro, d'avioun, de caufage, etc.

Sian respounsable de tóuti li malur que soun anouncia : li counglas e li nevié que foundon, li mar que soun nivèu vai mounta e nega lou païs, pièi la secaresso que vai faire mouri la vegetacioun e li bèsti, la calourasso que nous secara li mesoulo, basto, pèr l'umanita i'aura plus qu'à bada mouri...

Pèr pas empura lou mau, fau plus atuba de fiò, espargna l'aigo, plus se servi de veituro, e que sabe encaro !

Mai avèn óublida que de toustèms i'a'gu de pountannado de secaresso, e meme pièje qu'aquéli qu'avèn viscu aquéli darriéris annado. D'eisèmple, en1718, aurié fa 700 000 mort !

L'istourian Enmanuèl Leroy-Ladurie a publica en 1967 : «  Istòri dóu climat despièi l'an milo »

Un journau anglès publiquè tambèn lou 17 de Juliet 1852 aquéli dato :

En 1132, en Alsaço, li sorgo s'agoutèron e li riéu se sequèron. Lou Ren poudié se travessa d'à pèd.

En 1152, la calour èro talamen intènso que se poudié faire couire d'iòu dins la sablo.

En 1160, à la batèsto de Bela , en Oungrìo, un fube de sourdat defuntèron de la calourasso.

En 1276 e 1277, en Franço, li recordo de civado e de segue fuguèron toutalamen aneientado pèr la calour.

En 1303 e 1304, la Sèino , la Lèiro e lou Ren se poudien travessa d'à pèd.

En 1393 e 1394, un fube de bèsti defuntèron e li recordo fuguèron aneientido à l'encauso de la calour.

En 1538, 1539, 1540, e 1541, li ribiero d'Éuropo èron completamen agoutado.

En 1556, i'aguè la secaresso dins touto   l'Éuropo .

En 1615 e 1616, i'aguè la caniculo en Franço, Itàli e Païs -Bas.

En 1646 i'aguè 56 jour de caniculo à-de-rèng en Éuropo

Li mémis evenimen se reprouduguèron au siècle 18èn.

En 1718, i'aguè ges de plueio d'Abriéu enjusqu'en Óutobre. Li recordo fuguèron cremado, li ribiero agoutado e à Paris, lou prefèt faguè barra li tiàtre à l'encauso di temperaturo trop auto ( faguè 45 ° à Paris!) Dins li jardin arrousa lis aubre flouriguèron dous cop dins la meme sesoun.

En 1723 e 1724, li temperaturo èron estrèmo.

En 1746, l'estiéu fuguè particulieramen caud e se ; li recordo fuguèron calcinado, i'aguè ges de plueio mant un mes de tèms.

En 1748, 1754, 1760, 1767, 1778, lis estiéu fuguèron mai tras  que caud.

En 1811, l'annado de la coumeto, l'estiéu fuguè caudas e lou vin eicelènt, meme à Suresnes !

En 1818, li tiàtre parisen reston barra un mes de tèms à l'encauso de la calourasso qu'ajougnè 35 °.

En 1830, li 27, 28 e 29 Juliet faguè 36 °.

En 1835, la Sèino èro quasimen agoutado.

En 1850, dóu tèms de la segoundo epidemìo de coulera, faguè 34 °.


E pamens ! I'avié ges de moutur à esplousioun avans 1856, adounc ges de veituro, d'avioun, de porto-countenèire, ges d'usino o de caufage au mazout, etc. et mau-grat acò i'a'gu de caniculo piro qu'aquéli de 2003 o de 2019...

Alor, aquéli pountannado de calourasso, sarien-ti pas simplamen de fenoumèno cicli ?



                                                                          Michello


E vaqui, l'estiéu a passa...


Mai quet estrange estiéu !

A fa caud, pièi mens caud, pièi encaro tras que caud, e à de rèng... E aquéu gusas de mistrau nous aura pas espargna.

Lou fiò a crema à pau près 7000 eitaro de bos e fourèst dins lou despartamen dóu Var, e acò a dura uno semano de tèms ; dos



 persouno soun morto dins soun oustau ; an pas pouscu s'enana, lou fiò èro tout à l'entour. La mita de la reservo naturalo de la Santo Baumo es estado engoulido pèr lou fiò, emé sis espèci proutegido, fauno e floro eicepciounalo ; ei lou relarg di tartugo d'Erman, aquéli nimai an pas pouscu s'escapa.



Au nostre, dins li Dentello de Mount-Mirai, 250 eitaro an crema. Dison qu'acò ei souvènt prouvouca pèr d'ùni que jiton si megot de cigaleto que soun pas coumpletamen amoussa, o encaro d'autre que garçon lou fiò voulountarimen. N'i'a un que de barrulaire an sousprès que venié de garça lou fiò à-n-uno ribo ; an lèu souna li gendarmo. Aquéu belèu que pagara pèr lis autre.



Aquest estiéu, tóuti se plagnon di pougneduro di mouissau ; sèmblo que n'i'a'gu mai que d'abitudo, d'aquéli pichot mouissau negre que lis entendes pas zounzouna mai qu'an lèu fa de te devouri.

Autre flèu, es aquéu gusas de Couvide que nous aura pas leissa passa l'estiéu tranquile. En mai d'acò, lou gouvèr que dis blanc un jour e negre l'endeman e que fan tout pèr vous coustregne d'ana vous faire vacina, rèn lis arrèsto ; enfuscon li gènt lis un contro lis autre ; sabe pas mounte anan !

Zóu, parlen d'aurre, que siéu en trin de m'encagna touto souleto....

« I'a ges de marrit tèms que noun passo... »

Ai legi sus la telaragno l'istòri d'un chin que si mèstre avien perdu, estènt en vacanço en Savoio. L'an espera, cerca, mai de bado..E quàuqui jour pus tard, un vesin ié mando uno telefounado pèr ié dire que soun chin lis esperavo davans soun oustau, dins lou Gard. Avié fa 380 kiloumètre !

