dimanche 2 mai 2021

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°99: « Amé la reviscoulado de la naturo ! » Abriéu 2021

 

Lou teourèmo de Napoleoun





                                                



Napouleoun Bonaparte (1789-1821) avié uno meno de passioun pèr li matematico ; laisso soun noum à un teourèmo vuei famous que pamens es de tout segur pas d’éu. Se conto que Napoleoun amavo s’assourbi dins de proublemo de geoumetrìo la vèio di gràndi bataio.

Napouleoun fuguè l’ami dóu matematician Gaspar Monge (1746-1818) que l’acoumpagnè dins soun espedicioun en Egito.



Lou teourèmo de Napouleoun :



Dessinèn un triangle quau que siegue, pièi esteriouramen, bastissèn tres triangle equilaterau, es à dire aguènt li tres cousta egau, ABM, BCN e ACP coume l’indico la figuro seguènto.

Alor, se G, H e I designon li centre de gravita d’aquéli triangle (interseicioun di mediano dóu triangle), lou triangle GHI es un triangle equilaterau, es à dire que si cousta soun tóutis egau.

                           



Lou papet a tant de gàubi que farié d’iue à-n-uno cato borgno !

Vaqui la responso au proublème dóu journalet 98

Pèr óuteni 1 litre d’aigo, vaqui coume se ié prèn lou Papet:

Empleno la boutiho de 3 litre e la vuejo dins la boutiho de 5 litre. Empleno mai la boutiho de 3 litre e la vuejo dins la boutiho de 5 litre que countèn adeja 3 litre. Quouro es pleno, demoro dins la boutiho de 3 litre lou litre cerca.

Ensajas de trouba la responso pèr óuteni 2 litre.

Michèu

Devinolo

La maire de Mirèio a tres chatouno poulideto que noun sai. La proumiero ié dison Mario, la segoundo ié dison Mario-Jano e la tresènco M…. Ai oublida. Ajudas-me !


La se ; couneissès ?


Belèu vous cresès de saupre ço qu'es la se ; vous enganas.

Se sias jamai passa à Sant Martin de Crau un dès d'Avoust à tres ouro dóu tantost, poudès pas agué l'idèio de ço que pòu èstre. La se vertadiero, aquelo que vous baio l'empressioun d'avé manja de lano e de sèu pèr voste dina.Meme li vertadié prouvençau fan tout ço que podon pèr pas afrounta aquelo se dóu dès d'Avoust à tres ouro dóu tantost.

Es pèr acò qu'aquéu jour e à-n-aquelo ouro atroubarés degun pèr carriero à Sant Martin de Crau ; cadun penequejo ; es ço qu'an de mies à faire pèr lucha contro la se. Se dis que d'ùni dormon dins sa bagnadouiro.

Mai tout acò, de segur, Maurise Mitoun lou poudié pas saupre.

Avié quita Argenteuil emé sa «  dous chivau » aniue, e se pensavo d'arriba à Sausset-li-Pin ounte avié previst uno semano de vacanço, avans soulèu fali. S'èro arresta ni pèr quicha l'anchoio, ni pèr dina. Mai arriba à Sant Martin de Crau qu'èro tres ouro dóu tantost, la se l'agantè...Èro pamens quasimen arriba....




Mai un dès d'Avoust , meme un camèu dóu desert de Gobi sarié fourça de s'arresta pèr béure. Lou proumié cafè fuguè lou bon, e fuguè lou cafè «  de la dinamito » qu'aculiguè lou paure Mitoun, entre-seca coume un ambricot se.

Mai acò èro tout vist : degun au cafè de la dinamito. Èro sourne e tousc e li mousco ié tenien un chafaret d'infèr ; la calour ensuco pas li mousco ; au contro d'acò, lis escarrabiho. Lou Mitoun, asseda, ié semblavo que si labro s'èron estrechido mai au countàri, sa lengo avié tripla de voulume.

Un moumen creseguè que poudrié pas traire lou mendre son ; mai l'ome qu'es en dangié de creba de la se, trobo d'esperéu coume se póutira d'aqui ; d'uno voues pastouso mai ausiblo feniguè pèr manda :

-I'a quaucun ?

