mercredi 21 novembre 2012

Pèr festeja avans Calendo !

  Lou vue de Desèmbre, à miejour, la chourmo dóu Pont de Garanço, vous counvido à veni festeja Nouvè à la « Salo Capeau » de Vedeno. Pèr coumença, turtaren nosti got de « Kir » en croustejant quàuqui bachiquelli. Pièi, pèr countunia, vous serviren de crudita emé d'anchouiado e uno bono gardiano de tau ( de biòu, s'amès miès), e tout acò arrousa, coume se dèu, de bon vin. Pèr acaba, vous coungoustarès di trege dessèr ! E óublidaren pas de vous servi lou café o lou tè. Pèr feni aquelo bello festo, auren lou plasè d'aculi de cantaire e cantarello* pèr un moumen tras qu'agradiéu. E coume sian pas de curo-bourso, acò costara que 25 euro pèr li sòci, e 30 pèr lis autri. S'acò vous agrado, vous fau faire marca avans lou proumié de Desèmbre en sounant la secretàri, Michello, au 04 90 22 00 83.
  • *Li cantaire e cantarello venon, d'ùni de l'Escolo de Font Segugno de Castèu-Nòu de Gadagno, lis autri dóu roudelet voucau de Bedarrido.
Michello







vendredi 9 novembre 2012

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°18 . Nouvèmbre 2012

 

Toussant l'intro, sant Andriéu lou sort.

Jan-Enri-Fabre à Vedeno

A prepaus de Jan-Enri Fabre, lou «  Felibre di Tavan »: vous ai un pau parla de sa vido e de soun obro espetaclouso, mai me siéu avisado que i'avié encaro d'àutri causo à counta sus aquel ome qu'èro un vertadié saberu.

Au mitan dóu siècle 19en, l'artisanarié de la sedo èro flourissènto dins noste païs. Mai acò coumencè de se gasta quouro dous malautié (la pebrino e la flaquarié) toucant li magnan venguèron escoufi lis abalimen. Lou Menistre de l'Agriculturo mandè Louvis Pasteur pèr cerca l'encauso dóu malastre e ié pougi un remèdi. Mai Pasteur, qu'èro un chimiste de trio, counèissié rèn i magnan ; lou Menistre ié counseiè de rescountra Fabre que coumençavo d'éstre couneigu bono-di si recerco sus lis us di bestiouno.

Es coum'acò que se faguè lou rescontre di dous saberu ; ço que permeteguè à Pasteur de descurbi l'encauso di malautié di magnan e de n'en prevèire la soulucioun.

Estènt à l'oustau de Fabre, Pasteur, qu'estudiavo perèu li malautié dóu vin e la coumpousicioun de l'acide tartri, ié demandè de ié faire vèire sa croto. E Fabre, ié moustrant emé lou dèt uno damo-jano pausado sus uno cadiero despaiado, ié respoundeguè : «  Ma croto, la vaqui ! »

Ço que se saup nimai gaire, es que Fabre descurbiguè perèu un nouvèu proucidimen d'apuramen de la garanço pèr óuteni l'alisarino. Mai malurousamen, coume venié de depausa si brevet, dous saberu alemand descurbiguèron coume óuteni d'alisarino sintetico, e lis espèr de Fabre cabussèron, un cop de mai.

Aquest cop, vous n'en dise pas mai ! Se n'en voulès saupre encaro, vous fau veni à l'oustau dis Assouciacioun de Vedeno, lou dissate dès e sèt de Nouvèmbre à quinge ouro pèr escouta la counferènci espetacle dicho e cantado pèr la chourmo de Jan-Bernat Plantevin.

Pèr mai d'entresigne, me poudès souna au 04 90 22 00 83.

Michello

Lou proubleme dÓu gouto-à-gouto

« Me vénes teni coumpagno ; t'ai pas trop vist aquest estiéu ! » diguè lou jardinié biaissu à soun coulègo Dardar que venié de s'asseta à coustat d'éu sus lou banquet.

« O, as rasoun. Am'aquelo calourasso, sourtiéu plus de l'oustau. Èro de fiÒ que toumbavo dÓu cèu ; Erian bèn au fres amé la Justino dins noste vièi oustau i tourno-vènt barra ; se sian sadoula de televisioun amé lou Tour de Franço e pièi li Jo Oulimpi. Aro, fai meiour. Es pèr acÒ que te vene vèire » ié respoundeguè lou Dardar que semblavo autant gaiard que li cacaulauso que banejon tre li proumièri gouto de plueio.

« Bord que me sies vengu vèire, anan pausa lou gouto-à-gouto is aubrihoun qu'an veramen soufert de la secaresso. Dóu gros tuièu que vèn de la Sorgo amé sa clarineto e si roubinet, anan faire parti mai d'un tuièu negre que vène de coumpra e mena ansin l'aigo i pèd dis aubrihoun. Mai voudriéu pèr acÒ utilisa lou mens poussible de tuièu.

Anan faire lou dessin amé li distànci e ensaja de trouva lou mai court camin pèr realisa noste travai.

image

Quet virouioun causi ?

Se prene S-A-B-C e S-F-E-D, trobe 16 mètre e ai pas proun de tuièu.

Se prene S-F-A-B-C-D-E, trobe 15 mètre ; es meiour mai ai pas proun de loungour de tuièu. »

Li dous coumpan se boutèron au travai. Van-ti trouba la soulucioun ? Li fau ajuda.

La respounso, la troubarès dins lou numero seguènt. En esperant, assajas de la trouba.

Michèu

« B » coume « beau »

un beau pays : un bèu, galant païs

un bel arbre : un bèl arbre

une belle femme : uno bello, poulido femo

il fait beau : fai bèu

une belle somme : uno bravo soumo

un brave idiot : un brave tÒti

beau comme un dieu : bèu coume un soulèu

il crie de plus belle : crido que mai

l'échapper belle : l'escapa bello

passer une belle vie : la passa bello

Michèu

 

_ Pèr se souveni quant i’a de jour dins li mès:

Nouvèmbre, Abriéu, Jun e Setèmbre, trente jour,

De vint e vue n’i'a qu’un

E tout lou reste es de trent’un ! 

_ Pèr se souveni de quant de tèms porton li cat:

Nòu semano manco très jour, Chin, cat, loup...

Michello

Pleidejat pèr li bestiouno

Quouro èro pichouneto e qu'anave emé ma maire au jardin culi li liéume, aviéu pòu dis aragno. que trevavon dins li planto.. Amave pamens bèn de li regarda, mai pas de li touca, e en culissènt li faiòu verd, desranjavian un fube d'aquèlis aragno cambarudo e à chasque cop que n'iavié uno que me venié sus la man, acò me fasié quiela de l'esfrai. Mai ço que redoutave lou mai, èron aquèli grossis aragno

negro que tèisson de sedo l'intrado de sis oustau, au ras dóu sòu, entre de mouto de terro ; espèron si predo, bèn amatado, e s'un cop passès à coustat e toucas soun fiéu, boumbisson foro de soun trau. I'a perèu lis epeiro, aquelo que soun raiado de jauno e de negre que se dison perèu aragno-cabrian bord que soun verinouso ; reston au bèu mitan de sa telo tiblado entre de branco, lesto à fusa ; i'a encaro aquelis aragno

bourrudo, e aquèli que semblon de pichoto favouio, sènso óublida li licoso ( licoso de Narbouno) proun grosso e que semblon cuberto de terro : se li regardès de proun proche, en verita, es sa ninèio que cargon sus soun esquino, tant que li pichot soun pas vengu proun grand pèr tèissa un fiéu e se lèissa empourta pèr lou vènt.

Leva dis escourpioun, aviéu pas pòu dis àutri bestiouno ; regardave li grihoun negre courre dintre mouto, li cri-cri, aquèli que rintron dins l'oustau à l'autouno, li pregadiéu inmoubile, à l'espèro, e subre tout ço que m'amusavo, èro de courre dins lis estoublo pèr vèire li centeno de pichÒti sautarello griso, qu'en boumbissènt duerbon sis alo acoulourido, e fasien à moun entour coum'uno garbo de belugo. Siéu

toujour estado espantado de vèire chasqu'an li tiero de fournigo s'endraia dóu meme biais. Enfant, à vèspre, amavian de resta deforo, à la bello sesoun, pèr aluca li bestiouno que trevon qu'anue : li bèu parpaioun que venon teta lou neitar di flour qu'espèron la nue pèr desplega si pavaioun e espandi sa redoulènci, li bambarot que

voulastrejon en zounzounejant, li luseto escoundudo dins li trau de muraio o li bartas e que se veson que quouro atubon si fanau... De jour coume de nue, que de meraviho !

I'aguè pièi de pountannado que lou desveloupamen de la chimio endustrialo pourgissié tout ço que falié pèr se desbarrassa di bestiouno, tant dins lis oustau que dins li jardin ; aquèli bestiouno qualificado de parasite, leva dis abiho, fuguèron esterminado sènso chifra, sènso escouta li voues que coumençavon de tira la campaneto d'alarmo.

Emé l'ajudo de tout l'arsena chimi emplega pèr meioura, à ço que cresian, li recordo e facilita lou travai dis ome, avèn tout councha e ourganisa un chaple vertadié.