Pèr lou moumen, aquest estiéu avèn agu quàuqui pichòti plueio qu'an fa de bèn ; avèn pas tant pati de la secaresso que lis àutris estiéu. Mai es en Alemagno e en Bèugico qu'an agu d'inoundacioun espetaclouso emé de coulado de terro qu'an tout empourta sus soun passage ; un desastre.





Lou fiò e l'aigo : vaqui dos malemparado que nous menaçon tóuti e que se n'en pòu gaire apara.

Pichot malur pèr iéu, ma galino Gigi a defunta. Quet tristun ! Aquelo galino èro pas coume lis autre ; amavo mies la coumpanié dis ome que dis àutri galino. Nous manjavo dins la man, rintravo dins l'oustau pèr nous segui, que siegue pèr la porto o pèr la fenèstro.




Li bèsti an tambèn si pichòti misèro : un de mi cat ei revengu un matin en panardejant ; ai lèu vist qu'èro sa pauto de darrié dóu coustat dre que ié fasié mau ; l'ai mena encò dóu veterinàri que l'a bèn eisamina : ges de mourdeduro coume lou cresiéu, simplamen d'artròsi. Coume iéu, l'artròsi dóu geinoui dre ! I'ai douna de remèdi quàuqui jour pièi i'ai croumpa de crouqueto especialo pèr facilita la moubileta ; e coumenço d'ana mies ; crese que iéu tambèn vau manja d'aquéli crouqueto ; se fan de bèn au cat, podon pas me faire de mau !



Michello


...Óublidas pas tambèn de counsulta noste blog sus la telaragno ; n’en vaqui l’adrèisso : http://www.blogdemagrand.blogspot.fr


Idèio de presènt: « lou cascavèu » rouman istouri en francès e prouvençau que poudès demanda à l’assouciacioun « Lou Pont de garanço ». 



samedi 4 septembre 2021

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°101: « Sian en pleno reviscoulado! » Jun 2021



Au fiéu de l’aigo



Las d’èstre counfina, tre lis autourisacioun assegurado, avèn pres, ma femo e iéu, noste tandem coucha pèr parti sus li vio verdo à la descuberto de noste tant poulit païs.

Li sacocho e la remorco cargado e acroucado à noste velò, sian parti long dóu Rose sus la « Via Rhona ». la toco finalo èro d’ajougne lou la dóu Bourget e fin-finalo lou d’Annecy.

La proumiero estapo nous menè à Pont Sant Esperit amé soun pont que n’en finis pas d’encamba lou Rose. Pèr acò, avèn travessa lou celebre vignarès de Castèu Nòu dóu Papo, amé si colo de femo e d’ome que desmaiencavon li vigno : travai alassant mai indispensable. Sian arriba à la fin dóu tantost ; lou sèr, i’aguè un pau d’animacioun dins la vilo pèr festeja la duberturo di restaurant.

Long dóu Rose, à la sousto de la circulacioun, avèn lou lendeman, pouscu ajougne Lou Pouzin. A miejour, avèn rescountra un ome e sa femo de l’Islo de la Reunioun. Èron parti en avioun dusqu’à Gibraltar, pèr travessa à velò touto l’Espagno. Countuniavon sou viage dusqu’à Lille pèr ié retrouba si drole.




Après lou Rose, vaqui l’Isèro que la vio verdo seguis dusqu’à Grenoble. Avèn dourmi dins uno couchado en pleno campagno dóu coustat de Castèu Nòu sus Isèro. En plen repaus à la sousto d’un tihóu, veguerian alor arriba uno veituro amé un couple e uno persouno ajado. N’an sourti de causo : fuguerian forço tafura. I’avié un pargue gounflable, de couissin, de cuberto coulourado, de titèio e n’en passe. Fin finalo, chascun prenguè dins la veituro un pichot chin, pas mai gros qu’un cat e lou despausè amé forço precaucioun e afeicioun dins lou pargue.

L’estapo seguento nous menè dusqu’à Grenoble pèr un camin de verduro dintre de camp de nouguié. Apara de touto circulacioun, l’estapo fuguè facilo ; tournèron trouba Grenoble e sa plaço Grenette, coumoulo de jouine.

Lendeman, avèn segui lou mountagnage de la Chartrouso pèr fin-finalo trouba noste couchage au pèd de la dènt de Crolle. Pousquerian alor aluca li noumbrous parapentiste que viroulejon de longo en proufichant di courrènt mountant.

L’estapo seguènto nous menè au la dóu Bourget en passant pèr Chambery. Z’Ais li Ban nous aculiguè lou sèr. L’oustalarié qu’avien causi èron dins soun centre : Pèr l’ajougne, falié prene une carriereto estrecho amé d’escalié. Lou gentun de soun oste nous rassegurè ; Nous douné tambèn l’adreisso d’un restaurant pèr lou sèr.

Pèr ajougne lou la d’Annecy, nous indiquè uno routo que countournavo la mountagnado. Fuguerian tenta, mai lou regreterian : i’aguè sus aquelo routo forço veituro e camioun. Uno errour de dirèicioun nous faguè meme prene tout près d’Annecy uno pourcioun de routo forabandido i velò; fuguerian pas fièr e forço bourroula. Descubriguerian alor Annecy , poulido vilo au bord de soun la.

La recoumpènso de nostis esfors èro au bout de 500km de pedalage, davans nòstis iue .

La darriero estapo nous permeteguè d’ajougne Sant Jan de Maurieno ounte nosto veituro nous esperavo.

Me remembre aro la rescontre à Chambery d’un ome forço intriga pèr noste atalage : nous aprenguè que fasié èu-tambèn de biciéucleto e qu’avié fa plusiour fes lou Mont Ventour e que s’aprestavo à parti pèr uno autro escourregudo.

