mercredi 31 août 2022

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°110: « Lou journalet es en fèsto ! » Mai 2022

 

    

 

                      Osco à nòst’amigo Michello

                        


                        Moussu lou Majourau dóu Felibrige, li sòci dóu Pont de Garanço que n’en siéu lou presidènt, vous gramacion d’agué guierdouna nosto amigo Michello qu’obro de countunio dins noste vilage de Vedeno pèr l’aparamen de nosto culturo e lengo nostro.

Caro Michello,

Coume lou poudes vèire tis ami de Vedeno soun vengu noumbrous  pèr ta remeso de la cigalo d’argènt qu’à nòstis iue as amplamen meritado.



Fau dire que countes pas toun tèms au sen de nosto assouciacioun pèr  apara nosto lengo e culturo prouvençalo.

Pèr faire counèisse noste travai, as agu l’idèio de crea sus la telaragno un blog que ié disèn « loublogdemagrand » qu’es acessible à tòuti : ié fasen parèisse tòuti li mes noste journalet amé lis escri de nòsti sòci : Parèis qu’es legi pèr de japounès ! Avèn despassa lou numero 100 aquesto annado.

Dins ti raconte descubrèn toun afougamen pèr la naturo amé lis aventuro de ta famouso  tartugo ; soun un testimòni de toun amour que porto à nosto terro e à sis us.

Me remembrarai long-tèms d’uno rescontro autour d’un tèste de Frederi Mistral : aqueste jour, nous assabentères sus l’istòri d’uno planto que s’espelis en ribo dóu Rose. La flour malo e la flour femello vivon de coutrio dins lis aigo basso dóu Rose. Au printèms, la flour femello estiro si jitello dusqu’à la surfàci de l’aigo e si flour s’i’espelisson alor ; bevon ansin lou soulèu printanié, danson bressado pèr lis erso dóu flume. Soun countènto emai pamens semblon tafurado. Veson la flour malo au founs de l’aigo qu’assajo de li rejougne mai sa jitello es trop courteto ; se gangasso, s’estiro mai de bado.



Erian tóuti à l’entour de tu à te bada e coume dins la cançoun d’Enri Salvador, nous disien : « E alor ! E alor ! Zorro vai-ti arriba ? »

A forço de se gangassa, de gingoula e de se trigoussa, la flour malo coume la cabro de Moussu Seguin, finis pèr se destaca e lóugièro, enfin liéuro e countènto, pòu ajougne li flour femello que l’envertouion alor  en ié semblènt  dire : « N’as mes de tèms ! ». Ansin lou cicle de la vido se pòu faire.

Michello, te gramacian de nous faire counèisse aquesto bèuta de la naturo e coume lou dis tant bèn Teoudore Aubanèu dins soun pouemo « La Venus d’Arle » :

 

Oh ! sènso la béuta, de-que sarié lou mounde ?

Luse tout ço qu’es bèu, tout ço qu’es laid s’escounde !     

 

                                                             Michèu        

                                                             


 

 

                         Pasco, vo Calèndo ?

 

   Aquest'an, pèr Pasco, touto la famiho s'es acampado au nostre, e coume avian pas pouscu se reüni pèr festeja Nouvè à l'encauso dóu couvide, l'avèn fa pèr Pasco. Ges de crècho nimai de sapin, mai li pichot an agu si presènt e se sian souveta un « bon Nouvè de Pasco » ! acò a nimai pas empacha li pichot de recampa lis iòu de choucoulat qu'aviéu escoundu dins lou jardin. Nautre avèn bèn aprouficha pèr festeja e se sian amusa d'aquelo situacioun, èrian jouious coume lou sian toujour d'abitudo quouro Calèndo nous recampo à l'entour dóu fougau.




Aquésti jour a fa un tèms d'estiéu, uno calour ensucanto, e quento secaresso !

Au miéu, lou jardin ei tout flouri, tout redoulènt de roso, de serengat e de cabrifuei. Mai pèr lou proumié cop l'erbo di sabre a flouri !

Queto flour estranjo !



Es un figueiroun coume lou caulet de serp, carga pèr un pèd que sèmblo uno pèu de serp ; quouro desplego sa flour, se vèi d'en proumié uno meno de cournet de coulour pourpalo. Lou cournet s'aloungo, fai au mens vint-e-cinq centimètre de long. La « spato » se desplego e l'espadice se drèisso un pau, ei tout lusènt coume se venié d'èstre trempa dins de vin. E queto óudour ! Uno óudour de car pourrido qu'atrivo mousco e mousquihoun que, engana pèr l'óudour van intra dins l'espadice, pièi, estènt presounié, van arpateja e espandi lou poulèn. Li planto d'aquelo famiho an lou poudé de pratica la termougenèsi, valènt à dire de faire mounta sa temperaturo pèr pousqué desgaja aquelo óudour de car pourrido.

