|
Bord qu’es la
rintrado, vaqui un pichot tèste sus l’instrucioun primàri dins li campagno à la
debuto dóu regne dóu Rèi Louis- Felipe dins lis
annado de 1830.
Sian counfoundu de l’ignourènci dis istitutour à n’aquelo epoco. Dins
lou cantoun de Belpech dins l’Audo, que
coumprèn douge coumuno, i’a que quatre istitutour e sus li quatre, tres soun
ignourènt. Dins la Dourdougno, la majo-part soun sènso brevet e pas capable de
subi l’èisamen. Li di Lando coumprenon pas ço que legisson : Quàuquis un
meme sabon pas legi nimai escrièure ; soun escolo es soulamen un gardienage.
Quant à l’ourtougràfi, n’en fau pas parla la majo part dóu
tèms.
D’aiours, i’a ges d’escolo l’ivèr. Au
proumié rai dóu soulèu, tout fugis, tout s’escampiho. De-que devèndra lou
mèstre abandouna de sis escoulan ? L’escolo es pèr èu qu’un acessòri ,
un travai apoundu à un autre. Forço soun lauraire, masié, ràfi. D’àutri soun
escloupié, courdounié e travaion pendènt la classo. D’àutri soun cabaretié.
L’escolo, lou cabaret, la famiho, tout tèn à la fès dins la memo chambro. Li
mai urous soun secretàri de la coumuno, d’àutri soun clerc e chantre (cantaire)
à la parròqui. Es pas rare de vèire la classo s’arresta pèr un
enterramen, pèr un maridage, pèr uno voulado de campano à souna, car bedèu,
chantre, sounaire de campano, tout acò fasié qu’un dins certan vilage.
Forço institutour fan noun soulamen
sa cousino dins la classo, mai ié couchon amé sa famiho. De-mai, lou mèstre,
pèr utilisa la calour di bèsti, fan la classo dins l’estable ; d’àutri
-fès, es dins granjo umido, dins di mèmbre basso, dins di croto ; quàuqui
fès, dins un liò de cent vint pèd carra, que se i’acampon dusqu’à quatre vint
estudian que soun asseta sus la terro vo sus lou pavamen.
Tèste de Bouchet-Cadart (1889 Traducioun
en prouvençau pèr li sòci dóu Pont de Garanço
Vedeno
Siéu pas de Roumo, nimai d’Ateno,
Siéu de Vedeno
Siéu nascu entre Sant Ano
E la plano,
Au mitan di Roucas Blanc
Dóu Chivau Blanc.
Èu moun paire, Alincantin
Lest e couquin,
Elo, ma Maire, brun andalouso
Fort jalouso,
Soun vengu d’un païs luenchen
Per èstre Vedenen.
L’ai di siéu pas Rouman, ni Atenen
Siéu Vedenen.
D’aquéli nacioun ai l’esperiènci,
La sciènci,
Coume simbole lou cèu de Prouvènço
E l’esperanço
Ma patrio, o Vedeno,
T’ame mai
Que Roumo o Ateno ;
Saras à jamai
Pèr iéu, mai li mièi
Sciènci e jouvènço, cèu,
O Vedeno ! ma patrio…
Pichoto patrio moun bèu païs,
T’ame tant que moun cor
Canto à bouco pleno,
Glòri, glòri , à
moun VEDENO !
Pouèmo de moun Ouncle
Michèu Botella
Chantal
Gabriela Mistral
« Parlaren Bedarrido » ; s'agissié
d'aculi uno pichoto chourmo de gènt que venien dóu Chili. Mai perdequé à
Bedarrido ?
Lucila de Maria del Perpetuo Saccorro
Godoy Alcayaga nasquè lou 7 d'Abriéu de 1889 dins un vilage dóu Chili ; lou
paire d'aquelo chato qu'èro istitutour abandounè sa famiho quouro la pichoto
avié que tres an.