N'i'a faugu de tèms, pèr reviéuda li counsciènci e chanja lis esperit ! Avèn realisa, à tèms, qu'erian en trin de ressa la branco ounte erian asseta, e que tóutis aqueli meno de bestiouno, de la mai grando à la mai pichouno, avien uno resoun d'eisista, e que chascuno a sa plaço dins la grando cadeno de la vido, que n'en sian, nàutris uman,tambèn qu'un di maioun.

Chasco bestiouno es utilo, e aro, li nouman « aussiliàri dóu jardinié ». N'ia un fube que soun de poulinisatour de trio, coume lis abiho, mousco, guespo, cabrian, mousquihoun, etc...N'ia que manjon li destrussi coume li nieroun o pesou, n'ia que manjon li verme, li caniho, d'àutri li limaço, coume li babo di jardiniero, n'ia que

manjon li bèsti morto, d'àutri lou pourridié, n'ia de menudet que travaion pèr meioura lou sòu en manjant li matèri en descoumpausicioun e lou trasfourmant en uno sustànci assimilablo pèr li planto. Vesès que chascuno a sa plaço e se nourrisson

lis uno dis àutro, ço que permet de regula soun noumbre. E partènt d'acò, fau nimai pas derraba tóuti li planto sóuvajo bord que n'an besoun pèr se nourri e se recata.

Es aquelo idèio de respèt de la bioudiversita que fau espandi. Adejà, dins li boutigo, i'a de mai en mai de proudu naturau, que siegue pèr manja, neteja, o pèr entreteni lou jardin. Mai li champ soun encaro councha de pesticido, e ço que nous dèu faire chifra, es qu'à l'ouro d'aro, lis abiho vivon miés en vilo que dins lou campestre !

Fau aprendre i jouine à viéure emé li bestiouno, à li respeta, e respeta tambèn li« marridis erbo » !

Aquest estiéu, n'ai fa l'esperiènci : à soun arribado, mi felen èron terrourisa pèr li guespo que voulastrejavon à l'entour de l'oustau, e subre tout, à l'ouro di repas au jardin. N'avèn parla, e pau à cha pau, se soun abitua, e nÒsti repas soun vengu mai pausadis. Fau dire que passan de tèms à óusserva li bestiouno, e meme se passon luen di telaragno, n'en soun mèns esfraia.

I'avié uno d'aquèli grÒssis epeiro qu'avié teissa sa telo dins un recantoun à man de la porto d'intrado de nost'oustau ; cade jour l'anavian regarda pèr vèire ço qu'avié aganta pèr pitanço. E queto suspresso ! Un jour, à la fin de l'estiéu, a coumença soun nis : a teissa un saquetoun de sedo ounte a despausa sis iòu, pièi l'a agouloupa

encaro de sedo, e à l'entour, a basti uno coco que semblo uno pichoto moungóufiero en pergamin, uno obro d'art ! Quàuqui jour après, n'a fa uno autro, pièi a disparèigu, avié feni soun tèms. A pres suen d'istala sa ninèio bèn à la sousto dóu vènt dins lou recantoun de la muraio e de la plueio souto la gorgo. I'a plus qu'à espera la primo venento pèr li vèire sourti de si pedas e ana descurbi lou mounde pèr recoumença lou cicle.

Me siéu di, d'esperiéu, que tant de suen pèr perpetua soun espèci, acò dèu fourça lou respèt.

De que n'en pensas ?

Michello

 

Dono Chambon

I'a de gènt qu'an marca soun passage dins la vido proufessiounalo, subre-tout dins lou mounde agricolo que l'obro i'es souvènt forço penouso. Dono Chambon e soun ome, Roumié, menavon un tenamen dins lou quartié di « Clausoun » ( toucant lou Plan d'Entr'aigo) : cerealo, jardin e pradarié èron sa prouducioun.

Èron tras que fort pèr faire veni de meloun verdau que vendien sus la plaço de Vedeno.

Desseparado de soun ome, pièi vèuso, countuniavo de mena li terro ; deja proun vièio, èro uno femo d'eficàci qu'avié la forço d'un ome.

Me souvene de l'agué visto coutreja emé soun chivau e faire un poulit travai. Erian vesin de terro i Counfino, qu'èron de jardin, e li darrié tèms s'óucupavo de soun liéumié. Soun fiéu, Ramoun, venié de cop que i'a l'ajuda. Tóuti dous èron tihous, e dins lou mena de l'obre, quàuqui-fès, li vouès s'enflavon... S'esbramassavon un bon cop, pièi èro feni.

A la fin de sa journado, nous venien saluda e charra un moument, pièi nous disien, en parlant dóu travai : «  Vé, m'en vau, se lou vou, lou Bon Diéu fara lou reste ! »

Jano Mario

La chourmo dÓu cous de prouvençau

image

N.B : S’avès uno istòri à nous counta (meme en francès), esitas pas : Nous agradarié de la bouta sus aquest journalet.