De retour à Vedeno pensan adeja à l’escourregudo seguento !


                                                                    Michèu




                 La crounico dóu descounfinamen


Nous vaqui tourna mai desencacalausa, desentoupina, descounfina.... Osco !


La vido reprèn pau à cha pau. I terrasso di cafè li gènt an l'èr urous ; li magasin soun dubert, e de fes que i'a se vèi uno renguièro de gènt qu'espèron pèr pousqué rintra. Fau respeta la jaujo, valènt à dire : pas tóuti en meme tèms....qu'aquéu gusas de couvid es encaro aqui que varaio....

E d'aquéu tèms, is Estat Uni, i'a de gènt vacina qu'aganton lou couvide, e n'i'a meme que n'en moron... Alor, dequé se passo ? Perdequé tout acò ?

Sian pa'ncaro sourti dóu fangas...

Pèr parla d'aurre, tout aro ai vist uno de mi tartugo faire sis iòu ; acò duro proun de tèms : coumenço pèr chausi un rode, ounte de segur la terro es pas trop duro, e la cavo emé si pauto de darrié qu'an tres arpo ; se la terro ei trop seco, i'escampo sis ourino pèr fin de la pousqué cava. E cavo que cavaras, fai uno meno de pichot pous de cinq à dès centimètre de founs, pièi se ié bouto dessus e quicho tant que pòu pèr faire sourti sis iòu ; pèr mies quicha, rintro la tèsto dins la carabesso ; l'iòu ei bèn blanc, un pau mai gros qu'uno óulivo. N'a fa cinq, à de rèng, pièi quouro saup qu'a fini, se bouto mai à l'obro pèr tapa lou trau :toujour emé si pauto de darrié rasclo lou sòu tout à l'entour dóu pous e mando la terro dins lou trau en la quichant bèn emé si pauto ; acò duro encaro un brave moumen, e quouro a feni, se vèi quasimen plus rèn, alor s'en vai à sis afaire.



Pèr vuei, avien anouncia de pluieio, mai lou cèu ei tout blu, me demande se l'an pas pantaiado...Faudra arrousa, que coumenço de faire un pau caud, ei pas lou moumen de tout leissa seca.

Sabe pas ço que se passo, mi roso , li que soun margaiado de rouge founsa et de blanc, soun rousigado avans meme d'èstre coumpletamen espandido. Un tavan ?

Un ami m'a manda un tros de journau qu'esplico qu'es à coumta de 1956 que fuguè decida de plus faire bèure d'alcol is enfant à l'escolo ! Aquéu mouvamen igieniste arribè dis Estat-Uni d'Americo e la Franço se n'ispirè ( decisioun de l'Acadèmi de Medecino dóu 7 Febrié de 1956); se ramentan tóuti l'episòdi dóu got de la que chasqu'enfant se vesié óufri à l'escolo, bono-di Moussu Mendès-France qu'èro proumié Menistre. Avien ramplaça lou vin pèr de la..


.


Dins lou journau, la semano passado : lou voulur s'èro endourmi au pèd dóu lié d'uno jouino femo, e ço que destressounè aquelo persouno, es que lou voulur rounflavo fort ; alor sourtiguè de soun apartamen, e dins lou courredou descurbiguè de saco emé d'afaire siéuno que lou voulur avié prepara pèr lis empourta, soulamen, coume avié proun begu, la som l'agantè...E fuguè li gendarmo que lou derevihèron pèr lou mena à la gendarmarié s'esplica sus tout acò !

Mouralita : bèure o rauba, fau chausi !

Encaro is Estat Uni : un pescaire qu'acampavo de lingoumbau à trege mètre de founs fuguè engouli pèr uno baleno !

Pèr chanço pèr éu, la baleno l'escupiguè gaire après, escap d'aquéu viage !

Acò vous ramento quaucarèn ?

Tout d'uno me soun vengudo en memòri li venturo de Pinouquiò....



Dimenche, èrian lou 13 de Jun, ai ausi uno cigalo pèr lou proumié cop de la sesoun, em'uno semano d'avanço sus lou calendié. Es verai que fai bèn caud, e qu'aquelo calourasso es arribado d'un cop.

Aièr, dins moun jardin, ai vist un fasme ; acò n'es uno d'estranjo bestiouleto ! Aquéu d'aqui semblavo tout bèu just uno busco seco e en mai d'acò boulegavo gaire.


A coumta de dimenche van leva lou «  curbo-fiò » e vuei èro plus oublija de s'empega lou masque sus la caro quouro sian deforo, Quet plasé de vèire sourrire li gènt pèr carriero ! Osco !

Belèu qu'es la debuto de la fin ?

Michello


Li planto que vouiajon.....


Li planto an toujour vouiaja ; autro-fes, de boutanisto saberu anavon dins de païs fourestié pèr esploura e adurre de nouvèlli planto qu'assajavon d'apaïsa au nostre. A l'ouro d'aro, emé lou desveloupamen dis escàmbi dóu negòci e tambèn li vouiage touristi, li planto vouiajon coume de passagié clandestin. Ei souvènt de grano que soun mesclado à de semènço o que se desplaçon acroucado i vèsti o encaro i penèu di veituro, dis avioun, di camioun, e que toumbon à l'asard. Mai tóuto reüssisson pas à greia, o se i'arribon, à s'apaïsa...

Demié tóuti li planto que crèisson au nostre ( dins tout noste païs) i'aurié à quaucarèn proche milo cinq cènt planto qu'aurien estado introuducho, que siegue voulountarimen o noun, e n'i'a soulamen un pèr cènt, d'aquélis espèci qu'an pouscu s'apaïsa. Mai lou proublèmo ei que souvènt aquélis espèci an lèu fa de se revela envahissènto e de veni destourba lis ecousistèmo en plaço.

Vaqui quàuquis eisèmple :


L'ambrousìo ! N'avés tóuti entendu parla bord que s'estènt revelado dangeirouso pèr la santa, lou gouvèr an estigança un prougramo d'enfourmacioun e de derrabage. Èro arribado un proumié cop au siècle 19èn, de grano mesclado à d'àutri grano de semenço, pièi au siècle 20èn, dóu tèms di dos guerro, mesclado au manja di chivau de la cavalarié Americano. Aqui, aguè lèu fa de s'espandi , e coume afeciouno li rode fres, s'es instalado subre-tout long de la Valèio dóu Rose, mai perèu pau à cha pau dins tout lou païs, dins lis ermas, l'orle di champ, li culturo. (li viro-soulèu).

Chasco planto proudus un fube de pichòti grano que soun espandido pèr lou vènt, li bèsti, la terro que se carrejo d'un coustat à l'autre, e tambèn pèr d'àutri biais. Acò costo uno fourtuno à la soucieta.

Mai leva de l'ambrousìo que se n'en parlo forço, i'a un fube d'àutri planto que se soun istalado e que soun vengudo envahissènto, coume de planto eigassièro que li gènt croumpon pèr l'adournamen de si bacin o de sis aquarion, pièi que li jiton dins la naturo ounte van envahi lis estang, li rode ounte i'a d'aigo dourmènto.

la jacinto d'aigo

la jussìo

N'i'a uno, tambèn, uno planto escalarello que fai de poulidi flour roso, qu'ei vendudo pèr l'adournamen dis autin e pèr oumbreja di terrasso e que de sgur s'es escapado di jardin pèr s'espandi subre tout en ribo dis aigo ounte escalo is aubre e lis estoufo. Es pèr acò qu'es estado subre-noumado : lou bourrèu dis aubre .



Basto ! Poudriéu vous n'en counta coume acò jusquo à deman...

S'acò vous agrado, poudrés veni vèire l'espousicioun d'aquéli planto le dimenche 3 d'Óutobre au castèu de la Capello, dins lou pargue de l'Arbousièro à Castèu Nòu de Gadagno.

Michello


..




mardi 31 août 2021

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°100: « La bèuta de la naturo nous fai gau! » Mai 2021

 

Longo-mai !

Lou journalet dóu Pont de Garanço festejo soun centen numero sènso deguno frounsiduro !

Au fiéu de l'aigo


Se n'en parlo ges à l 'escolo ; nòstis escoulan n'en counèisson belèu pas lou noum ; soun saberu sus li grand flume de noste païs mai ignourènt sus li poulidi ribiero que serpentejon encò nostre.

Vuei, vous vau dounc parla d'uno dintr'èli que ié dison la Nesco : Soun noum vendrié d'uno divineta roumano, Aniesca, representado souto la formo d'uno femo pourtarello d'aigo e d'espigo de blad, simboulisant la vido, la richesso e l'aboundànço. Soun estatuo es vesiblo à Mouniéu sus soun relarg. N'i'a qu'afourtisson que vendrié dóu gre « anescuasa » perqué, dins si jour de deliranço, empourtavo tout sus soun passage.




Tout au long de soun cous, es uno veio de verduro que se pòu divisa en tres partido :


*la de sa sorgo dusco à Mouniéu

*la de si Gorgo

*la de Metamis dusco à soun rescontre amé la Sorgo de Veleroun.


La Nesco de sa sorgo dusco à Mouniéu



Aquesto partido de soun cous fai dins li 10 km ; la Nesco pren sa sorgo au pèd dóu vilage d'Aurèu, proche de Saut, à 750 m d'autitudo.

I'a en realita dos sorgo : l'uno au Castèu de Coudray e l'autro tout-procho que i'avié autre-tèms uno estacioun termalo roumano. Aquéli dous fielat d'aigo alimenton alor un laquet.

Ansin coumenço lou viage de soun aigo que serpentejo dintre li camp de lavando souto uno vouto de verduro.

Dins aquesto partido, 22 moulin pousavon dins lou tèms soun aigo pèr moulina l'espèuto.

Après Saut, soun aigo alimento alor un lau au pèd dóu vilage de Mouniéu qu'es aro devengu un cèntre de lesi.


La Nesco e si gorgo :

Partènt d'aqui, la Nesco dintro dins sa partido la mai espetaclouso ; au fiéu dóu tèms, a cava uno meravihouso gorgo. Pèr endré, la roco s'enarco d 'au mens 400m d'aut ; lou rode lou mai sousprenent es l'amiradou fàci lou Roucas dóu Cire. Touto la bèuta dóu liò fuguè lausa pèr F. Mistral dins soun obro de « Calendau » :


« Aquelo Nesco s'encafourno

dins uno coumbo arèbro e sourno,

E vèn, pièi un moumen que la roco subran

S'enarco amount qu'es pas de dire...

Vous parle dóu Roucas dóu Cire :

Ni cat, ni cabro, ni satire,

N'en responde segur, jamai l'escalaran. »


Aquéli gorgo aculiguèron dempièi 60000 an si proumiés abitant. De cavage fuguèron entrepres e an mountra la presènço de l'ome de Neandertal ; vivien dins li noumbròusi baumo tout de long de soun lié. Uno capelo fuguè pièi bastido souto la roco e long-tèms un roumavage fuguè ourganisa e segui pèr un fum de mounde.

Soun aigo finis alor pèr desparèisse : uno partido aparèis tournamai à la sourtido di gorgo devers Metamis ; l'autro partido s'en vai rejougne misteriousamen lis aigo de la Font de Vaucluso.

Poudèn èstre forço estouna qu'un tau pichot fielat d'aigo siegue à l'óurigino d'aquéli gorgo longo de 30km.