Aguè alor uno vido dificilo e pauro ;
pousquè pas toujour ana à l'escolo. A quatorge an travaio coume ajudo-istitutriço,
pièi ensignarello dins un rode rurau ; escriéu tambèn dins un journau de tèste
sus l'educacioun di femo, sa coundicioun, subre-tout pèr li mai pauro, e la
maternita ; escriéu perèu de
pouèmo e davero un prèmi en 1909 à
Santiagò emé soun noum « de plumo » : Gabriela Mistral, noum coumpausa emé li
pichot noum e noum di dous pouèto qu'amo lou mies : Gabriela d'Anunzio e
Frederi Mistral. Avié quinge an quouro descurbiguè l'obro de Mistral revirado
en Espagnòu dins uno biblioutèco.
Fuguè pivelado pèr sis escri ; es
alor que coumencè de publica uno revisto pèr li femo, batejado «Mireya ».
Venguè mant un cop dins lou miejour ;
à Marsiho en 1925, à Bedarrido en 1928, pièi à Niço en 1932 ; dins si pouèmo,
canto si souveni de Prouvènço, subre-tout, ço que la pivelavo : li cigalo e lou
Rose.
Fuguè mandado au Meissique pèr lou
menistèri de l'educacioun pèr crea uno biblioutèco escoulàri ; de retour dins
soun païs, daverè lou grade academi de proufessour d'espagnòu à l'universita.
Faguè encaro un fube de viage, de
counferènci dins mant un païs : Estat Uni, Éuropo, Americo latino, Brasil,
Argentino, entre 1925 e 1936, obro pèr la cououperacioun internaciounalo, fai de counferènci dins lis
universita. Sara pièi noumado Counsul dóu Chili dins mant un païs, e en Franço.
Dins un viage à Madrid, fara lou rescontre de Pablo Neruda. Daverara lou prèmi
Nobel de literaturo en 1945 ; fuguè la proumièro escrivano d'Americo latino à
lou reçaupre.
Defuntè lou 10 de Janvié de 1957 à
Nou-Iorque ; soun cors fuguè entourna au Chili ounte se faguè tres jour de dòu
naciounau.
Dins si viage en Franço croumpè un
oustau à Bedarrido « La vila Sant Louvis » ounte ié venguè proun souvènt. Es
pèr acò qu'aquelo delegacioun de Chilian venguè au nostre, dins si piado.
Fuguè uno poulido fèsto, forço
esmouguènto e clafido d'amista ; avien adus uno quitarro e nous cantèron
de pouèmo de Gabriela Mistral. Après
lou got de l'amista e l'escàmbi de presènt, anèron se reculi davant la vila
Sant Louvis.
Garde un bèu souveni d'aquelo pichoto
fèsto, souto li gràndi platano de l'escolo de Bedarrido, emé lou
rescontre amistadous de dous païs
forço aluencha, mai raproucha pèr ounoura uno bello persouno.
Se pòu dire que fuguè uno bello
astrado pèr uno chatouno que fin finalo se faguè souleto e que coumencè sa vido
coume ajudo dins uno escolo pèr feni proufessour d'universita e Counsul ,
recoumpensado pèr un prèmi Nobel de literaturo, ! Osco !
Michello
La crounico de l'estiéu....
Qunto calourasso !
Sian encaro qu'au mes de Jun, lou 18,
e fai mai caud qu'au mes d'Avoust. E' mé' cò i' a un vènt caud que boufo e que
sèco tout, e coume i'a proun de tèms qu'a pas plóugu, tout ei se coume de braso
; crese que ié sian, dins lou pàti !
Li cigalo, aquest an, an coumença de
canta d'ouro, à l'entour dóu 8 de Jun ai ausi li proumiero.
I'a tambèn agu li proumié fìò, dins lou despartamen dóu Var, e li proumié mort, de gènt dins l'age que se soun pas mesfisa de la calourasso : un l'an trouva mort sus sa servieto ounte s'èro alounga sus la plajo, en plen soulèu à dos ouro dóu tantost, e l'autre belèu idroucuta, s'ei nega ounte l'aigo ei gaire founso.