Mai res respondeguè à-n-aquéu bram angouissa. Mitoun se diguè qu'avié pas crida proun fort. Alor se boutè à ourla coume un que crido au secous.

-De béure, de béure !

De longo e interminàbli minuto s'escoulèron e Mitoun, aclapa, sentié soun sang bouli e s'esvapoura.Belèu sarié-ti mort de-bon, mai Emile pareiguè. Dire qu'èro de bono imour sarié pas entieramen counforme à la verita. Diguen meme qu'èro d'uno imour ahissablo.

La meridiano, pèr éu, èro lou meiour moumen de la journado, e venien de lou sourti de soun proumié som, aquéu ounte sias à perdre counsciènci e vous sèmblo qu'anas voula dins l'espàci deliéure dóu cousmos infini.

Mitoun recampè ço que ié restavo d'escupagno e reüssiguè à dire :

-De béure ! Que que siegue, mai glaça !

Emile, lou patroun dóu cafè, espeloufi e despeitrina se pastavo la caro e fasié crussi souto sa man, sa barbo de la semano. ( se barbejavo que lou dimenche e li jour coulènt) Encaro ennebla de la som, ié fauguè un moumenet pèr que li paraulo de Mitoun ajougnon si tarnavello.Alor diguè :

-Es pas poussible

Mitoun larguè un gingoulun de bèsti amalugado. Èro talamen pougnènt qu'Emile qu'èro un brave ome se diguè que falié se justifica :

-es pas de ma fauto... lou refrigeradou es en pano e l'eleitrician es en vacanço au Grau-dóu -Rèi.

Alor Mitoun sarrè sis iue e d'encaro un pau s'estavanissié. Soun istint de counservacioun fuguè pu fort e i'ispirè lou soulet remèdi que counvenié à soun cas adoulenti :

-De tè, diguè, de tè...

Vous l'ai di, Emile èro un ome sensible e courdiau. En mai d'acò, sa cabesso se remetié en marcho coume se dèu e lou sabian lèst à ajuda soun prouchan dins la mesuro de si poussibleta. Se vesié que la suplico de Mitoun lou metié dins un empés qu'es pas de dire.

-De tè, de tè, se diguè tout apensamenti, n'en tène pas...

Dins li cas desespera la creaturo oumenenco trobo toujour d'esperelo un vanc nouvèu, lou vanc de la desesperanço. Mitoun, avans de faire de-bon si darrié badai retroubè soun parla nourmau. E dins uno souleto emissioun de voues diguè vehementamen :

  • Mai enfin, i'a bèn de tè dins aquéu vilajoun de nàni !

Emile faguè coume s'avié pas remarca ço que i'avié de descourtés dins soun prepaus e s'acountentè de dire :

  • -N'i'a belèu encò de Madamo Menpenti, la gerènto dóu Casino. Mai m'estounarié forço ; lou tè, sabès, eici n'en vèn gaire.

Alor Mitoun sarrè lis iue e s'arrestè de lucha. Fuguè de segur acò que lou sauvè. Se pòu pas, meme un dès d'Avoust à Sant Martin de Crau sus lou cop de tres ouro dóu tantost leissa sènso assistanço uno persouno en dangié. Emile entre-durbiguè lou ridèu de perlo e pousquè pas escoundre un mouvamen en rèire. Semblavo que lou cèu èro de mercùri, e sus la routo lou quitran foundié en laco viscouso.

Emile soungè à sa fremo, à sis enfant e à la partido de beloto dóu vèspre, manquè de pouja arrié ; mai es uno bono pasto e bravamen afrountè la rajo dóu soulèu.

Deguè bèn èstre absènt un quart d'ouro de tèms ; quouro revenguè, èro quasimen en tant marrit estat que soun cliènt, mai i'avié de baudour dins sis iue.

-Avès de chanço, diguè : de tè, n'i'avié ges encò de Madamo Menpenti, nimai encò de Madamo Clamour, mai n'ai trouba encò de Madamo Venturi. Li paraulo d'Emile, Mitoun lis ausiguè, semblavon veni de tras que liuen, mai lis ausiguè, e l'esquisso d'un sourrire pareiguè sus si labro fendihado pèr la secaresso.

Esperè long-tèms...E subran la voues d'Emile ié pervenguè coume se venié d'uno autro planeto :

-Siéu entristesi disié la voues, ai fa ço qu'ai pouscu... Ai trouba de tè, ai trouba lou sucre, ai alesti la roundello de limoun... mai manque d'aigo caudo !


Tèste d'Ivan Audouard « Les contes de ma Provence »

Reviraduro de Michello



La crounico dóu tèms que passo.....

An II dóu courouna


Nous vaqui mai dins lou toupin, vole dire encacalausa, entoupina, counfina ; e lou moustras de Couvide ei toujour aqui que varaio e barrulo...

Après quàuqui jour de bèu tèms e meme de calour, nous vaqui mai tourna en ivèr. Adematin, 8 d'Abriéu, a meme jala : -1°. Li fueio de mis aubre soun tóuti rabinado ; aquest an, la frucho sara carivèndo ; e iéu me coungoustave d'avanço en regardant ma figuièro clafido de pichòti figo, mai aro sèmblon touto frounsido e negrasso, quet malastre, subre-tout pèr aquéli que vivon de si culturo.


En mai d'acò a fa un mistralas que jalavo e derrabavo tout.

La semano passado, i'a un gros batèu «  porto-countenèire » que s'ei garça de biais dins lou canau de Suez à l'encauso d'uno tempèsto de sablo. E degun poudié plus passa. Aquéu mastoudount pèso 220 000 touno, fai 59 mètre de large e 60 d'aut. Darrié éu i'avié 300 veissèu qu'esperavon pèr passa, e n'i'avié vounge que venien de Roumanìo e que carrejavon 130 000 móutoun.. Pàuri bèsti !


D'ùni batèu fuguèron óubliga de chanja de routo, passa pèr lou Cap de Bono Esperanço, ço que fai 9000 kiloumètre de mai. Fin finalo an feni pèr pousqué lou sourti d'aqui, mai pèr acò i'a faugu leva 30 000 mètre-cube de sablo e 13 remoucaire an reüssi à lou faire avança !


Dins lou journau ai tambèn legi i'a gaire d'acò que l'Assemblado Naciounalo a adóuta lou proujèt de lèi Molac, valènt à dire uno lèi pèr apara li lengo regiounalo. Acò poudrié èstre uno bono novo, mai lou proublèmo ei que mesclon lou prouvençau e l'óucitan. Sèmblo que counèisson que l'óucitan, alor que nosto lengo prouvençalo ei la souleto que se pòu enourgüi d'avé davera un prèmi Nobel ( en 1904, Frederi Mistral pèr soun cap-d'obro Mirèio). Dequé ié fau de mai pèr recounèisse que la lengo prouvençalo es uno lengo drudo, anciano, richo d'uno grando literaturo e qu'es amado dins forço païs fourestié ?

Ai après tambèn la despartido de Sèrgi Bec, un grand pouèto prouvençau countempouran que restavo dins lou relarg d'Ate ; èro un ome discrèt, d'uno grando sensibleta ; malautejavo despièi quàuquis annado.

Sian bèn au printèms : li niue soun encaro fresco e vuei avian un pichot ventoulet gaire caud. Mau-grat la frescour, la vegetacioun es en aio ; moun rousié «  grand siècle » espandis si bèlli flour redoulènto, li glaujo flourisson tambèn.


Sus uno planto ai vist uno moulounado d'aquéli pichòtis aragno, pas mai grosso qu'uno tèsto d'espinglo, soun acroucado à soun fiéu que vai li ajuda à s'aliuencha, balançado pèr lou vènt.


Poulit espetacle !

E d'aquéu tèms, lou gouvèr chifron coume nous van descounfina, desentoupina, desencacalausa...

Belèu qu'anan bèn-lèu pousqué sourti tranquilamen de nòstis oustau...qu saup !


Michello