dimanche 4 novembre 2018

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°72: « Pèr nost’ami Frederi Mitan.. » Setèmbre 2018


Es la rintrado. Zou, ié fau ana e tourna prene nosto plumo pèr escriéure de poulit tèste dins nosto tant poulido lengo prouvençalo.
Mai vuei, triste es noste cor, triste es noste vilage. Avèn perdu noste tambourinaire Frederi. Soun galoubet es aro mut, mai quouro cantaren « La Coupo Santo », auren de segur uno pensado esmougudo pèr noste aparaire afouga de la lengo nostro e de si cançoun. Adessias Frederi.

La crounico jardiniero de l'estiéu...

Queto calourasso qu'avèn agu !
E coume esperave un pau la frescour après la chavanasso de la debuto d'Avoust, la souspresso fuguè aquelo envasioun de mouissau que se n'en poudian pas apara, e que te pougnien d'en partout dins lou meme tèms. M'an di que sus la Coustièro d'Azur li gènt s'enanavon talamen se fasien devouri...
Lou mistralas d'aier e d'adematin a un pau refresca l'atmousfèro, e n'ai pas de regrèt.
Aquest an, au mens, avèn pas pati de la secaresso ; forço d'aigo au printèms e quàuqui plueio d'estiéu que faran belèu espeli li champignoun.
Lou nòu d'avoust nous a peta uno d'aquéli chavanasso qu'aviéu de ma vido jamai vist plóure tant fort, semblavo que de boumbardié largavon sa carguesoun d'aigo sus l'oustau ; èro esfraiant.
Aleva d'acò, au jardin, li liéume an bèn douna : de poumo d'amour n'en vos, n'en vaqui, de merinjano ventrudo e lusènto, de cougourdeto tant grosso que lou bras(e siéu pas de Marsiho!)




Au contro d'acò, li tartiflo an gaire fa, fau dire que lis ai messo un pau tard, èron un pau passido.. ( li fau planta entre la debuto e la fin de la flourisoun di plumachié)
Acò me fai pensa que despièi quàuquis annado se vèi plus ges de dourifore, aquéli destrùssi que saquejavon li plant de tartifle e de merinjano, mai i'a de cime ( vo punaiso) que me gaston li poumo d'amour : li pougnon e li fan pourri ; coume vole pas councha lou jardin emé de salouparié chimico, li fau toumba dins uno bouito pleno d'aigo ounte se negon. L'autre jour lou cat m'aduguè pèr jouga un taio-cebo ( vo terraioun) e d'acò nimai se n'en vèi plus gaire.
Ço que nous defauto pas, es li guèspo e li cabrian que aro vènon manja li figo !
Quet tèms un pau fòu ! Adematin, 27 d'avoust, fasié que 10 degrad à sèt ouro dóu matin, e se dis qu'a neva dis lis Aup !
Proumié de setèmbre : vaqui lou tourna dóu mistrau e di revoulun de póusso sus lou camin.
Li niue proun aloungado se soun bèn refrescado e fai pensa que l'autouno s'encamino. Es pas malurous !
                                                                       Michello

                      La reencarnacioun de la cato negro





L'aviéu batejado simplamen « Mimi ».
Èro arribado dins moun garage sènso que me n'avisèsse, au mes de Desèmbre de 2007 ; venié dourmi dins lou panié de la cato sóuvajo pèr trouba un pau de calour ; un jour que fasié bon soulèu, la veguère deforo à la calo dóu vènt que se souleiavo.
Mistoulino, negro coume la sueio, em'uno baveto blanco souto lou còu. Sóuvage, pecaire, que me fauguè proun de tèms pèr l'aproucha e la touca. Pièi, à cha pau, se leissè faire e feneguè pèr veni sus mi geinoui ; i'a dès an d'acò...Degun autre que iéu poudié caressa soun pèu de sedo, e fasié courre lis autre cat que me venien à l'entour.
A la vesprado, s'istalavo sus mi geinoui, bèn calado contro iéu, la tèsto souto moun bras, mourdié l'estofo e de si pauto me pastavo, coume fan li catoun quand teton, pièi durbié si bèus iue pèr me regarda, e ié legissiéu dedins tout lou bonur dóu mounde. Ausave pas la desranja. Pauro catouneto, ai jamai rèn sachu de soun istòri, coume èro arribado au miéu, un jour d'ivèr, en bousco de mangiho e de calour. Aro avié tout acò, lou sabié e se n'en chalavo...
Dès annado an passa coume acò ; sènso se faire aremarca, èro toujour procho de iéu. Tre que m'assetave dins lou radassié, n'en sourtié qu'èro escoundudo dessouto e sautavo sus mi geinoun em'uno rounrounado de plesi. Lou matin, à l'ouro dóu cafè, m'esperavo, e se d'asard aviéu pas lou tèms de m'asseta pèr legi, miaulavo coume uno perdudo. L'estiéu, quouro anave penequeja dins la cadiero-longo à l'oumbro d'uno platano, m'esperavo gaire liuen e avié lèu fa de me sauta dessus dins un souspir de countentamen, coume se me disié : «  ah !, t'esperave, sabiéu qu'anaves veni... »
Amave de regarda, aniue, quouro s'entournavo de la casso en courrènt, sis dos agato verdo que beluguejavon dins la niue en seguissènt lou balans de sa courso. E soun péu, n'aviéu jamai senti de tant dous, dous coume de sedo.
A la debuto de l'estiéu, me semblavo mens en trin ; dourmié quasimen touto la journado sus lou radassié de moun burèu, avié mens d'apetis ; n'aguère uno marrido pressentido. Lou veterinàri ié baiè de remèdi , mai anavo toujour en s'anequelissènt. Assajerian d'àutri remèdi, mai de bado...feniguè pèr mouri. Ai las, quet chagrin pèr iéu que l'amave tant ! Elo, au mens, soufrissié plus e acò m'assoulavo un pau.
Faguère un grand trau dins lou jardin, souto un autin ounte veniéu de fes que i'a me pausa un pau, à coustat d'un bèu rousié perfuma, e lou cor barra, la boutère dedins.
Coume veniéu tout bèu just de tapa lou trau, encaro touto à moun pegin, veguère dins uno lèio sautourleja un pichot catoun tout negre !
De mounte èro vengu ? Acò lou sauprai jamai, mai me semblè alor qu'èro Mimi que me l'avié manda pèr me counsoula. Èro sóuvage, tambèn, mai lou restè gaire de tèms, e quouro m'ause arriba, me vèn à l'endavans en rounrounejant. Aro, pèr que siègue coumpletamen urous, me ié fau trouva uno famiho que lou posque adóuta.
S'acò vous agrado poudès me manda uno telefounado
                           Michello (06 O6 62 51 65)


                              Lou plantié de la tartugo



Vaqui sèt o vuech an qu'un cousin óufriguè à mi felen quatre tartugueto d'aperaqui un an ; èron grosso à pau près coume uno pèço de dous èurò. Ié faguerian un pargue pèr que se pousquèsson pas enfugi, em'uno cabaneto pèr s'apara dóu caud e de la fre.
E lis annado se debanèron tranquilamen pèr èli ; cinq o sièis mes à dourmi souto terro, e lou rèsto dóu tèms pèr aprouficha de la vido : bèure lou soulèu à sadou à la primo, pièi se pausa à l'oumbro quouro fai trop caud, se coungousta di bòni causo que si mèstre ié baion cade jour ; uno vido bèn pasiblo dins soun pichot claus, souto li plumachié e li rousié dóu jardin.
De cop que i'a, li drole venien jouga em'èli : lis espaceja dins lou jardin o ié faire faire la courso.
Mai se vesié que l'uno d'èli se languissié ; soun pargue bessai ié semblavo trop pichot, coume à la cabro de Moussu Seguin ,.Mountant sus l'esquino de si sorre, se boutavo drecho sus si pauto de darrié pèr espincha foro dóu claus ; vesié davans elo une estendudo inmenso d'erbo, subre-tout de tréule tendrinéu, pièi, de l'autre coustat, de flour, de rego d'ensalado que ié fasien lingueto.
Alor d'aqui se boutè en tèsto d'ana descurbi lou mounde, e belèu de rescountra lou prince di tartugo pèr pousquè enfin perpetua soun espèci, amor que fasié d'iòu despièi dous an e res n'en sourtié...
Assagè de cava lou sòu, mai de bado ! Escala ? Pas poussible,lou cledis de ferre l'empachavo de se debaussa. E pièi, un bèu jour pamens, en escalant uno branco de plumachié feniguè pèr passa lou cledis e se leissè toumba au sòu en bas de la muraio. Queto pòu ! E se, pèr malastre s'èro toumbado sus l'esquino ? Se saup proun que li tartugo noun podon se tourna bouta sus si pauto se toumbon d'esquino, e fenisson pèr mouri...
Pèr cop d'astre sa debaussado se capitè bèn, e tre sourtido dóu jardin se boutè à grata camin...
e ounte ana, aro? Dre davans elo ! Travessè lou jardin dóu vesin ; degun pèr l'arresta ; passè à coustat dóu galinié , pièi enreguè un pichot valat d'arrousage que desseparo un prat dóu bos, toujour se despachant coume fan li tartugo, dre davans ! Arribè finalamen davans uno nauto muraio ; coume faire ? Anè à drecho, escarlimpè la ribo dóu pichot valat pèr s'entrauca demié la bouissounaio ; aqui, reluquè à soun entour : d'aubre grandaras e quàuqui clar ounte crèissien d'erbo requisto : lacheiroun, mourre-pourcin que se n'en coungoustè. Aniue s'enfusavo souto de mato de bauco e de fueio morto, e tre soulèu leva, reprenié soun camin ; quéti descuberto ! Toujour de causo nouvello, de flour, d'erbo, d'aubre grandaras, d'aucèu e de bestiouleto de touto merço, e rèn pèr l'arresta !
Pièi, après aguè proun vira dins lou bos, s'enfusè pèr un pichot trau souto un cledis pèr vèire ço que s'escoundié aqui darrié... Camino que caminaras ! Aqui, tout èro bèn agença : d'erbo courto e drudo, de lèio de sablo nuso e de flour, n'en -vos -n'en- vaqui ! A gaucho s'aubouravo uno grando muraio, la seguiguè, travessè un liéumié, pièi mai de lèio de sablo. Ausiguè parla... Èro pas la voues de la grand que ié baiavo à manja quouro èro dins soun claus emé si sorre.. Pièi uno man l'angantè : «  uno tartugo ! - de mounte venes, tu ? » aquéli gènt la boutèron dins uno meno de grando caisso emé de fueio d'ensalado e de lesco de poumo d'amour ; avié pas fam, aquéu rescontre la treboulavo.
Subran ausiguè uno voues que i'ièro proun famihiero... ié semblè bèn qu'èro la voues de la grand que se n'óucupavo despièi d'annado de tèms ; la voues diguè : «  Oh, tartugueto, oh, Frago ( èro soun noum), coume siéu urouso de te retrouba ! Trege jour que te cerque d'en pertout e qu'aviéu pòu de te plus jamai vèire ! »
Èro jour fali, se sentié lasso, se leissè pourta jusquo à sa cabaneto ounte s'escoundeguè à la lesto souto lou fen pèr dourmi, belèu rassegurado de retrouba l'óudour de si sorre à coustat.
Mai quete chale d'aguè pouscu descurbi lou mounde !
Urouso coume Frago qu'a fa un poulit viage
E que s'es entournado emé biais e resoun
Viéure emé si tres sorre lou rèsto de soun age !

                                                    Michello.
           Lou roure e l’agoulencié
I’a de tèms, èro na
Dins uno sebisso, long d’un prat :
S’èro espandi en coumpagno d’un agoulencié,
Au mitan de la bouissounado, dins uno grando roumeguiero.
Ero un pichot roure blanc,
Iéu èro un enfant.
Me souvène, pounchejavo sa tijo fino
A la prim, dintre li flour d’eglantino.
Dins un bartas, despassavo l’aubepino
E parèissié indiferènt i marridis espino.
Un ivèr, lou ràfi de l’oustau
Coupè li roumese e li bartas.
Lou pichot roure enamoura de fièrta
S’espandiguè de tóuti li coustat.
Grand e fièr de sa destinado,
Se boutè à proudurre d’agland pèr la pousterita.
Dins soun fuiage, au printèms, lou roussignòu venié canta,
Tout l’estiéu, la tourtourello venié roucoula.
A la davalado, la paloumbo de passage
S’arrestavo en se mesfisant dis intrus dóu vesinage.
L’ivèr, lou vièi courpatas negre se n’en servié d’ajoucadou
Pèr faire lingueto à n’un jouine cat negre.
Dempièi moun enfanço, forço annado se soun debanado, Aquest conte es dejà uno image dóu passat.
Lou pichot roure s’es jamai arresta de grandi,
Iéu, me siéu pas arresta de vieii.
Lou bel aubre soulitàri
Bèn segur devèndra mai que centenàri.
Iéu, coume tóuti lis ome de la terro,
Finirai moun viage dins un cementèri.
Mai lou roure, long-tèms après,
Dins uno chaminèio, pèr li flamo sara manja.
Ansin, l’un après l’autre, de póusso
Tournaren póusso :
L’ourguei, la glòri e la vaneta
Noun soun que parpello d’agasso.
Pèr-que i-a-ti de marridi gènt sus terro ?
Pèr-que lis ome se fan-ti la guerro ?

Yvan Castagné
Ancian conse de Piquecos
(reviraduro en prouvençau pèr li sòci dóu Pont de Garanço)