L'endeman, la flour estènt fegoundado, l'espadice se vai durbi e li mousquihoun van patuscla pèr mai se faire engana pèr uno autre flour pudènto.

Felis Gras, dins « li Papalino » n'en fai lou retra, d'aquelo flour estounanto, vejeici coume :

« La bello Yu veguè en aquéu rode, uno bello mato d'erbo verdejanto, coume n'avié jamai cressu en terro secarouso de Crau. Quete fuguè pas soun estounamen, quand veguè qu'aquesto erbo avié de pège que semblavon de serp, de fueio d''un verd encre, en formo de courouno espignouso, tacado de lagremo blanco ! E, causo plus estranjo, pèr flour espandissié de sabre rouge, coume ensaunousi, emé la lamo e la pougnado (…) Sa man blanco culiguè uno d'aquésti flour meravihouso. Ai ! Las, entre que l'aguè culido, la flour bijarro se passiguè e rendeguè uno óudour de cadabre ! »

 

   Encó de mi vesin, li pouletoun an un pau creissu mai dous soun toujour mai pichoutet que lis autre. Belèu que soun sourti dis iòu de la capeludo qu'avien mes à couva souto la clusso.

An uno autro galino qu’es tambèn couvadisso, e se sou


n mai fa douna d’iòu pèr d’ami ; dins aquéli, n’i’avié de verd e de blu ; me languisse de vèire ço que n’en vai sourti !

 

   Despièi aièr lou mistralas a coumença de boufa coume un perdu e escagasso tout, sèco tout alor qu’aurian besoun de plueio, mai rèn es anouncia, que de calourasso.La semano passado li gènt de Mountèu soun ana faire lou roumavage à Sant Gens pèr ana querre la plueio, alor, i’a belèu un pau d’espèr ?


 O alor faudra faire coume li gravesounen, éli pèr faire veni la plueio, sourtien lou Sant Antime e lou barrulavon ; se la plueio arribavo pas quatecant, saussavon lou sant pèr tres cop dins lou valat pèr se revenja. Se dis pas se la plueio arribavo après…

                                                                         Michello

 


 



mardi 30 août 2022

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°109: «Lou bèu tèms nous reviscoulo !» Abriéu 2022

 

Li Poulounès de Mountmirai

 

      Coume vous lou diguère dins lou precedènt journalet (n° 109), forço Poulounès , sóudard de l’armado poulouneso en desbrando, se retroubèron en partido en Franço pèr countunia sa lucho contro lis alemand.

     Es ansin que quàuquis-un fuguèron recata à Mountmirai, au pèd di dentello : Èron coumpausa de 90 grada e de 30 òme de troupo. Fuguèron istala partènt dóu mes de febrié 1941 à l’Oustau de l’estacioun di terme qu’èro tanca dempièi de tèms.

    Coume à Evaux, èron pas de presounié ; poudien sourti dóu vilage, mai èron surviha.

    La Crous Roujo poulouneso s’en óucupavo.

Quàuquis-un travaiavon à la messo en boutiho de l’aigo purgativo de Mountmirai ; d’àutri encò lis agricultour ; n’i en avié tambèn qu’èron emplega encò Blay pèr fabrica de moutour vo eoulieno ; se n’en vesié tambèn dins li dentello emplega pèr coupa de bos.

  S’alestissien èli-meme li repas e soun ravitaiamen èro assegura chasco semano  en anant d’à chivau en Avignoun.

  Lis ouficié èron de gèns assabenta : Proufessour, medecin, ingeniour ; parlavon francès  e bèn d’àutri lengo.

  I’avié meme un dentiste qu’óuficiavo amé li mejan loucau : un margue d’escoubo estaca à l’arrié d’uno cadiero servié d’apiejo-tèsto e un ferrat d’escupidou. Acò marchavo bèn e lou dentiste avié meme de client que venien dóu vilage pèr se faire derraba li dènt.

  Vivien en armounio amé li gèns de Vaquèiras : Avien crea uno chourmo de baloun round, uno couralo que cantavo lou dimenche à la glèiso davans uno grando assistanço.

   Lou 11 de nouvèmbre de 1941, en grand uniforme, coumemourèron l’armistiço de 1914-18 en  despausant uno garbo de flour  i coulour de soun païs au mounumen au mort de Vaquèiras ; ço que faguè crèire que mai, lou courrènt de simpatio en sa favour.

   Mai, aquélis óuficié counsideravon Mountmirai coume uno estapo sus la routo de l’Angleterro. De tèms en tèms quàuquis-un desparèissien car s’èron bouta en routo en passant pèr la frountiero espagnolo.

   Partènt de 1942, de travaiaire estrangié espagnòu prenguèron pau à cha pau la plaço e lou despart di Poulounès s’accelerè alor.

   Quàuquis-un soun demoura à Vaquèiras mai d’àutri se soun entourna dempièi en Poulogno e an plus douna signe de vido.

   Siéu segur qu’en passant à l’ouro d’aro davans  Mountmirai aurès uno pensado esmougudo pèr aquéli gèns qu’èron vengu de lieun pèr ensaja de trouba encò nòstre pèr un tèms lou recate.

 

                                                        Michèu

 

 

      

                                               La capeludo

 

       Au mes de Nouvèmbre, encò de mi mai proche vesin, uno de si galino venguè couvadisso, alor ié boutèron dins lou nis, sièis iòu fegounda que d'ami ié baièron, amor que, pàuri d'éli, i'avié faugu tua soun gau que destourbavo trop d'àutri vesin...

E la galino couvè sis iòu qu'espeliguèron à la fin de Nouvèmbre.

Me siéu di que de segur, à l'ouro d'aro li galino dèvon èstre un pau desvariado pèr tóuti li bourrouladisso de nosto vido, amor qu'avans couvavon soulamen à la primo vo à la debuto de l'estiéu...

Basto !

Me souvène que quouro fuguère malauto, au mès de Desèmbre, de la fenèstro de ma chambro, regardave li piéu-piéu : n'i'avié cinq, e un d'éli èro un pau grisas e mai pichoutet que lis autre.



Me chalave de regarda la clusso grata l'erbo e crida si pichot pèr i'aprene à cerca sa pitanço : fourmigo, verme, cacalausoun, graniho e touto meno de bestiouleto ; mai l'ivèr, la mangiho ei pas tant drudo qu'acò, urousamen si mèstre ié pourgissien soun dequé. De tèms en tèms aquéli pichot se groupavon souto sa maire qu'espandissié sis alo au bon dóu soulèu.

Lou tèms a passa e aquéli pouletoun an creissegu, soun vengu gaiard, aleva dóu pichounet un pau grisas que restavo toujour mai pequelet que lis autre. N'i'avié un, un galet rous qu'avié de plumo fino coume de péu à l'entour de sis iue, un autre, un galet blanc e jaune emé de plumo sus li pauto, uno galineto de memo coulour, blanco e jauno, un galet blanc e negre de la raço di «  Susses », e lou pichounet que fin finalo es uno galineto, ö meraviho ! A mai d'un pijoun que d'uno galino : lou cors es alounga e fin, a de pichòti pauto roso e fino, si plumo soun griso, un gris de pijoun vo de tourtouro, e chasco plumo ei bourdado d'un tra jauno clar ; à l'entour de soun còu, aqui mounte li plumo soun mai pichoto, acò sèmblo d'escaumo. Sa pichoto tèsto ei subre-mountado d'uno tousco de plumo griso que ié fan coume un pichot capèu. Ei galanto que noun sai e me siéu afeciounado pèr aquelo galineto que de segur se n'es avisado amor que s'enfugis de longo de soun claus en sautant e en voulant pèr veni davans moun oustau quista li grano que baiave à l'auceliho.


L'ai batejado «  la capeludo », e si mèstre me diguèron qu'èro sourtido d'un iòu blu ! E vesènt coume s'èrian amigado, me diguèron que se d'asard n'avien encaro uno coume aquelo, segur que sarié pèr iéu !

A la fin d'abriéu, la galino-maire venguè mai couvadisso e cinq iòu an mai espeli. Dous piéu-piéu, un jaune e un negre soun forço mai pichot que lis autre...Fau espera pèr vèire ço que van deveni ; belèu d'àutri capelu ?

 

                                                           Michello

 



 

 

dimanche 28 août 2022

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°108: « Dóu passa la remembranço !» Mars 2022

 

                       Lou camin di poulounès

 

 

    Es asseta sus la terrasso dóu « moubile-oustau» dóu camping d’Evaux li Ban dins la Creuso mounte Danielo seguis sa curo annualo, qu’adobe  aquel tèste. Pèr ajougne lou sejour di ban, fau segui un poulit camin oumbreja que ié dison « lou  camin di poulounès ». Tafura pèr aquesto descuberto, ma curiouseta me boutè tre lou proumié jour encò l’óufice dóu tourisme de la vilo pèr n’en cerca d’entresigne ; e vaqui ço qu’aprenguère sus aquel camin amé uno sous-presso de taio pèr iéu.

1)   li poulounès de la segoundo guerro moundialo

 

Lou proumié dóu mes de setèmbre  1939 veguè l’envahimen de la Poulogno, sènso declaracioun de guerro, pèr l’Alemagno e pièi pèr l’Esta souvieti.

Dóu cop, l’armado poulouneso deguè fugi en passant pèr lou Proche-Ourient pèr ajougne e incourpoura lis armado franceso e angleso.

Au mes de jun de 1940, l’armistiço fuguè signado pèr la Franço. L’armado poulouneso fuguè alor esparpaiado :

*li poulounès de l’armado angleso rejougniguèron li resistènci interiouro

*li poulounès presounié fuguèron acampa dins li camp aleman di presounié

*li poulounès en zono liéuro de l’armado franceso fuguèron desmoubilisa vo rendu à la vido civilo e lis óuficié soun esta acampa dins de  camp de travaiaire.

 

2)Despousicioun preso pèr l’Estat Francès à l’encontro dis estangié

 

Abriéu 1941 : la Crous Roujo Poulouneso creè de Centre d’Acuiènço pèr lis óuficié à Evaux li Ban en Creuso,  Bormes dins lou Var e Mountmirai dins la Vaucluso au pèd di Dentello (es aqui ma sous-presso !).

Li Centre d’Acuiènço soun alor esta plaça souto  la survihanço de la gendarmarié loucalo. I’a d’apèu dous cop pèr jour, de regardaduro à l’improvisto, l’interdicioun de faire  de poulitico e uno libro circulacioun dis óuficié limitado à la vilo.

Recèbon un alougage mensuau de 900 à 1200 franc segound lou grade. Si carto d’alimentacioun ansin que si passo-port ié soun alor counfisca ; en escambi, recèbon un titre de demouranço.

Mars 1942 :li Centre d’Acuienço soun trasfourma en Group de Reeducacioun fins de lis integra à l’ecounoumio loucalo. Sis alougage mensuau soun mantengudo dusqu’à l’agudo d’un travai.

2)   li poulounès en Creuso à Evaux li Ban

 

A la debuto, es situa dins l’Oustau de la Font amé dos annèisso, l’uno à coustat de l’Oustau e l’autro en fàci.

Coume lou liò es devengu trop pichot, lou Centre es transferi au grand Oustau di Terme.

I’avié 55 chambro moublado pèr enviroun 75 persouno.

Aquéli poulounès poudien gagna lou vilage pèr un camin que ié dison aro « lou camin di poulounès ».

15 setèmbre 1942 : tancaduro dóu Centre d’Acuienço pèr un trasport vers lou Mont d’Or.

Après agué aculi lou Centre d’Acuienço, lou Grand Oustau di Terme devenguè un centre de detencioun di presounié pouliti.

3)   mounumen sus lou camin di poulounès à Evaux

 

Es dedica à Nosto Damo de Czetochowa. Es un santuàri naciounau de la Vierjo nègro de Jasna-Gora qu’avié apara la Poulogno contro l’envahissèire suedés au siecle 17.


 

NB :li poulounès an pourgi uno ajudo forço preciouso lor de l’encèndi dóu Couvènt d’Evaux li Ban en 1942.

Aquélis entresigne  soun esta tira  dóu libre « lou Centre d’Acuiènço d’Evaux pèr óuficié poulounès desmoubilisa 1941-1942 » pèr damisello Velut

Dins lou numerò seguènt dóu journalet, vous parlarai de poulounès de Mountmirai.

                                                                                                                                                                        

                                                Michèu

 

                      Lou mes de Mars......

 

        Mars, lou fòu, a jamai dous jour parié !

 

        Quouro nivo, Quouro clar

        Es lou tèms dóu mes de Mars

 Quouro a feni d'escalustra la vièio em'aquéu demòni de Febrié.

 

        Mars que ris maugrat raisso e nivo,

        Alestis d'acatoun lou printèms...

 

Lèu, lèu, a espandi dins lou jardin si tapis de vióuleto, de bluio, de mauvo, de blanco. O coume soun poulido e risouleto, e coume embaumon l'èr quouro l'aureto li fai ferni !




Pièi li couguiéulo de mànti coulour s'espandisson à bèl eime demié li margarideto. Li cereisié soun à mand de sourti si manchoun blanc. E pau à cha pau li lachusclo ausson lou mourre pèr regarda la primo arriba e dire que li gròssi jalado soun fenido, que tout acò vai pousqué greia, flouri, s'espandi, que la naturo pòu enfin se boulega...E se boulego ! Li piboulo an carga si fueio, li pruniero acabon sa flourisoun. Mai aquest an la naturo es un pau en retard à l'encauso de la secaresso. Tre qu'avèn la chanço de vèire toumba quàuqui degout de plueio, la terro lis a lèu esbegu e li dènt-de-lioun n'aproufichon pèr sourti si fueio bèn decoupado e si poulit capitulo d'or. E lis ausson tant que podon si capitulo, li fan lusi au bon soulèu pèr atriva lis abiho que li van veni fegounda.