22 de Jun : O, queto benuranço ! a
plougu aquesto niue ! o, èro pas uno grosso plueio, mai aura fa un pau de bèn à
la vegetacioun.
Se parlo mai dóu
Couvide que recoumenço, à ço que parèis, à varaia e manda de gènt à l’espitau.
I’a tambèn la variolo dóu singe, e acò vai mai endrudi li marchand de vacin....
24 de Jun : Aquesto niue e adematin a
enfin plougu ! coume fasié de bèn de vèire toumba d’aigo ! mai la terro èro
talamen seco qu’acò se counèis pas.
9 de Juliet : Lou mistrau boufo mai
despièi tres jour e acò empacho pas la calourasso. Fau se mesfisa di fiò que
rabinon tout, n’i’a’gu quauquis un dins li despartamen dou Gard e dins li Bouco
dou Rose, à-n-Arle e au Martegue. Tout acò fai pòu.
La castagno tubo dins lis espitau ;
li medecin soun maucountènt dis idèio dóu nouvèu menistre de la
santa. E d’aquéu tèms lou couvide
countunìo de varaia....
Sian vuei lou 20 de Juliet e la
calourasso ei toujour aqui que nous aclapo e lou fiò que devouris tout de pertout.
La semano passado, crese qu’èro lou dijòu en fin de journado, ère en trin
d’arrousa mi quàuqui pèd de poumo d’amour e de bledo, quouro subran, aussant la
tèsto veguère que lou cèu s’èro tout
ennivoula, mai dóu
coustat dóu couchant, lou cèu èro rouge coume jamai, e dins l’èr se
sentié un pau de fum...Un vesin que venié de travessa Avignoun nous diguè que
i’avié lou fiò dins la Mountagneto e que sus Avignoun plouvié de cèndre. Avèn
sachu, l’endeman qu’èro lou trin qu’avié bouta fiò, uno belugo gisclado dóu
fretadis di rodo sus lou camin de ferre caud e toumbado dins la bauco, n’en
fauguè pas mai.
Lou fiò a devouri mai de 1500 eitaro
de bos e se n’ei manca de gaire pèr que vèngue crema l’abadié de Sant Michèu de
Ferigoulet. Quet malur !
Pèr parla d’aurre, aièr de vèspre ai vist passa sus moun camin un pichot eirissoun qu’anavo dins moun jardin ; fau saupre qu’à l’ouro d’aro li fau proutegi bord que riscon de desparèisse à l’encauso de tóuti li salouparié que d’ùni emplegon dins li jardin vo li champ ; es de bestiàri pamens bèn utile pèr nous ajuda au jardin e nous apara de destrùssi coume li limaço. Ié fau leissa dins un rode tranquile un pau d’aigo pèr que poscon bèure, amé la calourasso n’an tambèn besoun ! Ai vist perèu contro la muraio de l’oustau, un parèu de luseto ! d’acò tambèn se n’en vèi plus gaire !
11 d’Avoust : rèn de nouvèu : toujour
la calourasso e lou fiò. Me dise que se li causo countunion coume acò, anan tóuti
crema ; la Franço brulo ! La meteò a pamens anouncia de plueio à coumta de la
fin de semano ; fau espera que n’en toumbara proun pèr arresta tóuti aquéli
fiò.
14 d’Avoust : enfin la plueio !
Adematin a fa uno bono chavano, e tout aro avèn agu encaro uno raisso em’un
ventaras dóu diable, semblavo qu’anavo tout empourta.
Emé la calourasso, despièi quàuqui
jour ai remarca que i’avié plus gaire de courrènt dins lou canau, e que l’aigo
venié verdasso ; just davans iéu, ai vist un clot de planto subroundado que
fasié flouteja si lòngui fueio, belèu l’erbo di frisoun... mai ai ges vist de
flour à la surfàci de l’aigo ; ço que vese tambèn, es de courdounié, aquélis
aragno d’aigo que marchon sus l’aigo, e coume lou disié poulidamen Mistral,
sèmblo que tiron lou lignòu. Li galinastro vanegon en piéutant, s’enchaion de
la calourasso, l’aigo ei toujour fresco, sourtido dóu gourg de la Font de
Vau-Cluso, s’ei bèn un pau caufado en routo, mai rèsto encaro proun fresco.