La fin dóu viage :



Serpentejo aro dintre li camp d'agroufioun e de vigno. Lèisso Metamis, pèr trouba Blauva, Malemort de la Coumtat , Venasco, Lou Bausset, Sant Deidié. Avans de saluda Perno li Font, crouso lou Canau de Carpentras que l'encambo sènso vergougno. Perno ié fai pièi la fèsto : Sis aigo coulo au pèd de la poulido Porto Nosto Damo e de sa Capeleto. Lèisso alor à regrèt la vilo pèr travessa dins un darrié envans de camp de meloun vo d'aspergo pèr fin-finalo se jita pas liuen dóu pont Capelly à Alten, dins la Sorgo de Veleroun. Ensèn van alor ajougne l'óuvezo dóu coustat de Bedarrido. Aura degu faire 27km pèr acaba soun viage à travès la Vaucluso.

Tout au long de soun viage, a trouba l'ajudo de quàuquis riéu que soun la Croc (26,1km), la Combe Dembarde (7,8km), la Rieu (6,2km) e la Riaille. Se ié poudrié apoundre d'àutri rajeirou pèr n'en coumpleta la tiero.

Aquelo ribiero es pas toujour un riéu tranquile. Perno n'en gardo lou souveni de si rouncado : la mai recènto es la de 2019.

Fau eilas ! signala qu'aquelo ribiero es pèr quàuqui marrit fenat lou mejan de se descarga de sis escoubiho. Pèr lucha contro aquel flèu que retrouban de pertout, uno assouciacioun s'es creado à Perno pèr neteja li ribo de nosto caro Nesco : « La Nesque, rivière propre » engimbro dempièi mai de 10 an lou netejage de soun cous e n'en sian tras que fièr e recouneissènt.

Pèr acaba, poudès tambèn regarda sus la telaragno un pichot repourtage d'uno vinteno de minuto que ié dison «  La Nesque, rivière fantastique ».

Coume Aubanèu dins soun pouemo « La Venus d'Arle », poudrès alor dire :


« Oh ! Sènso la bèuta de-que sarié lou mounde,

Luse tout ço qu'es bèu, tout ço qu'es laid s'escounde ! »


Michèu

La crounico dóu tèms dóu Courounavirus


Enfin la plueio !

Nous l'avien proumesso, es enfin arribado pèr aquelo darriero semano d'Abriéu, e n'a toumba, crese, dins uno semano tout ço qu'avian pas agu despièi aquéli dous darrié mes.

Aro sian quite !

Dóu cop, la vegetacioun a fa un crèis qu'es pas de dire ; lis aubre qu'èron un pau tardié pèr desplega si fueio se soun despacha de lis espandi ; li glaujo flourisson à bèl eime, li roso tambèn desplegon si courolo, s'espoumpisson e se perfumon pèr nous enebria. Vuei, proumié jour de Mai, a plóugu tout lou sanclame dóu jour , e sus lou cop de sièis o sèt ouro de vèspre un pichot ventoulet s'ei mes à boufa, la plueio a cala, e belèu que la journado s'acabara em'un rai de soulèu pèr nous faire lingueto.

Li plumachié soun tambèn flouri ; s'avès pas planta vòsti tartifle, ei lou moumen ! Ai alesti li plantun de poumo d'amour, de cougourdeto, merinjano, pebroun, bledo, mai li metrai au jardin quouro li sant de glaço saran passa, valènt à dire après lou 13 de Mai ; voudriéu pas li degaia en estènt trop pressado. .

Lou gouvèr a proumés de nous desencacalausa bèn-lèu, mai la pandemìo ei pas acabado, lou moustras de couvide es encaro aqui que varaio.

La « fèsto dóu  travai »es estado bèn arrousado, mai acò a pas empacha li manifestacioun poulitico e li garrouio. Sabe pas se li marchand de flour an pouscu vèndre si bouquetoun de muguet, mai à Nantes ( que ié fasié à pau pres bèu tèms), mou felen Benezet, emé dous de si coumpan n'an vendu 350 brout !


Em'aquelo bono plueio, la vegetacioun es en aio ; chasque jour vese de chanjamen dins lou jardin ; lou cabrifuei alargo de lòngui tijo qu'assajo d'enviròuta ounte que siegue ; fau pas resta à coustat senoun vous arrapon coume la vigno arrapè lou roussignòu dins lou pouèmo de Mistral.

Li merle siblon à noun plus dóu matin jusqu'à jour fali, e merle e merlato soun de longo à sautourleja dins lou jardin en bousco de mangiho pèr abari si pichot. I'a tambèn un parèu de tourtouro que nison aperaqui e venon au galinié manja li grano de viro-soulèu. Li sarraié se soun esfournia, vese plus lou parèu ana-veni pèr apastura la nisado.

Queto plueio avèn mai agu despièi dous jour ! ( li 10 e 11 de Mai) n'a toumba, d'aigo, à bro, à ferra, e crese qu'ei pas feni. Me demande s'ei pas la plueio d'Abriéu qu'a espera Mai pèr toumba ; nourmalamen plòu en Abriéu e se dis : « Abriéu ei de trento ; se n'en plòuvié 31, farié de mau en degun » E a talamen plóugu qu'en Avignoun , lou Rose ei sourti de soun lié !

Après dous jour de tèms siau, la meteo anouncio de plueio :

« En Mai, pichoto plueio

Degun enueio », alor que d'àutri ison : « Au mes de Mai

Fau que plóugue jamai. »


Michello


Lou mes de Mai, un mes de fèsto !


Lou prouvèrbi dis : « En Mai, fai ço que te plais....mai te marides pas ! »

Se dis encaro : de Mai jusqu'au 28, l'ivèr ei pas cue », ço que vòu dire que mau-grat que lou tèms siegue siau e caud, sian pas à l'abri d'un cop de fre ; e poudrié èstre la memo causo pèr lis amour...

Mai es un mes troumpaire !

Autro-fes se festejavo « lou Mai » ; li jouvènt penjavon un bouquetoun à la porto de la chato que desiravon, mai pas qunte bouquet que siegue ; se chausissié segound la reputacioun de la chato ; d'eisèmple : aubespin : siés graciouso e t'ame, l'agrenas : meichanto, la vióuleto : siéu en doutanço de ta vertu, roumanin : m'as abandouna, ourtigo : siéu segur d'èstre troumpa, branco de figuiero : chato fierouso, lausié : risques de te seca sus plaço, sambuquié : feinianto ; de cop que i'a, anavon jusqu'à penja la « panoucho », valènt à dire un pataioun sale acrouca à-n-un bastoun, acò pèr li chato que fasien lou bounur dis autre. Se capitavo quàuqui fes que dous jouvènt venien davans lou meme oustau, e acò fenissié en garrouio. D'àutri cop encaro, lou paire èro en doutanço de la reputacioun de sa chato, alor anavo avans elo vèire lou Mai penja à la porto, e de fes que i'a, lou chanjavo pèr pas ié faire de peno.



Autro-fes se fasié tambèn li Rouguesoun, li tres jour avans lou dijòu de l'Ascencioun : li gènt e lou capelan anavon en proucessioun dins lou campèstre pèr atira la benedicioun dóu cèu sus li champ e escounjura lou marrit tèms. Se disié : «  Fan lou tour di Rouguesoun », à coumta dóu 25 d'Abriéu, la Sant Marc o Marquet, un di cavalié de la fre ; chasque jour anavon dins un rode nouvèu dóu terraire. Aquelo pratico fuguè istituïdo pèr Sant Mamert, avesque de Vièno au siècle cinquèn ; s'atrobo qu'aquèu sant ei lou proumié di « sant de glaço ». Aquéu jour, lou prèire aguènt benesi li champ, li chato culissien de planto verturiouso pèr sougna tout l'an gènt e bèsti di plago e di malautié. A l'ouro d'aro, li gènt an pas tant la fe, ço que fai qu'aquéli pratico se soun quasimen perdudo e li gènt sabon plus escouta lis ancian e respeta la naturo.

Lou proumié de Mai es encaro lou jour d'óufri lou muguet »porto-bonur ». Aquelo flour graciouso e redoulènto simbouliso la pureta, la joio, la discrecioun ; ei lou signau de la primo revengudo, l'aboudànci de la naturo.

La coustumo d'óufri de muguet «  porto bonur »lou proumié de Mai nous vèn de liuen.

Catarino de Medicis anavo emé soun drole Carle lou Nouven rescountra Nostradamus à Seloun de Prouvènço. Faguèron pauseto dins lou Tricastin e Catarino carguè un de si chivalié de Sant Pau di Tres Castèu d'adurre un message i Borghese in Itàli. Un an après lou chivalié s'entournè au castèu, e avans d'arriba, travessè un bos clafi de muguet. N'en culiguè de brassado qu'óufriguè au jouine Rèi. Lou Rèi, ravi d'aquéu presènt redoulènt óufriguè un brout de muguet à chasque persouno de sa court en disènt : «  que siegue ansin chasqu'an. ».

Lou muguet ( Convallaria majalis)  es uno planto óuriginàri dóu Japoun que fuguè aducho en Franço à l'age mejan.: lis ancian l'avien bateja « pichoto muso »bono-di soun perfum enebriant ; à l'age mejan, lis abouticàri lou noumavon « lilium convallium », ço que belèu ispirè Balzac pèr soun ufanous «  ile dins la valèio ». Lou muguet es uno planto pouisouno mai emplegado dins la farmacoupèio e tambèn dins la parfumarié.

Despièi 1889 lou muguet es assoucia à la fèsto dóu travai.

Lou 1er de Mai de 1886, à Chicago, lis oubrié óutenon la journado de vuech ouro bono-di l'ajudo di sendicat, mai un afrountamen emé la pouliço entrinè la mort de mant uno persouno.



Quàuquis annado après, en Éuropo li sendicat istituïsson la «  journado internaciounalo di travaiaire » qu'ei devengudo «  la fèsto dóu travai ». Is Estat Uni d'Americo, lou counflit nasquè en 1884 ; li sendicat s'èron douna dous an pèr impausa i patroun la limitacioun de la durado de travai journadié à vuech ouro.


Lou 1er de Mai de 1886 un grand noumbre d'oubrié óutenon satisfacioun, mai d'autre ( à pau pres 340 000) dèvon se bouta en grèvo pèr faire plega li patroun. Lou 3 de Mai, uno manifestacioun fara tres mort demié li grevisto de la Soucieta Mac Cormick Harvester à Chicago. L'endeman, i'aguè uno marcho de proutestacioun , e uno boumbo petè e faguè quinge mort demié la pouliço. Cinq anarchisto saran pendu mau-grat de provo mau-seguro.

Tres an après aquélis evenimen, à Paris, un coungrès s'acampo pèr decida de redurre la journado de travai à vuech ouro. Lou 1er de Mai de 1890, lis oubrié se bouton en grèvo e fan lou passo-carriero dins Paris.Chausiguèron alor la roso bartassiero coume simbole en souveni de Fabre d'Eglantine qu'avié istituï lou calendié republican ( e escri la cansoun : « il pleut, il pleut bergère » Tóutis aquéli countestacioun feniran pèr abouti e la journado de travai de vuech ouro sara finalamen adóutado en 1919 ; es à coumta d'aqui que lou 1er de Mai ei devengu lou jour de toúti li countèsto.

Mai es en Abrieu de 1914 que lou Marescau Petain istituïguè « La fèsto dóu travai e de la councòrdi soucialo » e chausiguè lou muguet coume emblèmo.

Michello

...



dimanche 2 mai 2021

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°99: « Amé la reviscoulado de la naturo ! » Abriéu 2021

 

Lou teourèmo de Napoleoun





                                                



Napouleoun Bonaparte (1789-1821) avié uno meno de passioun pèr li matematico ; laisso soun noum à un teourèmo vuei famous que pamens es de tout segur pas d’éu. Se conto que Napoleoun amavo s’assourbi dins de proublemo de geoumetrìo la vèio di gràndi bataio.

Napouleoun fuguè l’ami dóu matematician Gaspar Monge (1746-1818) que l’acoumpagnè dins soun espedicioun en Egito.



Lou teourèmo de Napouleoun :



Dessinèn un triangle quau que siegue, pièi esteriouramen, bastissèn tres triangle equilaterau, es à dire aguènt li tres cousta egau, ABM, BCN e ACP coume l’indico la figuro seguènto.

Alor, se G, H e I designon li centre de gravita d’aquéli triangle (interseicioun di mediano dóu triangle), lou triangle GHI es un triangle equilaterau, es à dire que si cousta soun tóutis egau.

                           



Lou papet a tant de gàubi que farié d’iue à-n-uno cato borgno !

Vaqui la responso au proublème dóu journalet 98

Pèr óuteni 1 litre d’aigo, vaqui coume se ié prèn lou Papet:

Empleno la boutiho de 3 litre e la vuejo dins la boutiho de 5 litre. Empleno mai la boutiho de 3 litre e la vuejo dins la boutiho de 5 litre que countèn adeja 3 litre. Quouro es pleno, demoro dins la boutiho de 3 litre lou litre cerca.

Ensajas de trouba la responso pèr óuteni 2 litre.

Michèu

Devinolo

La maire de Mirèio a tres chatouno poulideto que noun sai. La proumiero ié dison Mario, la segoundo ié dison Mario-Jano e la tresènco M…. Ai oublida. Ajudas-me !


La se ; couneissès ?


Belèu vous cresès de saupre ço qu'es la se ; vous enganas.

Se sias jamai passa à Sant Martin de Crau un dès d'Avoust à tres ouro dóu tantost, poudès pas agué l'idèio de ço que pòu èstre. La se vertadiero, aquelo que vous baio l'empressioun d'avé manja de lano e de sèu pèr voste dina.Meme li vertadié prouvençau fan tout ço que podon pèr pas afrounta aquelo se dóu dès d'Avoust à tres ouro dóu tantost.

Es pèr acò qu'aquéu jour e à-n-aquelo ouro atroubarés degun pèr carriero à Sant Martin de Crau ; cadun penequejo ; es ço qu'an de mies à faire pèr lucha contro la se. Se dis que d'ùni dormon dins sa bagnadouiro.

Mai tout acò, de segur, Maurise Mitoun lou poudié pas saupre.

Avié quita Argenteuil emé sa «  dous chivau » aniue, e se pensavo d'arriba à Sausset-li-Pin ounte avié previst uno semano de vacanço, avans soulèu fali. S'èro arresta ni pèr quicha l'anchoio, ni pèr dina. Mai arriba à Sant Martin de Crau qu'èro tres ouro dóu tantost, la se l'agantè...Èro pamens quasimen arriba....




Mai un dès d'Avoust , meme un camèu dóu desert de Gobi sarié fourça de s'arresta pèr béure. Lou proumié cafè fuguè lou bon, e fuguè lou cafè «  de la dinamito » qu'aculiguè lou paure Mitoun, entre-seca coume un ambricot se.

Mai acò èro tout vist : degun au cafè de la dinamito. Èro sourne e tousc e li mousco ié tenien un chafaret d'infèr ; la calour ensuco pas li mousco ; au contro d'acò, lis escarrabiho. Lou Mitoun, asseda, ié semblavo que si labro s'èron estrechido mai au countàri, sa lengo avié tripla de voulume.

Un moumen creseguè que poudrié pas traire lou mendre son ; mai l'ome qu'es en dangié de creba de la se, trobo d'esperéu coume se póutira d'aqui ; d'uno voues pastouso mai ausiblo feniguè pèr manda :

-I'a quaucun ?

Mai res respondeguè à-n-aquéu bram angouissa. Mitoun se diguè qu'avié pas crida proun fort. Alor se boutè à ourla coume un que crido au secous.

-De béure, de béure !

De longo e interminàbli minuto s'escoulèron e Mitoun, aclapa, sentié soun sang bouli e s'esvapoura.Belèu sarié-ti mort de-bon, mai Emile pareiguè. Dire qu'èro de bono imour sarié pas entieramen counforme à la verita. Diguen meme qu'èro d'uno imour ahissablo.

La meridiano, pèr éu, èro lou meiour moumen de la journado, e venien de lou sourti de soun proumié som, aquéu ounte sias à perdre counsciènci e vous sèmblo qu'anas voula dins l'espàci deliéure dóu cousmos infini.

Mitoun recampè ço que ié restavo d'escupagno e reüssiguè à dire :

-De béure ! Que que siegue, mai glaça !

Emile, lou patroun dóu cafè, espeloufi e despeitrina se pastavo la caro e fasié crussi souto sa man, sa barbo de la semano. ( se barbejavo que lou dimenche e li jour coulènt) Encaro ennebla de la som, ié fauguè un moumenet pèr que li paraulo de Mitoun ajougnon si tarnavello.Alor diguè :

-Es pas poussible

Mitoun larguè un gingoulun de bèsti amalugado. Èro talamen pougnènt qu'Emile qu'èro un brave ome se diguè que falié se justifica :

-es pas de ma fauto... lou refrigeradou es en pano e l'eleitrician es en vacanço au Grau-dóu -Rèi.

Alor Mitoun sarrè sis iue e d'encaro un pau s'estavanissié. Soun istint de counservacioun fuguè pu fort e i'ispirè lou soulet remèdi que counvenié à soun cas adoulenti :

-De tè, diguè, de tè...

Vous l'ai di, Emile èro un ome sensible e courdiau. En mai d'acò, sa cabesso se remetié en marcho coume se dèu e lou sabian lèst à ajuda soun prouchan dins la mesuro de si poussibleta. Se vesié que la suplico de Mitoun lou metié dins un empés qu'es pas de dire.

-De tè, de tè, se diguè tout apensamenti, n'en tène pas...

Dins li cas desespera la creaturo oumenenco trobo toujour d'esperelo un vanc nouvèu, lou vanc de la desesperanço. Mitoun, avans de faire de-bon si darrié badai retroubè soun parla nourmau. E dins uno souleto emissioun de voues diguè vehementamen :

  • Mai enfin, i'a bèn de tè dins aquéu vilajoun de nàni !

Emile faguè coume s'avié pas remarca ço que i'avié de descourtés dins soun prepaus e s'acountentè de dire :

  • -N'i'a belèu encò de Madamo Menpenti, la gerènto dóu Casino. Mai m'estounarié forço ; lou tè, sabès, eici n'en vèn gaire.

Alor Mitoun sarrè lis iue e s'arrestè de lucha. Fuguè de segur acò que lou sauvè. Se pòu pas, meme un dès d'Avoust à Sant Martin de Crau sus lou cop de tres ouro dóu tantost leissa sènso assistanço uno persouno en dangié. Emile entre-durbiguè lou ridèu de perlo e pousquè pas escoundre un mouvamen en rèire. Semblavo que lou cèu èro de mercùri, e sus la routo lou quitran foundié en laco viscouso.

Emile soungè à sa fremo, à sis enfant e à la partido de beloto dóu vèspre, manquè de pouja arrié ; mai es uno bono pasto e bravamen afrountè la rajo dóu soulèu.

Deguè bèn èstre absènt un quart d'ouro de tèms ; quouro revenguè, èro quasimen en tant marrit estat que soun cliènt, mai i'avié de baudour dins sis iue.

-Avès de chanço, diguè : de tè, n'i'avié ges encò de Madamo Menpenti, nimai encò de Madamo Clamour, mai n'ai trouba encò de Madamo Venturi. Li paraulo d'Emile, Mitoun lis ausiguè, semblavon veni de tras que liuen, mai lis ausiguè, e l'esquisso d'un sourrire pareiguè sus si labro fendihado pèr la secaresso.

Esperè long-tèms...E subran la voues d'Emile ié pervenguè coume se venié d'uno autro planeto :

-Siéu entristesi disié la voues, ai fa ço qu'ai pouscu... Ai trouba de tè, ai trouba lou sucre, ai alesti la roundello de limoun... mai manque d'aigo caudo !


Tèste d'Ivan Audouard « Les contes de ma Provence »

Reviraduro de Michello



La crounico dóu tèms que passo.....

An II dóu courouna


Nous vaqui mai dins lou toupin, vole dire encacalausa, entoupina, counfina ; e lou moustras de Couvide ei toujour aqui que varaio e barrulo...

Après quàuqui jour de bèu tèms e meme de calour, nous vaqui mai tourna en ivèr. Adematin, 8 d'Abriéu, a meme jala : -1°. Li fueio de mis aubre soun tóuti rabinado ; aquest an, la frucho sara carivèndo ; e iéu me coungoustave d'avanço en regardant ma figuièro clafido de pichòti figo, mai aro sèmblon touto frounsido e negrasso, quet malastre, subre-tout pèr aquéli que vivon de si culturo.


En mai d'acò a fa un mistralas que jalavo e derrabavo tout.

La semano passado, i'a un gros batèu «  porto-countenèire » que s'ei garça de biais dins lou canau de Suez à l'encauso d'uno tempèsto de sablo. E degun poudié plus passa. Aquéu mastoudount pèso 220 000 touno, fai 59 mètre de large e 60 d'aut. Darrié éu i'avié 300 veissèu qu'esperavon pèr passa, e n'i'avié vounge que venien de Roumanìo e que carrejavon 130 000 móutoun.. Pàuri bèsti !


D'ùni batèu fuguèron óubliga de chanja de routo, passa pèr lou Cap de Bono Esperanço, ço que fai 9000 kiloumètre de mai. Fin finalo an feni pèr pousqué lou sourti d'aqui, mai pèr acò i'a faugu leva 30 000 mètre-cube de sablo e 13 remoucaire an reüssi à lou faire avança !


Dins lou journau ai tambèn legi i'a gaire d'acò que l'Assemblado Naciounalo a adóuta lou proujèt de lèi Molac, valènt à dire uno lèi pèr apara li lengo regiounalo. Acò poudrié èstre uno bono novo, mai lou proublèmo ei que mesclon lou prouvençau e l'óucitan. Sèmblo que counèisson que l'óucitan, alor que nosto lengo prouvençalo ei la souleto que se pòu enourgüi d'avé davera un prèmi Nobel ( en 1904, Frederi Mistral pèr soun cap-d'obro Mirèio). Dequé ié fau de mai pèr recounèisse que la lengo prouvençalo es uno lengo drudo, anciano, richo d'uno grando literaturo e qu'es amado dins forço païs fourestié ?

Ai après tambèn la despartido de Sèrgi Bec, un grand pouèto prouvençau countempouran que restavo dins lou relarg d'Ate ; èro un ome discrèt, d'uno grando sensibleta ; malautejavo despièi quàuquis annado.

Sian bèn au printèms : li niue soun encaro fresco e vuei avian un pichot ventoulet gaire caud. Mau-grat la frescour, la vegetacioun es en aio ; moun rousié «  grand siècle » espandis si bèlli flour redoulènto, li glaujo flourisson tambèn.


Sus uno planto ai vist uno moulounado d'aquéli pichòtis aragno, pas mai grosso qu'uno tèsto d'espinglo, soun acroucado à soun fiéu que vai li ajuda à s'aliuencha, balançado pèr lou vènt.


Poulit espetacle !

E d'aquéu tèms, lou gouvèr chifron coume nous van descounfina, desentoupina, desencacalausa...

Belèu qu'anan bèn-lèu pousqué sourti tranquilamen de nòstis oustau...qu saup !


Michello