Dins la sebisso, li foursicia, de si floureto jauno fan lume dins lou verd di lausié. La vigno, touto nouseludo es encaro nuso, coume s'èro morto, mai sabe qu'un bèu jour de pichot bourroun verd e redoun van trauca lou bos e desplega, pau à cha pau de pichòti fueio encaro velouso e caudeto de soun nis. Miracle de la naturo ! La primo ei toujour un vertadié miracle...

 

A la fin dóu mes faudra ana nega li lume ! Aquelo coustumo d'a passa tèms se fai encaro dins quàuquis endré de Vaucluso, coume à Bedarrido. Aqui dins l'estrambord fan un grand passo-carriero e van , chascun emé sa barqueto, de-vers Ouvezo que vai carreja li pichòtis embarcacioun.




Poulit simbèu d'uno epoco lunchenco ounte li gènt, pèr travaia tout l'ivèr se gausissièn lis iue à la feblo lusour di candelo. Alor, quouro li jour, en Mars, s'èron proun alounga, que lou soulèu ié pourgissié proun si rai pèr pousqué travaia dins lis oustau o lis ataié, pèr gramacia lou soulèu que fasié sa revengudo, anavon jita si candelo à l'aigo.

 

Es la sesoun :


Mèfi ! Li caniho proucessiounàri soun de sourtido e aquest’an n’i’a forço subre-tout soute li pin ; quouro lou sòu es à mai de dès degrad, sorton de si nis de sedo e davalon dis aubre es la proucessioun de la ninfoso, van dins lou sòu s’embarra dins sa crisalido pèr faire sa mudo e veni pièi parpaioun. Es au moumen de s’escoundre dins la terro que soun dangeirouso, bord que quouro soun escalustrado van emetre de sedo tras que fino e ourtiganto ; e au sòu, es aqui que lis enfant o li bèsti riscon de li touca. Es recoumanda d’aneienta li nis avans la fin de l’ivèr e de li crema. Moun vesin li fai peta à cop de fusiéu. Se pòu tambèn istala de nisadou pèr li sarraié à coustat di pin ; éli van creba li nis à cop de bè pièi manjaran li babo.

 

De vouiajaire achini !

Un parèu encaro proun jouine soun parti d’Espagno emé de bicicleto pèr ajougne la Chino en prenènt soun tèms, dous o tres an ; s’arreston ounte n’an envejo, e soun plasè es de rescountra lis abitant de l’encountrado ; van tambèn dins lis escolo parla emé lis enfant de soun viage. En 2019 avien déjà segui la Routo de la Sedo de Berlin jusqu’i porto de la Chino en fasènt de «  meno-me* » ; s’èron entourna en passan pèr l’Iran e avien travessa uno quingeno de païs. Dison : « Sian pas de touriste, mai pulèu de vouiajaire ».

 

Ai encaro legi dins lou journau, i’a gaire, qu’à Lapalud an leva la darniero gabino de telefono publi.

Segur qu’à l’ouro d’aro, chascun a dins sa pòchi soun telefounet barrulaire e i’a plus besoun de gabino pèr telefouna.

 Dequé n’en van faire d’aquélo gabino ?  Coume dins un fube

d’endré, li trasfourmon en «  bouito di libre » ; chascun ié pòu leissa li libre que vòu plus e n’en prendre d’autre. Despièi quàuquis annado se n’en vèi un pau de pertout d’aquéli rode ounte li gènt podon leissa li libre que volon plus e n’en prendre d’autre, es toujour mies que de li jita is escoubiho. A Vedeno acò se fai sus lou bord di fenèstro dóu lavadou, e i’a toujour de gènt que s’arreston. Crese qu’acò pòu douna envejo i gènt que passon de s’arresta e faire sa chausido.


Es uno idèio di chanudo. Osco !


                                                                   Michello

* meno-me: auto-stop

 



vendredi 26 août 2022

Lou journalet dóu Pont de Garanço N°107: « Zou ! ié fau ana! un de mai.» Febrié 2022

 

                         Quàuqui galejado

 

 

La  veituro rejouvenido

 

Un fòu demando à un ami garagisto :

-Ma veituro a 200 000 km au coumtadou. La voudriéu vèndre, me pos-ti ajuda ?

-O, vau moudifica lou coumtadou e lou tourna bouta à 10 000km.

Quàuqui jour mai tard, se rescontron :

-Alor, l’as vendudo, la veituro ?

-Bèn noun, aro qu’a 10 000km, la garde !

La voiture rajeunie

 

Un fou demande à un ami garagiste:
- Ma voiture a 200 000 km au compteur. Je voudrais la vendre, tu peux m'aider?
- Oui, je vais modifier le compteur et le remettre à 10 000km.
Quelque jours après, ils se rencontrent:
- Alors, tu la vendue, la voiture?
- Ben non, maintenant qu'elle a 10000 km, je la garde!

 


           La sogro arribo 

Un ome dis à un autre :

-Ai fa coupa la coua de moun chin la semano passado, car ma sogro vèn dissate.

-Ah ! O ? Vese veramen pas lou raport.

-Veses, vole subre-tout pas que penso que quaucun es countènt de la vèire.

       La belle-mère arrive

 

Un gars dit à un autre : 
- J'ai fait couper la queue de mon chien la semaine dernière car ma belle-mère vient samedi. 
- Ah oui ? Je ne vois vraiment pas le rapport. 
- Tu vois, je ne veux surtout pas qu'elle pense que quelqu'un est content de la voir.



 

 

                   Febrié !

 

       Lou mes de Febrié a la reputacioun d'èstre lou plus marrit de l'an, mai despièi quàuquis annado, li causo an chanja, s'ei fa siau, coume s'èro un pau la primo avans la primo, plus de gròssi jalado, un tèms de calandro quouro lou mistrau boufo pas coume un perdu.

Pamens se disié : «  Vau miés un loup dins soun granié

                              Que bèu tèms en Febrié »



Dilun a fa uno bono plueio e pau à cha pau li floureto printaniero coumençon de s'espandi : vìóuleto blanco, bluio, braieto de couguiéu jauno, roso, mauvo..cade jour n'i'a de nouvello que desplegon si courolo. A l'oumbro, li trauco-nèu ausson si pichòti courolo blanco penjado au fin bout d'uno longo e fino tijo. Lis amelié pièi li prunièro sóuvajo soun clafi de flour dins tòuti li toun de blanc.

L'auceliho es en aio, li merle siblon à noun plus...

Mai vaqui, sian quasimen à la fin dóu mes e la vièio vai mai reguigna ! Se vèi que i’aura encaro de fre : li lachusclo tenon pas encaro soun pecou dre.

E leva d’acò, dequé i’a de nòu ?

I’a quàuqui tèms d’acò, se soun avisa que li vièi dins sis oustau especialisa, soun pas tant bèn trata qu’acò ( mau-grat ço que costo !). D’enquisto an revela qu’espargnon sus tout : lou manja, li pedas, lis emplega…N’i’a qu’auran pièi de soucit à se faire. ( lou gouvèr se n’oucupo)

A Veisoun, en fasènt de cavage avans d’atribuï un permés de bàsti, gaire liuen dou tiàtre anti an descubert uno estatuo de femo dóu siècle proumié.

Dins Droumo, i’a mai agu d’ataco de loup ; n’en fai cinquanto uno despiéi la debuto de l’an.



A Nanto, an desplega un drapèu bretoun gigant pèr demanda soun restacamen à la regioun Bretagno, acò me semblarié nourmau, amor qu’à Nanto i’a lou castèu di Du de Bretagno.



Ai legi dins lou journau tambèn qu’uno persouno avié reçaupu uno letro de la Segureta Soucialo pèr l’assabenta de sa propro mort ! Aquelo empego, alor !

Sus l’auto-routo, dóu coustat de Mournas i’a un menaire de camioun que s’es engana : èro sourti sus uno aire de repaus e quouro vouguè s’entourna mai sus l’autorouto, s’es engana de coustat e ma fisto, li gènt di veituro que lou veguèron arriba davans éli aguèron uno bello pòu ! mai i’aguè ges de mau ! ( sabe pas coume an fa pèr lou bouta dóu bon coustat !)

Dins lou relarg d’Avignoun, i’a un autre camioun que s’es ana garça dins lou Rose, tèsto proumiero.  Sabe pas s’an retrouba l’ome que lou menavo.

Toujour sus l’autorouto, i’a un parèu qu’an oublida soun drole ! S’èron arresta sus uno aire de repaus pèr ana escampa d’aigo, un cop l’afaire facho, s’entournon à sa veituro e s’en van, sènso s’avisa que lou drole ( qu’a aperaqui 14 an) èro tambèn sourti de l’autò, belèu pèr la memo resoun. E s’un cop sourtiguè di coumoudita, s’avisè que si gènt èron plus aqui ! Dequé faire ? ges de barrulaire, avié pas soulamen lou numero dóu barrulaire de si gènt.. Un emplega dóu netejamen de l’endré mandè uno telefounado i gendarmo de l’autorouto, e bonodi d’entresigne douna pèr lou jouvènt, feniguèron pèr trouva d’ami dóu parèu qu’éli avien soun numerò de telefounet barrulaire, e es coume acò que fuguèron prevengu e que deguèron s’entourna pèr veni querre soun enfant !

Dins lou despartamen, i’a d’endré ounte la grapaudiho a de travessa de routo pèr ana se reproudurre o pèr ana à l’aigo, e n’i’a toujour que se fan escracha, alor de gènt bountous li fan travessa : li carrejon dins de ferrat d’un coustat à l’autre de la routo. An resoun, li grapaud soun de bèsti qu’an uno plaço impourtanto pèr empacha que fuguessian envahi pèr de gasteroupodo e d’àutri destrùssi. Alor, ajudo contro ajudo, acò es uno bello causo, amor qu’aquéli grapaud soun proun matrassa coume acò pèr la poulucioun e li machino dins li champ e li jardin, e se n’en vèi de mens en mens. 



Dins li journau se parlo quasimen plus de la pandemìo de Couvide, la guerro en Ukreno a escafa la guerro contro lou virus.

                                     Michello

jeudi 25 août 2022

4512m ! Lou journalet dóu Pont de Garanço N°106: « Un de mai au reloge dóu tèms ! » Janvié 2022

 

                     « De longo passo, jamai s’alasso ! »

 

       Après « la cigalo e la fourmigo » dóu numero 105 de noste journalet, vaqui  « lou courpatas e lou reinard » pèr nous remembra lis ouro benurouso de nosto enfanço :

Lou courpatas e lou reinard

 



Mèstre courpatas, sus un aubre ajouca,

Tenié en soun bè un froumage.

Mèstre reinard pèr l’óudour aleca,

Ié tenguè à pau près aquel langage :

« E bon-jour mèstre dóu courpatas,

Que sias  poulit ! que me semblas bèu !

Sènso messourga, se voste ramage

Es egal à voste plumage,

Sias lou fènis dis oste d’aquéli bos. »

A n’aquéli mot, lou courpatas noun se sènt de joio ;

E pèr mountra sa poulido voio,

Duerb un large bè, leisso toumba sa predo.

Lou reinard se n’en sesi e dis : « Moun bon Moussu,

Aprenès que tout flataire

Vis au depèns de lou que l’escouto :

Aquesto leissoun vòu bèn un froumage ben-segur. »

Lou courpatas, vergougnous e counfus

Jurè mai un pau tard que lou ié prendrié plus.

                                           Michèu

 Sian mai à la debuto de l'an !

 

       Vaqui, avèn passa lou cap de l'an, toujour un pau tristounet ! La situacioun estènt toujour la meme, ausavian plus espera un chanjamen...

       2020.. . 2021... 2022...  An tres dóu Courouna !

Fai dous jour qu'avèn mai lou soulèu, mai aquéli jour gris e neblous, qu'èron long e triste !



Lou campèstre ei segrenous, li bartas espeloufi emé si ròumi negre, encaro ges de flour o quàsi...

Quàuqui vióuleto asardouso banejon, li planto di sabatié *



 coumençon, souto si gràndi fueio, de fourma si flour. Lis aviéu dins moun jardin quouro restave dins l'Isero, e eilabas lis ai visto mant un cop flourido souto la nèu ; poulit tablèu de roso, de verd e de blanc. Pèr lou moumen i'a tambèn li glaujo de Nouvè qu'esgaion l'ivèr dous mes de tèms emé si poulìdi courolo mauvo ;



 fau pas óublida nimai li roso de Nouvè d'un blanc d'evòri que tambèn reston belamen espandido forço long-tèms. Ai de verbouisset talamen carga de si fru rouge que se clinon vers lou sòu. Leva d'acò, tout ei nus e triste.

L'auceliho s'acampo d'ouro davans l'oustau pèr manja li grano que ié pourgisse : pimparrin, rigau, cardalino, quinsoun, tout acò piéuto e pito.


Aquéu mistrau, despièi dous jour, nous jalo, mai èro necito pèr neteja lou cèu d'aquéli neblo e seca la fango di camin. Osco !

Après lou mistrau, la fre es arribado, de gròssi jalado la niue, e lou matin, talamen la « vièio a tamisa » que sèmblo qu'a neva. Aqui retrobe mi joio d'enfant : vèire esbrihauda li mendre brout d'erbo, li vèire adourna d'aquéli broudarié de gibre, es quaucarèn de meravihous, d'irreau.



Tre lou jour leva, vau apastura mi galino, l'erbo gelibrado cracino souto mi pèd. Dins la neblo qu'oundejo sus lou canau deviste li canard sóuvage qu'esquihon sus l'aigo sènso brut.

Tout es siau ; en passant à coustat di bartas, l'auceliho s'envolo, espaurido, dins un lóugié fretamen d'alo, pèr s'ana pausa sus uno branco, un pau pu liuen.

Coume lis ame, aquéli matin jala !

Lou 17 de Janvié : Sant Antòni. Se dis qu'aquéu sant, estènt ermito dins lou desert veguè veni vers èu un jour, uno trueio emé sa nisado de poucèu avugle. Entristesi de vèire aquéli pàuri bèsti trabuca, lou sant ié rendeguè la visto ; e d'aquéu jour, la trueio lou quitè plus. Es verai que Sant Antòni a la reputacioun de retrouba tout ço qu'es perdu, e tambèn d'apara dóu tron ; li gènt ié disien : 

               « Sant Antòni,

               Engardo-nous dóu tron e dóu demòni... »

E coume li jour se soun proun alounga, acò anouncio lou tourna di bèu jour, li galino se bouton mai à faire d'iòu, se dis que : «  Sant Antòni duerb lou quiéu i galino »

Mai dins cinq jour, vaqui Sant Vincèns :

 « Lou fre cousènt, tout jalo o tout fènd »

Mai tambèn Sant Vincèns pòu adurre un tèms mens fre :

       « Pèr Sant-Vincèns

       l'ivèr perd uno dènt

       o la recoubro pèr long-tèms »

 

       Alor, mèfi ! L'ivèr ei belèu pas feni....

 


                                                           Michello

 

* bergenia, plante des savetiers

 

               L'aubre....lis aubre

 



       D'aubre, n'i'a de touto meno de pèr lou mounde.

Un aubre, es quaucarèn d'estraourdinàri : i'a ço qu'ei vesible pèr nòstis iue, e ço que poudèn pas vèire, ço que s'escound dins lou sòu, bèn founs, e tout ço que se passo foro de nòstis iue, souto la rusco. Nautre, vesèn lou pege, li branco e lou fuian, emé soun cicle de vido au debana di sesoun.

De que i'a de mai estraourdinàri qu'aquelo pichoto grano que, toumbado au sòu, o messo en terro pèr l'ome, fai baneja soun grèu tre que li coundicioun ié soun favourablo. Pièi lou grèu se fai cambo, cargo si branqueto, desvouloupo si fueio, pièi, d'annado en annado countùnio soun crèis. Mai pèr acò a besoun de soulèu pèr faire la foutosintèsi, e a besoun d'aigo pèr amagestra la sabo que vai carreja tóuti li bòni causo que ié son necite pèr viéure. Es pèr acò que tóuti li grano que toumbon au sòu, dins li bos, li sèuvo, li ribo, an pas tóuti la chanço de veni d'aubre grandaras , an besoun d'espàci à soun entour, an besoun de la lus dóu soulèu. E lis aubre qu'an un crèis mai rapide que lis autre soun favourisa, auran lèu fa de s'espandi e de prendre sa plaço au soulèu, alarga de gròssi branco e un fuiage espès que fara d'oumbro is autre que restaran meigrinèu e auran gaire de chanço de subre-viéure is ataco di predatour de touto meno.

Despièi la debuto de l'umanita, de segur, lis aubre soun esplecha pèr l'ome pèr tóuti si besoun, e acò dins qunte endré de la planeto que siegue.

I'a aperaqui 60 000 espèci diferènto d'aubre de pèr lou mounde ; chasque espèci a si particularita e chasque bos a sa propro densita, l'ome a sachu n'en faire soun proufié.

Aquéli que soun bos ei lóugié mai rege, l'esplechon pèr basti, faire de moble, de manche d'óutis, d'estrumen de musico, n'en fan tambèn de papié, e l'esplechon meme pèr la parfumarié o faire de cousmeti ( bos de roso e bos de santal) ; soun encaro emplega pèr la tenchurarié, e fau pamens pas óublida lou caufage dis oustau.

A passa tèms, i'a d'aubre, coume li piboulo, aubo, verne e óume, qu'èron regarda coume d'aubre maudi bord que servien à faire de poutènci pèr ié penja li maufatan.



E ço qu'es estraourdinàri, es que tóuti aquéli bos podon chabi de coulourun diferènt segound la coumpousicioun de la rusco, de l'auben, dóu duramen, di racino, di fueio.

Pèr la tenchurarié, s'emplegavo la rusco e li galo di chaine pèr faire d'encre negre ; n'esplechavon tembèn li tanin. Emé lou fustet que crèis dins li colo, n'en fasien de coulourun jaune. Lou nouguié que chabis de tanin èro emplega coume mourdènt avans de tenchura lis estofo, e tambèn pourgissié de coulourun brun. Dins d'àutri païs, i'a



 tambèn l'aubre dis Osage que chabis de coulourun que van dõu jaune au verd càqui que servié pèr tencha li vèsti di sourdat de l'armado  americano ; l'amourié di tenchurié, éu, chabis un coulourun jaune viéu enplega pèr tencha lis estofo de coutoun. L'acacia pourgis de coulour que van dóu castan au marroun encre; i'a encaro lou bos de Campè que baio de coulour que van dóu blu au mauvo. 

Poudriéu encaro parla d'un fube d'aubre o aubret dóu nostre o de païs fourestié que soun belèu encaro esplecha pèr si prouprieta. N'en parlaren un autre cop !

 

                                                                  Michello