Aquest an li liéume e la frucho se
soun amadura en avanço : avèn davans l’oustau uno grosso figuiero qu’ei pas
coume aquelo de Vau-Cluso, elo bèu tout l’an tout soun sadou, a lou pèd dins
l’aigo ! Adounc aquelo figuiero d’abitudo amaduro si fru dins la segoundo
quingeno d’Avoust ; aquest an avèn tasta li proumiero à la fin de Jun ! Ei
coume li poumo d’amour, aquest an avèn coumença de li manja à la fin dóu mes de
Jun, que d’abitudo li proumiero se manjon au mies dins la proumiero semano de
Juliet.
22 d’Avoust : La semano passado avèn
agu uno grosso chavanasso, emé d’aigo que n’en toumbavo à bro,
mai la terro èro talamen seco que
poudié pas béure. L’erbo pamens coumenço un pau de reverdeja.I’a d’endré, coume
à Paris e Marsiho qu’an agu d’inoundacioun ; toumbavo talamen d’aigo que poudié
plus s’escoula, tout estènt talamen betouna. E à Mount-Pelié, lou ventaras emé
la plueio empourtavon tout ; un vertadié delùvi.
L’autre jour ai vist uno galinastro
emé si pouletoun, gaire mai gros qu’uno nose, tout negre ; seguissien sa maire
que piéutavo pèr li faire veni. Vese tambèn souvènt uno maire canard emé si
sièis anedoun que soun aro quasimen tant gros qu’elo, reston de bèu moumen aqui
davans, souto la figuiero.
25 d’Avoust : dins quatre mes saren à
Nouvè ! belèu que fara pas tan caud...
Mai pau à cha pau la calour demenis,
li niue soun un pau mai fresco, sian pas tant aclapa. Mi plant de poumo d’amour
coumençavon de seca : ai coupa tout ço qu’èro malaut e coumençon mai de flouri
e reverdeja sus li branco groumando : aurai belèu de fru tardié, basto, se jalo
pas trop lèu ! (senoun n’en farai de counfituro emé de limo, qu’acò es bèn
goustous) mai li plant de merinjano fan la bèbo, soun en trin de seca, aleva
d’un qu’es belèu un pau à l’oumbro d’un clot de roumanin proun gros. Marrido
annado pèr li jardin !
L’autre jour, moun ome vouguè carga soun capèu de paio qu’èro resta deforo, à la sousto sus la terrasso ; equeto souspresso ! dedins, i’a un gros coucoun marroun que fai bèn si cinq centimètre de long, soulidamen accrouca à la paio ; me sèmblo que déu èstre lou d’un d’aquéli gros parpaioun que ié dison pavoun de niue ; n’aviéu déja’gu un i’a d’acò quàuquis annado, sus lou pege d’un rousié.
E vaqui, sian lou 31 d’Avoust ; deman
anan coumença Setèmbre, e acò douno l’espèr d’aguè lèu feni emé la calourasso.
Adematin , i’a’gu un pichot
terro-tremo ; ai ausi pèr dous cop un brut sourd e en meme tèms ai senti lou sòu
que vibravo ; siéu lèu sourtido pèr vèire d’ounte acò venié, mai l’ai pas
coumprès tout de suito, ai agu pòu que quaucarèn siegue toumba de la téulisso
amor que i’avié dous ome que ié travaiavon ; an tambèn ausi e senti lis
espóussado. Avèn sachu après ço que s’es passa.
5 de Setèmbre : Toujour ges de plueio
! avien anouncia de chavanasso espetaclouso, mai avèn agu que quatre gouto
d’aigo.
Mounte a passa la plueio ?
7 de Setèmbre : Es enfin arribado
aquesto niue, la plueio ! L’ai ausido, sus la téulisso, pamens fasié gaire de
brut, uno bono raisso, fino, que la terro bevié à flour e mesuro, bonur !
Michello
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire